PDF/HTML Page 301 of 4199
single page version
ahīn pahelān to em kahyun ke ekarūp vastu je gnāyakabhāv enī sevā karavī eṭale ke ek ātmāne sevavo e nishchay ane shuddha ratnatrayarūp paryāyane sevavī (em kahevun) e vyavahār chhe. ātmā mechak chhe evo je vikalpa rktākarma adhikāramān 142 gāthā pachhī 20 kaḷashomān (70 thī 89) je kahyun ke ātmā nishchayanayathī (eṭale trikāḷī shaktirūpe) abaddha chhe, shuddha chhe, ek chhe, pavitra chhe, abhed chhe-e vastu to em ja chhe, paṇ abaddha-shuddha,.. ..ityādi chhe evo je vikalpa-te vikalpa karavo e vāt ahīn nathī līdhī paṇ eno vikalpa chhoḍavo em ahīn kahe chhe. eṭale vikalpa chhūṭatān abhedarūp shuddha pariṇaman thavun e nirvikalpa pariṇamananī vāt chhe; tene ahīn vyavahār kahyo chhe.
ātmā amechak kahyo chhe. e nirmaḷapaṇāne, abhedapaṇāne, ekapaṇāne, shuddhapaṇāne nirmaḷ (amechak) kahyo chhe. e vikalpa vinānī nirmaḷatānī vāt karī. ane paryāyamān je nishchay mokṣhamārganun traṇapaṇe pariṇaman-emān ek pratītirūpabhāv, ek jāṇavārūpabhāv, ek sthiratārūpabhāv-em traṇ svabhāv bhinna kahyā, traṇ thayā eṭale anekākār thayā. tethī e ashuddha kahevāmān āve chhe. traṇapaṇānun lakṣha karavun e ashuddhatā chhe, ane trikāḷī ekākāranun lakṣha karavun enun nām shuddhatā chhe.
ahīn to lokomān hajī badhā vāndhā vyavahār (shubharāgarūp dayā, dān, bhakti, vratādi)nā paḍayā chhe. ene sādhan kaho, nahīn to ekānt thaī jāy chhe em keṭalāk kahe chhe. bhāī, e sādhan to asadbhūt vyavahāranayathī kahyun chhe. shun kahyun e? ke “nishchay sādhya ane vyavahār sādhak” em paṇ pañchāstikāy gāthā 172 mān āve chhe. tyān to pragnā-chhīṇīthī rāgane ane ātmāne bhinna pāḍī ane pragnāchhīṇī dvārā jeṇe bhagavān ātmāne sādhakapaṇe pariṇamāvyo tene te kāḷe rāganī mandatā kevī hoy e batāvavā ene vyavahār sādhanano ārop āpyo chhe. samajāṇun kāī? sādhananun kathan be prakāre chhe, sādhan be prakāre nathī. mokṣhamārganun nirūpaṇ (kathan) be prakāre chhe, paṇ nishchay ane vyavahār em be mokṣhamārga nathī.
e samyagdarshan-gnān-chāritrarūp nishchay mokṣhamārganun sāchun pariṇaman je satya vyavahār chhe tenī ahīn vāt chhe. vastu ātmā nirmaḷ ekākār tene traṇarūpe-ek pratītirūpe, ek jāṇavārūpe ane ek sthiratārūpe-em traṇasvabhāvapaṇe kahevo e mechak chhe ane vastu ekasvabhāv amechak chhe. ām ātmāne mechak-amechak kahyo kharo tathā amechakane shuddha ādaraṇīy kahyo chhe. paṇ have kahe chhe ā (vastu) amechak nirmaḷ shuddha chhe ane ā paryāy-bhed mechak-malin chhe evo vikalpa chhoḍī de. rājamalajīe kaḷashaṭīkāmān em līdhun chhe ke “shrutagnānathī ātmasvarūp vichāratān ghaṇān vikalpo ūpaje
PDF/HTML Page 302 of 4199
single page version
chhe.” āgaḷ pāchhun gāthā 143 nī jem kaḷashaṭīkāmān līdhun ke-“ek pakṣhathī vichāratān ātmā anekarūp chhe, bījā pakṣhathī vichāratān ātmā abhedarūp chhe-ām vichāratān thakān to svarūp anubhav nathī.” eṭale have ahīn kahe chhe ke ātmā mechak chhe, amechak chhe evī ‘चिंतया एव अलम्’ chintāthī bas thāo. banārasīdāsakr̥ut samayasār nāṭakamān ā 19 mā kaḷashanā hindīmān “ek dekhiye jāniye......” chhandamān ā vāt gaī kāle 18 mā kaḷashanā pravachanamān āvī gaī chhe. ā dravyasvabhāv ane ā paryāyasvabhāv, ā amechak ane ā mechak, ā shuddha ane ā ashuddha, ā abhed ane ā bhedarūp evā vikalpo karavā chhoḍī de. āvā vikalpamān rahevāthī kāī ātmagnān nahīn thāy, anubhav nahīn thāy. anubhavamān e vikalpane kāī avakāsh nathī. māṭe evī chintāthī bas thāo.
have kahe chhe ke ‘साध्य–सिद्धिः’ sādhya nām mokṣhanī paryāyane sādhavī, tenī siddhi to ‘दर्शनज्ञानचारित्रैः’ darshan-gnān-chāritrathī ja chhe. ā to traṇ bhedathī samajāvyun chhe. bākī āshray to ekano ja karavāno chhe. traṇanun sevan em nathī, sevan to ek ātmānun ja chhe. pāṭhamān (16 mī gāthāmān) to em chhe ke “ दंसणणाणचरित्ताणि सेविदव्वाणि” eṭale paryāyanī sevā karavī. e to vyavahārī loko paryāyanā bhedathī samaje chhe tethī ahīn darshan-gnān-chāritranā bhedathī samajāvyun chhe. sevanā traṇanī nathī, sevanā ekanī (akhaṇḍ ekarūp gnāyakanī) chhe. ahāhā! āvo mārga! samajāy chhe kāī? darshan-gnān-chāritra e traṇathī ja siddhi chhe. joyun? traṇ bhāv kahyā ne? bījī rīte nathī. emān anerā dravyone sahāro nathī, ek svadravyano ja sahāro chhe. emān traṇ bhed paḍayā, paṇ paradravyano koī sahāro nathī. dev-shāstra-gurunī madad ke bhaktino vikalpa e sahāro mokṣhamārgamān chhe ja nahi. āvo artha, bhāre kaṭhaṇ paḍe māṇasane, paṇ shun thāy? ‘न च अन्यथा’ ā anekānta karyun. ānāthī thāy ane ānāthī paṇ thāy em anekānta nathī. paṇ vastusvarūp je chhe tenī sevanā karatān e traṇ paryāy utpanna thāy chhe. ene bhedathī samajāvyun ke traṇanī sevā karavī, enāthī siddhi chhe, bījī rīte siddhi nathī. ane eno saravāḷo to e ja chhe ke ekākār ātmānī sevā karavī.
