Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Poorvarang; Kalash: 15 ; Gatha: 16.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 15 of 210

 

PDF/HTML Page 281 of 4199
single page version

pravachan nambar pr̥uṣhṭhāṅk

22 gāthā-32 72 thī 74 132 23 gāthā-33 74 thī 76 143 24 kaḷash-27-28 74 thī 76 144 2p gāthā-34 77-78 1pa9 26 gāthā-3p 79 thī 81 169 27 kaḷash-29 79 thī 81 170 28 gāthā-36 81 thī 82 188 29 kaḷash-30 81 thī 82 189 30 gāthā-37 83-84 199 31 kaḷash-31 83-84 200 32 gāthā-38 84 thī 87 212 33 kaḷash-32 84 thī 87 213

* * *


PDF/HTML Page 282 of 4199
single page version

परमात्मने नमः।
shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt
shrī
samayasār
upar
param pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīnān pravachano
श्रीमदमृतचन्द्रसूरिकृता आत्मख्यातिः।
jīv–ajīv adhikār

have, āgaḷanī gāthānī sūchanārūpe shlok kahe chheḥ-

(अनुष्टुभ्)
एष ज्ञानघनो नित्यमात्मा सिद्धिमभीप्सुभिः।
साध्यसाधकभावेन द्विधैकः समुपास्यताम्।। १५ ।।

shlokārthaḥ– [एषः ज्ञानघनः आत्मा] ā (pūrvakathit) gnānasvarūp ātmā chhe te, [सिद्धिम् अभीप्सुभिः] svarūpanī prāptinā īchchhak puruṣhoe [साध्यसाधकभावेन] sādhyasādhakabhāvanā bhedathī [द्विधा] be prakāre, [एकः] ek ja [नित्यम् समुपास्यताम्] nitya sevavāyogya chhe; tenun sevan karo.

bhāvārthaḥ– ātmā to gnānasvarūp ek ja chhe parantu enun pūrṇarūp sādhyabhāv chhe ane apūrṇarūp sādhakabhāv chhe; evā bhāvabhedathī be prakāre ekane ja sevavo. 1p.


PDF/HTML Page 283 of 4199
single page version

have āgaḷanī gāthānī sūchanārūpe shlok kahe chhe. gāthā 14 mān samyagdarshananī vāt hatī, gāthā 1p mān samyaggnānanī vāt karī, ane gāthā 16 mān darshan-gnān- chāritra traṇey le chhe. ā kaḷash 16 no upodghāt chhe.

* kaḷash 1paḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘एषः ज्ञानघनः आत्मा’ ā (pūrvakathit) gnānaghanasvarūp ātmā chhe. jem pahelān ‘ghī’ evān āvatān ke shiyāḷānā divasomān andar āṅgaḷī to pravesh na pāme parantu tāvetho paṇ vaḷī jāy. (pravesh pāme nahi). em bhagavān ātmā andaramān gnānaghan chhe. temān sharīr, vāṇī ke karma to praveshī shaktān nathī parantu dayā, dān ādinā vikalpo ke vartamān paryāy paṇ emān pravesh pāmatī nathī. evā gnānaghanasvarūp ātmāne ‘सिद्धिम् अभीप्सुभिः’ svarūpanī prāptinā ichchhak puruṣhoe ‘साध्यसाधक भावेन् द्विधा’ sādhya- sādhak bhāvanā bhedathī be prakāre, ‘एकः नित्यम् समुपास्यताम्’ ek ja nitya sevavā yogya chhe; tenun sevan karo. shun kahyun? gnānasvarūp bhagavān ātmānī pūrṇa siddha paryāy e sādhya chhe ane vartamānamān svabhāvanī pratīti, gnān ane ramaṇatā e sādhak chhe. gnāyakabhāvanā (ātmadravyanā) be bhedagnānanī pūrṇatāno bhāv e sādhya ane apūrṇa samyaggnānarūp pariṇati e sādhak. vachamān dayā, dān, ādi vikalpo thāy e kāī sādhak nathī, tathā enāthī mukti paṇ prāpta thatī nathī. ā rīte sādhya-sādhak bhāvanā bhedathī be prakāre ek ja ātmā nitya sevan karavā yogya chhe. prakāshano puñj gnāyakasvarūp bhagavān ātmā pote ja sādhak bhāvarūp thaīne pote ja sādhya thāy chhe, vachamān koī rāgādinī-vyavahāraratnatrayanā pariṇāmanī ene madad nathī.

gnānīnī vāt sāmbhaḷīne keṭalāk agnānī loko paṇ have em kahevā lāgyā chhe ke amone ahīn paṇ ātmānā lakṣhe upavāsādi thāy chhe. parantu jeo kudev-kuguru- kushāstrane māne chhe ke je mithyātva chhe arthāt jyān samyagdarshananān ṭhekāṇān paṇ nathī tyān ātmānun lakṣha kayānthī hoy? jene gnān ane darshan pūrṇa prāpta thaī gayā chhe evā arihant sarvagna paramātmā dev chhe. te sarva doṣhothī rahit vītarāg chhe. enā sharīranī dashā evī chhe ke temane kṣhudhā, tr̥uṣhā ke rog ādi doṣh hotā nathī. tathā sāchā nirgranth guru ene kahe chhe ke je mahāvratādinā vikalpathī bhinna paḍīne traṇ kaṣhāyanā abhāvapūrvak samyagdarshan-gnān sahit chāritranī ramaṇatāmān jhūle chhe. āvun yathārtha jāṇyā vinā bhagavānane rog ādi thāy chhe em māne tathā jyān sāchā dev-guru-shāstranī paṇ khabar nathī ene ātmānā lakṣhe koī vāt (sādhanā) hoī shake nahīn. jhīṇī vāt chhe, bhāī! ā to janma-maraṇano ant karavānī vāt chhe.

ahīn kahe chhe ke ātmā chaitanyaghan piṇḍ chhe. enī nirvikalpa shraddhā, svasamvedan


PDF/HTML Page 284 of 4199
single page version

gnān ane emān sthiratārūp vītarāgī chāritra e sādhakabhāve ātmā pote pariṇame chhe ane e traṇenī pūrṇatārūp je sādhyabhāv te-rūpe paṇ pote ja pariṇame chhe. ā rīte be prakāre paṇ ek ja ātmā sadā sevavā yogya chhe, bījun nahīn. sādhakabhāv ane sādhyabhāv e bannemān ekalo ātmā ja gnānarūpe pariṇame chhe. vachamān je vyavahār- ratnatray āve chhe enun sevan karavun athavā vyavahāraratnatray sahāy kare chhe em nathī.

* kaḷash 1paḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

ātmā to gnānasvarūp ek ja chhe, parantu enun pūrṇarūp te sādhyabhāv chhe ane apūrṇarūp te sādhakabhāv chhe. shun kahyun? shuddha chaitanya gnāyakabhāvasvarūp ātmā sādhakabhāvamān ane sādhyabhāvamān pote ja pariṇame chhe. sādhya-sādhakabhāvanā bhāvabhede be prakāre ekanun sevan karavun. āgaḷ gāthāmān pachhī kaheshe ke darshan-gnān-chāritranī paryāyathī ame samajāvīe chhīe, parantu sevan ekanun ja (ātmānun) karavun.


PDF/HTML Page 285 of 4199
single page version

gāthā–16

दंसणणाणचरित्ताणि सेविदव्वाणि साहुणा णिच्चं।
ताणि पुण जाण तिण्णि वि अप्पाणं चेव णिच्छयदो।। १६ ।।

दर्शनज्ञानचरिक्राणि सेवितव्यानि साधुना नित्यम्।
तानि पुनर्जानीहि क्रीण्यप्यात्मानं चैव निश्चयतः।। १६ ।।

have, darshan-gnān-chāritrarūp sādhakabhāv chhe em gāthāmān kahe chheḥ-

darshan, vaḷī nitya gnān ne chāritra sādhu sevavān;
paṇ e traṇe ātmā ja kevaḷ jāṇ nishchayadraṣhṭimān. 16.

gāthārthaḥ– [साधुना] sādhu puruṣhe [दर्शनज्ञानचरिक्राणि] darshan, gnān ane chāritra [नित्यम्] sadā [सेवितव्यानि] sevavāyogya chhe; [पुनः] vaḷī [तानि क्रीणि अपि] te traṇene [निश्चयतः] nishchayanayathī [आत्मानं च एव] ek ātmā ja [जानीहि] jāṇo.

