PDF/HTML Page 4181 of 4199
single page version
ahA! AtmA (1) paryAy apekShAe anek chhe ne dravya apekShAe ek chhe. (2) paryAy apekShAe nAshavAn chhe ne dravya apekShAe nAshavAn nahIn paN dhruv chhe. (3) gnAn (jANavAnI) apekShAe teno vistAr joIe to jANe ke lokAlokane gaLI gayo hoy teTalo chhe. ane bIjI taraphathI kShetra apekShAe jotAn te potAnA asankhya pradeshomAn ja samAyel chhe. -Avo ja vastuno svabhAv chhe tethI gnAnIne Ashcharya thatun nathI. ane topaN temane pUrve kadI nahoto thayo evo adbhut param Anand thAy chhe arthAt AvA vastusvabhAvane jyAn jovA ne temAn TharavA jAy chhe tyAn temane adbhut Anand thAy chhe. ane tethI Ashcharya paN thAy chhe. eTale ke te adbhut Anandane laIne gnAnIne Ashcharya paN thAy chhe em kahe chhe.
ahA! agnAnIne Avo te vastusvabhAv hoy? -em Ashcharya thAy chhe. jyAre gnAnIne A Anand kayAnthI Avyo? -em Ashcharya ne Anand-banne thAy chhe. ahA! paryAyamAn ekalun dukh ne ekalI AkuLatA hatI. kayAny (paryAyamAn) gandhamAtra paN Anand nahoto. temAn A Anand kayAnthI-kaI khANamAnthI-Avyo? dhruvanI khANamAnthI te Anand Avyo chhe. A rIte tene Anand paN thAy chhe ne Ashcharya paN thAy chhe.
pharI A ja arthanun kAvya kahe chhe–
भवोपहतिरेकतः स्पृशति मुक्तिरप्येकतः।
जगत्त्रितयमेकतः स्फुरति चिच्चकास्त्येकतः
shlokArtha– [एकतःकषाय–कलिः स्खलति] ek taraphathI jotAn kaShAyono kalesh dekhAy chhe ane [एकतःशान्तिः अस्ति] ek taraphathI jotAn shAnti (kaShAyonA abhAvarUp shAnt bhAv) chhe; [एकतः भव– उपहतिः] ek taraphathI jotAn bhavanI (–sansAr sambandhI) pIDA dekhAy chhe ane [एकतः मुक्तिः अपि स्पृशति] ek taraphathI jotAn (sansAranA abhAvarUpI) mukti paN sparshe chhe; [एकतः त्रितयम् जगत् स्फुरति] ek taraphathI jotAn traN lok sphurAyamAn chhe (–prakAshe chhe, dekhAy chhe) ane [एकतः चित् चकास्ति] ek taraphathI jotAn kevaL ek chaitanya ja shobhe chhe. [ आत्मनः अद्भुतात् अद्भुतः स्वभाव–महिमा विजयते] (Avo) AtmAno adbhutathI paN adbhut svabhAvamahimA jayavant varte chhe (–koithI bAdhit thato nathI).
bhAvArtha– ahIn paN 273 mA kAvyanA bhAvArtha pramANe jANavun. AtmAno anekAntamay svabhAv sAmbhaLIne anyavAdIne bhAre Ashcharya thAy chhe. tene A vAtamAn viruddhatA bhAse chhe. te AvA anekAntamay svabhAvanI vAtane potAnA chittamAn samAvI–jIravI shakato nathI. jo kadAchit tene shraddhA thAy topaN pratham avasthAmAn tene bahu adbhutatA lAge chhe ke ‘ aho A jinavachano mahA upakArI chhe, vastunA yathArtha svarUpane jaNAvanArAn chhe; men anAdi kAL AvA yathArtha svarUpanA gnAn vinA khoyo!’–Am AshcharyapUrvak shraddhAn kare chhe. 274.
ahA!juo, A AtmA ek vastu chhe. to sAdhakapaNAmAn enA dravya-paryAyanun vAstavik svarUp dharmIne kevun bhAse
PDF/HTML Page 4182 of 4199
single page version
chhe tenI vAt kare chhe
‘एकतः कषाय–कलिः स्खलति’ ek taraphathI jotAn kaShAyono klesh dekhAy chhe ane ‘एकतः शान्तिः अस्ति’ ek taraphathI jotAn shAnti (kaShAyonA abhAvarUp shAnt bhAv) chhe;...
juo, paryAyamAn rAgAdi chhe te kaShAyonI bhaDabhaDatI bhaThThI chhe, klesh chhe. jo rAgAdi na hoy to param anAkuL siddha dashA hoy. paN paryAyane jotAn kaShAyonI AkuLatA ne klesh dekhAy chhe; ane ek taraphathI arthAt dravyanI draShTithI jotAn shAnti-kaShAyonA abhAvasvarUp shAntabhAv chhe. nij akaShAy svabhAvanI draShTithI jotAn shAntino pinD prabhu AtmA chhe em dekhAy chhe, tene dekhanArI draShTi paN kaShAyanA abhAvarUp shAntabhAvamay chhe. Avun adbhut svarUp chhe. have kahe chhe-
‘एकतः भव–उपहतिः’ ek taraphathI jotAn bhavanI (-sansAr sambandhI) pIDA dekhAy chhe ane ‘एकतः मुक्तिः अपि स्पृशति’ ek taraphathI jotAn (sansAranA abhAvarUp) mukti paN sparshe chhe;...
joyun? paryAyamAn nar-nArakAdi gati chhe, te sambandhInA rAgathI jIv haNAy chhe, pIDAy chhe. Am paryAyathI juo to nar-nArakAdi gati sambandhI pIDA dekhAy chhe, ane ek taraphathI arthAt dravyanA svabhAvathI juo to dravya to bhavanA abhAvasvarUp mukta chhe em dekhAy chhe. koI kaLashamAn Ave chhe ke paryAyanun lakSha chhoDI de to vastu mukta ja chhe. ahIn ‘muktine sparshe chhe’ em kahyun chhe ne? matalab vastu je muktasvabhAvI chhe teno Ashray letAn A mukta hun chhun em paryAyamAn bhAse chhe, lyo, Avo mahA adbhut AtmAno svabhAv chhe.
ahA! A sharIr uparathI dekho to jANe sumvALun chAmaDun hoy evun dekhAy chhe. ene ja andaranA bhAgathI dekho to judA ja prakAre chAmaDun dekhAy chhe. enI nIche judAn judAn anganAn hADakAn dekhAy chhe, ane emAn bharelo maL-ene dekho to jANe gAro bharyo hoy. A chArene judA pADI ek tapelAmAn bharI dekho to lAge ke-ararar! Avun sharIr! dekhIne chakkar Ave, ne ulaTI thAy. bhAI, Avo A deh-tenI sthiti, santo kahe chhe, doDatI maraN sanmukh thaI rahI chhe. bhAI, jotajotAmAn enI sthiti pUrI thaI jashe, ane tun kayAny hAlyo jaIsh. A sharIr ne tAre shun chhe? kAI ja sambandh nathI, e to bahAranI chIj chhe; ene jovAnun chhoDI de, ne tArA astitvamAn shun chhe te jo.
ahA! sAdhakadashAmAn dharmIne ek bAju bhav dekhAy chhe to bIjI bAju mukti dekhAy chhe. ek bAju gati dekhAy chhe to bIjI bAju gati vinAno svabhAv dekhAy chhe. AvI sAdhakadashA chhe. muktanI-siddhanI A vAt nathI.
juo, jainadarshananun tattva kaho ke vastunun tattva kaho, te Avun anekAntamay chhe. bhAI, jarA shAnti ne dhIrajathI vichAre to samajAy evun chhe.
vaLI kahe chhe-‘एकतः त्रितयम् जगत् स्फुरति’ ek taraphathI jotAn traN lok sphurAyamAn chhe (-prakAshe chhe, dekhAy chhe) ane ‘एकतः चित् चकास्ति’ ek taraphathI jotAn kevaL ek chaitanya ja shobhe chhe.
ahAhA...! joyun? kahe chhe-ek taraphathI arthAt potAnI gnAnanI dashAmAn bhinna traNakAL-traNalok-Akhun vishva jaNAy chhe, ane ek taraphathI jotAn, antarmukh jotAn kevaL ek chaitanya ja prakAshe chhe. paryAyamAn trikALI dravyane jotAn ek chaitanya ja enA astitvamAn bhAse chhe; ahAhA...! chit... chit... chit... chitchamatkAr ja kevaL bhAse chhe, jagatanun anantapaNun bhAse chhe em nahi. ahAhA...! jANanAranA gnAnamAn, arthAt sAdhakanA gnAnamAn Am be prakAre tattva bhAse chhe.
ahA! ahIn em nathI lIdhun ke ek bAju juo to karma, sharIr, bAyaDI-chhokarAn ne mahel-hajIrA dekhAy chhe ane bIjI bAju AtmA dekhAy chhe; kemake e koI to enA astitvamAn ja nathI. ahIn to svabhAvathI pUrNa bharapur evI potAnI vastunun bhAn thayun tyAn sAdhakane-dharmIne ek bAju vartamAn bhav pIDAkArI bhAse chhe, ane bIjI bAju bhav rahit potAno bhagavAn bhAse chhe. Avun gnAnamAn bhAsatAn ene nishchay thAy chhe ke have bhav ane bhavano bhAv raheshe nahi. ahA! men dayA pALI, ne vrat pALyAn, ne dAn dIdhAn em dharmI na mAne. vartamAn alpa rAg hoy te dharmIne pararUp bhAse, ne klesharUp bhAse. emAn svAmitva na bhAse. Avo mArga chhe.
‘आत्मनः अद्भुतात् अद्भुतः स्वभाव–महिमा विजयते’ (Avo) AtmAno adbhutathI paN adbhut svabhAv-mahimA jayavant varte chhe. (-koIthI bAdhit thato nathI).
ahAhA...! ek samayanI kaluShitatA-bAdhakabhAv potAthI chhe, koI anyathI bAdhit thato nathI, ne ek samayanI
PDF/HTML Page 4183 of 4199
single page version
shuddhatA-sAdhakabhAv tey potAthI chhe, asahAy chhe, koIthI bAdhit thato nathI. lyo, Avo gambhIr ne adbhutamAn adbhut nij svabhAv-mahimA chhe, nij vaibhav chhe. ahIn pramANagnAn karAvIne pAnche bhAvane (chAr paryAyarUp ne ek pAriNAmik-bhAvane) jIv tattva kahyun chhe.
bhAI, tun Atmatattva chho; tArun hovApaNun tArAmAn tArAthI chhe. kShaNikapaNe pariNamavun, rAgAdipaNe pariNamavun- tArun tArAmAn chhe, bIjAmAn nathI, bIjAthI nathI, ne bIjA tArAmAn nathI. AvI tArA astitvanI param adbhut alaukik vAt chhe. samajANun kAI...?
‘ahIn paN 273 mA kAvyanA bhAvArtha pramANe jANavun’. matalab ke gnAnI anek dharmamay Atmavastune syAdvAdanA baL vaDe jANIne, bhramit thato nathI, mArgathI chyut thato nathI.