16, 17, 18 ā traṇ kaḷasho bahu ūñchā hatā. kāle ghaṇī vāt āvī gaī hatī. have āje ahīn bhāvārthamān kahe chhe ke ‘ā ātmānā shuddha svabhāvanī sākṣhāt prāpti athavā sarvathā mokṣha te sādhya chhe.’ sādhya chhe, dhyey nahīn. dhyey to trikāḷī ekarūp gnāyakabhāv chhe. ahīn pragaṭ karavānī apekṣhāe kevaḷagnānanī mokṣhaparyāyane sādhya kahī. sākṣhāt prāpti eṭale ātmānī upalabdhi. jevā svabhāve ātmā chhe tevā (paripūrṇa) svabhāvanī paryāyamān prāpti te ātmopalabdhi chhe, e mokṣha chhe, sādhya chhe.
PDF/HTML Page 303 of 4199
single page version
ātmā mechak chhe ke amechak chhe-eṭale ke traṇ paryāyarūpe pariṇamelo chhe ke ekarūp chhe evā vichāro ja karyā karavāthī sādhya siddha thatun nathī. ātmā paryāyamān traṇ prakāre pariṇamelo chhe evā bhedarūp vichāro anekākārapaṇun chhe, ashuddhapaṇun chhe. ane trikāḷī vastu abhed chhe, ekasvabhāvī chhe, amechak chhe, nirmaḷ-shuddha chhe evo vichār paṇ bhedavikalpa chhe. tethī evā vichāramātra karyā karavāthī sādhya siddha thatun nathī. eṭale ke kevaḷagnānanī prāpti arthāt jevo ātmā chhe tevī paryāyamān upalabdhi-prāpti āvā vichārothī thatī nathī. parantu darshan arthāt shuddha svabhāvanun avalokan ane pratīti (banne bhāv), gnān arthāt shuddha svabhāvanun pratyakṣha jāṇapaṇun, ane chāritra arthāt shuddha svabhāvamān sthiratā-temanāthī ja sādhyanī siddhi thāy chhe.
darshan eṭale trikāḷī shuddha svabhāvanun avalokan. emān shraddhā ane dekhavun banne bhāv āvyā. gnān eṭale shuddha svabhāvanun pratyakṣha jāṇapaṇun. emān svasamvedanagnānanī vāt chhe. sva kahetān potāthī, sam nām pratyakṣha vedan. svasamvedan eṭale potāthī potāne pratyakṣha vedavun. enun ja nām samyaggnān chhe. shāstragnān ane bījā (bāhya) gnānanī ahīn vāt nathī. vyavahāragnān, shāstranun vikalpavāḷun bahāranun gnān e kāī samyaggnān nathī. phakta bhagavān ātmā shuddha ekasvabhāvī chhe tenun paryāyamān svasamvedan enun nām samyaggnān chhe. ane chāritra? kahyun chhe ne ke “ek dekhiye jāniye rami rahiye ik ṭhaur”-ṭhaur eṭale sthān. je vastu akhaṇḍ abhed chhe ene dekhavī, jāṇavī ane emān ja vishrām levo. ahāhā! shuddha svabhāvamān dhruv, dhruv dhāmamān sthiratā-vishrām-vishrām-vishrām te chāritra chhe. temanāthī ja sādhyanī siddhi thāy chhe. juo ‘ja’ shabda līdho chhe. ānāthī thāy ane vyavahārathī paṇ thāy em ahīn nā līdhun. ekānta kahyun ke temanāthī ja sādhyanī siddhi thāy chhe.
have kahe chhe ke-ā ja mokṣhamārga chhe. trikāḷī bhagavān ekarūpasvabhāvanān draṣhṭi, gnān ane emān ramaṇatā te ek ja mokṣhamārga chhe. mokṣhamārga be nathī. paṇḍit shrī ṭoḍaramalajīe kahyun chhe ke mokṣhamārganun nirūpaṇ be prakāre chhe, mokṣhamārga be prakāre nathī. je svanā āshraye thāy te ek ja mokṣhamārga chhe. atyāranā koī paṇḍit kahe chhe ke be mokṣhamārga na māne e bhramamān chhe. pūrvanā paṇḍit ṭoḍaramalajī kahe chhe ke be mokṣhamārga māne e bhramamān chhe. vaḷī hālanā koī paṇḍit em kahe chhe ke-“vyavahārathī na thāy em na kahevun, em kahetān nishchayābhās thaī jāy chhe.” ahīn kahe chhe ke trikāḷī ekarūp ātmānī sevā karatān paryāyamān traṇ prakār paḍe tene vyavahār kahe chhe. pravachanasār, gney adhikār, gāthā 94 nī ṭīkāmān kahyun chhe ke-je trikāḷī bhagavān ātmānī shraddhā-gnān- chāritranī vītarāgī paryāy ene ātmavyavahār kahīe ane rāgādino vyavahār e manuṣhyavyavahār chhe. dayā, dān, vrat ane bhaktino vikalpa e manuṣhyano mānasik vyavahār chhe, enāthī sansār thashe. samajāy chhe kāī?
PDF/HTML Page 304 of 4199
single page version
ātmā gnāyakasvabhāv ekarūp vastunī sevanā karavāthī je nishchay samyagdarshan- gnān-chāritra pragaṭ thāy tene satya-bhūtārtha mokṣhamārga kahyo chhe, ane rāgādi (kriyākāṇḍ) ne bandh adhikāramān abhūtārtha mokṣhamārga kahyo chhe. 11 mī gāthāmān bhagavān bhūtārtha vastu je kahī chhe e bhūtārthanān draṣhṭi-gnān-chāritra e paryāyamān bhūtārtha (mokṣhamārga) chhe. 11 mī gāthāmān je bhūtārtha kahyo te dravya-vastu bhūtārtha kahī. tyān trikāḷī vastu-puṇyapāp rahit, paradravyarahit ane ek samayanī vyakta paryāyathī paṇ rahit-je dhruv vastu ātmā chhe tene mukhya karīne nishchay kahīne bhūtārtha-satyārtha kahyo ane paryāyane gauṇ karīne vyavahār kahīne asatyārtha kahī.
je bhūtārtha vastu chhe tenā āshrayathī samyagdarshan-gnān-chāritrarūp paryāy pariṇame ene bhūtārtha mokṣhamārga kahe chhe. te satyārtha mokṣhamārga paṇ paryāy chhe, māṭe vyavahār chhe. āvī vāt kayān chhe, bhāī? oho! ā to param satya vītarāgano mārga! bhagavānanī drivyadhvani!!
have ā ja prayojanane be gāthāomān, gāthā 17-18 mān draṣhṭāntathī kahe chhe.
