Pravachan Ratnakar-Gujarati (English transliteration). Gatha: 332-344 ; Kalash: 205-206.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 163 of 210

 

PDF/HTML Page 3241 of 4199
single page version

karma- e bannenun kArya paN nathI. keTalAk kahe chhe ne? ke nimitta ane upAdAnane sarakhA mAno; paN ahIn enI nA pADe chhe. ahA! jIvane je shubhAshubh bhAv thAy chhe te kArya chhe ane eno koI kartA na hoy em na hoy. vaLI te jIv ane karmaprakRiti banne maLIne kare chhe em nathI, kAraN ke jo banne maLIne kare to jaD prakRitine paN potAnA kAryanun phaL bhogavavAno prasang Ave, paN em chhe nahi, prakRitine kAI (kAryanun phaL) bhogavavun chhe em chhe nahi.

tyAre e kahe chhe-shun kumbhAr vinA ghaDo thAy chhe kharo? hA, bhAI! sarvagna paramAtmAnI vANImAn A Avyun chhe ke-kumbhAr vinA ghaDo thAy chhe; ghaDAno kartA kumbhAr nathI. samayasAr gAthA 372mAn AchArya bhagavAn kahe chhe ke-“ mATI potAnA svabhAvane nahi ullanghatI hovAne lIdhe, kumbhAr ghaDAno utpAdak chhe ja nahi; mATI ja, kumbhAranA svabhAvane nahi sparshatI thakI, potAnA svabhAvathI kumbhabhAve upaje chhe.” nimittAdhIn draShTi hovAthI nimitta hoy to kArya thAy em agnAnI mAne chhe; parantu digambar santo-bhagavAn kevaLInA keDAyatIo to A kahe chhe ke-kumbhAr ghaDo kare chhe em ame dekhatA nathI. mATI ja ghaDAno kartA chhe ne ghaDo mATInun ja kArya chhe e paramArtha chhe. kumbhAr kartA ane ghaDo enun kArya em chhe ja nahi. are! jIv ane ajIv banne bhinna bhinna chIj chhe enI lokone khabar nathI.

ahIn kahe chhe-jIvamAn puNya-pAp Adi je bhAvakarma pragaT thAy chhe te kArya chhe ane te jIv ane prakRiti bannenun kArya chhe em nathI, kAraN ke jo em hoy to jaD prakRitine paN enun phaL bhogavavun paDe, paN jaD prakRiti to kAI bhogavatI nathI. mATe bhAvakarma, jIv ane prakRiti bannenun kArya nathI.

vaLI ‘एकस्य प्रकृतेः न’ te (bhAvakarma) ek prakRitinI kRuti (- ekalI prakRitinun kArya-) paN nathI, ‘अचित्त्वलसनात्’ kAraN ke prakRitine to achetanapaNun prakAshe chhe.

bhAvakarma ekalI prakRitinun kArya paN nathI. ekalA karmanA kAraNe vikAr thAy chhe em paN nathI. jIv ane prakRiti banenun kArya chhe emey nahi ane ekalI prakRitinun te kArya chhe emey nahi. aho! vItarAg jain parameshvaranI shI AgnA chhe enI lokone khabar nathI. Akho di’ khAvun-pIvun, raLavun-kamAvun ityAdi pAp-pravRuttimAn rokAIne janmAro vItAvI de. kadAchit sAmbhaLavA jAy to samajyA vinA jyAn tyAn ‘jay nArAyaN’ karI de; paN bhAI! vItarAgano mArag jagatathI tadna judI jAtano chhe bApu!

bIje to A vAt chhe nahi parantu vADAvALAone paN A kaThaN paDe chhe.


PDF/HTML Page 3242 of 4199
single page version

karmathI thAy em mAnyun chhe ne? tethI AvI vAt bahu AkarI paDe chhe, paN ahIn to A chokakhI vAt chhe ke te (-bhAvakarma) ek prakRitinun kArya paN nathI kAraN ke prakRiti achetan chhe, ane bhAvakarma chetan chhe. achetan chetanane kem kare? na kare.

‘ततः’ mATe ‘अस्य कर्ता जीवः’ te bhAvakarmano kartA jIv ja chhe ‘च’ ane ‘चिद्–अनुगं’ chetanane anusaranArun arthAt chetan sAthe anvayarUp (-chetanAnA pariNAm rUp-) evun ‘तत्’ te bhAvakarma ‘जीवस्य एव कर्म’ jIvanun ja karma chhe ‘यत्’ kAraN ke ‘पुद्गलः ज्ञाता न’ pudgal to gnAtA nathI (tethI te bhAvakarma pudgalanun karma hoI shake nahi.)

juo, A niShkarSha kADhayo ke puNya-pAp Adi je vikArI bhAv thAy teno kartA jIv ja chhe. eTale ke agnAnI jIv teno kartA chhe. ahIn A agnAnI mithyAdraShTi jIvanI vAt chhe. bAkI svabhAvanA avalambane jene antaramAn jainapaNun pragaTayun chhe ane mithyAtva dUr thayun chhe evo gnAnI puNya-pAp Adi vikArI bhAvono kartA nathI. ahIn A siddha karyun ke bhAvakarma jIvanun ja kArya chhe, pudgalakarmanun te kArya nathI kemake pudgalakarma achetan chhe, jaD chhe, jyAre bhAvakarma chhe te chetanane anusaranArun chetan chhe.

ahAhA...! kahe chhe - ‘पुद्गलः ज्ञाता न’ pudgal gnAtA nathI. shun kahevun chhe AmAn? ke jANanAr-gnAtA (jIv) hoy te bhUle, jemAn jANavun nathI tene bhUlavun shun? jaD pudgalakarmane bhUlavun shun? ahA! rAg chhe te mArun kArya chhe em agnAnI potAnA svarUpane bhUlIne mAne chhe; tethI agnAnI potAnA agnAnane lIdhe bhAvakarmano- rAgAdino kartA thAy chhe. bAkI pudgalakarma to jaD mATI-dhUL achetan chhe, te chetan evAn bhAvakarmane kem kare? na kare. mATe bhAvakarma jIvanun ja kArya chhe, pudgalakarmanun nahi-

ahAhA...! pUrNAnandano nAth prabhu hun ek gnAyakasvabhAvI AtmA chhun em jene antaramAn bhAn thayun chhe evo samyagdraShTi jIv rAgano kartA nathI, rAg thAy teno e gnAtA ja chhe. AvI vAt! paN ahIn rAgano paramArthe kartA koN chhe e siddha karavun chhe. to kahe chhe- potAnI shuddha chaitanyasattAnun jene bhAn nathI evo agnAnI jIv, rAgano hun kartA ne rAg mArun karma em agnAnapaNe mAnato hovAthI, rAgAdino kartA thAy chhe. e to upar AvI gayun ke-

abhedadraShTimAn to kartAkarmabhAv ja nathI, shuddhachetanAmAtra jIv vastu chhe; parantu pariNAm -pariNAmInI bhedadraShTimAn potAnA agnAnabhAvarUp pariNAmono kartA jIv ja chhe; jaDakarma kartA nathI.