‘AtmAno anekAntamay svabhAv sAmbhaLIne anyavAdIne bhAre Ashcharya thAy chhe. tene A vAtamAn viruddhatA bhAse chhe. te AvA anekAntamay svabhAvanI vAtane potAnA chittamAn samAvI-jIravI shakato nathI.’
bhAI, vastu to jem chhe tem chhe. yathArtha mAne nahi tyAre paN e to em ja chhe, ane yathArtha mAne to? to paryAyamAn-avasthAmAn pher paDe. vastu to em ne em chhe, tene yathArtha mAnatAn dharma pragaT thAy chhe, ne kramasha bhavano nAsh thAy chhe. vedAnt paryAyane mAnatun nathI. paN pahelAn vastu samajyo nahi, pachhI kAraN pAmIne samajyo, to samajyo e ja enI paryAy siddha thaI gaI.
parantu agnAnI anyavAdI A vAtathI bhaDake chhe. tene AmAn viruddhatA bhAse chhe tethI te vAtane pachAvI shakato nathI, potAnA chittamAn jIravI shakato nathI. tene em thAy ke Avun paraspar viruddha te kem hoy? have kahe chhe-
‘jo kadAchit tene shraddhA thAy topaN pratham avasthAmAn tene bahu adbhutatA lAge chhe ke-“aho A jinavachano mahA upakArI chhe, vastunA yathArtha svarUpane jaNAvanArAn chhe; men anAdi kAL AvA yathArtha svarUpanA gnAn vinA khoyo!”- Am AshcharyapUrvak shraddhAn kare chhe.’
ahAhA...! jignAsune pratham pratham bhAre adbhutatA lAge chhe ke-aho! Avun svarUp! Avo mArga to sarvagna vItarAganA shAsanamAn ja hoy, bIje kayAny na hoy. jignAsune A vAt bhAre gajabanI lAge chhe. tene apUrva mahimA jAge chhe ke-aho! jinavachano mahA upakArI chhe, vastusthitine yathArtha batAve chhe. arere! vastune jANyA vinA men anant kAL khoyo!-Am te AshcharyapUrvak shraddhAn kare chhe.
have TIkAkAr AchAryadev antamangaLane arthe A chitchamatkArane ja sarvotkRuShTa kahe chhe–
स्खलदखिलविकल्पोऽप्येक एव स्वरूपः।
स्वरसविसरपूर्णाच्छिन्नतत्त्वोपलम्भः
प्रसभनियमितार्चिश्चिच्चमत्कार एषः।। २७५ ।।
shlokArtha– [सहज–तेजःपुञ्ज–मज्जत्–त्रिलोकी–स्खलत्–अखिल–विकल्पः अपि एकः एव स्वरूपः] sahaj
PDF/HTML Page 4184 of 4199
single page version
(–potAnA svabhAvarUp) tejapunjamAn traN lokanA padArtho magna thatA hovAthI jemAn anek bhedo thatA dekhAy chhe topaN jenun ek ja svarUp chhe (arthAt kevaLagnAnamAn sarva padArtho jhaLaktA hovAthI je anek gneyAkArarUp dekhAy chhe topaN chaitanyarUp gnAnAkAranI draShTimAn je ekasvarUp ja chhe), [स्व–रस–विसर–पूर्ण–अच्छिन्न–तत्त्व–उपलम्भः] jemAn nij rasanA phelAvathI pUrNa achhinna tattva–upalabdhi chhe (arthAt pratipakShI karmano abhAv thayo hovAthI jemAn svarUp–anubhavanano abhAv thato nathI) ane [प्रसभ–नियमित–अर्चिः] atyant niyamit jenI jyot chhe (arthAt anant vIryathI je niShkamp rahe chhe) [एषः चित्–चमत्कारः जयति] evo A (pratyakSha anubhavagochar) chaitanyachamatkAr jayavant varte chhe (–koIthI bAdhit na karI shakAy em sarvotkRuShTapaNe varte chhe).
(ahIn ‘chaitanyachamatkAr jayavant varte chhe’ em kahevAmAn je chaitanyachamatkAranun sarvotkRuShTapaNe vartavun batAvyun, te ja mangaL chhe.) 27p.
‘सहज–तेजः पुञ्ज–मज्जत्–त्रिलोकी–स्खलत्–अखिल–विकल्पः अपि एकः एव स्वरूपः’ sahaj (- potAnA svabhAvarUp) teja punjamAn traN lokanA padArtho magna thatA hovAthI jemAn anek bhedo thatA dekhAy chhe topaN jenun ek ja svarUp chhe (arthAt kevaLagnAnamAn sarva padArtho jhaLakatA hovAthI je anek gneyAkArarUp dekhAy chhe topaN chaitanyarUp gnAnAkAranI draShTimAn je ekasvarUp ja chhe),...
juo, shun kahe chhe? ke potAnA gnAnanA tejamAn traN lokanA padArtho magna thatA hovAthI, arthAt traN lokanA padArtho gnAnamAn jaNAtA hovAthI, jANe ke traN lokanA padArtho ahIn gnAnamAn pesI gayA hoy em gnAnamAn anek bhedo thatA dekhAy chhe topaN, kahe chhe, gnAnanun ek ja svarUp chhe. ahA! kevaLagnAnamAn sarva padArtho jhaLakatA hovAthI anek gneyAkArarUpe te dekhAy chhe, arthAt lokAlokane jANatAn gnAn gneyAkAr thatun dekhAy chhe topaN kharekhar gnAn gnAnAkAr ja chhe, gneyAkArarUpe thayun nathI. anekane jANatAn paN gnAn ekarUp (gnAnarUp ja) rahe chhe. lokAlokane jANanArI gnAnanI dashA potAnI ja chhe, temAn paragneyono pravesh nathI. ahA! gnAn anekane jANavA chhatAn anekarUp thatun nathI, ekarUp ja rahe chhe.
have visheSh kahe chhe-‘स्व–रस–विसर–पूर्ण–अच्छिन्न–तत्त्व–उपलम्भः’ jemAn nij rasanA phelAvathI pUrNa achhinna tattva-upalabdhi chhe (arthAt pratipakShI karmano abhAv thayo hovAthI jemAn svarUp-anubhavanano abhAv thato nathI) ane...
ahAhA...! shuddha AtmAnI pUrNa anubhav dashA, pUrNa upalabdhi thaI te thaI, have teno abhAv nahi thAy. pravachanasAr gAthA 172nI TIkAnA navamA bolamAn Ave chhe ke-‘upayoganun koIthI haraN thatun nathI,’ eTale ke ek vAr shuddhAtmAnA Ashraye je upayog pragaT thayo teno koIthI nAsh thato nathI. dravyasvabhAvano nAsh thAy to tenA Ashraye pragaT thayelA upayogano nAsh thAy. (paN em thatun nathI, thavun sambhavit nathI). vastusthiti AvI chhe.
ahAhA...! bhagavAn AtmA ek gnAyakasvabhAv prabhu-ten draShTi ne ramaNatAnI pUrNatA thaIte pharIne have nIche paDe ne sAdhakadashA thAy vA viparItatA thAy em banatun nathI. ek vAr sAdhakamAnthI siddhapadanI prApti thAy te have siddhapadamAnthI sAdhak thAy ke paryAyamAn viparItatA thAy em banatun nathI. siddhapad prApta thayun tene chhedAy nahi tevI tattvopalabdhi thaI. tattvanI upalabdhi eTale shun? tattva to tattvarUp chhe ja, parantu jevun tattva chhe evI tenI pUrNa dashA thAy eTale tattvanI upalabdhi thaI kahevAy. samajANun kAI...?
ane ‘पसभ–नियमित–अर्चिः’ atyant niyamit jenI jyoti chhe (arthAt anant vIryathI je niShkamp rahe chhe) ‘एषः चित्चमत्कारः जयति’ evo A (pratyakSha anubhavagochar) chaitanyachamatkAr jayavant varte chhe. (-koIthI bAdhit na karI shakAy em sarvotkRuShTapaNe varte chhe.)
ahAhA...! kevaLagnAn jyoti je pragaT thaI te, kahe chhe, anant vIryathI sadA niShkamp ekarUp rahe chhe. juo, ahIn anant vIrya lIdhun. ahAhA...! anant vIrya vaDe A kevaLagnAn jyoti, bIje samaye, trIje samaye evI ne evI pragaT
PDF/HTML Page 4185 of 4199
single page version
thatI rahe chhe. pahelAn achhinna tattva-upalabdhi kahI, ane ahIn niyamit niShkamp jyoti kahIne gnAnanI dhArA pUrNa thaI gayAnun kahe chhe.
ahA! Avo A pratyakSha anubhavagochar chaitanyachamatkAr jayavant varte chhe; koIthI bAdhit na thAy evo sarvotkRuShTapaNe varte chhe. juo A mAngaLikamAn mAngaLik! AvI chitchamatkAr sarvotkRuShTa vastune chhoDIne dayA pALavI, vrat karavAn ne bhakti-pUjA karavAn-ityAdi shubhabhAv karavAn e to badho rAg chhe bApu! emAn kAI nathI, e kAI dharma nathI. ahIn to kevaLagnAn Adi anant chatuShTay evun je pUrNa svarUp-ke je sadA niShkamp ne sarvotkRuShTa jayavant varte chhe te mAngaLik chhe.
ahA! jemAn kevaLagnAn Adi sadA niShkamp varte evo chaitanyachamatkAr prabhu tun chho; tene chhoDIne tAre kevo chamatkAr joIe? bahAranI labdhimAn to dhULey nathI, bAr anganI labdhine paN (kaLash TIkAmAn) vikalpa kahyo chhe. vAstavik chamatkAr to paramAnandanI-pUrNAnandanI paryAyamAn prApti thavI te ja chhe.
‘(ahIn chaitanyachamatkAr jayavant varte chhe em kahevAmAn je chaitanyachamatkAranun sarvotkRuShTapaNe vartavun batAvyun, te ja mangaL chhe.)’
ahAhA...! ‘sAdi anant anant samAdhi sukhamAn’ potAnA chaitanyanun rahevun evun je siddhapad te jayavant varto em kahe chhe. samajANun kAI...?
havenA kAvyamAn TIkAkAr AchAryadev pUrvokat AtmAne AshIrvAd Ape chhe ane sAthe sAthe potAnun nAm paN pragaT kare chhe–
न्यनवरतनिमग्नं
ज्ज्वलतु विमलपूर्ण निःसपत्नस्वभावम्।। २७६ ।।
shlokArtha– [अविचलित–चिदात्मनि आत्मनि आत्मानम् आत्मना अनवरत–निमग्नं धारयत्] je achaL– chetanAsvarUp AtmAmAn AtmAne potAthI ja anavaratapaNe (–nirantar) nimagna rAkhe chhe (arthAt prApta karelA svabhAvane kadI chhoDatI nathI), [ध्वस्त–मोहम्] jeNe mohano (agnAn–andhakArano) nAsh karyo chhe, [निःसपत्नस्वभावम्] jeno svabhAv nisapatna (arthAt pratipakShI karmo vinAno) chhe, [विमल–पूर्ण] je nirmaL chhe ane je pUrNa chhe evI [एतत् उदितम् अमृतचन्द्र–ज्योतिः] A uday pAmelI amRutachandrajyoti (–amRutamay chandramA samAn jyoti, gnAn, AtmA) [समन्तात् ज्वलतु] sarva taraphathI jAjvalyamAn raho.
bhAvArtha– jenun maraN nathI tathA jenAthI anyanun maraN nathI te amRut chhe; vaLI je atyant svAdiShTa (– mIThun) hoy tene loko rUDhithI amRut kahe chhe. ahIn gnAnane–AtmAne–amRutachandrajyoti (arthAt amRutamay chandramA samAn jyoti) kahel chhe, te luptopamA alankArathI kahyun jANavun; kAraN ke ‘अमृतचन्द्रवत् ज्योतिः’no samAs karatAn ‘वत्’ no lop thaI ‘अमृतचन्द्रज्योतिः’ thAy chhe.
(‘वत्’ shabda na mUktAn amRutachandrarUp jyoti evo artha karIe to bhedarUpak alankAr thAy chhe. ‘amRutachandrajyoti’ evun ja AtmAnun nAm kahIe to abhedarUpak alankAr thAy chhe.)
AtmAne amRutamay chandramA samAn kahyo hovA chhatAn, ahIn kahelAn visheShaNo vaDe AtmAne chandramA sAthe vyatirek paN chhe; kAraN ke––‘ध्वस्तमोह’ visheShaN agnAn–andhakAranun dUr thavun jaNAve chhe, ‘विमलपूर्ण’ visheShaN lAnchhanarahitapaNun tathA pUrNapaNun batAve chhe, ‘निःसपत्नस्वभाव’ visheShaN rAhubimbathI tathA vAdaLAn AdithI
PDF/HTML Page 4186 of 4199
single page version
AchchhAdit na thavAnun jaNAve chhe, ‘समंतात् ज्वलतु’ kahyun chhe te sarva kShetra tathA sarva kALe prakAsh karavAnun jaNAve chhe; chandramA Avo nathI.