PDF/HTML Page 305 of 4199
single page version
have, ā ja prayojanane be gāthāomān draṣhṭāntathī kahe chheḥ-
तो तं अणुचरदि पुणो अत्थत्थीओ पयत्तेण।। १७ ।।
अणुचरिदव्वो य पुणो सो चेव दु मोक्खकामेण।। १८ ।।
यथा नाम कोऽपि पुरुषो राजानं ज्ञात्वा श्रद्दधाति।
ततस्तमनुचरति पुनरर्थार्थिकः प्रयत्नेन।। १७ ।।
एवं हि जीवराजो ज्ञातव्यस्तथैव श्रद्धातव्यः।
अनुचरितव्यश्च पुनः स चैव तु मोक्षकामेन।। १८ ।।
jyam puruṣh koī nr̥upatine jāṇe, pachhī shraddhā kare,
pachhī yatnathī dhan–arthī e anucharaṇ nr̥upatinun kare; 17.
jīvarāj em ja jāṇavo, vaḷī shraddhavo paṇ e rīte,
enun ja karavun anucharaṇ pachhī yatnathī mokṣhārthīe. 18.
gāthārthaḥ– [यथा नाम] jem [कः अपि] koī [अर्थार्थिकः पुरुषः] dhanano arthī puruṣh [राजानं] rājāne [ज्ञात्वा] jāṇīne [श्रद्दधाति] shraddhā kare chhe, [ततः पुनः] tyār bād [तं प्रयत्नेन अनुचरति] tenun prayatnapūrvak anucharaṇ kare chhe arthāt tenī sundar rīte sevā kare chhe, [एवं हि] evī ja rīte [मोक्षकामेन] mokṣhanī īchchhāvāḷāe [जीवराजः] jīvarūpī rājāne [ज्ञातव्यः] jāṇavo, [पुनः च] pachhī [तथा एव] e rīte ja [श्रद्धातव्यः] tenun shraddhān karavun [तु च] ane tyār bād [स एव अनुचरितव्यः] tenun ja anucharaṇ karavun arthāt anubhav vaḍe tanmay thaī javun.
ṭīkāḥ– nishchayathī jem koī dhan-arthī puruṣh bahu udyamathī pratham to rājāne jāṇe ke ā rājā chhe, pachhī tenun ja shraddhān kare ke ‘ā avashya rājā ja chhe, tenun sevan karavāthī avashya dhananī prāpti thashe’ ane tyār pachhī ja tenun ja anucharaṇ kare, sevan kare, āgnāmān rahe, tene prasanna kare; tevī rīte mokṣhārthī puruṣhe pratham to ātmāne
PDF/HTML Page 306 of 4199
single page version
अपतितमिदमात्मज्योतिरुद्गच्छदच्छम्।
सततमनुभवामोऽनन्तचैतन्यचिह्नं
न खलु न खलु यस्मादन्यथा साध्यसिद्धिः।। २० ।।
__________________________________________________ jāṇavo, pachhī tenun ja shraddhān karavun ke ‘ā ja ātmā chhe, tenun ācharaṇ karavāthī avashya karmothī chhūṭī shakāshe’ ane tyār pachhī tenun ja ācharaṇ karavun-anubhav vaḍe temān līn thavun; kāraṇ ke sādhya je niṣhkarma avasthārūp abhed shuddhasvarūp tenī siddhinī e rīte upapatti chhe, anyathā anupapatti chhe (arthāt sādhyanī siddhi e rīte thāy chhe, bījī rīte thatī nathī).
(te vāt visheṣh samajāve chheḥ-) jyāre ātmāne, anubhavamān āvatā je anek paryāyarūp bhedabhāvo temanī sāthe mishritapaṇun hovā chhatān paṇ sarva prakāre bhedagnānamān pravīṇapaṇāthī ‘ā anubhūti chhe te ja hun chhun’ evā ātmagnānathī prāpta thatun, ā ātmā jevo jāṇyo tevo ja chhe evī pratīti jenun lakṣhaṇ chhe evun, shraddhān udray thāy chhe tyāre samasta anyabhāvono bhed thavāthī niḥshaṅk ṭharavāne samartha thavāne līdhe ātmānun ācharaṇ udray thatun ātmāne sādhe chhe. ām sādhya ātmānī siddhinī e rīte upapatti chhe.
parantu jyāre āvo anubhūtisvarūp bhagavān ātmā ābāḷagopāḷ saune sadākāḷ pote ja anubhavamān āvato hovā chhatān paṇ anādi bandhanā vashe par (dravyo) sāthe ekapaṇānā nishchayathī mūḍh je agnānī tene ‘ā anubhūti chhe te ja hun chhun’ evun ātmagnān udray thatun nathī ane tenā abhāvane līdhe, nahi jāṇelānun shraddhān gadheḍānān shiṅgaḍānnā shraddhān samān hovāthī, shraddhān paṇ udray thatun nathī tyāre samasta anyabhāvonā bhed vaḍe ātmāmān niḥshaṅk ṭharavānā asamarthapaṇāne līdhe ātmānun ācharaṇ udray nahi thavāthī ātmāne sādhatun nathī. ām sādhya ātmānī siddhinī anyathā anupapatti chhe.
bhāvārthaḥ– sādhya ātmānī siddhi darshan-gnān-chāritrathī ja chhe, bījī rīte nathī. kāraṇ keḥ-pahelān to ātmāne jāṇe ke ā jāṇanāro anubhavamān āve chhe te hun chhun. tyār bād tenī pratītirūp shraddhān thāy; vinā jāṇye shraddhān konun? pachhī samasta anyabhāvothī bhed karīne potāmān sthir thāy.-e pramāṇe siddhi chhe. paṇ jo jāṇe ja nahi, to shraddhān paṇ na thaī shake; to sthiratā shāmān kare? tethī bījī rīte siddhi nathī evo nishchay chhe.