ṭīkāḥ– ā ātmā je bhāvathī sādhya tathā sādhan thāy te bhāvathī ja nitya sevavāyogya chhe em pote irādo rākhīne bījāone vyavahārathī pratipādan kare chhe ke ‘sādhu puruṣhe darshan, gnān, chāritra sadā sevavāyogya chhe’. paṇ paramārthathī jovāmān āve to e traṇey ek ātmā ja chhe kāraṇ ke teo anya vastu nathī-ātmānā ja paryāyo chhe. jem koī devadatta nāmanā puruṣhanān gnān, shraddhān ane ācharaṇ, devadattanā svabhāvane ullaṅghatān nahi hovāthī, (teo) devadatta ja chhe-anya vastu nathī, tem ātmāmān paṇ ātmānān gnān, shraddhān ane ācharaṇ, ātmānā svabhāvane ullaṅghatān nahi hovāthī, (teo) ātmā ja chhe-anya vastu nathī. māṭe em svayamev siddha thāy chhe ke ek ātmā ja sevan karavā yogya chhe.

bhāvārthaḥ– darshan, gnān, chāritra-traṇe ātmānā ja paryāyo chhe, koī judī vastu nathī; tethī sādhu puruṣhoe ek ātmānuñj sevan karavun e nishchay chhe ane vyavahārathī anyane paṇ e ja upadesh karavo.


PDF/HTML Page 286 of 4199
single page version

(अनुष्टुभ्)
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रित्वादेकत्वतः स्वयम्।
मेचकोऽमेचकश्चापि सममात्मा प्रमाणतः।। १६।।
(अनुष्टुभ्)
दर्शनज्ञानचारित्रैस्त्रिभिः परिणतत्वतः।
एकोऽपि क्रिस्वभावत्वाद्वयवहारेण मेचकः।। १७ ।।
(अनुष्टुभ्)
परमार्थेन तु व्यक्तज्ञातृत्वज्योतिषैककः।
सर्वभावान्तरध्वंसिस्वभावत्वादमेचकः।। १८ ।।

__________________________________________________

have, e ja arthano kalasharūp shlok kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [प्रमाणतः] pramāṇadraṣhṭithī joīe to [आत्मा] ā ātmā [समम् मेचकः अमेचकः च अपि] ekīsāthe anek avasthārūp (‘mechak’) paṇ chhe ane ek avasthārūp (‘amechak’) paṇ chhe, [दर्शन–ज्ञान–चारित्रैः क्रित्वात्] kāraṇ ke ene darshan-gnān-chāritrathī to traṇapaṇun chhe ane [स्वयम् एकत्वतः] potāthī potāne ekapaṇun chhe.

bhāvārthaḥ– pramāṇadraṣhṭimān trikāḷasvarūp vastu dravyaparyāyarūp jovāmān āve chhe, tethī ātmā paṇ ekīsāthe ekānekasvarūp dekhavo. 16. have niyavivakṣhā kahe chheḥ- shlokārthaḥ– [एकः अपि] ātmā ek chhe topaṇ [व्यवहारेण] vyavahār- draṣhṭithī joīe to [क्रिस्वभावत्वात्] traṇ-svabhāvapaṇāne līdhe [मेचकः] anekākārarūp (‘mechak’) chhe, [दर्शन–ज्ञान–चारित्रैः क्रिभिः परिणतत्वतः] kāraṇ ke darshan, gnān ane chāritra-e traṇ bhāve pariṇame chhe.

bhāvārthaḥ– shuddhadravyārthik naye ātmā ek chhe; ā nayane pradhān karī kahevāmān āve tyāre paryāyārthik nay gauṇ thayo tethī ekane traṇarūp pariṇamato kahevo te vyavahār thayo, asatyārtha paṇ thayo. em vyavahāranaye ātmāne darshan, gnān, chāritrarūp pariṇāmone līdhe ‘mechak’ kahr̥uāo chhe. 17.

have paramārthanayathī kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [परमार्थेन तु] shuddha nishchayanayathī jovāmān āve to [व्यक्तज्ञातृत्व–ज्योतिषा] pragaṭ gnāyaktājyotimātrathī [एककः] ātmā ekasvarūp chhe [सर्व–भावान्तर–


PDF/HTML Page 287 of 4199
single page version

(अनुष्टुभ्)
आत्मनश्चिन्तयैवालं मेचकामेचकत्वयोः।
दर्शनज्ञानचारित्रैः साध्यसिद्धिर्न चान्यथा।। १९ ।।

__________________________________________________ ध्वंसि–स्वभावत्वात्] kāraṇ ke shuddhadravyārthik nayathī sarva anyadravyanā svabhāvo tathā anyanā nimittathī thatā vibhāvone dūr karavārūp teno svabhāv chhe, [अमेचकः] tethī te ‘amechak’ chhe-shuddha ekākār chhe.

bhāvārthaḥ– bhedadraṣhṭine gauṇ karī abhedadraṣhṭithī jovāmān āve to ātmā ekākār ja chhe, te ja amechak chhe. 18.

ātmāne pramāṇ-nayathī mechak, amechak kahr̥uāo, te chintāne maṭāḍī jem sādhyanī siddhi thāy tem karavun em have kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [आत्मनः] ā ātmā [मेचक–अमेचकत्वयोः] mechak chhe-bhedarūp anekākār chhe tathā amechak chhe-abhedarūp ekākār chhe [चिन्तया एव अलं] evī chintāthī to bas thāo. [साध्यसिद्धिः] sādhya ātmānī siddhi to [दर्शन–ज्ञान– चारित्रैः] darshan, gnān ne chāritra-e traṇ bhāvothī ja chhe, [न च अन्यथा] bījī rīte nathī (e niyam chhe).

bhāvārthaḥ– ātmānā shuddha svabhāvanī sākṣhāt prāpti athavā sarvathā mokṣha te sādhya chhe. ātmā mechak chhe ke amechak chhe evā vichāro ja mātra karyā karavāthī te sādhya siddha thatun nathī; parantu darshan arthāt shuddha svabhāvanun avalokan, gnān arthāt shuddha svabhāvanun pratyakṣha jāṇapaṇun ane chāritra arthāt shuddha svabhāvamān sthiratā-temanāthī ja sādhyanī siddhi thāy chhe. ā ja mokṣhamārga chhe, te sivāy bījo koī mokṣhamārga nathī.

vyavahārī loko paryāyamān-bhedamān samaje chhe tethī ahīn gnān, darshan, chāritranā bhedathī samajāvyun chhe. 19.

* samayasāraḥ gāthā 16ḥ upodghāt *

14 mī gāthāmān samyagdarshanano adhikār ane 1p mī gāthāmān samyaggnānano adhikār kahyo. have ahīn gāthā 16 mān samyagdarshan-gnān-chāritrarūp sādhakabhāvanī vāt kare chheḥ-