A kAvyamAn TIkAkAr AchAryadeve ‘amRutachandra’ evun potAnun nAm paN jaNAvyun chhe. samAs palaTIne artha karatAn ‘amRutachandra’nA ane ‘amRutachandrajyoti’nA anek artho thAy chhe te yathAsambhav jANavA. 276.
ahAhA...! antim mangaL karatAn AtmA AtmAne AshIrvAd Ape chhe. AtmAne AtmA sivAy bIjun koN AshIrvAd Ape? ane bIjun koN svIkAre? kahe chhe-
‘अविचलित–चिदात्मनि आत्मनि आत्मानम् आत्मना अनवरत–निमग्नं धारयत्’ je achaL-chetanAsvarUp AtmAmAn AtmAne potAthI ja anavaratapaNe (-nirantar) nimagna rAkhe chhe,
ahAhA...! achaL nAm kadI chaLe nahi evo chetanAsvarUp bhagavAn AtmA chhe. samyagdraShTine potAno bhagavAn achaL chetanAsvarUp bhAse chhe. ahAhA...! Avo pote, kahe chhe, potAne potAmAn potAthI ja nimagna rAkhe chhe. joyun? bhagavAn AtmA shuddha chetanAsvarUp prabhu vyavahAraratnatrayanA rAganI ke nimittanI apekShA vinA ja pote potAthI potAne potAmAn nimagna rAkhe chhe. ahAhA...! dayA, dAn, vratAdinA pariNAm karma chetanA chhe, ane sukh-dukhanun vedan karmaphaL chetanA chhe. e bannethI rahitapaNe, ahIn kahe chhe, pote ja potAne potAthI potAmAn antarnimagna rAkhe chhe. AvI vAt!
pravachanasAr gAthA 172nA alingagrahaNanA chhaTThA bolamAn Ave chhe ke-AtmA potAnA svabhAvathI jANe evo pratyakSha gnAtA chhe. ahAhA...! AtmA svabhAvathI ja nirantar antarmagna rahe chhe. lyo, Avo anubhav dharmIne-samyagdraShTine thAy chhe. agnAnIne to bichArAne svarUpanI ja khabar nathI; e to kriyAkAnDamAn magna rahe chhe paN ethI kAI ja lAbh nathI; kriyAkAnDathI-vyavahArathI antarmagnatA thAy em chhe nahi. bhAI, niyamasAr gAthA 3mAn kahyun chhe ke-bhagavAn AtmAnI draShTi, tenun gnAn-svasamvedan gnAn, ane temAn lInatA-ramaNatA-terUp je samyagdarshan-gnAn-chAritra te ja kartavya chhe, bIjun nahi. vyavahAranA vikalpa uThe chhe, paN te kartavya chhe em nahi. ahAhA...! alaukik asAdhAraN evA samyagdarshan Adi ja kartavya chhe.
juo, ahIn antim mangaLamAn AchArya amRutachandradev AtmAne AshIrvAd detAn kahe chhe-pote potAne potAthI ja antarmagna rAkhe chhe. vyavahAr ratnatray to kahevAmAtra chhe, enAthI AtmA AtmAmAn magna thAy chhe em chhe ja nahi. bhAI, vikalpathI nirvikalpa kevI rIte lakShamAn Ave? vikalpa to paralakShe thAy chhe. have paralakShavALI dashAthI svalakShavALI dashA kevI rIte thAy? na thAy.
pratham mAngalikamAn ‘nama samayasArAy’-kaLashamAn jem astithI vAt karI chhe tem ahIn astithI vAt kare chhe. tyAn ‘nama samayasArAy’ kahIne samayasAr nAm chitsvabhAvI nityAnand prabhune hun namun chhun-em kahyun. ‘svAnubhUtyA chakAsate’ je pote potAnI svAnubhUtinI dashAthI prakAshit thAy chhe em paryAyanI vAt karI. ‘chitsvabhAvAy’ kahIne guN kahyo, ‘bhAvAy’ kahIne dravya kahyun tathA ‘sarvabhAvAntarachchhide’ kahIne sarvagnatA siddha karI. Am pahelA kaLashamAn badhun astithI lIdhun chhe. tem A kaLashamAn badhun astithI lIdhun chhe. ahIn A kaLashamAn ‘AtmA’ te dravya, ‘achaL chetanA’ te guN, ne ‘AtmAmAn magna’ te paryAy lIdhI. Am astithI kahyun temAn nAstinun gnAn AvI jAy chhe. shAstramAn mAngaLik traN prakAre Ave chhe-sharumAn, vachamAn ne antamAn. kaLash 122 mAn vachamAnnun mAngaLik AvI gayun chhe. tyAn kahyun chhe-shuddhanay tyAgavA yogya nathI, kAraN ke tenA atyAgathI karmabandh thato nathI, ane tenA tyAgathI bandh ja thAy chhe; arthAt shuddhanayathI mokSha chhe-A shAstrano nichoD chhe. lyo, AvI apUrva vAt chhe. aho! digambar santonI vANI to kevaLInI vANI chhe; jenA chittamAn chonTI e to nyAl thaI gayA. ahA! A nyAl thavAno kAL chhe bhAI! nirvikalpa anubhUtimAn AtmA prApta thayo te anavaratapaNe potAne prAptimay ja rAkhe chhe, kadI chhUTato nathI.
vaLI, ‘ध्वस्त–मोहम्’ jeNe mohano (agnAn-andhakArano) nAsh karyo chhe, juo, A vyavahAranayathI vAt chhe. potAnA
PDF/HTML Page 4187 of 4199
single page version
shuddha chaitanyasvabhAvanA Ashraye pariNat thatAn mohanI utpatti thaI nahi to mohano nAsh karyo em vyavahArathI kahyun chhe. potAnI anantagnAn Adi lakShmI pragaT thaI tyAn paranI sAvadhAnIno bhAv ja nathI, paranI sAvadhAnI rahI ja nathI eTale mohano nAsh karyo em kahyun chhe. ahAhA! chaitanyanA Ashraye chaitanyano nirmaL-shuddha upayog je pragaT thayo te nirmaL nirvikAr chhe to kahe chhe ke-mohano nAsh karyo chhe. samajAy chhe kAI...?
vaLI, ‘निःसपत्न–स्वभावम्’ jeno svabhAv nisapatna (arthAt pratipakShI karmo vinAno) chhe, ahAhA... joyun? bhagavAn AtmAno svabhAv karmothI bhinna chhe, viruddha chhe. gnAn, Anand ityAdi svabhAv jayAn pUrNa pragaT thaI gayo tyAn karma naDe em chhe nahi.
vaLI, ‘विमल–पूर्ण’ je nirmaL chhe ane je pUrNa chhe. ahAhA...! jevo bhagavAn AtmA dravya-guNathI nirmaL chhe, pUrNa chhe tevo te sva-Ashraye paryAyamAn nirmaL, pUrNa pragaT thayo chhe; arthAt dravyanA AshrayamAn paryAy nirmaL, ne pUrNa pragaT thaI gaI. A sAdhyarUp siddhadashA chhe.
ahAhA...! kahe chhe-evI ‘एतत् उदितम् अमृतचन्द्र–ज्योतिः’ A uday pAmelI amRutachandrajyoti (- amRutamay chandramA samAn jyoti, gnAn, AtmA) ‘समन्तात् ज्वलतु’ sarva taraphathI jAjvalyamAn raho.
ahAhA...! amRutasvarUp AtmA nityAnand prabhu-tenA Ashraye pragaT thayelI amRutamay, chandramA samAn jyoti athavA amRut samAn gnAn, athavA amRutachandra samAn AtmA sarva taraphathI-sarva prakAre jAjvalyamAn raho em AtmAne ahIn AshIrvAd dIdhA chhe. lyo, pote potAne AshIrvAd Ape chhe.
ahAhA...! pancham ArAnA munivar kahe chhe-amane je mokShamArga pragaT thayo chhe te evo ne evo jAjvalyamAn raho; em ke A bhAvathI AgaL jatAn amane pUrNa kevaLagnAn ane mokSha thashe. ahAhA...! amane je nirmaL paryAy thaI te evI ne evI pragaT thayA karo, koI prakAre hINap na ho-em siddhapad mATe potAne AshIrvAd Ape chhe.
‘jenun maraN nathI tathA jenAthI anyanun maraN nathI te amRut chhe; vaLI je atyant svAdiShTa (-mIThun) hoy tene loko rUDhithI amRut kahe chhe.’
ahAhA...! bhagavAn AtmAnA dravya-guN-paryAyarUpe hovApaNAnun shun maraN thAy chhe? nA, bhagavAn AtmA dravya-guN-paryAyapaNe amar chhe, amRutasvarUp chhe, eno kadIy nAsh thato nathI. dhruv chidAnandaghan prabhunA Ashraye je nirmaL paryAy pragaTe chhe tenoy nAsh thato nathI, tey akShay chhe. vaLI te AnandanA svAdavALI amRut chhe. lokamAn paN svAdiShTa hoy tene amRut kahe chhe ne? tem A anAkuL AnandanA svAdavALI amRut chhe. ahAhA...! amRutasvarUpI AtmA amRutamay svAdayukta amRut chhe.
‘ahIn gnAnane-AtmAne-amRutachandrajyoti (arthAt amRutamay chandramA samAn jyoti) kahel chhe, te luptopamA alankArathI kahyun jANavun; kAraN ke ‘अमृतचन्द्रवत् ज्योतिः’ no samAs karatAn ‘वत्’ no lop thaI ‘अमृतचन्द्रज्योतिः’ thAy chhe.
(‘वत्’ shabda na mUkatAn amRutachandrarUp jyoti evo artha karIe to bhedarUpak alankAr thAy chhe. ‘amRutachandrajyoti’ evun ja AtmAnun nAm kahIe to abhedarUpak alankAr thAy chhe.)’
A alankAr e bhAShAnA panDitono viShay chhe. have kahe chhe-‘AtmAne amRutamay chandramA samAn kahyo hovA chhatAn, ahIn kahelAn visheShaNo vaDe AtmAne chandramA sAthe vyatirek paN chhe; kAraN ke ‘ध्वस्त–मोह’ visheShaN agnAnaandhakAranun dUr thavun jaNAve chhe.’
bhagavAn AtmA agnAn-andhakArane dUr karavAvALo chhe, jyAre chandramA samasta andhakArano nAsh karato nathI. shun gharamAn ke gharanI andaranA paTArAmAn chandramA prakAsh kare chhe? mATe chandramAnI upamA sarvAnshe lAgu paDatI nathI.
vaLI, ‘विमल पूर्ण’ visheShaN lAnchhanarahitapaNun tathA pUrNapaNun batAve chhe.
bhagavAn AtmA pUrNa vimal chhe, jyAre chandramAne to lAnchhan chhe. tethI chandramAnI upamA tene lAgu paDatI nathI.
PDF/HTML Page 4188 of 4199
single page version
vaLI, ‘निःसपत्नस्वभाव’ visheShaN rAhubimbathI tathA vAdaLAn AdithI AchchhAdit na thavAnun jaNAve chhe.’
chandranI andar rAhu Ave chhe ane te ek ek divase ek ek kaLAne roke chhe; vaLI chandra vAdaLothI AchchhAdit thAy chhe. bhagavAn AtmAmAn tene rokavAvALo koI rAhu chhe nahi, tathA te koIthI AchchhAdit thato nathI. mATe chandramAnI upamA tene lAgu paDatI nathI.
vaLI, ‘समन्तात् ज्वलतु’ kahyun chhe te sarva kShetre tathA sarva kALe prakAsh karavAnun jaNAve chhe; chandramA Avo nathI.
ahA! traN kAL traN lokane jANe evo AtmAno prakAsh chhe; jyAre chandrano prakAsh to thoDo kAL ane thoDA kShetramAn ja hoy chhe. A pramANe chandra sAthe bhagavAn AtmAnI upamA lAgu paDatI nathI.