have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 307 of 4199
single page version
shlokārthaḥ– āchārya kahe chhe keḥ [अनन्तचैतन्यचिह्नं] anant (avinashvar) chaitanya jenun chihna chhe evī [इदम् आत्मज्योतिः] ā ātmajyotine [सततम् अनुभवामः] ame nirantar anubhavīe chhīe [यस्मात्] kāraṇ ke [अन्यथा साध्य– सिद्धिः न खलु न खलु] tenā anubhav vinā anya rīte sādhya ātmānī siddhi nathī. kevī chhe ātmajyoti? [कथम् अपि समुपात्तक्रित्वम् अपि एकतायाः अपतितम्] jeṇe koī prakāre traṇapaṇun aṅgīkār karyun chhe topaṇ je ekapaṇāthī chyut thaī nathī ane [अच्छम् उद्गच्छत्] je nirmaḷapaṇe udray pāmī rahī chhe.
bhāvārthaḥ– āchārya kahe chhe ke jene koī prakāre paryāyadraṣhṭithī traṇapaṇun prāpta chhe topaṇ shuddhadravyadraṣhṭithī je ekapaṇāthī rahit nathī thaī tathā je anant chaitanyasvarūp nirmaḷ udayane prāpta thaī rahī chhe evī ātmajyotino ame nirantar anubhav karīe chhīe. ām kahevāthī evo āshay paṇ jāṇavo ke je samyagdraṣhṭi puruṣh chhe te, jevo ame anubhav karīe chhīe tevo anubhav kare. 20.
ṭīkāḥ– have, koī tarka kare ke ātmā to gnān sāthe tādātmyasvarūpe chhe, judo nathī, tethī gnānane nitya seve ja chhe; to pachhī tene gnānanī upāsanā karavānī shikṣhā kem āpavāmān āve chhe? tenun samādhānaḥ te em nathī. joke ātmā gnān sāthe tādātmyasvarūp chhe topaṇ ek kṣhaṇamātra paṇ gnānane sevato nathī; kāraṇ ke svayambuddhatva (pote potānī meḷe jāṇavun te) athavā bodhitabuddhatva (bījānā jaṇāvavāthī jāṇavun te) -e kāraṇapūrvak gnānanī utpatti thāy chhe. (kān to kāḷalabdhi āve tyāre pote ja jāṇī le athavā to koī upadesh denār maḷe tyāre jāṇe-jem sūtelo puruṣh kān to pote ja jāge athavā to koī jagāḍe tyāre jāge.) ahīn pharī pūchhe chhe ke jo em chhe to jāṇavānā kāraṇ pahelān shun ātmā agnānī ja chhe kem ke tene sadāy apratibuddhapaṇun chhe? teno uttaraḥ e vāt em ja chhe, te agnānī ja chhe.
nishchayathī eṭale kharekhar jem koī dhan-arthī-lakṣhmīnī jarūriyātavāḷo puruṣh bahu udyamathī pratham to rājāne jāṇe. enān kapaḍān, sharīr, vaibhav, eno chahero, kapāḷ vagere lakṣhaṇothī pratham jāṇe ke ā rājā chhe. lakṣhmīvant chhe, upaj ghaṇī chhe, sharīramān paṇ puṇya dekhāy chhe māṭe ā rājā chhe. pachhī tenī shraddhā kare ke ā jarūr rājā ja chhe, tenun sevan karavāthī jarūr dhananī prāpti thashe. tyār pachhī tenun anucharaṇ kare, eṭale enī āgnā pramāṇe rahe, enī sevā kare ane ene prasanna kare. juo, ā draṣhṭānt chhe. tevī rīte mokṣhārthī puruṣhe pratham to ātmāne jāṇavo. juo, pahelāmān pahelun ene karavānun hoy
PDF/HTML Page 308 of 4199
single page version
to bhagavān ātmā kevo chhe, kevaḍo chhe, kayān chhe, kem chhe-em ene jāṇavo. sīdhī vāt līdhī chhe ke antar svasamvedanagnānathī pratham ātmāne jāṇavo. ahāhā! mokṣhārthī puruṣhe pratham ā karavānun chhe.
draṣhṭāntamān pelo dhanārthī chhe. to ā mokṣhārthī chhe. ene pūrṇānandanī prāpti sivāy bījun kāī prayojan nathī. ene puṇyanī ichchhā nathī, svarganī ke koī moṭī padavī maḷe enī ichchhā nathī. ek ja padavī mokṣhārthī māṭe chhe, ek mokṣhanī. (draṣhṭāntamān) jem pelo ek dhanano ja arthī chhe em ā ekalo mokṣhano ja arthī chhe. anant anant ānandanī paryāyamān prāpti thāy e mokṣha. niyamasāramān āve chhe ke ātmānā mahā ānandano lābh te mokṣha. bas e mokṣha jenun prayojan chhe te mokṣhārthī chhe. shrīmade ātmasiddhimān kahyun chhe keḥ-
samajāvyo saṅkṣhepamān, sakal mārga nirgranth.”
shrīmad rājachandranā ātmasiddhi shāstramān pahelā ja chhandamān em kahyun chheḥ-
samajāvyun te pad namun shrī sadguru bhagavant.”
ahīn je pad samajāvyun eṭale ke je ātmapad mane samajāyun te padane (svarūpane) hun namun chhun em kahe chhe. jevun svarūp chhe te pahelun samajāyun. te padane hun namun chhun. vaḷī 16 mā varṣhe “bahu puṇya kerā....” e kāvyamān em kahyun keḥ-
enā vichār vivekapūrvak shānt bhāve jo karyā,
to sarva ātmikagnānanā, siddhāntatattva anubhavyā.”
ahīn amr̥utachandrāchārya mahārāj dākhalo āpīne kahe chhe ke-pratham to ātmāne jāṇavo. jāṇavo eṭale svasamvedanagnānathī ene jāṇavo. shāstrathī jāṇavo, dhāraṇāthī jāṇavo ke gurue jaṇāvyo tethī jāṇavo em nahi. paṇ shuddha gnānasvabhāvī bhagavān ātmāne paryāyamān gney banāvatān je gnān thāy e svasamvedanagnānathī ātmāne jāṇavo. tyāre ātmāne jāṇyo em kahevāy. gnātā dravyanun paryāyamān gnān thāy tyān dravya paryāyamān āve nahi, paṇ paryāyamān gnātā dravyanun pūrun gnān thāy. ātmāne jāṇavo eno artha em chhe ke ek samayanī gnānaparyāyamān ā gney pūrṇa akhaṇḍ dhruv shuddha prabhu jevo chhe tevo paripūrṇa jaṇāy tyāre ātmāne jāṇyo em kahevāy. āvī vāt
PDF/HTML Page 309 of 4199
single page version
chhe, bhāī! duniyā anek prakāre vichitra chhe. tenī sāthe meḷ karavā jaīsh to meḷ nahi khāy.