PDF/HTML Page 3243 of 4199
single page version

paN jaDakarma nimitta to chhe ne? nimitta chhe eTale shun? shun e jIvamAn vikArane kare chhe? shun ene laIne jIvamAn vikAr thAy chhe? em chhe ja nahi. jIvane vikAranA pariNAm thAy emAn karmanI- nimittanI apekShA chhe ja nahi. panchAstikAy gAthA 62mAn A vAt spaShTa AvI chhe. shAstramAn nimitta-bIjI vastu siddha karavI hoy to nimitta vinA na thAy em vAt Ave, bAkI jIvane vikAr thAy emAn nimittAdi par kArakonI-jaD- karmanI apekShA chhe nahi. bhAI! A kevaLI paramAtmAno pokAr chhe. potAnI vAtane Agam sAthe meLavI satyano nirNay karavo joIe, bAkI em ne em dharma thaI jAy evI A chIj nathI, samajANun kAI...?

are! A kALamAn AyuShya bahu alpa chhe. jotajotAmAn chAlIs-pachAs-sAITh pUrAn thAy tyAn to jindagI pUrI thaI jAy chhe. mATe bhAI! hamaNAn ja A nahi samaje tyAre kyAre samajIsh? (em ke pachhI samajavAno dAv nahi hoy).

ahIn jineshvar paramAtmA kahe chhe- rAg tArA agnAnabhAvathI thAy chhe, karmane lIdhe nahi. karmanA kAraNe rAg thAy chhe em chhe ja nahi. rAg mAro chhe em mAnanAr paryAyabuddhi jIv rAgane kare chhe; te rAg potAthI thAy chhe; parathI nahi.

vaLI potAnA trikALI shuddha chaitanyasvabhAv par jenI draShTi paDI chhe evo dharmI jIv rAgano kartA nathI. , akartA arthAt gnAtAdraShTA ja chhe. gnAnI, je rAg thAy teno gnAtA-draShTA chhe, akartA chhe.

ek kor jIv kartA chhe em kahevun ne vaLI akartA chhe em kahevun e banne judI judI apekShAthI vAt chhe. ane enun nAm syAdvAd chhe. agnAnavash jIv kartA chhe, ane agnAn maTatAn gnAnabhAv thaye akartA ja chhe. AvI vAt chhe. satyane mAnanArA thoDA hoy tethI kAI satya pharI jatun nathI; satyane sankhyAthI shun sambandh chhe; satya to trikAL satya ja rahe chhe.

* kaLash 203 bhAvArtha *

‘chetanakarma chetanane ja hoy; pudgal jaD chhe, tene chetanakarma kem hoy?’ rAg thAy te chetananun kArya chhe, te kAI jaD karmaparamANunI dashA nathI. mATe jaDakarma rAgano kartA nathI, paN agnAnabhAve chetan ja eno kartA chhe ane bhAvakarma chetananun ja kArya chhe.


PDF/HTML Page 3244 of 4199
single page version

havenI gAthAomAn jeo bhAvakarmano kartA paN karmane ja mAne chhe temane samajAvavAne syAdvAd anusAr vastusthiti kaheshe; tenI sUchanArUp kAvya pratham kahe chhe-

* kaLash 204 shlokArtha uparanun pravachan *

‘कैश्चित् हतकैः’ koI AtmAnA ghAtak (sarvathA ekAntavAdIo) ‘कर्म एव कर्तृ प्रवितर्क्य’ karmane ja kartA vichArIne ‘आत्मनः कर्तृत्वं क्षिप्त्वा’ AtmAnA kartApaNAne uDADIne ‘एषः आत्मा कथञ्चित् कर्ता’ A AtmA kathanchit kartA chhe ‘इति अचलिता श्रुतिः कोपिता’ em kahenArI achalit shrutine kopit kare chhe (-nirbAdh jinavANInI virAdhanA kare chhe);.......

shun kahe chhe? ke koI AtmAnA ghAtak evA sarvathA ekAntavAdIo jIvane vikArano kartA jaDakarma ja chhe em vichArIne AtmAnA kartApaNAne uDADI de chhe, paN teo khoTA chhe. vaLI koI jIv ane karma banne bhegA maLIne vikAr kare chhe em kahe chhe, paN em kahenArAy khoTA chhe kemake be kadI ek thatA ja nathI.

jIvanA dravya-guNamAn vikAr thAy evI koI shakti nathI; paryAyamAn vikAr thAy chhe; paryAyamAn vikAr thavAnI shakti-yogyatA chhe to thAy chhe. have ene paryAy shun? - enIy khabar na maLe, dravya nAm trikALI shaktiono pinD, guN nAm trikALI shakti ane paryAy eTale vartamAn kShaNik avasthA. ahIn avasthA upar jenI draShTi chhe evA mUDh paryAyadraShTi jIv vikArano-bhAvakarmano kartA chhe topaN ekAntavAdIo jaDakarmane ja kartA mAne chhe te agnAn chhe. bhAI! karma vikAr kare chhe emey nahi ane jIv ane karma banne thaIne vikAr kare chhe emey nahi. vikAr thavAnA kAryakALe vikAr jIv pote ja kare chhe.

tyAre te kahe chhe-ek kArya thavAmAn be kAraN chhe.

hA, shAstramAn be kAraNanI vAt Ave chhe. paN e bemAn ek to yathArtha-vAstavik kAraN chhe ne bIjun upacharit kAraN chhe. je satyArtha kAraN to nathI paN upachAr karIne kAraN kahevun te upacharit chhe. (ene yathArtha kAraN mAnavun te mithyAtva chhe).

ahIn kahe chhe-keTalAk AtmaghAtI ekAntavAdIo jaDakarmane ja vikArano kartA vichArIne AtmAnA kartApaNAne uDADI de chhe ane e rIte AtmA vikArI bhAvano kathanchit kartA chhe em kahenArI jinavANInI virAdhanA kare chhe. kathanchit kartA chhe eTale shun? ke jyAnsudhI agnAn chhe tyAnsudhI puNya-pAp Adi vikArI bhAvano jIv kartA chhe; samyagdarshan pragaT thAy tyAre AtmagnAn thatAn te rAgano akartA chhe; A syAdvAd chhe.


PDF/HTML Page 3245 of 4199
single page version

karmane laIne AtmAne vikAr thAy chhe em mAnanArA ekAntavAdIo kahe chhe, bhagavAn kevaLInI nirbAdh vANInI virAdhanA kare chhe.

tyAre te kahe chhe-shAstramAn vikArane pudgalajanya kahyo chhe. kaLash 36 mAn ‘भावाः पौद्गलिकाः अमी’ -em kahyun chhe.

hA, kahyun chhe. tyAn to vikAr aupAdhikabhAv chhe, pudgalakarmanA nimittanA sange utpanna thAy chhe ane nij chidAnand svabhAvanA sangamAn rahetAn te nIkaLI jAy chhe to svabhAvadraShTinI apekShAe tene pudgalajanya kahyo chhe. jIvane rAg thAy chhe te kharekhar kAI pudgalakarma utpanna kare chhe em nathI, paN jIv jyAre pudgalakarmanA nimittane AdhIn thaI pariName chhe tyAre rAg utpanna thAy chhe, ane svadravyane AdhIn rahI pariNamatAn rAg nIkaLI jAy chhe (utpanna thato nathI) mATe te rAgAdi bhAvone svabhAvanI mukhyatAthI paudgalik kahyA chhe kemake teo svabhAvabhAv nathI. bhAI! jyAn je apekShA hoy te yathArtha samajavI joIe.

ahIn apekShA bIjI chhe, rAg agnAnathI jIvamAn potAmAn-potAnI paryAyamAn thAy chhe mATe te jIvanA-chetananA pariNAm chhe, ane jIv-chetan ja teno kartA chhe, jaDakarma nahi. jeo jaDakarmane kharekhar rAgano kartA mAne chhe teo kharekhar jinavANInI virAdhanA kare chhe. samajANun kAI...?

koIne thAy ke Avun badhun samajavA kyAn rokAvun? enA karatAn vrat, tap, bhakti ityAdi karavAnun batAvo to badhun sahelun thaI jAy.

are bhAI! vrat, tap, bhakti, pUjA ityAdi tAre kyAn navun chhe? e to badhun ten anantakALamAn anantavAr karyu chhe. sAmbhaL; mahAvidehakShetramAn ke jyAn tIrthankar paramAtmA sadAy birAjamAn chhe tyAn tun anantavAr janmyo chhe prabhu! ane tyAn bhagavAnanA samosaraNamAn anantavAr tun gayo chhe, bhagavAnanI maNiratnanA dIvAthI hIrAnA thALamAn kalpavRukShanA phUlathI anantavAr pUjA karI chhe. paN bhAI! e to badho shubharAg; e kAI dharma nahi ane dharmanun kAraNey nahi. AvI vyavahAranA pakShavALAne AkarI lAge evI vAt! paN shun thAy? A to vastusvarUp chhe bApu!