A kAvyamAn TIkAkAr AchAryadeve ‘amRutachandra’ evun potAnun nAm paN jaNAvyun chhe. samAs palaTIne artha karatAn ‘amRutachandra’nA ane ‘amRutachandrajyoti’nA anek artho thAy chhe te yathAsambhav jANavA.
have shrImAn amRutachandra AchAryadev be kAvyo kahIne A samayasArashAstranI AtmakhyAti nAmanI TIkA pUrNa kare chhe.
‘agnAnadashAmAn AtmA svarUpane bhUlIne rAgadveShamAn vartato hato, paradravyanI kriyAno kartA thato hato,– kriyAnA phaLano bhoktA thato hato,–ityAdi bhAvo karato hato; parantu have gnAnadashAmAn te bhAvo kAi ja nathI ja em anubhavAy chhe.’–AvA arthanun kAvya pratham kahe chhe–
रागद्वेषपरिग्रहे सति यतो जातं क्रियाकारकैः।
भुञ्जाना च यतोऽनुभूतिरखिलं खिन्ना क्रियायाः फलं
shlokArtha– [यस्मात्] jenAthI (arthAt je parasanyogarUp bandhaparyAyajanit agnAnathI) [पुरा] pratham [स्व–परयोः द्वैतम् अभूत्] potAnun ane paranun dvait thayun (arthAt potAnA ane paranA bheLaseLapaNArUp bhAv thayo), [यतः अत्र अन्तरं भूतं] dvaitapaNun thatAn jenAthI svarUpamAn antar paDayun (arthAt bandhaparyAy ja potArUp jaNAyo, [यतः राग–द्वेष–परिग्रहे सति] svarUpamAn antar paDatAn jenAthI rAgadveShanun grahaN thayun, [क्रिया–कारकैः जातं] rAgadveShanun grahaN thatAn jenAthI kriyAnA kArako utpanna thayA (arthAt kriyAno ane kartA–karma Adi kArakono bhed paDayo), [यतः च अनुभूतिः क्रियायाः अखिलं फलं भुञ्जाना खिन्ना] kArako utpanna thatAn jenAthI anubhUti kriyAnA samasta phaLane bhogavatI thakI khinna thaI (–khed pAmI), [तत् विज्ञान–घन–ओघ–मग्नम्] te agnAn have vignAnaghananA oghamAn magna thayun (arthAt gnAnarUpe pariNamyun) [अधुना किल किञ्चित् न किञ्चित्] tethI have te badhun kharekhar kAI ja nathI.
bhAvArtha– parasanyogathI gnAn ja agnAnarUpe pariNamyun hatun, agnAn kAI judI vastu nahotI; mATe have jyAn te gnAnarUpe pariNamyun tyAn te (agnAn) kAI ja na rahyun, agnAnanA nimitte rAg, dveSh, kriyAnun kartApaNun, kriyAnA phaLanun (–sukhadukhanun) bhoktApaNun ityAdi bhAvo thatA hatA te paN vilay pAmyA; ek gnAn ja rahI gayun. mATe have AtmA sva–paranA traNakALavartI bhAvone gnAtA–draShTA thaIne jANyA–dekhyA ja karo. 277.
PDF/HTML Page 4189 of 4199
single page version
‘agnAnadashAmAn AtmA svarUpane bhUlIne rAgadveShamAn vartato hato, paradravyanI kriyAno kartA thato hato, kriyAnA phaLano bhoktA thato hato, -ityAdi bhAvo karato hato;...’
shun kahyun? potAnA shuddha chaitanyasvarUpane jANe nahi, ane puNya-pApane jANyA kare e agnAnadashA chhe. ahA! AvI agnAnadashAmAn, nij gnAtA-draShTA svarUpane bhUlIne rAgadveSharUp pravartavun te mithyAtva chhe. ahAhA...! shuddha chidAnandaghan prabhu pote chhe ene bhUlIne rAgadveSharUp pravartavun te mithyAdashA chhe. anant kALathI jIv AvI mithyAdashA vaDe dukhI chhe. ‘apane ko Ap bhUlake herAn ho gayA’. ahA! potAne bhUlIne jIv chaturgati-paribhramaN kare chhe.
ahA! potAne bhUlIne te paradravyanI kriyAno kartA thato hato. sharIr, man, vANI tathA shubhAshubh rAg e pudgalanA pariNAm chhe, e kAI potAnI chIj nathI, chhatAn eno hun kartA chhun-em pravartato hato. rAgAdi bhAvono te agnAnadashAmAn kartA ne bhoktA thato hato. ahA! eNe anant vAr munivrat dhAraN karIne, rAganI kriyAo karI karIne, rAgathI bhinna nij chaitanyanI draShTinA abhAvamAn eNe rAganun phaL je dukh tenun ja vedan karyun chhe. samajAy chhe kAI...?
‘parantu have gnAnadashAmAn te bhAvo kAI ja nathI em anubhavAy chhe.’ AvA arthanun kAvya pratham kahe chhe-
‘यस्मात्’ jenAthI (arthAt je parasanyogarUp bandhaparyAyajanit agnAnathI) ‘पुरा’ pratham ‘स्व–परयोः द्वैतम् अभूत्’ potAnun ane paranun dvait thayun (arthAt potAnA ane paranA bheLaseLapaNArUp bhAv thayo)...
kaLash bahu mArmik-marmabharyo chhe. karmanA nimitte je rAgadveShamay paryAy utpanna thaI te bandhajanit paryAy chhe. bhAvabandh e bandhajanit paryAy chhe. e potAnI chIj nathI chhatAn ene potAnI mAnavI te agnAn chhe, mithyAbhAv chhe. A bandhajanit paryAy karmanA kAraNe utpanna thAy chhe em nahi, e potAnA kAraNe utpanna thAy chhe; ene karmajanit kahevI e vyavahAranay chhe. shAstramAn evAn vyavahAranayanAn kathan Ave chhe, gomaTasArAdimAn ghaNAn Ave chhe. ene nimittanun gnAn karAvavA mATenun vyavahAranayanun kathan samajavun joIe.
ahAhA...! shuddha chidAnandaghan prabhu pote chhe. tene ghAt karI je vikArI paryAy potAmAn utpanna thAy te potAthI potAnA kAraNe utpanna thAy chhe. ahA! A vikArI dashAne nij chaitanyamAn bheLavavI-enAthI ekatA karavI te dvait chhe. ahAhA...! potAnA abandhasvabhAvamAn bandhabhAvane bheLavavo te dvait chhe. shun kIdhun? A mahAvratAdino ke bhaktino vikalpa thAy te rAg chhe, vibhAv chhe, sanyogIbhAv chhe; tene shuddha chaitanyasvabhAv sAthe ekapaNe mAnavo te dvait chhe, visamvAd chhe. gAthA 3mAn Ave chhe ke-bhagavAn AtmAne par-rAg sAthe sambandh kahevo e visamvAd ubho karanArI kathA chhe. dravyasvabhAvamAn ekatva pAmavun te badhe sundar chhe, paN AtmAne rAgathI ekapaNAno sambandh mAnavo te klesh utpanna karanArun chhe.
ahAhA...! jenA astitva-hovApaNAmAn ekalo gnAnAnandano svabhAv bharyo chhe te nij sattAnI draShTi vinA rAg upar lakSha jatAn agnAn utpanna thAy chhe. ahA! potAnI chIj je ek gnAyakabhAvamay chhe emAn rAgane bheLavavo, rAgane potAno jANavo tyAn, kahe chhe, dvait Ubhun thAy chhe. ahA! hun to ek chinmAtra vastu chhun, ne rAg bhinna chhe em nahi jANatAn, hun ane rAg ek chhIe em jANatAn dvait khaDun thAy chhe. are, anAdithI ene sva-paranun dvait ja Ubhun thayun chhe. chhe ne andar! ‘स्व–परयोः द्वैतम् अभूत’ ahA! AchAryanI ghaNI-gUDh shailI chhe. gAgaramAn sAgar bharyo chhe. ahA! kevaLInA keDAyatI digambar santonI shI vAt! gnAnamAn rAg nathI, ne rAgamAn gnAn nathI. ahA! A paramArtha satya chhe. chhatAn anAdi nigodathI mAnDIne ene svaparanI ekatAnA agnAnathI dvait Ubhun thayun chhe. shuddha chaitanya to advait ekalun chhe, emAn rAgane-parane bheLavatAn dvait thayun chhe. bhAI! AchArya tane jAgrat thavAnAn gANAn gAy chhe ke- jAg nAth! jAg. A rAg sAthe bhaLatAn to dvait Ubhun thayun chhe. arere! ekamAn dvait thayun e to mahAdukh chhe. visamvAd chhe.
ahAhA...! ‘यतः अत्र अन्तरं भूत’ dvaitapaNun thatAn jenAthI svarUpamAn antar paDayun,... Atmadravya gnAn ne AnandathI bharelo sAkShAt bhagavAn chhe, ene pAmar rAg sAthe joDI detAn svarUpanun antar paDI gayun chhe, svarUpanI prAptimAn vighna
PDF/HTML Page 4190 of 4199
single page version
thayun chhe. ene gnAnamAn ‘rAg te hun’ em bhAsyun ne! A kAraNe ene rAganI-vikalpanI pakkaD thaI gaI chhe. svarUpanI pakkaDane badale ene rAganI-bandhanI pakkaD thaI gaI chhe. chidAnandaghan chaitanyamay potAnI chIj chhe te ene dUr rahI gaI. rAganI-dukhanI pakkaDamAn gnAnAnand prabhu dUr rahI gayo.
are bhAI! bhagavAn kevaLI to em kahe chhe ke-amArI sAme jo mA; kemake amArI sAme jovAthI tane rAg utpanna thashe, dukh thashe. mATe tun tArI sAme jo, svasanmukh thA ane antaramAn jo. tethI tane Anand pragaTashe. lyo, A rIt chhe. A sivAy eNe anAdithI sva sAthe parane bheLavIne dvait ja Ubhun karyun chhe; rAgane ja grahyo chhe.
have kahe chhe-‘यतः राग–द्वेष–परिग्रहे सति’ svarUpamAn antar paDatAn jenAthI rAgadveShanun grahaN thayun, ‘क्रिया– कारकैः जातं’ rAgadveShanun grahaN thatAn jenAthI kriyAnA kArako utpanna thayA (arthAt kriyAno ane kartA-karma Adi kArakono bhed paDayo),...
ahAhA...! shun kahe chhe? ke svasvarUp Anandakand prabhu dUr thaI jatAn rAgadveShanun grahaN thayun, ane rAganun grahaN thatAn ene kriyA nAm rAganI kriyAnA ShaTkArako utpanna thayA. rAgAdino hun kartA, rAgAdi mArun karma, rAgAdinun hun karaN, rAgAdi ja men mane dIdhAn ityAdi agnAnarUp rAgAdi kriyAnA ShaTkArako potAmAn utpanna thayA. ahA! bhUl kem thaI, ane enun pariNAm shun? e batAve chhe.
agnAnIne bhUlanI khabar nathI. e to samaje chhe ke-darshanamohanIyanA udayathI mithyAtva thayun chhe. are bhagavAn! A tun shun lAvyo? darshanamohanIyano uday to jaD chhe, ane je vikAranA pariNAm tArI dashAmAn thAy chhe e to chidAbhAs chhe. banne vachche abhAv chhe tyAn te karma shun kare? karmano uday vikRutabhAvane kare em traNakALamAn chhe nahi. vikRutabhAv tArAmAn tArAthI thAy chhe, dravyakarma vikAr kare chhe em chhe ja nahi. ten dravyakarma sAthe sambandh mAnyo chhe, paN vAstavamAn em chhe nahi. paramArthe bhagavAn AtmA abaddhaspRuShTa ja chhe. bhAI! jainanA nAme jyAn tyAn karma rakhaDAve chhe em tun kahe chhe, paN karma to jaD chhe bApu! e tane shun rakhaDAve?