* gāthā 16ḥ gāthārtha uparanun pravachan *
साधुना sādhu puruṣhe दर्शन–ज्ञानचारित्राणि darshan, gnān ane chāritra ‘नित्यम्’

sadā


PDF/HTML Page 288 of 4199
single page version

‘सेवितव्यानि’ sevavā yogya chhe. juo, sādhu kone kahīe? ke je darshan, gnān, chāritranun sevan kare te sādhu chhe. ā darshan-gnān-chāritra e nishchayaratnatrayanī vāt chhe. akhaṇḍ, abhed, ekarūp je trikāḷī gnāyakabhāv enī draṣhṭi e nirvikalpa samyagdarshan, enun svasamvedanagnān e samyaggnān ane emān ramaṇatā-līnatā-ācharaṇarūp anuṣhṭhān e samyakchāritra. ā nishchayaratnatrayanun sevan kare te sādhu chhe. pāñch mahāvrat ke vyavahār- ratnatrayanā vikalpa e kāī nishchayachāritra nathī, nishchayadharma nathī. e to rāg chhe, vikār chhe ane tethī sevavā yogya nathī. ā to vītarāgamārganun kathan chhe. bhāī! antaḥtattvasvarūp je shuddhachaitanyaghan enān shraddhā-gnān ane shāntirūp je nirvikalpa vītarāgī paryāy enun sevan karavā yogya chhe em vyavahārathī kathan chhe. bhagavān gnāyakasvabhāv ekalo chhe. e gnāyakasvabhāv ekanun sevan karavun e nishchay chhe, paramārtha chhe, vāstavik chhe. tathā upadeshamān bhed pāḍīne darshan, gnān ane chāritra sadā sevavā yogya chhe em kahevun e vyavahār chhe. ekarūp ātmāmān darshan, gnān ane chāritra em traṇ prakār kahevā e vyavahār chhe.

have kahe chhe-vaḷī ‘तानि त्रीणि अपि’ te traṇene ‘निश्चयतः’ nishchayanayathī ‘आत्मानं च एव’ ek ātmā ja ‘जानीहि’ jāṇo. akhaṇḍ abhed ekarūp je gnāyakabhāvasvarūp ātmā te ekanun sevan karatān temān e traṇey paryāyo āvī jāy chhe. paṇ traṇ paryāyanun lakṣha karavun e vyavahāranay chhe. darshan-gnān-chāritra to nishchay chhe (nishchayaratnatray chhe), paṇ akhaṇḍ ek nishchay svabhāvanī apekṣhāe e traṇey paryāy chhe ane tethī vyavahār chhe, malin chhe. jhīṇī vāt, bhāī! paṇ alaukik vāt chhe. shun kahe chhe? e traṇene nishchayanayathī ek ātmā ja jāṇo. antar gnāyakabhāvanī ekāgratā thavāthī e traṇey nirmaḷ paryāyo thaī jāy chhe parantu e paryāyonun lakṣha karī temano āshray karavā yogya nathī. ahāhā! e nishchay mokṣhamārganī paryāy āshray karavā lāyak nathī. e traṇ chhe māṭe vyavahār chhe. ā nishchay (mokṣhamārga) paṇ vyavahār chhe. gajab vāt! bhagavān! ā mārga to atyāre gāyab (gūm) thaī gayo. mokṣhamārgathī viruddha bahāranī badhī kaḍākūṭ thaī gaī chhe. ahīn to bhagavān kundakundāchārya kahe chhe-e traṇeyane nishchayathī ek ātmā ja jāṇo. lyo, ā andaramān evo ātmā birājamān chhe.

* gāthā 16ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

“ā ātmā je bhāvathī sādhya tathā sādhan thāy te bhāvathī ja nitya sevavā yogya chhe.” ahīn em kahe chhe ke ā ātmā je bhāvathī sādhya eṭale mokṣha tathā sādhan eṭale mokṣhamārganī paryāy thāy te bhāvathī sevavā yogya chhe. nishchayamokṣhamārganī paryāy e sādhan chhe, paṇ vyavahāraratnatrayano vikalpa te sādhan nathī. ahīn astithī kathan karyun emān nāsti āvī gaī. ā ātmāne (je bhāvathī) potāno āshray karavāthī pūrṇa


PDF/HTML Page 289 of 4199
single page version

sādhya (mokṣha) pragaṭ thāy chhe tathā je bhāvathī potāno āshray karavāthī vartamān sādhakabhāv (mokṣhamārga) utpanna thāy chhe, te bhāvathī ek ātmā ja nitya sevavā yogya chhe. jhīṇī vāt, bhāī! paṇ anantakāḷathī potānī je akhaṇḍ abhed chīj chhe enī draṣhṭi kayārey karī ja nathī ne shāstra saghaḷān bhaṇe paṇ antardraṣhṭi na kare to tethī shun?

shun kahe chhe? ā ātmā je bhāvathī sādhya nām mokṣha ane sādhan nām mokṣhopāy thāy te bhāvathī ja nitya sevavā yogya chhe em pote īrādo rākhīne bījāone vyavahārathī pratipādan kare chhe ke-“sādhu puruṣhe darshan, gnān, chāritra sadā sevavā yogya chhe.” samyagdarshan-gnān-chāritra e traṇe paryāy chhe tethī vyavahār chhe. ek ātmā je gnāyakabhāv pūrṇānandasvarūp ekasvabhāvī chhe enī sevā karavī e nishchay chhe, paramārtha chhe. pahelān paṇ em kahyun ke-‘ātmā sevavo’; parantu evā abhed kathanathī vyavahārījan samajī shakto nathī tethī tene gnān-darshan-chāritranā bhed pāḍīne vyavahārathī samajāvyun ke sādhu puruṣhe darshan-gnān-chāritranun sevan karavun. bhagavān ātmā te nishchay chhe ane tenī apekṣhāe ā darshan-gnān-chāritra em traṇapaṇānun sevan kahevun e vyavahār chhe, mechakapaṇun chhe (malinapaṇun chhe), anekapaṇun chhe; darshanasvabhāv, gnānasvabhāv, chāritrasvabhāv ityādi anekasvabhāv thaī jāy chhe tethī te vyavahār chhe. vyavahārathī upadeshamān ā pramāṇe kathan āve chhe, paṇ āshay to ek shuddha nishchay ātmānun sevan karāvavāno chhe.

loko to māne ke atyāre pāñch mahāvrat ane aṭhṭhāvīs mūlaguṇ pāḷe e sādhu. paṇ bhāī, sādhune māṭe āhār banāve ane jo te āhār sādhu le to te dravyaliṅgī paṇ nathī. nishchay to nathī paṇ vyavahāranāny ṭhekāṇān nathī. koī em kahe ke nishchay hoy pachhī vyavahār game tevo hoy, vyavahāranun shun kām chhe? to te vāt barābar nathī. nishchay samyagdarshan-gnān-chāritravant sādhune pāñch mahāvrat tathā ra8 mūḷaguṇ ādino vyavahār yathārthapaṇe hoy chhe. sādhune māṭe choko banāve ane sādhu te āhār le evun prāṇ jāy topaṇ traṇakāḷamān bane nahi. loko em kahe chhe ke sharīr rahe to prāṇ ṭake ane to dharma thāy. paṇ ethī to dhūḷey dharma nathī. ahīn to kahe chhe ke ātmāmān rahe-ṭake to dharma thāy. bhagavān shuddha trikāḷī gnāyakanī draṣhṭimān rahe to dharma thāy bhagavān kundakundāchāryadeve ā 16 mī gāthāmān soḷavalun so ṭachanun sonun batāvyun chhe.

pāñch mahāvrat ane aṭhṭhāvīs mūlaguṇ e chāritra nathī paṇ āstrav ane bandhanun ja kāraṇ chhe. nishchay ātmānā anubhavarūp chāritra hoy to āne vyavahārachāritrano upachār āve. tem chhatān e chhe to bandhanun ja kāraṇ. ahīn enī vāt nathī. ahīn to kahe chhe ke ātmā je paripūrṇa shuddha vastu chhe te ja sādhakapaṇe-gnānapaṇe pariṇame chhe. ane te sādhakabhāvanun paripūrṇatāmān pariṇaman te sādhya. ātmā pote ja aparipūrṇa


PDF/HTML Page 290 of 4199
single page version

sādhakabhāve ane paripūrṇa sādhyapaṇe pariṇame chhe. vachamān bāhya vyavahārakriyā āve chhe to mokṣhamārga thāy chhe em nathī.