paN vrat, tap, bhakti, pUjA ityAdi dharmI puruShone paN hoy chhe! hA, hoy chhe. dharmI puruShone e badhun heyabuddhie hoy chhe. teo e shubharAganA kartA thatA nathI, jANanAr mAtra ja rahe chhe. je rAg thayo tene teo potAnA chaitanyasvarUpamAn bheLavatA nathI, paN tene pRuthak rAkhI mAtra jANe ja chhe. jyAre agnAnI jIv rAgane kartA thaIne kare chhe. Am hovA chhatAn karma ja rAgane kare chhe,


PDF/HTML Page 3246 of 4199
single page version

karma vinA rAg na thAy em jeo mAnanArA chhe teo, ahIn kahe chhe, nirbAdh jinavANInI virAdhanA karanArA ekAntavAdI mithyAdraShTi chhe.

ahA! anAdithI agnAnavash ene je vikAr thAy chhe te jIv pote ja kare chhe, karma eno kartA nathI. Avun vastusvarUp siddha karIne bhagavAn AchAryadev ene rAganA kartApaNArUp je anAdi agnAnabhAv chhe tene chhoDI devAnI vAt kare chhe; kemake jyAre te Avo agnAnabhAv chhoDI de tyAre tene chaitanyanA Anandano-nijAnandasvarUpanI prAptino lAbh thAy; ane enun ja nAm dharma chhe. bhAI! chAragatinA paribhramaNanA dukhano jo tane Dar hoy to Ano satvare nirNay karavo paDashe.

pratyek dravyanI samaye samaye je je paryAy thAy te kramabaddha thAy chhe. je dravyanI je samaye je kShetre je paryAy thavAnI hoy te dravyanI te samaye tyAn te ja paryAy thAy chhe Avun paryAyanun svarUp chhe. have Ano yathArtha nirNay karavA jAy to karmathI vikAr thAy, ne nimittathI upAdAnanun kArya thAy ne bhakti Adi shubharAgathI muktimArga thAy ityAdi badhI mithyA mAnyatAo uDI jAy chhe, paranA kartApaNAnun abhimAn paN uDI jAy chhe.

hA, paN bhagavAnanA guNanun smaraN kare to guNano lAbh thAy. Ave chhe ne ke ‘वन्दे तद्गुणलब्धये’ ?

e to badhAn nimittanAn kathan chhe bhAI! are! potAno je AtmA chhe tenA dravya- guN-paryAyanA vichAr kare toy tyAn vikalpa-rAg uThe chhe to pachhI bhagavAnanA guNanun smaraN kare to guNaprApti kyAthi thAy? enAthIy shubharAg ja uThe. are bhAI! dharmAtmAney je vyavahAraratnatray chhe ey shubharAg ja chhe, dharma nathI. (ene vyavahArathI dharma kahIe e bIjI vAt chhe).

ahAhA...! trikALI dhruv ek sAmAnya-sAmAnya-sAmAnya chaitanyamUrti prabhu AtmAmAn abhedadraShTi karatAn ene samyagdarshan ane samyaggnAn pragaT thAy chhe; ane e dharma chhe. parantu bhagavAnanI bhakti ane bhed upar draShTi rAkhatAn to rAg ja thAy chhe, enAthI dharma thAy em to chhe ja nahi.

to pachhI pravachanasAr gAthA 80 mAn to Am kahyun chhe ke-

“je jANato arhantane guN, dravya ne paryayapaNe;
te jIv jANe Atmane tasu moh pAme lay khare.”

bhAI! eno artha e chhe ke pratham arhant bhagavAnanA dravya-guN-paryAyane


PDF/HTML Page 3247 of 4199
single page version

jANIne, potAnA AtmAmAn andar lakSha kare tyAre shuddha chaitanyasvarUpanI ekatvapaNe abhedadraShTi thatAn ene samyagdarshan thAy chhe ane mithyAtvano nAsh thAy chhe. bhagavAnanA guNo taraphanun lakSha rahe tyAn sudhI te rAg ja chhe; jyAre antardraShTi kare tyAre tene samyagdarshan thAy chhe. samAdhitantramAn paN Ave chhe ke-siddhanun dhyAn karatAn AtmAnun dhyAn thAy chhe. eno paN Avo ja artha chhe ke siddha bhagavAnanun dhyAn karatAn hun pote svarUpathI siddha chhun em svarUpanI antardraShTi thAy tyAre AtmadhyAn thAy chhe. AvI vAt chhe.

are bhAI! hamaNAn ja tun A nahi samaje to kyAre samajIsh? jotajotAmAn Ayu to purun thaI jashe; pachhI tun kyAn jaIsh? jo to kharo, A bhavasindhu to amAp dariyo chhe. puNyathI dharma thAy ne nimittathI kArya thAy ityAdi shalya Ubhun raheshe to apAr bhavasamudramAn chorAshI lAkh yonimAn tun kyAy AthaDI marIsh bhAI!

mATe kahe chhe-

‘उद्धत–मोह–मुद्रित–धियां तेषां बोधस्य संशुद्धये’ tIvra mohathI jemanI buddhi bIDAI gaI chhe evA te AtmaghAtakonA gnAnanI sanshuddhi arthe ‘वस्तुस्थितिः स्तूयते’ (nIchenI gAthAomAn) vastusthiti kahevAmAn Ave chhe- ‘स्याद्वाद–प्रतिबन्ध–लब्ध– विजया’ ke je vastusthitie syAdvAdanA pratibandh vaDe vijay meLavyo chhe (arthAt je vastusthiti syAdvAdarUp niyamathI nirbAdhapaNe siddha thAy chhe).

ahAhA...! shun kahe chhe? pote akartA chhe em samajI rAgano kartA jeo jaDakarmane mAne chhe temanI buddhi tIvra mohathI bIDAI gaI chhe em kahe chhe. temanA gnAnanI nirmaLatA mATe nIchenI gAthAomAn vastusthiti eTale vastunA svarUpanI maryAdA kahevAmAn Ave chhe. te maryAdA A ke-agnAnavash vikArabhAvano kartA jIv pote ja chhe, karma tene vikAr karAve chhe em nathI.

ahA! potAnA svabhAvane tarachhoDIne je nimittanA sange parAdhIn thaI pariName chhe tene paryAyamAn vikArI bhAv utpanna thAy chhe ane te vikArI bhAvano kartA te pote ja chhe, paradravya-jaDakarma teno kartA nathI. paradravya rAganun kartA nathI paN agnAnadashAmAn jIv pote ja rAgano kartA thAy chhe-tathA jyAre tene svabhAvanun bhAn thaI AtmagnAn thAy chhe tyAre te rAgano kartA nathI, gnAtA ja chhe, akartA chhe. AvI A syAdvAd vaDe siddha thayelI vastusthiti chhe je havenI gAthAomAn kahevAmAn Avashe.

aho! kevaLInA keDAyatI digambar santoe DhanDhero pITIne satyane khullun karyun


PDF/HTML Page 3248 of 4199
single page version

chhe. te A ke-potAnA svabhAvanA bhAn vinA anAdi agnAnavash jIv rAgano kartA chhe ane jyAre te svabhAvanun bhAn karI samyagdraShTi thAy chhe tyAre te akartA chhe, rAgano mAtra gnAtA ja chhe. A syAdvAd chhe.

bhAI! A kShaNik dehano bharoso nathI. rAtre sUto chhe te savAre uThashe ke nahi enI kone khabar chhe? kyAre Ayu pUrun thaI jashe e koN jANe chhe? mATe hamaNAn ja tattvanirNay karI le; vIjaLInA jhabakAre motI parovI le to parovI le bApA! (em ke A manuShyabhav vIjaLInA jhabakArA jevo kShaNik chhe, temAn tattva nirNay karyo to karyo, nahi to bhavasamudramAn kyAy khovAI jaIsh).

jaD sharIranI, vANInI ityAdi jaDanI kriyAono to agnAnI paN kartA nathI. shun kIdhun? A pUjA vakhate hAth prasArIne phUl chaDhAve ne svAhA bole e badhI jaDanI kriyAo chhe ane teno agnAnabhAve paN jIv kartA nathI. phakta par taraph lakSha jatAn je rAg thAy chhe te rAg upar jenI draShTi chhe evo agnAnI jIv te rAgano kartA chhe, ane jenI draShTi rAgathI khasIne andar chitsvabhAv upar gayelI chhe te gnAnI jIv rAgano kartA nathI, akartA chhe, gnAtA chhe. AvI vAt chhe.