vastu em chhe ke-anAdithI jIvane dravyanI draShTi chhUTI gaI chhe. anAdithI tene indriy-AdhIn gnAn varte chhe; eTale rAgane jANatAn hun rAg chhun-em rAganI ene pakaD thaI gaI chhe. rAg potAnI chIjamAn nahi hovA chhatAn agnAnane kAraNe rAganI pakaD thaI gaI chhe. ane tethI tene rAganI kriyAnA ShaTkArako utpanna thayA chhe. paryAyanI pheraNI te kriyA chhe. Ave chhe ne ke-
kiriyA parajayakI phirani, vastu ek tray nAm.
ahA! bhrAntivash ene rAganA ShaTkArako pedA thayA chhe.
panchAstikAy gAthA 62mAn lIdhun chhe ke-je rAg vA vikAr thAy chhe teno kartA, karma, karaN, sampradAn, apAdAn, adhikaraN-te vikAr-rAg chhe. ek samayanI rAganI kriyAnA ShaTkArak te te paryAyamAn chhe. karma Adi paradravyamAn nahi, ne dravya-guNamAn paN nahi. dravya-guN to trikAL shuddha ja chhe; te ashuddhane kem kare?
ahA! jeNe rAganun grahaN karyun chhe tene Anandakand prabhu AtmAnun grahaN thayun nahi, ane rAganun grahaN thatAn tene kriyAnA ShaTkArako utpanna thayA. arthAt kartA, karma, karaN ityAdi kArakonA bhed paDI gayA. te potAnI chIjathI vikhuTo paDI gayo. tene kArako utpanna thatAn rAgano anubhav thayo ane rAganI anubhUti nA phaLapaNe teNe anAdithI dukh ja bhogavyun. ahA! anAdithI nigodathI mAnDI jainano digambar sAdhu thaI navamI graiveyak gayo tyAn paN teNe rAgano ja anubhav karyo. gAthA 102mAn AvI gayun ke je samaye je bhAvano kartA thAy chhe te samaye teno ja te bhoktA thAy chhe. sanyog maLe e to pachhInI vAt chhe. A to je samaye rAg kare te ja samaye teno te bhoktA thAy chhe.
have kahe chhe- ‘यतः च अनुभूतिः क्रियायाः अखिलं फलं भुज्जाना खिन्ना’ kArako utpanna thatAn jenAthI anubhUti kriyAnA samasta phaLane bhogavatI thakI khinna thaI (-khed pAmI),.....
ahAhA...! joyun? hun rAg chhun em rAgamAn ekatAbuddhi thavAthI rAganun phaL bhogavato khedakhinna thaI gayo. bhale shubharAg hoy, toy te khedakhinna ja thaI gayo; teNe khedane ja bhogavyo em kahe chhe.
PDF/HTML Page 4191 of 4199
single page version
mithyAdraShTi je navamI graiveyak jAy chhe ene shukal leshyAnA pariNAm hoy chhe, paN e kAI chIj nathI. kRiShNa, nIl, kApot, pIt, padma, ne shukal e badhI ja leshyAo rAgabhAv chhe, kleshabhAv chhe; shukal leshyA paN kaShAyanA rangathI ja rangAyelI chhe. loko prashasta rAgane bhalo mAne chhe ne? paN e to ene ashubhanI apekShA prashasta kahyo chhe, bAkI e paN aprashasta ja chhe, enI (prashasta rAganI) ruchimAn to ene Akho AtmA dUr thaI gayo chhe. samajAy chhe kAI...!
‘kriyAnA samasta phaLane’ em shabdo chhe ne? matalab ke jeTalA rAgadveSh utpanna thAy chhe eTalun te kALe tyAn dukh bhogave chhe. ahA! AtmAno anubhav chhe nahi, svabhAv sanmukhatA chhe nahi, svabhAvathI vimukhatA chhe, ne rAganI-vibhAvanI sanmukhatA chhe to tene te kALe rAganun-dukhanun vedan chhe em kahe chhe. A badhA dhanapati-dhULapati chhe ne? e badhA rAg-dveShanun-jheranun vedan kare chhe. emAn majhA mAne chhe e to mUDhapaNun ne pAgalapaNun chhe. jem unALAno sakhat garamIno divas hoy, ane bALakane enI mAtAe dUdh bahu pIvaDAvI dIdhun hoy to pachhI te bALakane pAtaLA dasta thAy chhe, e dastane bALak hAth aDADe eTale te ThanDo lAge tethI bALak tene chATavA lAge chhe, bas enI jem agnAnI rAgadveSh utpanna karIne temAn majhA mAne chhe. AvI vAt! samajANun kAI...? A to enun pAgalapaNun ja chhe. ahA! rAganun ekatva karavAthI rAganI kriyA utpanna thAy chhe, ane enun phaL e ja samaye dukhane bhogave chhe, dukhane bhogavatAn khedakhinna thAy chhe. ATalI agnAnanI kriyAnI vAt karI, have gulAnT khAy chhe; gnAnanI vAt kare chhe.
‘तत् विज्ञान–घन–ओघ–मग्नम्’ te agnAn have vignAnaghananA oghamAn magna thayun (arthAt gnAnarUpe pariNamyun) ‘अधुना किल किञ्चत न किञ्चित tethI have te badhun kharekhar kAI ja nathI.
juo shun kIdhun? draShTie jyAn palaTo khAdho tyAn andaramAn hun rAg chhun evI je buddhi hatI te maTI buddhi vignAnaghan thaI gaI. hun vignAnaghan AtmA ja chhun evI draShTi thatAn samyagdarshan thayun, agnAn have vignAnaghananA oghamAn samAI gayun, dravyamAn andar pAriNAmikabhAve bhaLI gayun. rAg udayabhAv chhe, eno vyay thatAn te andar rAg svarUpe dravyamAn gayo em nahi, paN te yogyatArUpe pAriNAmikabhAv thaIne dravyamAn bhaLI gayo em vAt chhe.
agnAnanI kShayopasham dashA ho ke samyaggnAnanI kShayopasham paryAy ho, e nAsh thaIne kayAn gaI? to kahe chhe- jem jaLanA tarang jaLamAn DUbe chhe tem agnAnanI ke gnAnanI paryAy vyay pAmI andaramAn guDap thaI jAy chhe. rAganI paryAy ho ke agnAnanI paryAy ho, te paryAy sat chhe, ane teno vyay thatAn andar dravyamAn yogyatArUpe guDap thaI jAy chhe; je em na hoy to satno abhAv thaI jAy, ne abhAv thaI jAy to andaramAn yogyatA na rahe. ahIn kahe chhe - te agnAn have vignAnaghananA oghamAn magna thayun, arthAt agnAnano vyay thaIne samyaggnAn thayun. pahelAn draShTi viparIt hatI te palaTIne dravyanI draShTi thaI tyAn hun vignAnaghan param prabhu chhun evun draShTi-gnAnanun pariNaman thaI gayun. pariNaman hon, vikalpa nahi. hun shuddha chhun, buddha chhun ityAdi vikalpa rahe tyAn sudhI to samyagdarshan nathI. A vAt kartAkarma adhikAramAn AvI gaI chhe. A to dravyanI ekapaNAnI draShTi thaI tyAn rAganI paryAyanA kArako chhUTI nirmaL paryAyanA kArako UbhA thayA. draShTi palaTI, dishA palaTI, ne AtmA AnandamAn lIn thayo.
savAramAn prashna hato ne ke samyagdarshan kem thAy? lyo, samAdhAn em chhe ke-rAganI ruchi palaTIne nij vignAnaghan svarUpanAn mahimA ane ruchi karI draShTi andaramAn laI jatAn samyagdarshan thAy chhe. pahelAmAn pahelun A kartavya chhe; A vinA badhun ekaDA vinAnAn mInDAn chhe.
te agnAn vignAnaghanasvabhAvamAn magna thayun, eTale agnAn na rahyun, andaramAn yogyatArUp thai dravyamAn gayun. andaramAn agnAn rahe ane ne gnAn thAy em bane nahi.
ahA! rAganI ekatA e to AtmaghAt chhe; emAn to AtmAnun mRutyu thAy chhe. vignAnaghan prabhu AtmAne rAgavALo mAnavo, arthAt hun rAg chhun em mAnavun e to bhAvamaraN chhe, kemake emAn potAnA chaitanyasvarUpano inkAr thayo ne! chaitanyano inkAr e enI hinsA chhe, ne e bhAvamaraN chhe. ahA! rAgathI mane lAbh chhe evI draShTimAn prabhu! tArun kShaNe kShaNe bhAvamaraN thaI rahyun chhe. shrImadmAn Avyun chhe ne ke-‘kShaN kShaN bhayankar bhAvamaraNe kAn aho rAchI raho!’ bhAI, paramAn ne rAgamAn sukh mAnatAn tArA sukhano nAsh thAy chhe e to jo. A avasar pUro thaI jashe bhAI! deh phU thaI jashe, ne tun kayAny chAlyo jaIsh, ne kShaNakShaNanun bhAvamaraN chAlyA ja karashe. (jo AtmadraShTi hamaNAn ja nA karI to).
ahAhA...! anAdithI jIv rAgamAn potApaNun mAnato hato te have gulAnT mArI jyAn dravyasvabhAvanI draShTi karI
PDF/HTML Page 4192 of 4199
single page version
tyAn agnAnasamUhano nAsh thaIne te vignAnaghanasvabhAvamAn malI gayun. mithyAgnAnano vyay thaIne samyaggnAnanun pariNaman thaI gayun. rAganI kriyA ne tenun phaL have rahyun nahi. samyagdraShTi chakravartI hoy, bahAr anek vaibhavamAn Ubho hoy toy andar gnAnamAn e badhun (potAnun) kAI ja nathI. jyAn lagI puruShArtha ochho chhe tyAnsudhI avirati-bhAv chhe, paN te avirati-bhAv gnAnabhAvane aDato ja nathI. gnAnIno to gnAtAdraShTA bhAv ja chhe, ne anantakAL gnAtAdraShTA- bhAv ja raheshe; kevaLagnAn thatAn gnAtAdraShTA ja raheshe. samajANun kAI...?
‘parasanyogathI gnAn ja agnAnarUpe pariNamyun hatun. agnAn kAI judI vastu nahotI; mATe have jyAn te gnAnarUpe pariNamyun tyAn te (agnAn) kAI ja na rahyun,...’
juo, puNya-pApanA vikalpa e sanyogI chIj chhe. vibhAv chhe ne! e potAnA svabhAvanI chIj nathI. A vibhAvanA sanganA bhAvathI, kahe chhe, anAdikALathI gnAn ja agnAnarUpe pariNamyun hatun; agnAn koI judI vastu nahotI. ahAhA...! jem sutaranI dorImAn gAnTh paDe chhe e kAi sutarathI bhinna chIj nathI, tem agnAn kAI judI chIj nathI, ey gnAnasvarUpI prabhu AtmAnun ja agnAnamay pariNaman chhe. ahA! gnAnasvarUp AtmA sAthe rAganA ekatvathI bandhAyelI te agnAnamay pariNamanarUp AtmAnI gAnTh chhe, Am te AtmAthI judI chIj nathI.
bhagavAn AtmAe rAgano sang karyo tethI tenA gnAnanI AvI agnAnamay dashA thaI chhe. Ave chhe ne ke-
agnie loh-loDhAno sang karyo to enA par ghaNanA ghA paDe chhe; tem asang chaitanyajyot prabhu AtmAe rAgano sang karyo to enA gnAnanun agnAnamay pariNaman thayun chhe. agnAnarUp avasthA (paryAy apekShA) AtmAthI koI bhinna chIj nathI. agnAn kaho ke sansAr kaho, e AtmAnI paryAyathI bhinna chIj nathI. A sharIr, strI, kuTumb-parivAr ke karma e jIvano sansAr nathI, sansaraN (rAganA sangamAn rahevun) te sansAr chhe, ane jIve te sansAr potAnA agnAnarUp aparAdhathI Ubho karyo chhe. keTalAk kahe chhe tem strI-kuTumb Adi chhoDI dIdhAn to sansAr chhUTI gayo em nahi, agnAnabhAv-rAganA sangano bhAv-chhoDavAthI sansAr chhUTe chhe, arthAt gnAnabhAvathI ja sansAr chhUTe chhe. samajANun kAI...? aho! digambar santoe to nyAl karI dIdhA chhe. jene jene A vAt antaramAn beThI te nyAl thaI gayA chhe.