ātmā e akhaṇḍ vastu ane jāṇavun e paryāy chhe. bhagavān amr̥utachandrāchārya munisant enī ṭīkā kare chhe. e gāthāmān bharelā sāmānyabhāvane visheṣh spaṣhṭa kare chhe. māṇaso nathī kahetā ke-‘tu mārī ṭīkā kare chhe?’ eṭale ke tun kevo chhe enī ṭīkā kahetān visheṣh spaṣhṭatā kare chhe. em ahīn ātmā kevo chhe enī ṭīkā karī chhe. bhagavānanā divyadhvaninī santoe ṭīkā karī chhe. ahīn ṭīkāmān pratham eṭale sau pahelān ātmā jāṇavo em līdhun chhe. navatattvane jāṇavān ke rāgane jāṇavo e ahīn na līdhun. ekane jāṇe te sarvane jāṇe chhe. gnānanī paryāyamān ākho ātmā gney paṇe jaṇāy ane sau pratham ā ja karavānun chhe. chhaṭhṭhī gāthāmān kahyun ke je gnāyakabhāv-svabhāv chhe e shubhāshubhabhāvanā svabhāve thato nathī, kem ke shubh ke ashubhabhāvo achetan chhe. e chaitanyaras achetanapaṇe kem thāy?
gnāyakabhāv ekarūp chaitanyavastu chhe. āvo je gnāyakabhāv ātmā ene pratham jāṇavo em āchārya kahe chhe. āchāryoe thoḍun lakhyun ghaṇun karīne jāṇajo. bhāī! chhahaḍhāḷāmān āve chhe keḥ-
lākh vāt karī, anant vāt karī. paṇ vāt e chhe ke nij ātmānun dhyān karo. eṭale paryāyamān ene jāṇo. em kahīne em siddha karyun ke rāganī mandatāthī ātmānun gnān thāy em koī kahetā hoy to e vastusthiti nathī. hamaṇān bahu chāle chhe ke-pahelān vyavahārarūp dayā, dān ityādi rāganī mandatā karīe, pahelun chāritra keṭaluṅk thāy pachhī ja samakti thāy. are bhagavān! chāritra samakti vinā kadī thatun nathī. vaḷī koī ek jaṇe to em kahyun chhe ke sātamun guṇasthān āvyā vinā nishchay samakti thāy nahīn. paṇ em nathī, bhāī! ā to mokṣhārthī jene mokṣha karavo chhe ene pahelān jāṇe. svasamvedan-gnānathī pratham ātmāne jāṇavo, pachhī tenun ja shraddhān karavun em ahīn chhe ne?
ratnakaraṇḍashrāvakāchāramān em āve chhe ke samyagdarshan karo, ane pachhī gnānanun ārādhan karavun, eṭale ke rāgadveṣh ṭāḷavā māṭe chāritra grahaṇ karavun ārādhan karavun eṭale visheṣh (magnatā karavī), ahīn samyagdarshan thatān gnān sāthe ja hoy chhe em kahyun chhe. tattvārthasūtramān “सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः” tathā chhahaḍhāḷāmān (chothī ḍhāḷamān) “samyak kāraṇ jān, gnān kāraj hai soī.” e pramāṇe līdhun chhe. darshananī pūrṇatā pahelī thāy chhe eṭale tyān darshanane pahelun līdhun. ahīn gnānathī vāt upāḍīne tene pahelun kem kahyun ke-pahelān jāṇyā vinā pratīti (shraddhā) konī? je vastu gnānamān jaṇāī nathī enī pratīti shānī?
PDF/HTML Page 310 of 4199
single page version
ā pūrṇānand atīndriy ānandakand sachchidānand paramasvabhāvarūp ātmā chhe te ja hun chhun em shraddhā karavī. enī shraddhāmān em āvyun ke ā andar je pratyakṣha jaṇāyo e ja ātmā chhe ane tenun ācharaṇ karavāthī eṭale ke temān ekāgra thavāthī avashya karmothī chhūṭī shakāshe. shun kahyun? juo, tenun ācharaṇ karavāthī eṭale je gnāyakabhāv-svabhāv-bhāv gnānanī paryāyamān pratyakṣha jaṇāyo ane jenī shraddhā thaī ke ā ja ātmā chhe emān ācharaṇ karīsh to karmothī chhūṭāshe. bījī koī kriyā to chhe nahīn. bahāranān kriyākāṇḍ-vrat ane tap karīsh to karmothī chhūṭāshe em enī shraddhāmān nathī āvatun. ghaṇun gambhīr bharyun chhe, bhāī! ek to e ke ātmāne sīdho jāṇavo. eṭale ke vyavahār āvo hoy to jaṇāy e vāt kāḍhī nākhī. bījun e ke ā ātmā chhe em jāṇyun tethī enī shraddhāmān em āvyun ke ātmāmān ṭharīsh tyāre karma chhūṭashe, paṇ āṭalā upavās karavāthī karma chhūṭashe em nahi. tyān prashna thāy ke shāstramān (tattvārthasūtramān) āve chhe ke-“तपवा निर्जरा” uttar em chhe ke e to nimittanān kathan chhe. mārga to āvo chhe, bhāī!
arere! chorāsīnā avatāramān e duḥkhī chhe. ene enā duḥkhanī khabar nathī. paṇ e ākuḷatānā vedanamān chhe, bhāī! jainanā vedanamān, svanā vedanamān nathī. chhahaḍhāḷāmān chothī ḍhāḷamān āve chhe ke e ākuḷatānā vedanamān sādhu thaī navamī graiveyake gayo. eṇe pañch mahāvrat ane ra8 mūlaguṇanun pālan karyun paṇ e ākuḷatānun vedan hatun.
prashnaḥ–mand ākuḷatā hatī ne?
uttaraḥ–mand paṇ ākuḷatā hatī ne? tethī to kahyun ke sukh lesh na pāyo. bāpu! ā to vītarāgasvarūp ātmāno mārga chhe. ā ātmā chhe tenun ācharaṇ karavāthī jarūr karmothī chhūṭāshe evī shraddhāmān em āvyun ke nij gnāyakabhāvamān jeṭalī ramaṇatā karashe teṭalun chāritra thashe ane teṭalun karmothī chhūṭāshe. pahelān shraddhāmān ja ām jaṇāyun. lokone ākarun lāge, paṇ shun thāy?