* kaLash 204 bhAvArtha uparanun pravachan *

‘koI ekAntavAdIo sarvathA ekAntathI karmano kartA karmane ja kahe chhe ane AtmAne akartA ja kahe chhe; teo AtmAnA ghAtak chhe. temanA par jinavANIno kop chhe, kAraN ke syAdvAdathI vastusthitine nirbAdh rIte siddha karanArI jinavANI to AtmAne kathanchit kartA kahe chhe.’

juo, anyamatavALA jagat-kartA Ishvarane mAne chhe, jyAre koI jainamatavALA (- jainAbhAsIo) rAgano kartA jaDakarma chhe em mAne chhe. teo banne ek jAtanI mAnyatAvALA mithyAdraShTi chhe; teo AtmAnA ghAtak chhe. eTale shun? ke viparIt mAnyatA vaDe teo nirantar nij AtmadravyanI hinsA ja kare chhe tethI AtmaghAtI chhe. temanA par jinavANIno kop chhe. jinavANI AtmAne kathanchit kartA kahe chhe, ane A AtmAne sarvathA akartA ja mAne chhe. A pramANe temanA par jinavANIno kop chhe, arthAt teo jinavANInA virAdhak chhe.

agnAnI jIv potAnA gnAtA-draShTA svabhAvane jANato nathI. tenI draShTi rAg ane paryAy upar paDI chhe, tethI te rAgano kartA thAy chhe. Am anAdithI AtmA potAnA vikArI bhAvono, paranI apekShA vinA, svatantra kartA chhe; evo eno paryAyadharma chhe.


PDF/HTML Page 3249 of 4199
single page version

parantu A (-jainAbhAsI) mAne chhe ke vikAr karmane laIne thAy chhe, AtmA eno kartA nathI. tenI A mAnyatA jUThI chhe kemake paradravyane ane Atmadravyane kaIpaN (-kartAkarma Adi) sambandh nathI. (juo kaLash 200)

jagatanI rachanA Ishvare karI chhe e jem jUThI vAt chhe tem agnAnInI badhI jUThI kalpanAo chhe. chaud brahmAnD te aNakarAyelI-akRutrim chIj chhe; anAdi vastusthiti chhe. tem ene je vikAr thAy chhe te enI janmakShaN chhe. alabat vikAr nimittAdhIn thavAthI utpanna thAy chhe, topaN nimitta vikAr karI-karAvI de chhe em nathI. pote karmane vash thaIne vikAr kare chhe, paN karma ene vikAr karAve chhe em nathI.

pravachanasAramAn 47 nayamAn ek Ishvaranay kahel chhe. Atmadravya Ishvaranaye paratantratA bhogavanAr chhe; eTale ke AtmA nimittane AdhIn thaIne pote paratantra thAy chhe, karma ene paratantra kare chhe em nahi. chandraprabhu bhagavAnanI jayamAlAmAn paN Ave chhe ne ke-

karma bichAre kaun, bhUl merI adhikAI;
agni sahai ghanaghAt, lohakI sangati pAI.

ekalI agni par ghaNanA ghA paDatA nathI, paN loDhAnI te sangati kare to mAthe ghaNanA ghA paDe chhe. tem ekalA AtmAne vikAr nathI, nirvikAr chhe. paN svabhAvane chhoDI nimittanA-karmanA sange pariName to vikAr thAy chhe. emAn karmano to kAI vAnk nathI, pote enA sangamAn jAy e potAno ja aparAdh chhe.

ek moTA panDit ahIn AvelA te kahetA -mahArAj! A tame kaho chho evI to amArI paDhAI (-bhaNatar) nathI; amArA panDito ne tyAgIonI to AvI paDhAI chhe ke-nimittathI vikAr thAy, nimittathI kArya thAy Adi.

paN bhAI! jo to kharo, ahIn A shun kahe chhe? ke jaDakarmathI ja vikAr thAy chhe ane AtmA eno sarvathA kartA nathI em mAnanArA AtmaghAtI mithyAdraShTi chhe. vAstavamAn bhAI! potAnA gnAnAnand svarUpane bhUlIne agnAnI jIv svatantra rAgano kartA chhe, tene karma rAg karAve chhe e vAt traNakALamAn satyArtha nathI. so e so TakA vikAr thAy chhe te jIvane potAthI thAy chhe, temAn karmanun ek dokaDo paN kartApaNun nathI. atyAre to badhe moTI gaDabaD UbhI thaI chhe; mULamAn ja moTo pher chhe. paN bApu! yathArtha nirNay nahi kare to tane moTun nukashAn chhe. jo, A shun kahe chhe? -


PDF/HTML Page 3250 of 4199
single page version

‘AtmAne akartA ja kahenArA ekAntavAdIonI buddhi utkaT mithyAtvathI bIDAI gayelI chhe; temanA mithyAtvane dUr karavAne AchArya bhagavAn syAdvAd anusAr jevI vastusthiti chhe tevI, nIchenI gAthAomAn kahe chhe.’

samayasAr kaLash 17p mAn kahyun chhe ke-AtmA potAne rAgAdikanun nimitta kadIy nathI; tene je vikAr thAy chhe temAn nimitta paradravyano sang ja chhe– ‘तस्मिन्निमित्तं पर– संग एव’ -Avo vastusvabhAv prakAshamAn chhe, koIe karelo nathI. agnAnIne nij dravyasvabhAvanun bhAn nathI, tethI te bAhya nimittanA-paradravyanA sange pariName chhe ane tethI tene vikAr ja thAy chhe. samakitIne jeTalo svabhAvano sang-sambandh chhe teTalI nirmaL-nirvikAr dashA chhe, dharma chhe ane jeTalo paradravyanA-nimittanA prasangamAn jAy chhe teTalo tene tyAn rAg thAy chhe; paN teno e gnAtA chhe; kartA nathI; agnAnI vikArano kartA thAy chhe. A syAdvAd chhe.

panchAstikAyanI 62 mI gAthAmAn A spaShTa vAt chhe ke vikAr thAy chhe te potAnA ShaTkArakanA pariNamanathI jIvane svatantrapaNe thAy chhe, temAn parakArakonI koI apekShA nathI. jIvane vikAr thAy emAn nishchayathI paranI apekShA bIlakul nathI.

bhAI! A koI pakShanI vAt nathI; A to AgamathI, nyAyathI, yuktithI vastusthiti nirbAdh siddha thAy chhe. chhatAn AtmA sarvathA akartA ja chhe em kahenArA mithyAtvagrasta puruShonA mithyAtvane dUr karavAne AchArya bhagavAn, jevI vastusthiti chhe tevI, gAthAomAn have kahe chhe.