ahA! anAdithI potAnA agnAnabhAvathI jIv chorAsInA avatAramAn rakhaDe chhe, karmane kAraNe rakhaDe chhe em nathI. bhUl pote kare, ne nAkhe karma mAthe te kAI bhUl maTADavAnI rIt nathI. vAstavamAn AtmA potAnI paryAyamAn svatantrapaNe vikAr kare chhe, emAn karmanI apekShA nathI. jo karmanA kAraNe vikAr thAy to AtmAnun svAdhInapaNun rahe nahi; karma TaLe to vikAr TaLe, paN sansArIne karma kayAre na hoy? vAstavamAn dravyadraShTi vinA, agnAnathI AtmA svayamev vikAranA ShaTkArakarUpe pariName chhe, emAn karmanI koI apekShA nathI. bhAI, pahelAn sAcho nirNay to kar ke bhUl potAthI thaI chhe, karmathI nahi. sAchI samajaN kare to bhUl TALavAno avakAsh chhe. bAkI karma vikAr karAve to karma chhoDe tyAre chhUTakAro thAy, potAne AdhIn to kAI rahyun nahi, paN evI vastu nathI.
ahIn kahe chhe-te (agnAn) gnAnarUpe pariNamyun tyAn te kAI na rahyun. ahAhA...! hun jANagasvabhAvI vignAnaghan prabhu AtmA chhun em nij sattAno nirNay thayo tyAn agnAn rahyun nahi. bhale paryAyamAn alpagnatA chhe, paN sarvagnasvabhAvI nij AtmAnun bhAn thayun to agnAn kAI na rahyun. agnAn jevI chIj ja na rahI, gnAn-gnAn- samyaggnAn thayun. samajANun kAI...? mithyAgnAn ane samyaggnAn-banne sAthe rahI shakatAn nathI, tethI antardraShTi thatAn samyaggnAn thayun to agnAn kAI na rahyun. AvI vAt chhe.
ahAhA...! bhagavAn AtmA potAnI chIjanI jyAn andaramAn sambhAL levA gayo tyAn ene agnAn TaLI gayun, ne samyaggnAn pragaT thaI gayun. gnAnanetra je bandh hatAn te khulI gayA, kabAT je bandh hatAn te khulI gayA.
ahA! jignAsu ke jene A vAt dhAraNAmAn chhe, paN antardraShTi thaI nathI tene haju kabAT bandh chhe. jyAn antardraShTi thaI ke tarat ja agnAnano nAsh thaI kabAT khulI jAy chhe, ane tyAre hun shAntarasano-chaitanyarasano- Anandarasano pinD chhun evo anubhav thAy chhe.
PDF/HTML Page 4193 of 4199
single page version
ahA! strIno, puruShano, napunsakano koI AkAr AtmAmAn nathI. dravya-bhAvavedathI rahit vignAnaghanasvarUp prabhu AtmA chhe. pravachanasAr gAthA 172mAn alingagrahaNanA bolamAn A vAt lIdhI chhe ke AtmAmAn dravyavedanI AkRuti nathI, tem bhAvaved-viShayavAsanA paN AtmAmAn nathI. ahAhA...! AvI AtmadraShTi je kare chhe te strI ho, bALak ho, ke puruSh ho, te antaramAn anubhav karIne samyagdarshan prApta karI le chhe. svasanmukhanI draShTi vaDe ja samyagdarshan-gnAn thAy chhe, e sivAy eno bIjo koI upAy nathI. ahIn kahe chhe sva-Ashraye jyAn samyaggnAn thayun tyAn agnAn kAI rahyun nahi; agnAnano nAsh thaI gayo.
have kahe chhe-‘agnAnanA nimitte rAg, dveSh, kriyAnun kartApaNun, kriyAnA phaLanun (-sukhadukhanun) bhoktApaNun ityAdi bhAvo thatA hatA te paN vilay pAmyA; ek gnAn ja rahI gayun.’
ahAhA...! shuddha chaitanyamUrti prabhu pote chhe, teno antarmukh draShTimAn svIkAr karyo tyAn samyaggnAn pragaT thayun to agnAnabhAvamAn je rAgadveSh thatA hatA te vilay pAmyA, ne rAganI kriyAnA ShaTkArakothI te nivRutta thayo, ne kriyAnun phaL je dukh tenAthI paN nivRuti thaI. bAkI shun rahyun? to kahe chhe-ek gnAn ja rahI gayun. ahAhA...! potAnA gnAnAnandasvabhAvanI draShTi thaI to samyagdarshan-gnAnanI nirmaL pariNati pragaT thaI; rAg-dveSh ne tenun phaL vilin thaI gayA, ne anAkuL AnandanI vItarAgI pariNati pragaT thaI. AtmAmAn kartA, karma Adi svabhAvonun nirmaL pariNaman sharu thayun. Ane dharma ane vItarAgamArganI sharuAt kahevAmAn Ave chhe.
ahA! potAnA svarUpanI draShTi thatAn agnAn ane agnAnathI utpanna thatI rAganI kriyA ane tenun phaL dukh nAsh pAmI jAy chhe. draShTimAn rAgey nathI ne dukhey nathI. paN sAdhakane paryAyamAn kinchit ashuddhatA chhe, rAg chhe. gnAnI tene yathAsthit jANe chhe. tene je gnAn varte chhe te jANe chhe ke je anshe rAg chhe tenun kartA-bhoktApaNun paN chhe. karavA- bhogavavAyogya em nahi, paN anshe rAganun pariNaman chhe to pariNaman apekShA tenun kartA-bhoktApaNun chhe. Avo vItarAgano anekAntasvarUp mArga chhe.
ek bAju gnAnIne rAgAdi vilIn thaI gayA kaho, ne vaLI kartA-bhoktApaNun kaho-A to viruddha chhe? vivakShA samajatAn viruddha to kAI ja nathI. gnAnIne rAganun svAmitva nathI to vilIn thaI gayo kahyun, ne kinchit pariNaman chhe to kartA-bhoktApaNun kahyun. syAdvAdIne AmAn kAI viruddha bhAsatun nathI. samajANun kAI...? svabhAvanI draShTithI jotAn gnAnIne rAg vidyamAn nathI, ne gnAnanI najare juo to, paryAyane juo to kinchit rAg chhe, ne tenun vedan paN chhe. AvI ja vastu chhe, temAn viruddha kAI ja nathI. stavanamAn Ave chhe ne ke-
nij sattAe shuddha, saune pekhatA ho lAl.
he nAth! he sarvagnadev! amArI nij sattA-nij svabhAv shuddha chhe em Ap dekho chho. paryAyamAn je puNya-pApanA vikalpa uThe chhe-te Asrav tattva chhe, AtmA nathI. nij sattAe shuddha chidAnandakand prabhu chhe tene Ap AtmA jANo chho. ahA! AvA shuddha chaitanyasvarUpanI draShTi thavI te samyagdarshan ane dharma chhe, ane e ja apUrva puruShArtha chhe. A sivAy vrat, tap, dayA, dAn, bhakti, pUjA ityAdi kriyAkAnD to anant kALamAn anant vAr kIdhA, paN e kAI nathI. enAthI dharma mAnavo e to agnAnabhAv chhe. jyAre bhagavAn AtmAnI draShTi ne Ashray thAy chhe tyAre agnAn TaLI, gnAn thAy chhe, ne ek gnAn ja rahI jAy chhe; rAganI kriyA ne kriyAphaLano nAsh thaI jAy chhe. samakitI rAgano have kartA-bhoktA thato nathI, ek gnAtA-draShTA rahI jAy chhe. sharIr hoy teney te jANe, rAganey jANe, ne bhav hoy teney bas (A par chhe em) jANe ja chhe.
‘mATe have AtmA svaparanA traNakALavartI bhAvone gnAtA-draShTA thaIne jANyA-dekhyA ja karo.’ juo A bhAvanA! ek ke pUrNa gnAn-darshanarUp thaI jANyA-dekhyA ja karo. lyo, AvI vAt!
prashna– paryAy vilIn thaI te kayAn gaI? uttara– dravyamAn andar chAlI gaI. paryAyarUp na rahI, yogyatArUpe andar dravyamAn bhaLI gaI, vignAnaghanasamUhamAn magna thaI gaI. jem sarakaNI gAnTh hoy chhe te khenchavAthI kapaDAmAn samAI jAy chhe, tem rAganI ekatAbuddhi hatI te
PDF/HTML Page 4194 of 4199
single page version
gAnTh hatI, granthibhed thatAn yogyatArUpe dravyamAn andaramAn samAI gaI. trikALI paryAyono pinD e dravya chhe ne? anAdi- anant paryAyono pinD te guN chhe, ne anant guNano pinD te dravya chhe. AvI jainadarshananI vAt alaukik chhe. enun gnAn thatAn bhavano ant AvI jAy chhe. samakitIne ekAd bhav hoy te enA gnAnanun gney chhe, bas.
‘pUrvokta rIte gnAnadashAmAn paranI kriyA potAnI nahi bhAsatI hovAthI, A samayasAranI vyAkhyA karavAnI kriyA paN mArI nathI, shabdonI chhe’–evA arthanun, samayasAranI vyAkhyA karavAnA abhimAnarUp kaShAyanA tyAgane sUchavanArun kAvya have kahe chhe–
र्व्याख्या कृतेयं समयस्य शब्दैः ।
स्वरूपगुप्तस्य न किञ्चिदस्ति
कर्तव्यमेवामृतचन्द्रसूरेः ।। २७८ ।।
shlokArtha– [स्व–शक्ति–संसूचित–वस्तु–तत्त्वैः शब्दैः] potAnI shaktithI jemaNe vastunun tattva (–yathArtha svarUp) sArI rIte kahyun chhe evA shabdoe [इयं समयस्य व्याख्या] A samayanI vyAkhyA (–Atmavastunun vyAkhyAn athavA samayaprAbhRutashAstranI TIkA) [कृता] karI chhe; [स्वरूप–गुप्तस्य अमृतचन्द्रसूरेः] svarUpagupta (– amUrtik gnAnamAtra svarUpamAn gupta) amRutachandrasUrinun [किञ्चित् एव कर्तव्यम् न अस्ति] (temAn) kAI ja kartavya nathI.
bhAvArtha– shabdo chhe te to pudgal chhe. teo puruShanA nimittathI varNa–pad–vAkyarUpe pariName chhe; tethI temanAmAn vastunA svarUpane kahevAnI shakti svayamev chhe, kAraN ke shabdano ane arthano vAchyavAchak sambandh chhe. A rIte dravyashrutanI rachanA shabdoe karI chhe e vAt ja yathArtha chhe. AtmA to amUrtik chhe, gnAnasvarUp chhe. tethI te mUrtik pudgalanI rachanA kem karI shake? mATe ja AchAryadeve kahyun chhe ke ‘A samayaprAbhRutanI TIkA shabdoe karI chhe, hun to svarUpamAn lIn chhun, mArun kartavya temAn (–TIkA karavAmAn) kAI ja nathI.’ A kathan AchAryadevanI nirmAnatA paN batAve chhe. have jo nimittanaimittik vyavahArathI kahIe to em paN kahevAy chhe ja ke amuk kArya amuk puruShe karyun. A nyAye A AtmakhyAti nAmanI TIkA paN amRutachandrAchAryakRut chhe ja. tethI tene vAnchanArA tathA sAmbhaLanArAoe temano upakAr mAnavo paN yukta chhe; kAraN ke tene vAnchavA tathA sAmbhaLavAthI pAramArthik AtmAnun svarUp jaNAy chhe, tenun shraddhAn tathA AcharaN thAy chhe, mithyA gnAn, shraddhAn tathA AcharaN dUr thAy chhe ane paramparAe mokShanI prApti thAy chhe. mumukShuoe Ano nirantar abhyAs karavAyogya chhe. 278.