sādhu puruṣhe darshan, gnān, chāritra sadā sevavā yogya chhe em bhed pāḍīne kathan karavāmān āve chhe. āṭhamī gāthāmān kahyun ne ke darshan-gnān-chāritrane je hammeshā prāpta hoy te ātmā. evo bhed karyo paṇ paramārthe jovāmān āve to e traṇe ek ātmā ja chhe; kemake traṇe paryāy ātmāthī judī nathī. e ekanun (ātmānun) sevan karavāthī (nirmaḷ) paryāy utpanna thāy chhe, paṇ traṇanun sevan karavāthī (nirmaḷ) paryāy utpanna thāy chhe em nathī. sūkṣhma vāt, bhāī! ā to ātmā, bāpu! emān bhagavān birāje chhe. andar badhā ātmā bhagavān svarūp ja chhe. e ekarūp sachchidānand prabhu jeno gnāyak ek svabhāv chhe te dravyanun sevan karavun e paramārtha chhe. samyagdarshan-gnān-chāritra em traṇ prakāre sevan karavun e vyavahāranun kathan chhe. kaḷash ṭīkākāre आत्मा मेचकः chetan dravya je traṇ prakāre thāy chhe te mechak kahetān malin chhe em kahyun chhe. samyagdarshan gnān- chāritranī nirmaḷ paryāy e ekanā traṇ bhed thayā e malin chhe, vyavahār chhe. paryāy chhe ne? paryāy upar lakṣha jāy to rāg ja thāy. ane rāg malin ja chhe ne?

niyamasāranī pāñchamī gāthāmān kahyun chhe ke samyagdarshan-gnān-chāritranī nirmaḷ paryāy e bahiḥtattva chhe. ahīn rāganī vāt to chhe ja nahi, nirmaḷ paryāyane bahiḥtattva kahī chhe. tathā antaḥtattva shuddha paramātmā chhe. pūrṇa antaḥtattvarūp gnāyak paramātmā ane bahiḥtattvarūp nirmaḷ paryāy e be tattvonī shraddhā karavī e vyavahār samakti chhe. jīv, ajīv, āsrav, samvar, nirjarā, bandh ane mokṣha e sāt tattvonī shraddhā e paṇ vyavahār shraddhā chhe. vyavahār shraddhā e kāī shraddhāguṇanī paryāy nathī; e to rāg chhe, vikār chhe. ahīn kahe chhe ke je samyagdarshan-gnān-chāritranī nirmaḷ paryāy chhe e bahiḥtattva chhe. e bahiḥtattva upar lakṣha jāy e vyavahār chhe, malin chhe, anekākār chhe, anekasvabhāv chhe. juo, kaī apekṣhāe līdhun? samayasār kaḷash ṭīkā kaḷash 16 mān āve chhe ke- sāmānyapaṇe arthagrāhakashaktinun nām darshan chhe, visheṣhapaṇe arthagrāhakashaktinun nām gnān chhe ane shuddhatvashaktinun nām chāritra chhe. ām shaktibhed karatān ek jīv traṇ prakāre thāy chhe, tethī malin kahevāno vyavahār chhe.

ekane traṇ prakāre kahevo e vyavahār chhe ane vyavahār chhe te asatyārtha chhe. kaḷash 17 nā bhāvārthamān āve chhe ke shuddhadravyārthikanayathī ātmā ek chhe, paṇ paryāyārthik naye ekane traṇarūp pariṇaman thāy chhe em kahevun te vyavahār chhe, asatyārtha chhe. ahīn trikāḷī, bhūtārtha dravyane mukhya karīne nishchay kahī satyārtha kahyun chhe ane paryāyamātrane gauṇ karīne vyavahār kahīne asatyārtha kahyo chhe.


PDF/HTML Page 291 of 4199
single page version

ā to vītarāgano mārga chhe. bhāī! prabhu traṇalokano nāth sarvagna chhe. enī ek samayanī paryāyamān sarva lokālok samāī gayā chhe-jāṇavāmān āvī gayā chhe. āptamīmānsānā 48 mān shlokamān svāmī samantabhadrāchārya kahe chhe ke-he nāth! samay ek ane utpād-vyay-dhrauvya traṇ. ek samayamān utpād, vyay, dhrauvya āpanā gnānamān āvyān-eṭale sarva dravyo gnānamān āvyān ane kahyān tethī āp sarvagna chho em hun kahun chhun. ek ‘ka’ bole emān asaṅkhya samay jāy. evā ek samayamān dravyamān utpād, vyay, dhrauvya traṇ jeṇe jāṇyān teṇe ātmā jāṇyo, ane tene sarva dravyonun gnān thayun. tethī te sarvagna chhe. bhāī! ā to traṇalokanā nāth kevaḷīe ek samayamān je joyun ane je kathanamān āvyun e alaukik vāto chhe. ahīn kahe chhe ke ek (ātmā) ne traṇarūp pariṇamato kahevo te vyavahār thayo, asatyārtha paṇ thayo tethī tene mechak-malin kahyo chhe. (kaḷash 17 bhāvārtha) ahāhā! shun artha karyo chhe jayachandra paṇḍite! pahelānnā paṇḍito vastunī jevī sthiti chhe tevā artha karatā hatā. paṇ hamaṇān ghaṇī garabaḍ thaī gaī chhe.

vyavahār mokṣhamārganun sevan karavun, rāganun sevan karavun e vāt to chhe nahi. rāganun shun sevan karavun? eno to abhāv karavo chhe. parantu bhagavān gnāyakasvabhāvī ek chaitanyaghanasvarūp je ātmā tenī draṣhṭi, gnān ane chāritra e nishchayathī paramārtha chhe. e nishchayathī paramārtha je paryāy chhe tene ahīn vyavahār kahīne malin kahī chhe. pahelān enun vikalpamān paṇ yathārtha gnān to kare, jyān vyavahāre vikalpavāḷun gnān paṇ yathārtha nathī tyān satyagnān-samyaggnān hotun nathī.

sādhu puruṣhe traṇanun (darshan-gnān-chāritranun) sevan karavun em vyavahārathī kahevāmān āvyun chhe, “paṇ paramārthathī jovāmān āve to e traṇey ek ātmā ja chhe- kāraṇ ke teo anya vastu nathī paṇ ātmānī ja paryāyo chhe.” bhāṣhā juo. mokṣhamārganī paryāy (nishchayaratnatrayanī paryāy) ātmānī paryāy chhe, parantu vyavahāraratnatrayano vikalpa e ātmānī paryāy nathī, asadbhūt chhe. ā nishchayaratnatray e sadbhūt vyavahār chhe. banārasīdās virachit paramārthavachanikāmān kahyun chhe ke “dravya niṣhkriy chhe. samyaggnān (svasamvedan) ane svarūpācharaṇanī kaṇikā jāge tyāre mokṣhamārga sācho. mokṣhamārga sādhavo e vyavahār ane shuddha dravya akriyārūp nishchay chhe.” nishchay samyagdarshan-gnān-chāritrarūp mokṣhamārga sādhavo e vyavahār chhe. paryāy chhe ne? tethī. “e pramāṇe nishchay-vyavahāranun svarūp samyagdraṣhṭi jāṇe chhe, paṇ mūḍh jīv (agnānī) jāṇe nahi ane māne paṇ nahi.”

have draṣhṭānt āpe chheḥ ‘jem koī devadatta nāmanā puruṣhanān gnān, shraddhān ane ācharaṇ devadattanā svabhāvane ullaṅghatān nahi hovāthī (teo) devadatta ja chhe anya vastu nathī. tem ātmāmān paṇ ātmānān gnān, shraddhān ane ācharaṇ ātmānā svabhāvane ullaṅghatān nahi


PDF/HTML Page 292 of 4199
single page version

hovāthī (teo) ātmā ja chhe, anya vastu nathī. māṭe em svayamev siddha thāy chhe ke ek ātmā ja sevan karavā yogya chhe.” mūḷ pāṭhamān (gāthāmān) darshan, gnān, chāritra līdhun chhe, ahīn ṭīkāmān gnān, shraddhān ane ācharaṇ em līdhun chhe kem ke jāṇavāmān āve tyāre pratīti thāy chhe. gāthā 17-18mān āve chhe ke (ātmā) vastu gnānaparyāyamān pūrṇa, akhaṇḍ jāṇavāmān āve to jāṇīne tenī yathārtha pratīti kare. vastu khyālamān āvyā vinā pratīti konī? vāh! digambar santonī kathanī paṇ kevī rahasyamay! loko to bahāramān ām karyun ane tem karyun, nagna thaī gayā ane lugaḍān pheravyān eṭale māne ke thaī gayo mokṣhamārga. paṇ ahīn to kahe chhe ke-tethī svayam siddha thāy chhe ke ek ātmānun ja sevan karavāthī traṇe paryāyarūp bhāvo pragaṭ thāy chhe. tethī ek ātmā ja sevavā yogya chhe. pahelān traṇene vyavahārathī sevavā yogya kahyā hatā-te samajāvavā māṭe kahyā hatā. have kahe chhe nishchayathī ek ātmā ja sevavā yogya chhe, traṇ nahi.