[pravachan nan. 389 thI 391*dinAnk 17-7-77 thI 19-7-77]

OM

PDF/HTML Page 3251 of 4199
single page version

gAthA 332 thI 344

कम्मेहि दु अण्णाणी किज्जदि णाणी तहेव कम्मेहिं। कम्मेहि सुवाविज्जदि जग्गाविज्जदि तहेव कम्मेहिं।। ३३२।। कम्मेहि सुहाविज्जदि दुक्खाविज्जदि तहेव कम्मेहिं। कम्मेहि य मिच्छत्तं णिज्जदि णिज्जदि असंजमं चेव।। ३३३।। कम्मेहि भमाडिज्जदि उड्ढमहो चावि तिरियलोयं च। कम्मेहि चेव किज्जदि सुहासुहं जेत्तियं किंचि।। ३३४।। जम्हा कम्मं कुव्वदि कम्मं देदि हरदि त्ति जं किंचि। तम्हा उ सव्वजीवा अकारगा होंति आवण्णा।। ३३५।। पुरिसित्थियाहिलासी इत्थीकम्मं च पुरिसमहिलसदि। एसा आयरियपरंपरागदा एरिसी दु सुदी।। ३३६।।

‘AtmA sarvathA akartA nathI, kathanchit kartA paN chhe’ evA arthanI gAthAo have kahe

chhe-

“karmo kare agnAnI tem ja gnAnI paN karmo kare,
karmo suvADe tem vaLI, karmo jagADe jIvane; 332.
karmo kare sukhI tem vaLI karmo dukhI jIvane kare,
karmo kare mithyAtvI tem asanyamI karmo kare; 333.
karmo bhamAve Urdhva loke, adha ne tiryak viShe,
je kAI paN shubh ke ashubh te sarvane karma ja kare. 334.
karma ja kare chhe, karma e Ape, hare, –saghaLun kare,
tethI Thare chhe em ke AtmA akArak sarva chhe. 33p.
vaLI ‘puruShakarma strIne ane strIkarma Ichchhe puruShane’
–evI shruti AchArya kerI paramparA Utarel chhe. 336.

PDF/HTML Page 3252 of 4199
single page version

तम्हा ण को वि जीवो अबंभचारी दु अम्ह उवदेसे। जम्हा कम्मं चेव हि कम्मं अहिलसदि इदि भणिदं।। ३३७।। जम्हा धादेदि परं परेण घादिज्जदे य सा पयडी। एदेणत्थेणं किर भण्णदि परघादणामेत्ति।। ३३८।। तम्हा ण को वि जीवो वधादओ अत्थि अम्ह उवदेसे। जम्हा कम्मं चेव हि कम्मं घादेदि इदि भणिदं।। ३३९।। एवं संखुवएसं जे दु परूवेंति एरिसं समणा। तेसिं पयडी कुव्वदि अप्पा य अकारगा सव्वे।। ३४०।। अहवा मण्णसि मज्झं अप्पा अप्पाणमप्पणो कुणदि। एसो मिच्छसहावो तुम्हं एयं

मुणंतस्स।। ३४१।।

अप्पा णिच्चोऽसंखेज्जपदेसो देसिदो दु समयम्हि। ण वि सो सक्कदि तत्तो हीणो अहिओ य कादुं जे।। ३४२।।

e rIt ‘karma ja karmane Ichchhe’ –kahyun chhe shrutamAn,
tethI na ko paN jIv abrahmachArI am upadeshamAn. 337.
vaLI je haNe parane, haNAye parathI, teh prakRiti chhe,
–e arthamAn paraghAt nAmanun nAmakarma kathAy chhe. 338.
e rIt ‘karma ja karmane haNatun’ –kahyun chhe shrutamAn,
tethI na ko paN jIv chhe haNanAr am upadeshamAn.” 339.
em sAnkhyano upadesh Avo, je shramaN prarUpaN kare,
tenA mate prakRiti kare chhe, jIv akArak sarva chhe! 340.
athavA tun mAne ‘AtamA mAro kare nij Atmane’,
to evun tuj mantavya paN mithyA svabhAv ja tuj khare. 341.
jIv nitya tem vaLI asankhyapradeshI darshit samayamAn,
tenAthI tene hIn tem adhik karavo shakya nA. 342.

PDF/HTML Page 3253 of 4199
single page version

जीवस्स जीवरूवं वित्थरदो जाण लोगमेत्तं खु।
तत्तो सो किं हीणो अहिओ य कहं कुणदि दव्वं।। ३४३।।
अह जाणगो दु भावो णाणसहावेण अच्छदे त्ति मदं।
तम्हा ण वि अप्पा अप्पयं तु सयमप्पणो कुणदि।। ३४४।।
कर्मभिस्तु अज्ञानी क्रियते ज्ञानी तथैव कर्मभिः।
कर्मभिः स्वाप्यते जागर्यते तथैव कर्मभिः।। ३३२।।
कर्मभिः सुखी क्रियते दुःखी क्रियते तथैव कर्मभिः।
कर्मभिश्च मिथ्यात्वं नीयते नीयतेऽसंयमं चैव।।
३३३।।
कर्मभिर्भ्राम्यते ऊर्ध्वमधश्चापि तिर्यग्लोकं च।
कर्मभिश्चैव क्रियते शुभाशुभं यावद्यत्किञ्चित्।। ३३४।।
यस्मात्कर्म करोति कर्म ददाति हरतीति यत्किञ्चित्।
तस्मात्तु सर्वजीवा अकारका भवन्त्यापन्नाः।।
३३५।।

gAthArtha– [कर्मभिः तु] karmo [अज्ञानी क्रियते] (jIvane) agnAnI kare chhe [तथा एव] tem ja [कर्मभिः ज्ञानी] karmo (jIvane) gnAnI kare chhe, [कर्मभिः स्वाप्यते] karmo suvADe chhe [तथा एव] tem ja [कर्मभिः जागर्यते] karmo jagADe chhe, [कर्मभिः सुखी क्रियते] karmo sukhI kare chhe [तथा एव] tem ja [कर्मभिः दुःखी क्रियते] karmo dukhI kare chhe, [कर्मभिः च मिथ्यात्वं नीयते] karmo mithyAtva pamADe chhe [च एव] tem ja [असंयमं नीयते] karmo asanyam pamADe chhe, [कर्मभिः] karmo [उर्ध्वम् अधः च अपि तिर्यग्लोकं च] Urdhvalok, adholok ane tiryaglokamAn [भ्राम्यते] bhamAve chhe, [यत्किञ्चित् यावत् शुभाशुभं] je kAI paN jeTalun shubh ashubh chhe te badhun [कर्मभिः च एव क्रियते] karmo ja kare chhe. [यस्मात्] jethI [कर्म करोति] karma kare chhe, [कर्म ददाति] karma Ape chhe, [हरति] karma harI le chhe- [इति यत्किञ्चित्] em je kAI paN kare chhe te karma ja kare chhe, [तस्मात् तु] tethI [सर्वजीवाः] sarva jIvo [अकारकाः आपन्नाः भवन्ति] akArak (akartA) Thare chhe.

vistArathIy jIvarUp jIvanun lokamAtra ja chhe khare,
shun tethI te hIn–adhik banato? kem karato dravyane? 343.
mAne tun– ‘gnAyak bhAv to gnAnasvabhAve sthir rahe’,
to em paN AtmA svayam nij AtamAne nahi kare. 344.