ahīn kahe chhe ke ātmā ekalo gney thaīne andar gnānamān jaṇāyo tyāre tene ā ātmā chhe em shraddhā thaī. tyāre e shraddhāmān em āvyun ke ā gnāyakabhāv je bhagavān ātmā tenun anucharaṇ karavāthī, emān ṭharavāthī karma jarūr chhūṭashe, paṇ pañchamahāvratanā vikalpa e ātmānun anucharaṇ nahi hovāthī tenāthī karma chhūṭashe nahi. andar ek gnāyakabhāvamān ekākār thavun, emān ramavun, charavun, jāmī javun, ānandanun vedan karavun-enāthī karma chhūṭashe, malin pariṇām chhūṭashe. āvī vāt chhe, bhāī! duniyā sāthe meḷ khāy em nathī. paṇ shun thāy? ātmāmān rame te rām kahīe. anyatra rame
PDF/HTML Page 311 of 4199
single page version
te harām (kuchāritra). ātmānā ānandamān ramavun, nijānandamān ramavun e chāritra chhe. have loko kāī ne kāī kriyā ane bahāranān pañchamahāvratādine mokṣhano mārga-sādhan māne chhe, paṇ bhāī! e kāī sādhan nathī. parantu nimittathī kathan karīne kahyun chhe. traṇ lokano nāth je siddhasvarūpī paramātmā enun gnān, shraddhān thāy tyāre emān ṭhare. e gnāyakasvarūp ānandaghan bhagavān ātmāmān charavun, ramavun, līn thavun, sthiratā karavī e anubhav chhe, e chāritra chhe. ahāhā! kahyun chhe ne keḥ-
keṭalāk kahe chhe ke kānajīsvāmīnun ā badhun ekānta chhe. paṇ em nathī. kāraṇ ke ahīn to samyak ekānta siddha kare chhe, ke emān (ātmāmān) ja ācharaṇ karavun. rāganun ācharaṇ karavun em nahīn. pahelān enī shraddhāmān to nakkī kare ke bhagavān ānandano nāth prabhu je andaramān jaṇāyo ane shraddhāmān āvyo emān ṭharavun e chāritra chhe. vrat, tap, upavās ādi kāī chāritra nathī. upavās eṭale up nām samīpamān-bhagavān ānandanā nāthanī samīpamān vās eṭale vasavun-anubhav vaḍe vasavun. ātmāmān anubhav vaḍe līn thavun e chāritra chhe. atīndriy ānandano nāth bhagavān ātmā gnānamān jaṇāyo evo shraddhayo ke ā andar svarūpathī dekhāyo te ātmā ane emān ṭharavun eno anubhav karavo te chāritra. āvā anubhavanī mahor-chhāp vishe pāñchamī gāthāmān āve chhe ke ātmāno nijavibhav kevo chhe? “nirantar jharato āsvādamān āvato sundar je ānand tenī chhāpavāḷun je prachūr samvedanasvarūp svasamvedan tenāthī jeno janma chhe.” āvo ānandano anubhav te ātmāno sākṣhātkār chhe. anubhav, anubhav em to bījā badhā anyamatīomān paṇ kahe chhe paṇ e anubhav nathī.
ā pramāṇe mokṣhārthī puruṣhe pratham ātmāne jāṇavo, pachhī tenun ja shraddhān karavun ke ‘ā ja ātmā chhe’ ane tenun ācharaṇ karavāthī avashya karmothī chhūṭī shakāshe, ane tyārapachhī tenun ja anucharaṇ karavun-anubhav vaḍe temān līn thavun; kāraṇ ke sādhya je niṣhkarma avasthārūp abhed shuddhasvarūp tenī siddhinī e rīte upapatti chhe, anyathā anupapatti chhe. je mokṣhārthī thayo tene mokṣha avasthā sādhya chhe. e rāg vinānī, karma vinānī nirmaḷ avasthā chhe. e nirmaḷ avasthārūp abhed shuddhasvarūpanī e rīte upapatti chhe anyathā anupapatti chhe. eṭale enī prāptino ā upāy chhe, bījo koī upāy nathī. ā anekānta chhe. ānāthī prāpti thāy ane vyavahārathī paṇ prāpti thāy em anekānta nathī. ānāthī ja thāy ane bījī rīte na thāy e anekānta chhe.
chhahaḍhāḷāmān āve chhe ke “ātam hit hetu virāg gnān, te lakhai āpakun kaṣhṭadān.”
PDF/HTML Page 312 of 4199
single page version
keṭalāk kahe chhe ke pañchamahāvrat pāḷavān, tyāg karavo, pariṣhah sahan karavā ityādi kaṣhṭa sahan karīe to dharma thāy ane kevaḷagnānanī prāpti thāy. ahīn to kahe chhe ke kaṣhṭa e dharma nathī paṇ bhagavān ātmāmān ekāgra thatān emān ānand āve e dharma chhe. ānandanī laherono anubhav karatān karatān kevaḷagnānane pāme, paṇ kaṣhṭa sahan kare to pāme em nathī. bhāī! vastu to sahajānandasvarūp chhe. svābhāvik ānandane ādhīn thatān, atīndriy ānandane vedatān vedatān kevaḷagnān thaī jāy chhe. ā vastunun svarūp ja āvun chhe, arthāt sādhyanī siddhi e rīte thāy chhe, bījī rīte thatī nathī.
keṭalāk em kahe chhe ke nishchayathī thāy ane vyavahārathī paṇ thāy, nishchay paṇ mokṣhamārga ane vyavahār paṇ mokṣhamārga, jem nishchay ādaraṇīy tem vyavahār paṇ ādaraṇīy; paṇ em nathī. ahāhā....! ekalo bhagavān ātmā jāṇavo, shraddhavo ane emān ṭharavun e ek ja mokṣhamārga chhe. to kahe chhe-vyavahār kahyo chhe ne? bhāī, e to upachārathī kathan karyun chhe, paṇ mokṣhamārga be nathī. mārga eṭale kāraṇ. mokṣhamārga eṭale mokṣhanun kāraṇ. e mokṣhanun kāraṇ ek ja chhe, be kāraṇ nathī. mokṣhamārga ek ja chhe eṭale shun? ke kārya je siddhadashā enun kāraṇ ek nishchay kāraṇ ja chhe. bījun ho bhale, paṇ te jāṇavā māṭe; bākī kāraṇ nathī. āvī sthiti sīdhī chhe paṇ pakṣhanā vyāmoh āḍe sūjh paḍe nahīn ane (sāchā raste) pharavun goṭhe nahīn. āṭalān varṣha shun karyun? te dhūḷ karyun. (badhun vyartha) sāmbhaḷane! traṇalokanā nāthane jagāḍayo nahīn, enī shraddhā karī nahīn ane emān ṭharyo nahīn to shun karyun? (kāī karyun nahīn.)