chhaṭhṭhī gāthāmān paṇ āve chhe ke par taraphanun lakṣha chhoḍī ek nij trikāḷī gnāyakabhāvanī sevā-upāsanā karavī. juo ṭīkānā pahelā phakarānī chhellī be līṭī-“ tethī pramatta paṇ nathī ane apramatta paṇ nathī; te ja samasta anya dravyonā bhāvothī bhinnapaṇe upāsavāmān āvato shuddha kahevāy chhe.” ahīn anya dravyanā bhāvo eṭale dravyakarma ane dravyakarmanā udayādinun lakṣha chhoḍī vartamān paryāy ek trikāḷī gnāyakabhāvanun lakṣha karī temān jhūke te upāsanā-sevā chhe. e paryāyamān shuddhano anubhav thāy chhe ke vastu trikāḷ shuddha chhe. em ne em ja shuddha chhe, shuddha chhe evī vāt ahīn nathī. anya dravyonā bhāvothī bhinna em pāṭh chhe ne? eṭale jyāre anya dravyonā bhāvothī lakṣha chhūṭī jāy chhe tyāre potānāmān je vikārībhāv hatā tenun paṇ lakṣha chhūṭī jāy chhe. ahāhā! shun ṭīkā chhe? samayasār to bhūp chhe, bhūp; sarva āgamano sār.

bhagavān ātmā e gnāyakarūp chaitanyabhāv chhe, ane shubhāshubhabhāv achetan chhe. dayā, dān, mahāvratādibhāv achetan chhe, emān chaitanyanā tejano ansh nathī. je gnāyakabhāv chhe te shubhāshubhabhāvonā svabhāve pariṇamato nathī. (gnāyakabhāvathī jaḍabhāvarūp thato nathī) gnāyak gnāyakarūpe ja hammeshān rahe chhe. jyāre gnāyakabhāv shubhāshubhabhāvorūpe kadīy thato ja nathī to pachhī te pramatta ke apramatta kevī rīte thāy? na ja thāy. tethī te pramatta paṇ nathī ane apramatta paṇ nathī, e ahīn kahyun ke trikāḷī ek ātmā ja sevavā yogya chhe. ā samyak ekānta chhe. ek ātmā sevavā yogya chhe ane bījun kāī (paryāy) sevavā yogya nathī e rīte anekānta chhe, te bhagavānano mārga chhe. paṇ kathañchit ātmānun sevan karavun ane kathañchit paryāyanun sevan karavun em kahyun nathī. te anekānta nathī paṇ phūdaḍīvād chhe.

gnāyakabhāv to ekarūp chhe. te ekanun sevan karavāthī paryāy traṇ thaī jāy


PDF/HTML Page 293 of 4199
single page version

chhe, anek svabhāvarūp thaī jāy chhe. darshan, gnān ane chāritra traṇeyano bhinna bhinna svabhāv chhe. darshanano pratīti-svabhāv, gnānano jāṇavārūp svabhāv ane chāritrano shānti ane vītarāgatārūp svabhāv chhe. ahāhā! bhagavān ekarūp gnāyakasvabhāvī ātmānī sevā karavāthī anekarūp svabhāvaparyāy utpanna thāy chhe. ā anekarūp svabhāvaparyāyanī sevā karavī e to vyavahārathī upadesh āpyo chhe. tethī draṣhṭimān sevavā yogya ek ātmā ja chhe em siddha thāy chhe. ā soḷamī gāthā jāṇe soḷavalun sonun!

14 mī gāthāmān samyagdarshananī pradhānatāthī kathan chhe. 1p mī gāthāmān gnānanī pradhānatāthī kahyun ke gnānanī anubhūti te ātmānubhūti ja chhe. ahīn kahe chhe ke samyagdarshan e ātmānun, gnānanī anubhūti te ātmānī ane emān sthiratā karavī e chāritra paṇ ātmānun. paṇ e traṇ paryāy thaī, bhed thayo, traṇ prakārano svabhāv thayo, jyāre bhagavān ātmā to ekarūp gnāyakasvabhāvī chhe.

prashnaḥ–tattvārthasūtramān em āve chhe keसम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः। nishchay samyagdarshan-gnān-chāritra mokṣhamārga chhe.

uttaraḥ–e nishchay chhe, paṇ e paryāyano nishchay chhe. e paryāyathī kathan chhe tethī vyavahāranayanun kathan chhe. vastu ekarūp gnāyakabhāv e nishchay chhe. samyagdarshan chhe to nishchay paṇ bhed pāḍīne kathan karavun e vyavahār chhe, pravachanasār gāthā 242 mān āve chhe ke- bhedathī kathan karavun e vyavahār chhe ane abhedathī nishchay. (gāthā 242 ṭīkā, bījo peregrāph) “te (sanyatattvarūp athavā shrāmaṇyarūp mokṣhamārga) bhedrātmak hovāthī ‘samyagdarshan-gnān-chāritra mokṣhamārga chhe’ em paryāy pradhān vyavahāranayathī tenun pragnāpan chhe.” gāthā 242 pachhīnā shlok 16 mān āve chhe ke-“e pramāṇe pratipādakanā āshayane vash, ek hovā chhatān paṇ anek thato hovāthī (arthāt abhed pradhān nishchayanayathī ek ekāgratārūp hovā chhatān paṇ kahenāranā abhiprāy anusār bhedapradhān vyavahāranayathī anekapaṇe darshan-gnān-chāritrarūpapaṇe thato hovāthī) ektāne (ek lakṣhaṇapaṇāne) tem ja trilakṣhaṇapaṇāne pāmelo je apavargano mārga....” juo ekane pāmelo e nishchay chhe, traṇarūp paryāyane pāmelo te vyavahār chhe. bannene ekasāthe jāṇavo e pramāṇ chhe.

aho! kundakundāchāryanā shāstromān to ghaṇun gūḍh ane gambhīr satyanun kathan āve chhe. shrīmad rājachandra kahe chhe ke shvetāmbaranī moḷāsh-ḍhīlapane laīne ras ḍhīlo paḍī jāy chhe jyāre digambaranān tīvra vachanone laīne rahasya samajī shakāy chhe. ā to shrīmadde mīṭhāshathī kahyun chhe. paṇḍit shrī ṭoḍaramalajīe mokṣhamārga prakāshakanā pāñchamā adhikāramān sāph sāph khulāso karyo chhe ke shvetāmbar ane sthānakavāsī e ajain chhe, jain nathī.