PDF/HTML Page 3254 of 4199
single page version

पुरुषः स्क्र्यभिलाषी स्त्रीकर्म च पुरुषमभिलषति।
एषाचार्यपरम्परागतेद्रशी तु
श्रुतिः।। ३३६।।
तस्मान्न कोऽपि जीवोऽब्रह्मचारी त्वस्माकमुपदेशे।
यस्मात्कर्म चैव हि कर्माभिलषतीति भणितम्।। ३३७।।
यस्माद्धन्ति परं परेण हन्यते च सा प्रकृतिः।
एतेनार्थेन किल भण्यते परघातनामेति।। ३३८।।
तस्मान्न कोऽपि जीव उपघातकोऽस्त्यस्माकमुपदेशे।
यस्मात्कर्म चैव हि कर्म हन्तीति भणितम्।। ३३९।।
एवं साङ्खयोपदेशं ये तु प्ररूपयन्तीद्रशं श्रमणाः।
तेषां प्रकृतिः करोत्यात्मानश्चाकारकाः सर्वे।। ३४०।।

vaLI, [पुरुषः] puruShavedakarma [स्क्र्यभिलाषी] strInun abhilAShI chhe [च] ane [स्त्रीकर्म] strIvedakarma [पुरुषम् अभिलषति] puruShanI abhilAShA kare chhe- [एषा आचार्यपरम्परागता ईद्रशी तु श्रुतिः] evI A AchAryanI paramparAthI UtarI AvelI shruti chhe; [तस्मात्] mATe [अस्माकम् उपदेशे तु] amArA upadeshamAn [कः अपि जीवः] koI paN jIv [अब्रह्मचारी न] abrahmachArI nathI, [यस्मात्] kAraN ke [कर्म च एव हि] karma ja [कर्म अभिलषति] karmanI abhilAShA kare chhe [इति भणितम्] em kahyun chhe.

vaLI, [यस्मात् परं हन्ति] je parane haNe chhe [च] ane [परेण हन्यते] je parathI haNAy chhe [सा प्रकृतिः] te prakRiti chhe- [एतेन अर्थन किल] e arthamAn [परघातनाम इति भण्यते] paraghAtanAmakarma kahevAmAn Ave chhe, [तस्मात्] tethI [अस्माकम् उपदेशे] amArA upadeshamAn [कः अपि जीवः] koI paN jIv [उपघातकः न अस्ति] upaghAtak (haNanAr) nathI [यस्मात्] kAraN ke [कर्म च एव हि] karma ja [कर्म हन्ति] karmane haNe chhe [इति भणितम्] em kahyun chhe.”

(AchAryabhagavAn kahe chhe ke-) [एवं तु] A pramANe [ईद्रशं साङ्खयोपदेशं] Avo sAnkhyamatano upadesh [ये श्रमणाः] je shramaNo (jain munio) [प्ररूपयन्ति] prarUpe chhe [तेषां] temanA matamAn [प्रकृतिः करोति] prakRiti ja kare chhe [आत्मानः च सर्वे] ane AtmAo to sarve [अकारकाः] akArak chhe em Thare chhe!

[अथवा] athavA (kartApaNAno pakSha sAdhavAne) [मन्यसे] jo tun em mAne ke [मम आत्मा] mAro AtmA [आत्मनः] potAnA [आत्मानम्] (dravyarUp)


PDF/HTML Page 3255 of 4199
single page version

अथवा मन्यसे ममात्मात्मानमात्मनः करोति।
एष मिथ्यास्वभावः तवैतज्जानतः।।३४१।।
आत्मा नित्योऽसङ्खयेयप्रदेशो दर्शितस्तु समये।
नापि स शक्यते ततो हीनोऽधिकश्च कर्तु यत्।।३४२।।
जीवस्य जीवरूपं विस्तरतो जानीहि लोकमात्रं खलु।
ततः स किं हीनोऽधिको वा कथं करोति द्रव्यम्।।३४३।।
अथ ज्ञायकस्तु भावो ज्ञानस्वभावेन तिष्ठतीति मतम्।
तस्मान्नाप्यात्मात्मानं तु स्वयमात्मनः करोति।।३४४।।

AtmAne [करोति] kare chhe’ , [एतत जानतः तव] to evun jANanArano tAro [एषः मिथ्यास्वभावः] e mithyAsvabhAv chhe (arthAt em jANavun te tAro mithyAsvabhAv chhe); [यद्] kAraN ke- [समये] siddhAntamAn [आत्मा] AtmAne [नित्यः] nitya, [असङ्खयेय–प्रदेशः] asankhyAt-pradeshI [दर्शितः तु] batAvyo chhe, [ततः] tenAthI [सः] tene [हीनः अधिकः च] hIn-adhik [कर्तु न अपि शक्यते] karI shakAto nathI; [विस्तरतः] vaLI vistArathI paN [जीवस्य जीवरूपं] jIvanun jIvarUp [खलु] nishchayathI [लोकमात्रं जानीहि] lokamAtra jAN; [ततः] tenAthI [किं सः हीनः अधिकः वा] shun te hIn athavA adhik thAy chhe? [द्रव्यम् कथं करोति] to pachhI (AtmA) dravyane (arthAt dravyarUp AtmAne) kaI rIte kare chhe?

[अथ] athavA jo ‘[ज्ञायकः भावः तु] gnAyak bhAv to [ज्ञानस्वभावेन तिष्ठति] gnAnasvabhAve sthit rahe chhe’ [इति मतम्] em mAnavAmAn Ave, [तस्मात् अपि] to em paN [आत्मा स्वयं] AtmA pote [आत्मनः आत्मानं तु] potAnA AtmAne [न करोति] karato nathI em Thare chhe!

(A rIte kartApaNun sAdhavA mATe vivakShA palaTIne je pakSha kahyo te ghaTato nathI.) (A pramANe, karmano kartA karma ja mAnavAmAn Ave to syAdvAd sAthe virodh Ave chhe; mATe AtmAne agnAn-avasthAmAn kathanchit potAnA agnAnabhAvarUp karmano kartA mAnavo, jethI syAdvAd sAthe virodh Avato nathI.)

TIkA– (ahIn pUrvapakSha A pramANe chhe) “karma ja AtmAne agnAnI kare chhe, kAraN ke gnAnAvaraN nAmanA karmanA uday vinA tenI (-agnAnanI) anupapatti chhe; karma ja (AtmAne) gnAnI kare chhe, kAraN ke gnAnAvaraN nAmanA karmanA kShayopasham vinA tenI anupapatti chhe; karma ja suvADe chhe, kAraN ke nidrA nAmanA karmanA uday


PDF/HTML Page 3256 of 4199
single page version

vinA tenI anupapatti chhe; karma ja jagADe chhe, kAraN ke nidrA nAmanA karmanA kShayopasham vinA tenI anupapatti chhe; karma ja sukhI kare chhe, kAraN ke shAtAvedanIy nAmanA karmanA uday vinA tenI anupapatti chhe; karma ja dukhI kare chhe, kAraN ke ashAtAvedanIy nAmanA karmanA uday vinA tenI anupapatti chhe; karma ja mithyAdraShTi kare chhe, kAraN ke mithyAtvakarmanA uday vinA tenI anupapatti chhe; karma ja asanyamI kare chhe, kAraN ke chAritramoh nAmanA karmanA uday vinA tenI anupapatti chhe; karma ja UrdhvalokamAn, adholokamAn ane tiryaglokamAn bhamAve chhe, kAraN ke AnupUrvI nAmanA karmanA uday vinA tenI anupapatti chhe; bIjun paN je kAI paN jeTalun shubh-ashubh chhe te badhuy karma ja kare chhe, kAraN ke prashasta-aprashasta rAg nAmanA karmanA uday vinA tenI anupapatti chhe. e rIte badhuy svatantrapaNe karma ja kare chhe, karma ja Ape chhe, karma ja harI le chhe, tethI ame em nishchay karIe chhIe ke-sarve jIvo sadAy ekAnte akartA ja chhe. vaLI shruti (bhagavAnanI vANI, shAstra) paN e ja arthane kahe chhe; kAraN ke, (te shruti) ‘puruShaved nAmanun karma strInI abhilAShA kare chhe ane strIved nAmanun karma puruShanI abhilAShA kare chhe’ e vAkyathI karmane ja karmanI abhilAShAnA kartApaNAnA samarthan vaDe jIvane abrahmacharyanA kartApaNAno niShedh kare chhe, tathA ‘je parane haNe chhe ane je parathI haNAy chhe te paraghAtakarma chhe’ e vAkyathI karmane ja karmanA ghAtanun kartApaNun hovAnA samarthan vaDe jIvane ghAtanA kartApaNAno niShedh kare chhe, ane e rIte (abrahmacharyanA tathA ghAtanA kartApaNAnA niShedh dvArA) jIvanun sarvathA ja akartApaNun jaNAve chhe.”