have e vāt visheṣh samajāve chheḥ-
jyāre ā ātmāne anubhavamān āvatā je anek paryāyarūp bhedabhāvo temanī sāthe mishritapaṇun hovā chhatān-eṭale bhagavān ātmānā gnānamān puṇya-pāp dayā, dān, vrat, ādi anek paryāyarūp bhedabhāvo tenī sāthe mishrit hovā chhatān sarva prakāre bhedagnānamān pravīṇapaṇāthī ‘ā anubhūti chhe te ja hun chhun’ arthāt jāṇavānī dashā je anubhavamān āve chhe te ja hun chhun ane gnānamān jaṇāy chhe te dayā, dān, rāgādi vyavahār te hun nathī em ātmagnān prāpta thāy chhe. ahīn kahyun ne ke gnānamān jaṇāy ke ā rāgādi chhe, paṇ e mokṣhamārga nathī. 12 mī gāthāmān paṇ kahyun ke-“vyavahāranay te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe.” te kāḷe eṭale te te samaye jeṭalā pramāṇamān rāganī ashuddhatānā ane vītarāgatā-shuddhatānā ansho chhe tene jāṇavā e bhedarūp vyavahāragnān chhe. e jāṇelo prayojanavān chhe, ādarelo prayojanavān nathī. āvī chokakhī spaṣhṭa vāt hovā chhatān ghaṇā varṣhothī (anantakāḷathī) mānyun-manāvyun hoy eṭale pharavun kaṭhaṇ paḍe. paṇ jīvan jāy chhe jīvan. (khoṭī mānyatāmān āyuṣhya pūrun thaī jashe). mārga to ā chhe, bhāī!
PDF/HTML Page 313 of 4199
single page version
ātmāne anubhavanā vedanamān āvatā rāgādi je anek paryāyarūp bhedabhāvo temanī sāthe mishritapaṇun eṭale gnān ane rāg banne ekamekapaṇe lāgavāpaṇun hatun. te jyāre sarvaprakāre bhedagnānanun pravīṇapaṇun thavāthī arthāt rāgathī khasīne svabhāv taraphano jhūkāv thavāthī ‘ā anubhūti chhe te ja hun chhun’ -gnānamān je anubhūtisvarūp trikāḷī jaṇāyo te ja hun chhun evun ātmagnān prāpta thāy chhe. rāgathī bhinna paḍīne ā anubhavasvarūp bhagavān ātmā te hun chhun evā ātmagnānathī prāpta thatun, ā ātmā shuddha akhaṇḍ abhed ek chaitanyarūp jevo gnānamān jaṇāyo tevo ja chhe evī pratīti jenun lakṣhaṇ chhe evun, shraddhān udray thāy chhe. bhedagnānanī pravīṇatāthī arthāt rāgathī bhinna paḍī bhagavān gnānasvarūp ātmānā anubhavathī ātmā akhaṇḍ ek gnāyakarūp jevo jāṇyo tevī ja tenī pratīti karī. jāṇyā vinā e chhe e mānyun koṇe? samyagdarshananun lakṣhaṇ pratīti chhe. pañchādhyāyīmān chār bol līdhā chhe. shraddhā, pratīti, ruchi, gnānanī paryāy. tyān ene gnānanī paryāy gaṇī e to vyavahārathī kathan chhe. ahīn to ā nishchayanī vāt chhe ke je ātmā gnānamān jaṇāyo enī je shraddhā thaī te pratīti. māṭe samyagdarshananun lakṣhaṇ pratīti chhe.
ātmā ākhī chīj chhe. tenun gnān e ātmagnān kahyun chhe. ātmāmān guṇanun ke paryāyanun gnān te ātmagnān em nathī. ākho ātmā eṭale je trikāḷī dhruv akhaṇḍ ek pratibhāsamay pūrṇasvarūp te paryāyamān jaṇāyo, enun je gnān thayun te paryāy ātmagnān chhe. sādī bhāṣhā chhe, paṇ loko ekānta ekānta kare chhe. vyavahārathī thāy em vyavahārane sādhan kahetā nathī em kahe chhe, paṇ bhāī! ā samyak ekānta chhe, ‘ja’ badhe paḍayo chhe ne? shrīmade paṇ kahyun chhe ke “anekāntanun gnān paṇ ekānta evā nijapadanī prāpti sivāy anya koī hetue hitakārī nathī.” samyak ekānta evā ātmānā hit sivāy bījun koī anekānta hoī shake nahi.
ahāhā! āvun ātmagnān thatān shraddhān udray thāy chhe tyāre samasta anyabhāvono bhed thavāthī eṭale dayā, dān, bhakti ādinā shubhabhāvo je anyabhāvo chhe tenī judāī thavāthī niḥshaṅk ṭharavāne samartha thavāne līdhe ātmānun ācharaṇ udray thatun ātmāne sādhe chhe. rāganā vikalpathī judo chhun evun bhedagnān thavāthī svarūpamān niḥshaṅk ṭharavāne līdhe ātmānun chāritra-ātmānun anuṣhṭhān-ātmāmān ramaṇatā pragaṭ thāy chhe ane te ātmāne sādhe chhe. vyavahāranā vikalpathī bhinna paḍīne svarūpamān niḥshaṅk ṭharatān e ācharaṇ ātmānī siddhine sādhe chhe. ām sādhya ātmānī siddhinī e rīte upapatti chhe. sādhya je mokṣhadashā tenī siddhi-prāpti e rīte thāy chhe, bījī rīte nahi. agnānī mithyādraṣhṭine svanun ācharaṇ hotun nathī. (tethī sādhyanī siddhi tene thatī nathī.)