‘pUrvokta rIte gnAnadashAmAn paranI kriyA potAnI nahi bhAsatI hovAthI, A samayasAranI vyAkhyA karavAnI kriyA paN mArI nathI, shabdonI chhe’-evA arthanun, samayasAranI vyAkhyA karavAnA abhimAnarUp kaShAyanA tyAgane sUchavanArun kAvya have kahe chhe;-
pUrvokta prakAre eTale hun AtmA ek gnAnAnandasvarUp chhun evI draShTi thaI hovAthI gnAnadashAmAn sharIranI, vANInI ke rAganI kriyA potAnI bhAsatI nathI. ahAhA...! paryAy rAgathI vimukh thaI svabhAvanI sanmukh thaI, potAnun astitva pUrNasvarUp anubhavamAn Avyun to e dashA thatAn, kahe chhe, gnAnIne sharIranI ne vANInI kriyA, ne vyavahArano je vikalpa uThe chhe te kriyA mArI chhe, hu eno kartA chhun em bhAsatun nathI. juo A dharma ne dharmInI antaradashA!
PDF/HTML Page 4195 of 4199
single page version
ahAhA...! gnAnAnandasvabhAvathI bharapur pUrNavignAnaghan prabhu AtmA chhe. tene anusarIne anubhav thayo te anubhav kevo chhe? ahAhA...!
ahAhA...! samyagdraShTi-gnAnI hun pUrNa paramAtmasvarUp chhun em potAne anubhave chhe, rAgavALo, ne karmavALo chhun em anubhavato nathI. are, hun ek chhun, shuddha chhun-evo vikalpey tyAn nathI. ahA! AvI nirvikalpa anubhUti thaI chhe te gnAnI kahe chhe-ahA! shabdonI rachanA shabdothI thaI chhe, e kriyA mArI chhe, ne hun eno kartA chhun em mane bhAsatun nathI. men bhAShaN dIdhun, ne upadesh Apyo, ne A mAro upadesh-em mAne e to mithyAbhAv chhe, mithyA abhimAn chhe. bhAI, upadeshanI bhAShA koN kare? shun AtmA kare? kadIy nA kare. bhagavAnanI divyadhvani nIkaLe chhe tenA kartA bhagavAn nathI. vANI potAthI pramANik chhe, parathI pramANik kahevI e to vyavahAr chhe.
ahIn AchArya bhagavAn potAnI vAt kahe chhe ke-samayasAranI vyAkhyA karavAnI kriyA mArI nathI. lyo, AvI saras alaukik TIkA rachI, ne have AchAryadev kahe chhe-A vyAkhyA-TIkA men karI chhe, mArAthI thaI chhe-em nathI. hun to AtmA chhun, svarUpagupta chhun, bhAShAnI kriyA mArI chhe em chhe ja nahi; shabdonI gUnthaNI men karI chhe em chhe ja nahi. gajabanI vAt!
ahIn ek bIjI vAta sunay ene kahIe jene bIjA nayanI apekShA hoy, arthAt sunay sApekSha chhe. sApekShatAno artha shun? ke paryAy, bhed ne rAganun lakSha chhoDavun, tenI upekShA karavI. lyo, e enI sApekShatA chhe. jemake-svabhAv sanmukh thatAn nishchayanay pragaT thayo, to nishchayanayane bIjA nayanI apekShA hovI joIe ke nahi? lyo, Avo prashna thAy to samAdhAn em chhe ke-paranI-rAganI-bhedanI upekShA te apekShA chhe. A sunayanI vyAkhyA kahI.
kunayamAn bIjA anerA dharmanI apekShA nathI. pramANamAn nishchayanayanA viShay uparAnt vyavahAranayane paryAyane bheLavavAmAn Ave chhe; dravya-paryAyasvarUpanun gnAn karAvavAmAn Ave chhe. have nishchayanayane vyavahAranayanI apekShA shun? to vyavahArano viShay je bhed tenun lakSha chhoDavun, paryAyanun lakSha chhoDavun te enI sApekShatA chhe. Avo mArag alaukik chhe bhAI!
prashna– sva-Ashraye nishchayanay to pragaTayo, paN sAthe bIjo nay na hoy to mithyAnay thaI jAy. uttara– paN bIjo nay hoy eno artha shun? e ja ke tenA viShayabhUt paryAyanI ne bhedanI upekShA karavI. lyo, A enI sApekShatA chhe. enun lakSha chhoDI trikALI ek gnAyakamAn ekAgra thavun tenun nAm samyagdarshan, samyaggnAn chhe.
ahAhA...! samakitIne gnAnanI dashAmAn paranI kriyA potAnI bhAsatI nathI. matalab ke paryAyamAn rAg chhe, lakhatI veLA vANInA jalpano vikalpa chhe, ane shabdo lakhAy chhe, paN jenI draShTimAn ek gnAyak vasyo chhe tene e badhI paranI kriyAo potAnI chhe, pote karI chhe em bhAsatun nathI. ene to e badhI kriyAo prati udAsInatA ne upekShA ja chhe.
vaLI ek bIjI vAta niyamasAranI bIjI gAthAmAn Ave chhe ke-shuddha ratnatrayAtmak mArga param nirapekSha hovAthI mokShano upAy chhe. juo, nishchay mokShamArga param nirapekSha chhe, temAn vyavahAranun lakSha nathI, vyavahAranI tene apekShA nathI. A rIte nishchayane vyavahAranI apekShA nathI. bhAI, Avo antarano mArga anant kALamAn eNe samajaNamAn lIdho nathI. bahAramAn kriyAkAnD karIne marI gayo paN antaranI chIj eNe lakShamAn lIdhI nahi. are, je upekShAyogya chhe tenI apekShA kIdhA karI, ne jenun antaralakSha karavAnun chhe tenI eNe upekShA ja kIdhe rAkhI chhe!
shuddha ratnatrayano mArga param nirapekSha chhe. juo A santonI vANI! A to bhagavAnanI vANI bhAI! maLavI mahA mushkel kahe chhe-bhagavAn! tArA sva-AshrayamAn paranI-rAganI ne bhedanI koI apekShA nathI. jyAn vyavahAranI apekShA kahI chhe tyAn enI upekShA e ja enI apekShA samajavI. gAthAmAn Ave chhe ne ke-
PDF/HTML Page 4196 of 4199
single page version
ahA! Avo vItarAgano mArag! eTale to gAthAmAn (gAthA 11mAn) vyavahAranayane abhUtArtha nAm asatyArtha kahyo chhe. ene abhUtArtha jANavo enun nAm enI sApekShatA. samajANun kAI...?
‘स्व–शक्ति–संसूचित–वस्तु–तत्त्वैः शब्दैः’ potAnI shaktithI jemaNe vastunun tattva (-yathArtha svarUp) sArI rIte kahyun chhe evA shabdoe ‘इयम् समयस्य व्याख्या’ A samayanI vyAkhyA (-Atmavastunun vyAkhyAn athavA samayaprAbhRut shAstranI TIkA) ‘कृता’ karI chhe; ‘स्वरुप गुप्तस्य अमृतचन्द्रसूरेः’ svarUpagupta (-amUrtik gnAnamAtra svarUpamAn gupta) amRutachandrasUrinun ‘किच्चित् एव कर्तव्यं न अस्ति’ (temAn) kAI ja kartavya nathI.
juo, AchAryadev kahe chhe-vastutattvane yathArtha kahenArA A samayasAr shAstranI vyAkhyA shabdothI rachAyelI chhe, mArAthI nahi. ahA! shabdonI gunthaNInI kriyA shabdoe ja karI chhe, men karI chhe em nathI. potAnI shaktithI shabdoe ja vastutattva sArI rIte kahyun chhe. ahAhA...! shabdomAn sva-parane kahevAnI potAnI ja shakti chhe. jem sva-parane jANavAnI AtmAnI sahaj ja shakti chhe, tem sva-parane kahevAnI shabdonI sahaj ja shakti chhe. koi em kahe ke shabdonI rachanA men karI chhe to enI e mUDhatA chhe, pAgalanI dashA chhe. are bhagavAn! shabdane to AtmA aDayoy nathI, ne shabda AtmAney aDayo nathI. jagatanAn anant tattvo bhinna bhinna ja chhe. Am chhe tyAn shabdonI gUnthaNI AtmA kare e vAt ja kayAn rahe chhe?
prashna– te prakAranun gnAn kAm kare tyAre shabdo nIkaLe ne? uttara– shabdo shabdothI nIkaLe chhe, shabdo to jaDano bhAv chhe, temAn gnAnanun shun kAm chhe? gnAn gnAnanun kAm kare, gnAnanun shabdomAn kAI ja kAm nathI. AtmA shabdonI kriyA traNakALamAn karato nathI.
bhagavAnane kevaLagnAn thatAn divya vANI nIkaLI te traNakAL traNalokane yathArtha jaNAve, e jaNAvavAnI (kahevAnI) paramANumAn svayamnI shakti chhe, bhagavAn nimitta ho, paN emAn bhagavAnanun kAI ja kArya nathI. shabdomAn svaparanA vastusvarUpane kahevAnI potAnI ja shakti chhe, gnAnane laIne chhe em nathI. gnAnane laIne vANI kharI em chhe nahi. vANI to jaD chhe, temAn AtmAnun gnAn pesatun nathI. (pesI shakatun nathI). aho! keTalI spaShTa vAt! A samayasAranI vyAkhyA shabdoe karI chhe, men amRutachandre nahi. ahA! jyAn vANInA vikalpano kartA AtmA nathI, to vANIno kartA kem hoy?
tyAre koI kahe chhe-AchAryadeve samayaprAbhRutanI vyAkhyA to kharekhar karI chhe, paN AmAn emaNe potAnI nirabhimAnatA batAvI chhe, tethI kahe chhe-men kAI karyun nathI.
are bhAI! shabdo to jaD pudgalanI paryAy chhe, pudgalathI judo AtmA vANIne kem rache? AchAryadev kahe chhe -hun to svarUpagupta chhun. shabdo ne sharIrathI bhinna chaitanyanA AnandamAn mashagul-lIn chhun, gnAnasvabhAvamAn rahyo chhun, vANInI paryAy enA paramANuthI thaI chhe, mAre enAthI shun chhe? hun to ene aDayoy nathI. samajAy chhe kAI...?
e to em kahevAy ke-kundakundAchAryadeve A shAstra rachyun, ne amRutachandradeve TIkA rachI, parantu e to nimitta koN hatun enun emAn gnAn karAvyun chhe, bAkI enI rachanA shabdoe ja karI chhe, AchAryadeve nahi. A shabdonI gUnthaNI men karI nathI em kahyun emAn AchAryadeve vastusthiti batAvI chhe. koI dravya koI anya dravyanun kAm kare nahi e vastuno pokAr chhe bApu! ane em ja jANyun chhe te AchAryanI nirabhimAnatA chhe. kharekhar kare ane men karyun nathI em kahe emAn shun nirmAnatA chhe? e to chhal chhe. paN AchAryadeve to spaShTa vastusthiti ane potAnI Atmasthiti A kaLashamAn khullI karI chhe. ahAhA...! AchAryadev kahe chhe-
hun jIv chhun, shabdo ajIv chhe hun chaitanya chhun, shabdo jaD chhe; hun amUrtik-arUpI chhun, shabdo mUrtik-rUpI chhe. hun to gnAnamAtra svabhAvamAn gupta chhun, jyAn chhun tyAn chhun, shabdomAn gayo ja nathI; pachhI vANInI rachanA kem karun? A vANInI rachanAmAn mArun kAI ja kartavya nathI. juo A vastusthiti kahI. AchAryadeve AvI ja vastusthiti jANI
PDF/HTML Page 4197 of 4199
single page version
te temanI nirmAnatA chhe. bAkI lokamAn to ek-be pustak lakhe tyAn to ‘A ame lakhyun chhe’ -em phUlIne phALako thaI jAy; ane vaLI bIjAne kahe ke amArI kimmat karavI joIe. have shun kimmat kare? jaDano kartA thayo e ja kimmat thaI gaI; e kimmatamAn chAr gatimAn rakhaDashe. samajANun kAI...?