(AchAryadev kahe chhe ke-) A pramANe AvA sAnkhyamatane, potAnI pragnAnA (buddhinA) aparAdhathI sUtranA arthane nahi jANanArA keTalAk *shramaNAbhAso prarUpe chhe; temanI, ekAnte prakRitinA kartApaNAnI mAnyatAthI, samasta jIvone ekAnte akartApaNun AvI paDe chhe tethI ‘jIv kartA chhe’ evI je shruti teno kop TALavo ashakya thAy chhe (arthAt bhagavAnanI vANInI virAdhanA thAy chhe). vaLI, ‘karma AtmAnA agnAnAdi sarva bhAvone- ke jeo paryAyarUp chhe temane-kare chhe, ane AtmA to AtmAne ja ekane dravyarUpane kare chhe mATe jIv kartA chhe; e rIte shrutino kop thato nathI’ -evo je abhiprAy chhe te mithyA ja chhe. (te samajAvavAmAn Ave chhe) jIv to dravyarUpe nitya chhe, asankhyAt-pradeshI chhe ane lokaparimAN chhe. temAn pratham, nityanun kAryapaNun banI shaktun nathI, kAraN ke kRutakapaNAne ane nityapaNAne ekapaNAno virodh chhe. (AtmA nitya chhe tethI te kRutak arthAt koIe karelo hoI shake nahi.) vaLI _________________________________________________________________ * shramaNAbhAs = muninA guNo nahi hovA chhatAn potAne muni kahevarAvanAr.


PDF/HTML Page 3257 of 4199
single page version

avasthit asankhya-pradeshI ek evA tene (-AtmAne), pudgalaskandhanI mAphak, pradeshonAn prakShepaN-AkarShaN dvArA paN kAryapaNun banI shaktun nathI, kAraN ke pradeshonun prakShepaN tathA AkarShaN thAy to tenA ekapaNAno vyAghAt thAy. (skandh anek paramANuono banelo chhe, mATe temAnthI paramANuo nIkaLI jAy tem ja temAn paramANuo Ave; parantu AtmA nishchit asankhya-pradeshavALun ek ja dravya hovAthI te potAnA pradeshone kADhI nAkhI shake nahi tem ja vadhAre pradeshone laI shake nahi.) vaLI sakaL lokarUpI gharanA vistArathI parimit jeno nishchit nij *vistAr-sangrah chhe (arthAt lok jeTalun jenun nishchit mAp chhe) tene (-AtmAne) pradeshonA sankoch-vikAs dvArA paN kAryapaNun banI shaktun nathI, kAraN ke pradeshonAn sankoch-vistAr thavAn chhatAn paN, sUkA-bhInA chAmaDAnI mAphak, nishchit nij vistArane lIdhe tene (-AtmAne) hIn-adhik karI shakAto nathI. (A rIte AtmAne dravyarUp AtmAnun kartApaNun ghaTI shaktun nathI.) vaLI, “vastusvabhAvanun sarvathA maTavun ashakya hovAthI gnAyak bhAv gnAnasvabhAve ja sadAy sthit rahe chhe ane em sthit raheto thako, gnAyakapaNAne ane kartApaNAne atyant viruddhatA hovAthI, mithyAtvAdi bhAvono kartA thato nathI; ane mithyAtvAdi bhAvo to thAy chhe; tethI temano kartA karma ja chhe em prarUpaN karavAmAn Ave chhe”-AvI je vAsanA (abhiprAy, valaN) pragaT karavAmAn Ave chhe te paN ‘AtmA AtmAne kare chhe’ evI (pUrvokta) mAnyatAne atishayapaNe haNe ja chhe (kAraN ke sadAy gnAyak mAnavAthI AtmA akartA ja Tharyo).

mATe, gnAyak bhAv sAmAnya apekShAe gnAnasvabhAve avasthit hovA chhatAn, karmathI utpanna thatA mithyAtvAdi bhAvonA gnAnasamaye, anAdikALathI gney ane gnAnanA bhedavignAnathI shUnya hovAne lIdhe, parane AtmA tarIke jANato evo te (gnAyak bhAv) visheSh apekShAe agnAnarUp gnAnapariNAmane karato hovAthI (-agnAnarUp evun je gnAnanun pariNaman tene karato hovAthI), tene kartApaNun sammat karavun (arthAt te kartA chhe em svIkAravun); te tyAn sudhI ke jyAn sudhI bhedavignAnanA AdithI gney ane gnAnanA bhedavignAnathI pUrNa (arthAt bhedavignAn sahit) thavAne lIdhe AtmAne ja AtmA tarIke jANato evo te (gnAyak bhAv), visheSh apekShAe paN gnAnarUp ja gnAnapariNAme pariNamato thako (-gnAnarUp evun je gnAnanun pariNaman te-rUpe ja pariNamato thako), kevaL gnAtApaNAne lIdhe sAkShAt akartA thAy.

bhAvArtha– keTalAk jain munio paN syAdvAd-vANIne barAbar nahi samajIne sarvathA ekAntano abhiprAy kare chhe ane vivakShA palaTIne em kahe chhe ke- _________________________________________________________________ * sangrah = jaththo; moTap.


PDF/HTML Page 3258 of 4199
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
माऽकर्तारममी स्पृशन्तु पुरुषं सांख्या इवाप्यार्हताः
कर्तारं कलयन्तु तं किल सदा भेदावबोधादधः।
ऊर्ध्वम् तूद्धतबोधधामनियतं प्रत्यक्षमेनं स्वयं
पश्यन्तु च्युतकर्तृभावमचलं ज्ञातारमेकं परम्।।२०५।।

“AtmA to bhAvakarmano akartA ja chhe, karmaprakRitino uday ja bhAvakarmane kare chhe; agnAn, gnAn, sUvun, jAgavun, sukh, dukh, mithyAtva, asanyam, chAr gatiomAn bhramaN-e badhAnne, tathA je kAI shubh-ashubh bhAvo chhe te badhAyane karma ja kare chhe; jIv to akartA chhe.” vaLI te munio shAstrano paN evo ja artha kare chhe ke- “vedanA udayathI strI-puruShano vikAr thAy chhe ane upaghAt tathA paraghAt prakRitinA udayathI paraspar ghAt pravarte chhe.” A pramANe, jem sAnkhyamatI badhuy prakRitinun ja kArya mAne chhe ane puruShane akartA mAne chhe tem, potAnI buddhinA doShathI A munionun paN evun ja ekAntik mAnavun thayun. mATe jinavANI to syAdvAd hovAthI, sarvathA ekAnt mAnanArA te munio par jinavANIno kop avashya thAy chhe. jinavANInA kopanA bhayathI jo teo vivakShA palaTIne em kahe ke-“bhAvakarmano kartA karma chhe ane potAnA AtmAno (arthAt potAno) kartA AtmA chhe; e rIte ame AtmAne kathanchit kartA kahIe chhIe, tethI vANIno kop thato nathI;” to A temanun kahevun paN mithyA ja chhe. AtmA dravye nitya chhe, asankhyAt pradeshovALo chhe, lokaparimAN chhe, tethI temAn to kAI navIn karavAnun chhe nahi; ane je bhAvakarmarUp paryAyo chhe temano kartA to te munio karmane ja kahe chhe; mATe AtmA to akartA ja rahyo! to pachhI vANIno kop kaI rIte maTayo? mATe AtmAnA kartApaNA ane akartApaNAnI vivakShA yathArtha mAnavI te ja syAdvAdanun sAchun mAnavun chhe. AtmAnA kartApaNA-akartApaNA viShe satyArtha syAdvAd-prarUpaN A pramANe chhe-

