यो निजकरणैः पञ्चभिरपि पञ्चापि विषयान् मनुते जानाति । तद्यथा । यः कर्ता
शुद्धनिश्चयनयेनातीन्द्रियज्ञानमयोऽपि अनादिबन्धवशात् असद्भूतव्यवहारेणेन्द्रियमयशरीरं गृहीत्वा
स्वयमर्थान् ग्रहीतुमसमर्थत्वात्पञ्चेन्द्रियैः कृत्वा पञ्चविषयान् जानाति, इन्द्रियज्ञानेन
परिणमतीत्यर्थः । पुनश्च कथंभूतः । मुणिउ ण पंचहिं पंचहिं वि सो परमप्पु हवेइ मतो न
ज्ञातो न पञ्चभिरिन्द्रियैः पञ्चभिरपि स्पर्शादिविषयैः । तथाहि — वीतरागनिर्विकल्प-
स्वसंवेदनज्ञान-विषयोऽपि पञ्चेन्द्रियैश्च न ज्ञात इत्यर्थः । स एवंलक्षणः परमात्मा भवतीति । अत्र
य एव पञ्चेन्द्रियविषयसुखास्वादविपरीतेन वीतरागनिर्विकल्पपरमानन्दसमरसीभावसुख-
रसास्वादपरिणतेन समाधिना ज्ञायते स एवात्मोपादानसिद्धमित्यादिविशेषणविशिष्ट-
अपनी पाँचों इन्द्रियो द्वारा [पञ्चापि विषयान् ] रूपादि पाँचों ही विषयोंको जानता है, अर्थात्
इन्द्रियज्ञानरूप परिणमन करके इन्द्रियोंसे रूप, रस, गंध, शब्द, स्पर्शको जानता है, और आप
[पञ्चभिः ] पाँच इन्द्रियोंकर तथा [पञ्चभिरपि ] पाँचों विषयोंसे सो [मतो न ] नहीं जाना
जाता, अगोचर है, [स परमात्मा ] ऐसे लक्षण जिसके हैं, वही परमात्मा [भवति ] है ।
भावार्थ : — पाँच इन्द्रियोंके विषय – सुखके आस्वादसे विपरीत, वीतराग-निर्विकल्प
परमानन्द समरसीभावरूप, सुखके रसका आस्वादरूप, परमसमाधि करके जो जाना जाता है,
वही परमात्मा है, वह ज्ञानगम्य है, इन्द्रियोंसे अगम्य है, और उपादेयरूप अतीन्द्रिय सुखका
साधन अपना स्वभावरूप वही परमात्मा आराधने योग्य है ।।४५।।
have je pAnch indriyovaDe pAnch viShayone jANe chhe paN je temanA vaDe (pAnch indriyo
ane pAnch viShayo vaDe) jaNAto nathI, te paramAtmA chhe em kahe chhe —
bhAvArtha — je potAnI pAnch indriyo vaDe pAnch viShayone jANe chhe, je shuddha
nishchayanayathI atIndriy gnAnamay hovA chhatAn paN anAdibandhanA vashe asadbhUt vyavahArathI
indriyamay sharIr grahIne, svayam arthone jANavAne asamartha hovAthI pAnch indriyo dvArA pAnch
viShayone jANe chhe arthAt indriy gnAnarUpe pariName chhe, ane je pAnch indriyo ane pAnch sparshAdi
viShayothI jaNAto nathI arthAt vItarAg nirvikalpa svasamvedanagnAnano viShay hovA chhatAn pAnch
indriyothI (ane pAnch viShayothI) jaNAto nathI, te paramAtmA chhe.
ahIn panchendriyaviShayanA sukhanA AsvAdathI viparIt vItarAg, nirvikalpa, paramAnandarUp,
samarasIbhAvamay sukharasanA AsvAdarUpe pariNat samAdhi vaDe, je paramAtmA jaNAy chhe te ja
‘‘1
AtmopAdAnathI siddha’’ ityAdi visheShaNathI vishiShTa, upAdeyabhUt atIndriy sukhano sAdhak
1. A shlok bIjA adhikAramAn gAthA-7nI TIkAmAn Avel chhe.
adhikAr-1 dohA-45 ]paramAtmaprakAsha [ 79