PDF/HTML Page 294 of 4199
single page version

badhī (shāstronī) sākṣhī ahīn paḍī chhe. ā to jainadharma-vītarāgano mārga chhe. sarvagna vītarāgadeve gaṇadhar ane indronī vachche samavasharaṇamān je divyadhvani karī hatī te ā chhe.

have bhāvārthamān paṇḍit jayachandajī kahe chhe ke darshan, gnān, chāritra e traṇe ātmānī ja paryāyo chhe, koī judī vastu nathī. tethī sādhu puruṣhoe ek ātmānun ja sevan karavun-e nishchay chhe. ane vyavahārathī anyane e ja upadesh āpavo. upadesh e vyavahār vikalparūp chhe.

have, e ja arthano kaḷasharūp shlok kahe chheḥ-

* kaḷash 16ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘प्रमाणतः’ pramāṇadraṣhṭithī joīe to ‘आत्मा’ ā ātmā ‘समम्’ ekīsāthe ‘मेचकः’ anek avasthārūp eṭale paryāyanā bhedarūp mechak paṇ chhe ‘च’ ane ‘अमेचकः अपि’ ek avasthārūp abhed amechak paṇ chhe. have eno khulāso karyo ke ene ‘दर्शन–ज्ञान–चारित्रैः त्रित्वात्’ darshan-gnān-chāritrathī to traṇapaṇun chhe e vyavahār chhe tathā ‘स्वयम् एकत्वतः’ potāne potāthī ekapaṇun chhe e paramārtha chhe. ekatva eṭale ekarūp trikāḷī svabhāv e ekapaṇun e nishchay ane darshan-gnān-chāritra em traṇapaṇun-anekapaṇun e vyavahār. ahāhā! shailī to juo. vastu gnāyakabhāv ekarūp svabhāv, akhaṇḍ gnānano puñj-sarvagnasvabhāvī chīj chhe. bhagavān sarvagnasvabhāvī padārtha ek svabhāv vastu chhe enī draṣhṭi ane ekāgratā e nishchayathī enī sevanā chhe ane darshan-gnān-chāritra e traṇ bhedane sevavā em kahevun e vyavahār kathan chhe. vyavahār bhedarūp hovāthī tene malin kahyo chhe. ekarūp svabhāv nirmaḷ chhe ane anek svabhāvane- malin kahevāno vyavahār chhe.

* kaḷash 16ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

“pramāṇadraṣhṭimān trikāḷasvarūp vastu dravyaparyāyarūp jovāmān āve chhe, tethī ātmā paṇ ekīsāthe ek-anekarūp dekhavo.” trikāḷ dravyapaṇe ek ane paryāyapaṇe anek; darshan-gnān-chāritranī nirmaḷ paryāy e anek ane ātmā (dravye) ek. e bannene pramāṇathī ek sāthe dekhavun ane jāṇavun em kahe chhe. ‘sādhu puruṣhe darshan, gnān, chāritrane sevavān’ e vyavahārathī kathan chhe, e bhed kathan chhe, malin chhe, anek svabhāvarūp kathan chhe, jāṇavā lāyak chhe. paṇ ene pahelān ātmā ekarūp chhe, ek svabhāvī chhe evun gnān thayun emān paryāy traṇ thaī gaī. ekarūp dekhavo e nishchay ane traṇarūp dekhavo e vyavahār chhe. bannene ekīsāthe dekhavo e pramāṇ chhe.

vastu je chhe emān paranī vāt ja nathī. sharīr, karma, vāṇī ane vikalpanī to


PDF/HTML Page 295 of 4199
single page version

ahīn vāt ja nathī. bhagavān shuddha chaitanyaghan ek gnāyakabhāv jene chhaṭhṭhī gāthāmān pramatta- apramatta paryāy vināno ek gnāyakasvabhāv kahyo chhe ene dekhavo e to nishchay thayo ane tene traṇapaṇe pariṇamato jāṇavo e vyavahār thayo. beyane ekīsāthe jāṇavo e pramāṇ thayun.

ahāhā! āshrayayogya ādaraṇīy tarīke ek trikāḷī (dravya) chhe, ane jāṇavālāyak chhe e to vyavahārano viṣhay je traṇapaṇe pariṇame chhe te (paryāy) chhe. temān paṇ je trikāḷī nishchay ek chhe tene rākhīne bījun paryāyanun gnān (temān) bheḷavyun te pramāṇ chhe. shun kahyun? trikāḷ gnāyakabhāv ekarūp chhe te nishchay tathā tenī sāthe paryāyanā bhedanun gnān karavun te vyavahār. e nishchay sāthe vyavahāranun gnān thayun (bheḷavyun) to pramāṇagnān kahevāy. pramāṇagnānamān sāthe vyavahār āvyo māṭe nishchay andar bhūlāī gayo em nathī. nishchay to ekarūp chhe ja. nishchay to pramāṇamān pahelān āvyo ja.

have nayavivakṣhā kahe chheḥ-

* kaḷash 17ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘एकोऽपि’ ātmā ek chhe, gnāyakasvabhāvī vastu bhagavān ātmā to ek ja chhe topaṇ ‘व्यवहारेण’ vyavahāradraṣhṭithī jovāmān āve to ‘त्रिस्वभावत्वात्’ traṇ svabhāvapaṇāne līdhe ‘मेचकः’ anekākārarūp mechak chhe, ‘दर्शन–ज्ञान–चारित्रैः त्रिभिः परिणतत्वतः’ kāraṇ ke darshan gnān ane chāritra-e traṇ bhāve pariṇame chhe.

bhagavān ātmā gnāyakasvabhāvarūp ek svarūpe ja chhe. paṇ temān traṇ prakāranā (samyagdarshan, gnān, chāritra evā) pariṇamanarūp vyavahāradraṣhṭithī joīe to anekākār chhe, mechak chhe. svabhāv chidānand je draṣhṭino-samyagdarshanano viṣhay chhe te to ekarūp ja chhe, tenā traṇ bhed pāḍavā e vyavahār chhe, shubhabhāvarūp vyavahāranī ahīn vāt ja nathī. e to sansār khāte chhe.

ahāhā....! kahe chhe ke ātmāne dravyathī juo to ātmā ek chhe. vastu tarīke gnāyakasvabhāv ek chidghan nishchayathī ek svarūpe ja chhe. topaṇ vyavahārathī jovāmān āve to samyagdarshan-pratīti, samyaggnān-avabodh-jāṇavun ane samyakchāritra-sthiratā- vishrām levo-evā je traṇ prakār chhe e mechak chhe. traṇ prakār jovā e mel chhe. ākarī vāt chhe. bhagavān! atyāre to loko ā (shubharāg) kriyā ādi bahāranī pravr̥utti kare chhe paṇ darshan-gnān-chāritranī tathā vastusthitinī to vāt ja jāṇatā nathī. andar vastu je gnāyak chhe te ātmā chhe ane (bahār) ā sharīr, vāṇī ityādi chhe e to jaḍ māṭīdhūḷ chhe; te ātmāmān nathī ane ātmānān nathī. karma je jaḍ chhe te ātmāmān nathī ane ātmānān nathī. vaḷī puṇya-pāpanā bhāv, dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā vagerenā bhāv tathā kām, krodhādi bhāv e paṇ ātmāmān nathī ane ātmānā nathī.


PDF/HTML Page 296 of 4199
single page version

have ātmāmān rahyā anantaguṇ. te anantaguṇasvarūp bhagavān ātmā e paṇ ekarūp chhe. ane tenā samyagdarshan-gnān-chāritrarūp traṇ pariṇāmathī juo to e vyavahār chhe. trikāḷī ekarūp juo to nishchay chhe, ane traṇarūp juo to vyavahār chhe. abhedathī juo to amechak-nirmaḷ chhe ane bhedathī juo to mechak-malin chhe. ekarūp juo to ekākār chhe ane traṇarūp paryāyathī juo to anekākār chhe. ātmāne guṇ- guṇīnā bhedathī juo to e anekākār chhe, vyavahār chhe, malin chhe, āshray karavā lāyak nathī. traṇ prakāranā darshan-gnān-chāritrarūp pariṇām paṇ āshray karavā lāyak nathī.

aho....! ātmā ekasvarūpī, gnāyak chidghan chaitanyasvabhāvano bhaṇḍār sūrya e ekarūp nishchayanayano viṣhay chhe. te ekarūp abhed nirmaḷ chhe topaṇ enī darshan-gnān- chāritranī pariṇati juo to vyavahārathī dvandva chhe, traṇ svabhāvarūp chhe. ekarūp svabhāv traṇ svabhāvarūp thayo e vyavahār chhe. ahīn shubharāg e vyavahār te vāt nathī.

puṇya-pāp adhikār gāthā 14p mān kahyun chheḥ-

chhe karma ashubh kushīl ne jāṇo sushīl shubhakarmane!
te kem hoy sushīl je sansāramān dākhal kare?

shubhane-puṇyane bhalun kem kahīe ke je sansāramān dākhal kare? e bhalun nathī, sārun nathī, (ādaraṇīy nathī) kemake shubhabhāv e sansār chhe, malin chhe. nishchayathī to puṇyanā bhāvane pāp kahel chhe. yogīndudevakr̥ut yogasār gāthā 71 mān kahyun chhe keḥ-

pāparūpane pāp to jāṇe jag sahu koī,
puṇyatattva paṇ pāp chhe kahe anubhavī budh koī.