AtmA sAmAnya apekShAe to gnAnasvabhAve ja sthit chhe; parantu mithyAtvAdi bhAvone jANatI vakhate, anAdi kALathI gney ane gnAnanA bhedavignAnanA abhAvane lIdhe, gneyarUp mithyAtvAdi bhAvone AtmA tarIke jANe chhe, tethI e rIte visheSh apekShAe agnAnarUp gnAnapariNAmane karato hovAthI kartA chhe; ane jyAre bhedavignAn thavAthI AtmAne ja AtmA tarIke jANe chhe tyAre visheSh apekShAe paN gnAnarUp gnAnapariNAme ja pariNamato thako kevaL gnAtA rahevAthI sAkShAt akartA chhe.

have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe- shlokArtha– [अमी आर्हताः अपि] A arhatnA matanA anuyAyIo arthAt


PDF/HTML Page 3259 of 4199
single page version

(मालिनी)
क्षणिकमिदमिहैकः कल्पयित्वात्मतत्त्वं
निजमनसि विधत्ते कर्तृभोक्त्रोर्विभेदम्।
अपहरति विमोहं तस्य नित्यामृतौधैः
स्वयमयमभिषिञ्चंश्चिच्चमत्कार एव।।२०६।।

jaino paN [पुरुषं] AtmAne, [सांख्याः इव] sAnkhyamatIonI jem, [अकर्तारम् मा स्पृशन्तु] (sarvathA) akartA na mAno; [भेद–अवबोधात् अधः] bhedagnAn thayA pahelAn [तं किल] tene [सदा] nirantar [कर्तारम् कलयन्तु] kartA mAno, [तु] ane [ऊर्ध्वम्] bhedagnAn thayA pachhI [उद्धत–बोध–धाम–नियतं स्वयं प्रत्यक्षम् एनम्] uddhat *gnAnadhAmamAn nishchit evA A svayam pratyakSha AtmAne [च्युत–कर्तृभावम् अचलं एकं परम् ज्ञातारम्] kartApaNA vinAno, achaL, ek param gnAtA ja [पश्यन्तु] dekho.

bhAvArtha– sAnkhyamatIo puruShane sarvathA ekAntathI akartA, shuddha udAsIn chaitanyamAtra mAne chhe. Avun mAnavAthI puruShane sansAranA abhAvano prasang Ave chhe; ane jo prakRitine sansAr mAnavAmAn Ave to te paN ghaTatun nathI, kAraN ke prakRiti to jaD chhe, tene sukhadukh Adinun samvedan nathI, tene sansAr kevo? AvA anek doSho ekAnt mAnyatAmAn Ave chhe. sarvathA ekAnt vastunun svarUp ja nathI. mATe sAnkhyamatIo mithyAdraShTi chhe; ane jo jaino paN evun mAne to teo paN mithyAdraShTi chhe. tethI AchAryadev upadesh kare chhe ke-sAnkhyamatIonI mAphak jaino AtmAne sarvathA akartA na mAno; jyAn sudhI svaparanun bhedavignAn na hoy tyAn sudhI to tene rAgAdikano-potAnAn chetanarUp bhAvakarmono-kartA mAno, ane bhedavignAn thayA pachhI shuddha vignAnaghan, samasta kartApaNAnA bhAvathI rahit, ek gnAtA ja mAno. Am ek ja AtmAmAn kartApaNun tathA akartApaNun-e banne bhAvo vivakShAvash siddha thAy chhe. Avo syAdvAd mat jainono chhe; ane vastusvabhAv paN evo ja chhe, kalpanA nathI. Avun (syAdvAd anusAr) mAnavAthI puruShane sansAr-mokSha AdinI siddhi thAy chhe; sarvathA ekAnt mAnavAthI sarva nishchay- vyavahArano lop thAy chhe. 20p.

havenI gAthAomAn, ‘kartA anya chhe ane bhoktA anya chhe’ evun mAnanArA kShaNikavAdI bauddhamatIone temanI sarvathA ekAnt mAnyatAmAn dUShaN batAvashe ane syAdvAd anusAr je rIte vastusvarUp arthAt kartAbhoktApaNun chhe te rIte kaheshe. te gAthAonI sUchanAnun kAvya pratham kahe chhe-

shlokArtha– [इह] A jagatamAn [एकः] koI ek to (arthAt kShaNikavAdI _________________________________________________________________ * gnAnadhAm = gnAnamandir; gnAnaprakAsh.


PDF/HTML Page 3260 of 4199
single page version

bauddhamatI to) [इदम् आत्मतत्त्वं क्षणिकम् कल्पयित्वा] A Atmatattvane kShaNik kalpIne [निज–मनसि] potAnA manamAn [कर्तृ–भोक्त्रोः विभेदं विधत्ते] kartA ane bhoktAno bhed kare chhe (-anya kartA chhe ane anya bhoktA chhe evun mAne chhe); [तस्य विमोहं] tenA mohane (agnAnane) [अयम् चित्–चमत्कारः एव स्वयम्] A chaitanyachamatkAr ja pote [नित्य–अमृत–ओधैः] nityatArUp amRutanA ogh (-samUho) vaDe [अभिषिञ्चन्] abhisinchan karato thako, [अपहरति] dUr kare chhe.

bhAvArtha– kShaNikavAdI kartA-bhoktAmAn bhed mAne chhe, arthAt pahelI kShaNe je AtmA hato te bIjI kShaNe nathI-em mAne chhe. AchAryadev kahe chhe ke-ame tene shun samajAvIe? A chaitanya ja tenun agnAn dUr karashe-ke je (chaitanya) anubhavagochar nitya chhe. pahelI kShaNe je AtmA hato te ja bIjI kShaNe kahe chhe ke ‘hun pahelAn hato te ja chhun’; Avun smaraNapUrvak pratyabhignAn AtmAnI nityatA batAve chhe. ahIn bauddhamatI kahe chhe ke- ‘je pahelI kShaNe hato te ja hun bIjI kShaNe chhun’ evun mAnavun te to anAdi avidyAthI bhram chhe; e bhram maTe tyAre tattva siddha thAy, samasta kalesh maTe. teno uttar ApavAmAn Ave chhe ke-“he bauddha! tun A je dalIl kare chhe te AkhI dalIl karanAr ek ja AtmA chhe ke anek AtmAo chhe? vaLI tArI AkhI dalIl ek ja AtmA sAmbhaLe chhe em mAnIne tun dalIl kare chhe ke AkhI dalIl pUrI thatAn sudhImAn anek AtmAo palaTAI jAy chhe em mAnIne dalIl kare chhe? jo anek AtmAo palaTAI jatA hoy to tArI AkhI dalIl to koI AtmA sAmbhaLato nathI; to pachhI dalIl karavAnun prayojan shun? * Am anek rIte vichArI jotAn tane jaNAshe ke AtmAne kShaNik mAnIne pratyabhignAnane bhram kahI devo te yathArtha nathI. mATe em samajavun ke-AtmAne ekAnte nitya ke ekAnte anitya mAnavo te banne bhram chhe, vastusvarUp nathI; ame (jaino) kathanchit nityAnityAtmak vastusvarUp kahIe chhIe te ja satyArtha chhe.” 206.

pharI, kShaNikavAdane yukti vaDe niShedhatun, AgaLanI gAthAonI sUchanArUp kAvya kahe chhe- _________________________________________________________________ * jo em kahevAmAn Ave ke ‘AtmA to nAsh pAme chhe paN te sanskAr mUkto jAy chhe’ to te paN

yathArtha nathI; AtmA nAsh pAme to AdhAr vinA sanskAr kem rahI shake? vaLI kadApi ek AtmA
sanskAr mUkto jAy, topaN te AtmAnA sanskAr bIjA AtmAmAn pesI jAy evo niyam
nyAyasangat nathI.