‘shabdo chhe te to pudgal chhe. teo puruShanA nimittathI varNa-pad-vAkayarUpe pariName chhe; tethI temanAmAn vastunA svarUpane kahevAnI shakti svayamev chhe, kAraN ke shabdano ane arthano vAchyavAchak sambandh chhe.’
joyun? ‘puruShanA nimittathI’ -em kahyun; paN eno artha shun? e ja ke shabdonI pad-vAkayarUp rachanA shabdothI thAy chhe, nimittathI nahi. emAn ja nimitta nimitta rahyun. nimittathI thAy-karAy to nimitta kayAn rahyun? ‘nimittathI’ em kahevAy e to nimittaparak bhAShA chhe, bAkI nimitta upAdAnamAn kAI ja karatun nathI.
juo, shabda vAchak chhe, ne vastu vAchya chhe. Am hotAn shabdomAn vastunA svarUpane kahevAnI shakti svayamev chhe. vAchak shabda vAchyanA kAraNe chhe, ke vAchya vAchakane laIne chhe em nathI, ne kahenAro honshiyAr chhe to vAchak shabdo chhe em paN nathI. kevaLI bhagavAnane divyadhvani nIkaLe chhe mATe emAn kevaLagnAnanI kAI asar chhe em nathI. bhAI, jain tattvagnAn bahu sUkShma ne gahan chhe. have kahe chhe-
‘A rIte dravyashrutanI rachanA shabdoe karI chhe e vAt ja yathArtha chhe. AtmA to amUrtik chhe, gnAnasvarUp chhe, tethI te mUrtik pudgalanI rachanA kem karI shake? mATe ja AchAryadeve kahyun chhe ke “A samayaprAbhRutanI TIkA shabdoe karI chhe, hun to svarUpamAn lIn chhun, mArun kartavya temAn (-TIkA karavAmAn) kAI ja nathI.” A kathan AchAryadevanI nirmAnatA paN batAve chhe.’
juo A vastusthiti! amUrtik gnAnasvarUpI prabhu AtmA, kahe chhe, rUpI jaD pudgalone kem karI rache? na rache. mATe samayaprAbhRutanI TIkA shabdoe rachI chhe, amRutachandre nahi-A siddhAnt chhe, A vastusthiti chhe. hun to svarUpagupta chhun em kahIne AchAryadeve potAnI antaradashA khullI karI chhe. A kathanathI AchAryadeve potAnI nirmAnatA paN pragaT karI chhe. have vyavahAr kahe chhe-
‘have jo nimittanaimittik vyavahArathI kahIe to em paN kahevAy chhe ja ke amuk kArya amuk puruShe karyun.’ juo, A to nimitta koN hatun e batAvavA nimittanI mukhyatAthI Am kahevAy chhe. Avo kahevAno vyavahAr chhe, paN kArya nimittathI thayun chhe em chhe nahi. AtmA-puruSh jaDanun kAm kare em chhe nahi. have kahe chhe-
‘A nyAye A AtmakhyAti nAmanI TIkA paN amRutachandrAchAryakRut chhe ja.’ juo A nimittanun kathan! vyavahArathI Am kahevAy, paN kharekhar amRutachandrAchArya TIkAnA rachayitA nathI, nimitta chhe bas. shabdanI rachanAthI shAstra banyun chhe, amRutachandra to nimittamAtra chhe. jaD paramANuo akShar-pad-vAkayapaNe thayA chhe, AtmA ene karI shakato nathI. vyavahAre amRutachandrakRut kahyun eno evo artha nathI ke jaDanI avasthA jaD paramANuoey karI ne amRutachandre paN karI. vAstavamAn jaDanI avasthA jaD ja kare, AtmA nahi-AvI ja vastuvyavasthA chhe. chhatAn AtmAe- puruShe karyun evun kathan karavAno vyavahAr chhe. have kahe chhe-
‘tethI tene vAnchanArA tathA sAmbhaLanArAoe temano upakAr mAnavo paN yukta chhe; kAraN ke tene vAnchavA tathA sAmbhaLavAthI pAramArthik AtmAnun svarUp jaNAy chhe, tenun shraddhAn tathA AcharaN thAy chhe, mithyA gnAn, shraddhAn tathA AcharaN dUr thAy chhe ane paramparAe mokShanI prApti thAy chhe. mumukShuoe Ano nirantar abhyAs karavAyogya chhe.’
juo, bahAramAn mumukShuomAn Avo vyavahAr hovAyogya chhe. shAstranun paThan-manan, ane dev-guru-shAstra prati vinay-bhaktirUp pravartan mumukShuomAn avashya hovAyogya chhe em ahIn vyavahAr darshAvyo chhe. sva-Ashray te nishchay chhe. svarUpanI laganI lAge tene bahAramAn Avo vyavahAr hoy chhe.
‘Am shrI samayasAranI (shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI samayasAr paramAgamanI) shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit AtmakhyAti nAmanI TIkA samApta thaI.
PDF/HTML Page 4198 of 4199
single page version
deshakI vachanikAmen likhi jayachandra paDhai sankShep artha alpabuddhikUn pAvanUn,
dravya–bhAv–nokarma taji, Atamatattva lakhant.’ –2.
ahAhA...! bharatakShetramAn nij sAr vastu shuddhAtmA-puNya-pAparahit shuddha chaitanyabhAv-te dekhADavA mATe AchArya kundakundadeve gAthAbaddha prAkRitamAn A samayasAr shAstra rachyun chhe. AchArya amRutachandradeve enI AtmakhyAti nAmanI sanskRit TIkA rachI chhe. ahAhA...! jevo chaitanyadev prabhu AtmA chhe tevo vANI dvArA prasiddha karyo chhe; tathA tevI ja bhAvanA bhAvI chhe. teno jayachandra panDite chAlatI bhAShAmAn bahu Tunko artha lakhyo chhe, jethI alpabuddhi jIvo paN pAmI shake chhe. te tame sAchA manathI bhaNo ane sAmbhaLo. ek gnAtA-draShTA evo shuddha AtmA-tene graho. te gnAnasvarUpI ek chaitanyabimb chhe. ahAhA...! jemAn deh, man, vANI, vikalpa nathI evA shuddha chidAnand svarUpano anubhav karo-em kahe chhe. -1.
avikArI bhagavAn samayasAranun arthAt sachchidAnand prabhu AtmAnun varNan sAmbhaLanAr dravyakarma, bhAvakarma- puNyapApanA bhAv, ane nokarma-sharIrAdithI rahit thaI shuddha chaitanyasvarUp nij Atmatattvane jANe chhe-anubhave chhe. - 2.
‘A pramANe A samayaprAbhRut (athavA samayasAr) nAmanA shAstranI AtmakhyAti nAmanI sanskRit TIkAnI deshabhAShAmay vachanikA lakhI chhe. temAn sanskRit TIkAno artha lakhyo chhe ane ati sankShipta bhAvArtha lakhyo chhe; vistAr karyo nathI. sanskRit TIkAmAn nyAyathI siddha thayelA prayogo chhe. temano vistAr karavAmAn Ave to anumAnapramANanAn pAnch angopUrvak-(1) pratignA’ -eTale shun kahevA mAgIe chhIe enI pratignA karavI (2) ‘hetu’ -hetu batAvavo (3) ‘udAharaN’ -dAkhalo Apavo (4) ‘upanay’ -sangnArUpane meLavavun athavA nirNay karavo (pa) ‘ane nigamanapUrvak’ -saravALo karavo-emA pAnch bol chhe. A pAnch angonun ‘spaShTatAthI’ -visheSh vistArathI ‘vyAkhyAn lakhatAn granth bahu vadhI jAy; tethI Ayu, buddhi, baL ane sthiratAnI alpatAne lIdhe’ tethI ochhun AyuShya, ochhI buddhi, baL thoDun ane alpa sthiratAne lIdhe ‘jeTalun banI shakayun teTalun, sankShepathI prayojanamAtra lakhyun chhe. te vAnchIne bhavya jIvo padArthane samajajo. koI arthamAn hInAdhikatA hoy to buddhimAno mUL granthamAnthI jem hoy tem yathArtha samajI lejo. A granthanA gurusampradAyano (guruparamparAgat upadeshano) vyuchchhed thaI gayo chhe,’ arthAt adhyAtma svarUp-alaukik chIj-enI paramparA tUTI gaI chhe. ‘mATe jeTalo banI shake teTalo abhyAs thaI shake chhe. topaN jeo syAdvAdamay jinamatanI AgnA mAne chhe, temane viparIt shraddhAn thatun nathI. kayAnk arthanun anyathA samajavun paN thaI jAy to visheSh buddhimAnanun nimitta maLye yathArtha thaI jAy chhe. jinamatanI shraddhAvALAo haThagrAhI hotA nathI.’
have antamangaLane arthe panch parameShThIne namaskAr karI shAstra samApta karIe chhIe;-
mangal siddha mahant karma AThon parajAre;
AchAraj uvajjhAy munI mangalamay sAre,
dIkShA shikShA dey bhavyajIvanikUn tAre;
aThavIs mUlaguN dhAr je sarvasAdhu aNagAr hain,
PDF/HTML Page 4199 of 4199
single page version
ahAhA...! chAr ghAtikarmano nAsh karI jeoe paramAtmapad prApta karyun chhe te bhagavAn anantachatuShTayadhArI arihant chhe. ahAhA...! AtmAnI hINI dashAmAn nimitta je karma tene jeNe dUr karyAn chhe, arthAt je sharIr rahit thaIne ekalA pUrNa AnandamUrti-gnAnamUrti AtmApaNe thayA chhe, ne jeNe sarva parAshrayano nAsh karyo chhe te bhagavAn siddha chhe. vItarAgI sant, AtmAnA AnandanA sAdhak evA AchArya, upAdhyAy ane muni-A traNey mangalamay chhe. AchArya dIkShA-shikShA daI bhavya jIvone tAre chhe. aThThAvIs mulaguNane dharanAr evA sarva sAdhu aNagAr chhe. mangaLanA hetunA karanAr hovAthI hun e panchagurunA charaNakamaLamAn namaskAr karun chhun. pApano nAsh ane pavitratAnI prAptimAn je nimitta chhe evA panch parameShThIne ahIn mangaL kahyA chhe.
have pt.. jayachandrajI potAnI vAt kahe chhe-
jayapur nagaramAn jainonI moTI vastI chhe, mandiro chhe. moTA moTA guNIjano granthanA sArano abhyAs kare chhe. emAn jayachandra nAme hun ek thayo. mane k kthoDo abhyAs chhe. mArI buddhi pramANe dharmAnurAgathI men A samayasAr granthano deshI-chAlatI bhAShAmAn artha karyo chhe. tene jANo, sAmbhaLo, ne nirNay karo. sAmbhaLyun kayAre kahevAy? ke kahyA pramANe samajI antaramAn svasamvedan kare; andar AnandanI anubhUti pragaT kare tyAre sAmbhaLyun kahevAy. mATe svaparano bhed jANI heyane tyAgIne shuddha AtmAne grahaN karo. lyo, ATalo ja sAr chhe. A vinA badhun thothAn chhe em kahe chhe.
chausaThi kAtik vadi dashai, pUraN granth suThaur. –3.
samvat aDhAraso chosaTh, kAratak vadI dasamane dine A granthanI vachanikA pUrNa thaI. Am shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt samayaprAbhRut nAmanA prAkRitagAthAbaddha paramAgamanI shrImad amRutachandrAchAryadevavirachit AtmakhyAti nAmanI sanskRit TIkA anusAr panDit jayachandrajIkRut sankShepabhAvArthamAtra deshabhAShAmay vachanikA uparanAn paramopakArI Atmagna sant shrI kAnajIsvAmInAn sAragarbhit manogna pravachano samApta thayAn.