anubhavī samyagdraṣhṭi to puṇyane paṇ pāp kahe chhe. ahīn āchārya mahārāj kahe chhe ke nishchayanayanī apekṣhāe vyavahāraratnatray (puṇyabhāv) e pāp chhe, rāg chhe, malin chhe, bandh chhe, sansār chhe. ahāhā....! ākarī vāt, bāpā! vītarāgano mārga vītarāgabhāvathī utpanna thāy chhe, rāgathī utpanna thato nathī.

samayasār puṇya-pāp adhikāramān jayasenāchāryanī ṭīkā gāthā 163 mān āve chhe keḥ-

[(gāthā 1pa4 sudhī puṇya adhikār pūro karī gāthā 1pap thī pāp adhikār sharū thāy chhe. tyān) shiṣhyano prashna chhe ke jīvādinun shraddhān ityādi vyavahāraratnatrayanun vyākhyān pāp adhikāramān kem līdhun? tenā uttaramān khulāso kare chheḥ-

joke vyavahār mokṣhamārga (dev-shāstra-gurunī shraddhā ādi tathā pañchamahāvratanā pariṇām)ne upādeyabhūt nishchayaratnatrayanun vyavahārathī kāraṇ kahevāmān āvyun tathā tene


PDF/HTML Page 297 of 4199
single page version

paramparāe jīvanī pavitratānun kāraṇ hovāthī (vyavahāre) pavitra kahevāmān āvel chhe topaṇ ekasvarūp bhagavān ātmānā avalambanane chhoḍīne rāganun avalamban le chhe māṭe puṇya e paṇ paramārthe pāp ja chhe. tenun ek kāraṇaḥ-shubh pariṇāmanun paradravyanā ālambanarūp parādhīnapaṇun chhe. bījun kāraṇaḥ-nirvikalpa samādhimān līn (yogīone) ātmasvarūpamānthī paḍavāmān vyavahār vikalponun ālamban (guṇ-guṇīnā bhedarūp ātmasvarūpanun chintavan athavā dravya-guṇ-paryāyanun bhedarūp chintavan) kāraṇ chhe. vyavahāraratnatrayano vikalpa āvyo eṭale nishchayaratnatrayathī paḍī gayo. ā rīte nishchayanayanī apekṣhāe puṇya e pāp chhe. eṭale vyavahārathī jene puṇya kahevāy chhe te nishchayathī (kharekhar) pāp chhe.] [jayasenāchāryanī gāthā 163 nī ṭīkā.]

ahīn kahe chhe ke ātmā ek chhe topaṇ vyavahāradraṣhṭithī dekhavāmān āve to traṇ svabhāvapaṇāne līdhe anekākārarūp chhe, mechak chhe. āvo vītarāg mārga lokone sāmbhaḷavā paṇ maḷato nathī. arere! anādithī jīv samyak pratīti vinā, anubhav vinā chār gatimān rakhaḍe chhe.

bhagavān amr̥utachandrāchāryano ā mūḷ shlok chhe. teo muni hatā. pañch parameṣhṭhī chhe ne? te pañchaparameṣhṭhīmān āchārya bhagavān thaī gayā!!

* kaḷash 17ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

jayachand paṇḍite paṇ bhāvārtha kevo (saras) līdho chhe. juoḥ-‘shuddhadravyārthikanaye ātmā ek chhe.’ shuddha dravya jenun artha eṭale prayojan chhe e shuddhadravyārthikanay. ‘shuddha’ eṭale trikāḷ pavitra ane ‘dravya’ eṭale trikāḷī aṅkhaḍ vastu ane ‘ārthik’ eṭale prayojan jenun chhe te-te shuddhadravyārthikanayathī ātmā ek chhe; je samyagdarshanano viṣhay chhe, tene shuddhadravyārthikanay batāve chhe.

have kahe chhe ke ‘ā nayane pradhān karī ātmāne abhed ekarūp kahevāmān āve tyāre paryāyārthikanay gauṇ thayo.’ samyagdarshan-gnān-chāritranī vītarāgī pariṇati e paryāy hovāthī gauṇ thaī. vyavahāraratnatrayanī to ahīn vāt ja nathī, e to bandhanun kāraṇ chhe. paṇ ahīn to bhagavān ātmā je trikāḷ shuddha ekasvarūpī chhe tenī gnān- chāritranī nirmaḷ paryāy je sācho mokṣhamārga te paṇ paryāyārthikanayano viṣhay hovāthī gauṇ thāy chhe, abhāv nahīn. ahāhā! sharīr, man, vāṇī to ek bāju rahyā kemake e to jaḍ dhūḷ chhe; puṇya-pāpanā bhāv paṇ ek bāju rahyā kemake e malin chhe; sansār chhe; paṇ ahīn to je trikāḷī bhagavān ekarūp prabhu tenān pratīti, gnān ane chāritra-sāchā ho-(shuddha ratnatray) temane paṇ je shuddha dravyārthikanayano viṣhay ekarūp


PDF/HTML Page 298 of 4199
single page version

trikāḷī svabhāv chhe tenī apekṣhāo, paryāy hovāthī paryāyārthikanayano-vyavahāranayano viṣhay hovāthī mechak-malin kahyān chhe.

pravachanasāramān 46 mā ashuddhanayamān em kahyun ke vastune paryāyathī jāṇe e ashuddhanay chhe. jem māṭīne vāsaṇanī paryāyathī jovī e ashuddhanay chhe ane māṭīne māṭīrūpe jovī e shuddhanay chhe; tem bhagavān ātmāne samyagdarshan-gnān-chāritranī nirmaḷ paryāyathī jovo e ashuddha chhe. ene ahīn malin, vyavahār ane anekākār kahel chhe, kāraṇ ke darshan, gnān ane chāritra-traṇeno svabhāv judo judo chhe ane bhagavān ātmāno svabhāv ekarūp chhe. ahāhā! ā to vītarāg mārga chhe, bāpu! jene (vāṇīne) indro ane gaṇadharo sāmbhaḷe ane je vāṇī antaramān ātmāne batāve te kevī hoy? (adbhut asādhāraṇ hoy) bhāī! ahīn bhagavānanī e vāṇīnī ā vāt chhe ke vastu ek gnāyak-gnāyak-gnāyakamātra ekasvabhāvī chhe tene ekasvabhāvīnī draṣhṭithī juo to e nishchay chhe, ekasvabhāvī chhe, nirmaḷ chhe, abhed chhe. e vastunun vāstavik svarūp chhe. ane tene samyagdarshan-gnān-chāritranī pariṇatithī juo to e anekākār chhe, malin chhe, bhed chhe, vyavahār chhe.

have kahe chhe-‘tethī ekane traṇarūp pariṇamato kahevo te vyavahār thayo, asatyārtha paṇ thayo.’ kemake 11mī gāthāmān trikāḷī gnāyakane satyārtha kahyo chhe. 11 mī gāthā to jainadarshanano prāṇ chhe. ववहारोऽभूयत्थो...” paryāyamātra asatyārtha chhe. vaḷī keṭalāk em kahe chhe ke abhūtārthane asatyārtha na kaho, “jayasenāchārye paṇ abhūtano artha asatyārtha karyo chhe. are! māṇas potānī draṣhṭi poṣhavā māṭe sārāy shāstranā artha badalī nākhe chhe. parantu vastu to jevī chhe tevī ja raheshe. bhale tame badalāī jāo, paṇ vastu nahi badalāī jāy. āchārya bhagavān kahe chhe ke (11 mī gāthāmān) भूयत्थो देसिदो दु सुद्धणओ trikāḷī ekarūp je chīj te satyārtha chhe. tene traṇarūp pariṇaman karato kahevo e vyavahār thayo. e trikāḷīnī apekṣhāe trikāḷ ṭaktī chīj nathī tethī gauṇ karīne asatyārtha kahevāmān āvyo chhe.

samayasār kaḷashaṭīkākār paṇḍit rājamalajī pāṇḍee 16 mā kaḷashamān līdhun chhe ke आत्मा मेचकः (ātmā) chetan dravya (mechak) malin chhe. konī apekṣhāe malin chhe? दर्शन–ज्ञान–चारित्रैस्त्रित्वात् sāmānyapaṇe arthagrāhakashaktinun nām darshan chhe, visheṣhapaṇe artha-grāhakashaktinun nām gnān chhe ane shuddhatvashaktinun nām chāritra chhe-ām shaktibhed karatān ek jīv traṇ prakāre thāy chhe, tethī malin kahevāno vyavahār chhe.”

paṇḍit banārasīdāse paṇḍit rājamalajī pāṇḍenī kaḷashaṭīkā uparathī samayasār nāṭak


PDF/HTML Page 299 of 4199
single page version

banāvyun chhe. temān 19 mo shlok have āvashe. tenā uparathī (jīvadvār) 20 mā chhandamān kahyun chhe keḥ-

“ek dekhiye jāniye, rami rahiye ik ṭhaur;
samal vimal na vichāriye, yahai siddhi nahi aur.”

(ek dekhiye jāniye) eṭale ek vastu trikāḷ bhagavān pūrṇānandane avalokavo, te ekane jāṇavo, (rami rahiye ik ṭhaur) ane te ek sthānamān ramaṇatā karavī. (samal vimal na vichāriye) nishchayathī abhed ane vyavahārathī bhed evo vikalpa karavo nahīn. (yahai siddhi nahi aur) ā muktinā upāyanī rīt chhe. bījī koī rīt nathī. haju to gnānanān ṭhekāṇān na maḷe tene shraddhā ane gnān samyak kayānthī thāy?

have paramārtha nayathī kahe chheḥ-

* kaḷash 18ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

ahāhā! shun kaḷash! amr̥utathī bharelo chhe. amr̥utachandrāchārya 1000 varṣha pahelān thayā ane tenā 1000 varṣha pahelān eṭale ājathī ra000 varṣha pahelān kundakundāchārya thayā. madrāsanī ā bāju 80 māīl dūr vandevās gām chhe. 10, 000 nī vastīvāḷun chhe. tyānthī pāñch māīl dūr ponnūr hīl nāmanī ṭekarī chhe. tyān kundakundāchārya rahetā hatā. teo ātmānubhavī bhāvaliṅgī muni hatā. tyānthī pūrva videhakṣhetramān sīmandhar bhagavān pāse gayā hatā. ane tyānthī āvīne ā shāstro rachyān chhe. ā sākṣhāt bhagavānanī vāṇī chhe. bhāī! ā vāṇī bīje kayāny nathī. enī (samayasār shāstranī) ṭīkā karanār amr̥utachandrāchārya 1000 varṣha pachhī pākayā. te bhāvaliṅgī digambar sant muni hatā. jāṇe chālatā siddha! antar-ānandano ḍhagalo! andar atīndriy ānandano pravāh vaheto hato. temaṇe ā ṭīkā banāvī chhe.

kahe chheḥ-परमार्थेन तु shuddha ek abhed ātmā jeno viṣhay chhe evā shuddha nishchayanayathī jovāmān āve to व्यक्तज्ञातृत्व–ज्योतिषा pragaṭ gnāyaktājyotimātrathī एककः ātmā ekasvarūp chhe. gnān-gnān-gnān e gnānasūrya chaitanyanī jhaḷahaḷ jyoti chhe. ahāhā! bhāṣhā juo. ātmā pragaṭ gnāyaktā jyotimātra chhe. ahīn ‘vyakta’ shabda chhe ne? bhagavān ātmāne vyakta-pragaṭ kahyo chhe. 49 mī gāthāmān bhagavān ātmāne avyakta kahyo chhe. tyān to paryāyane vyakta kahī e apekṣhāe trikāḷīne avyakta kahyo, parantu ahīn trikāḷī vastu vyakta-pragaṭ ja chhe em kahe chhe.

tyān gāthā 49 mān avyakta kahyo. ahīn kahe chhe ke ātmā pragaṭ-vyakta chhe. vastu pragaṭ chaitanyajyot chhe. pragaṭ kevī chhe? to gnāyaktā jyotimātra eṭale chaitanya gnāyakasvabhāv


PDF/HTML Page 300 of 4199
single page version

jyoti chhe. have एककः eṭale ekasvarūp एक एव ek ja em artha karyo chhe, trikāḷī vastu ekarūp chhe. te shuddha dravyārthikanayano viṣhay chhe. vaḷī e ja samyagdarshanano viṣhay chhe. viṣhay karanārī to paryāy chhe, paṇ teno viṣhay ekarūp chhe. dhyey to trikāḷ vastu ekarūp chhe.

have kahe chhe-‘सर्व भावान्तर ध्वंसि–स्वभावत्वात्’ ‘kāraṇ ke shuddha dravyārthikanayathī anya dravyanā svabhāvo tathā anyanā nimittathī thatā vibhāvone dūr karavārūp teno svabhāv chhe.’ shuddha dravyārthikanayathī trikāḷī je gnāyakasvabhāv, tenān draṣhṭi ane gnān karavāthī anya dravyanā svabhāvo-sharīr, man, vāṇī ane anyanā nimittathī thatā vibhāvo-puṇyapāpanā bhāvone dūr karavāno teno svabhāv chhe. ā vyavahārathī kathan chhe. nishchayathī to shuddha chaitanyaghan svabhāvanān pratīti, gnān ane ekāgratā thatān vibhāv utpanna ja thato nathī eṭale vibhāvano nāsh kare chhe em kahevāmān āvyun chhe. trikāḷī gnāyak ekarūp bhāvamān anya dravyono abhāv chhe tathā vibhāvano abhāv karavānī tākāt chhe. bhāvāntar eṭale gnāyakabhāvathī anyabhāvo-vibhāvono dhvans kahetān nāsh karavāno eno svabhāv chhe.

gnāyakabhāvano vibhāvane utpanna karavāno to svabhāv nathī kāraṇ ke temān evo koī guṇ nathī ke je vikār utpanna kare. jo vikār utpanna kare evī koī shakti hoy to vikārano nāsh thaī siddhapaṇun thaī shake nahi. 34 mī gāthāmān āve chhe ke ‘ātmā rāgano nāsh karanāro chhe’ e paṇ yathārtha nathī, kathanamātra chhe. paramārthe rāganā tyāganun rktāpaṇun ātmāne nathī, pote to gnānasvabhāv chhe. 320 mī gāthāmān paṇ āve chhe ke gnāyakabhāv karmoday, nirjarā, bandh ane mokṣhane jāṇe chhe, paṇ karato nathī. kem? अमेचकः te amechak chhe-shuddha ekākār chhe. trikāḷī chaitanyasvabhāv rāg utpanna kare ke rāganī rakṣhā kare evo teno svabhāv ja nathī, tethī amechak chhe. bhedadraṣhṭine gauṇ karīne abhedadraṣhṭithī jue to ātmā ekākār-ekarūp ja chhe, e ja amechak chhe, e ja nirmaḷ chhe. e ja pavitra bhagavān ātmā ekarūp chhe. āvī draṣhṭi kare to samyagdarshan thāy chhe.

ātmāne pramāṇ-nayathī mechak, amechak kahyo, te chintāne maṭāḍī jem sādhyanī siddhi thāy tem karavun em have kahe chheḥ-

* kaḷash 19ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

आत्मनः मेचकामेचकत्वयोः ‘ā ātmā mechak chhe-bhedarūp anekākār chhe tathā amechak chhe-abhedarūp ekākār chhe.’ shun kahe chhe? ke ātmā akhaṇḍ gnāyakabhāv ekarūp vastu e to nishchayadraṣhṭi chhe ane samyagdarshan-gnān-chāritranun paryāyamān nirvikārī pariṇaman thavun e vyavahāranayano viṣhay chhe. vyavahāraratnatrayanī (mahāvratādi shubharāganī) vāt ahīn chhe ja nahīn. e pramāṇe ātmā mechak-amechak kahyo.