PDF/HTML Page 314 of 4199
single page version
ṭīkānā pahelā be peregrāph thaī gayā. have anupapattino trījo chhello peregrāph rahyo. temān have kahe chheḥ-
“jyāre āvo anubhūtisvarūp bhagavān ātmā ābāḷ-gopāḷ saune sadākāḷ pote ja anubhavamān āvato hovā chhatān” juo, shun kahe chhe? ābāḷ-gopāḷ saune eṭale nānāthī moṭā darek jīvone jāṇavāmān to sadākāḷ (nirantar) anubhūtisvarūp- gnāyak-svarūp nij ātmā ja āve chhe. (anubhūtisvarūp bhagavān ātmā trikāḷīnun visheṣhaṇ chhe, gnāyakabhāvane ahīn anubhūtisvarūp bhagavān ātmā kahyo chhe.) ābāl- gopāl saune jāṇanakriyādvārā anubhūtisvarūp bhagavān ātmā ja jaṇāī rahyo chhe. jāṇanakriyā dvārā saune jāṇanār ja jaṇāy chhe. (agnānīne paṇ samaye samaye gnānanī paryāyamān potāno gnānamay ātmā ja urddhapaṇe jaṇāī rahyo chhe. jāṇapaṇun nij ātmānun chhe chhatān e chhe te hun chhun em agnānīne thatun nathī. agnānī paranī ruchinī āḍe gnānamān potāno gnāyakabhāv jaṇāto hovā chhatān eno tirobhāv kare chhe ane gnānamān kharekhar je jaṇātā nathī evā rāg ādi paragneyono āvirbhāv kare chhe.)
ahāhā! ām sadākāḷ saune pote ja eṭale ke ātmā ja jāṇavāmān āve chhe. (agnānīo kahe chhe ke ātmā kayān jaṇāy chhe? ane ahīn gnānīo em kahe chhe ke darek ātmāone potāno ātmā ja jaṇāy chhe paṇ agnānī eno svīkār karato nathī.) puṇya pāp ādi je vikalpa chhe te achetan ane par chhe tethī urddhapaṇe gnānanī paryāyamān te jaṇātā nathī parantu jāṇanār ja jaṇāy chhe.
ām saune pote ja anubhavamān āvato hovā chhatān anādi bandhanā vashe-eṭale anādi bandhanā kāraṇe em nahīn parantu anādi bandhane (pote) vash thāy chhe tethī; ā jāṇanār-jāṇanār-jāṇanār te hun chhun em na mānatān rāg hun chhun em māne chhe. anādi bandhanā vashe-eṭale karmane laīne em nahīn; ā ek siddhānt chhe ke karma chhe māṭe vikār thāy chhe em nathī. ātmā anādi bandh chhe ene vash thāy chhe māṭe vikār thāy chhe. eṭale ke saune jāṇan-jāṇan-jāṇan bhāv ja jāṇavāmān āve chhe. sharīrane, rāgane jāṇatān paṇ jāṇanār ja jaṇāy chhe. paṇ anubhūtisvarūp ātmā hun chhun, ā jāṇanār te hun chhun, em agnānīne na thatān bandhane vash paḍayo chhe. ātmāne vash thavun joīe ene badale karmane vash thayo chhe. pūjāmān āve chhe ne keḥ-
PDF/HTML Page 315 of 4199
single page version
have ātmā ane rāg vachche sāndh chhe e vāt samajāve chhe. (mokṣha adhikār, gāthā 294 mān sandhinī vāt chhe) e bandhanā vashe par sāthe ekapaṇānā nishchayathī- “jāṇanār-jāṇanār jaṇāy chhe” em na jāṇatān jāṇanāranī paryāy vartamān karma sambandhane vash thaī (svatantrapaṇe vash thaī) par sāthe-rāg ane puṇyanā vikalpo sāthe ekapaṇāno adhyās-nirṇay kare chhe. hun rāg ja chhun em māne chhe chhatān ekapaṇe thato nathī. rāg ane ātmā vachche sandhi chhe. (sāndh chhe.) rāgano vikalpa ane gnānaparyāy e be vachche sandhi chhe. jem moṭā paththaranī khāṇ hoy temān paththaramān pīḷī, lāl, dhoḷī rag hoy chhe. e be vachche sandhi chhe. e paththarone judā pāḍavā hoy to e sandhimān suraṅg nāṅkhe eṭale patharā uḍīne judā paḍī jāy chhe. tem gnānasvarūpī bhagavān ātmā ane rāg be vachche sandhi chhe. ahāhā! tyān to em kahyun ke niḥsandhi thayā nathī-eṭale be ek thayā nathī. (be vachche sandhi hovā chhatān be ek thayā nathī). paṇ (bannenā) ekapaṇānā nishchayathī mūḍh agnānī tene je rāgano vikalpa uṭhe chhe ane vash thaīne te hun chhun em parapadārtha je rāgādi tene potānā māne chhe, parantu rāgathī bhinna anubhavarūp potānī chīj judī chhe enun bhān nahīn hovāthī ā jāṇanār jaṇāy chhe te hun chhun em mānato nathī.
pravachanasār gāthā ra00 mān āve chhe ke gnāyakabhāv kāyam gnāyak paṇe ja rahyo chhe. chhatān agnānī bījī rīte hun ā rāg chhun, puṇya chhun evo anyathā adhyavasāy kare chhe. bhāī! sūkṣhma vāt chhe. jinendra mārga judo chhe. loko bahāramān ekalā kriyākāṇḍ-ā karavun ane te karavun-emān khūñchī gayā chhe. eṭale kāī hāth āvatun nathī. bhagavān amr̥utachandrāchārya ṭīkākār kahe chhe ke prabhu! tun to jāṇanār svarūp sadāy rahyo chhe ne? jāṇanār ja jaṇāy chhe ne? ahāhā! jāṇanār gnāyak chhe te jaṇāy chhe em na mānatān bandhanā vashe je gnānamān par rāgādi jaṇāy tenā ekapaṇāno nirṇay karato mūḍh je agnānī tene ‘ā anubhūti chhe te ja hun chhun’ evun ātmagnān udray thatun nathī. jhīṇī vāt, bhāī! ā ṭīkā sādhāraṇ nathī. ghaṇo marma bharyo chhe.
bhagavān ātmā gnāyakajyoti dhruv vastu chhe e to jāṇanasvabhāve paramapāriṇāmikabhāve svabhāvabhāvarūpe ja trikāḷ chhe. rāg sāthe dravya ekapaṇe thayun nathī; paṇ jāṇanār jemān jaṇāy chhe te gnān paryāy lambāīne andar jatī nathī. jāṇanār sadāy pote jaṇāī rahyo chhe evī gnānanī paryāy thaī rahī hovā chhatān ā andar jāṇanār te hun chhun arthāt ā gnānanī paryāyamān jaṇāy chhe te hun chhun em andaramān na jatān karmane rāgane vash paḍayo thako bahāramān je rāg jaṇāy chhe te hun chhun em māne chhe. ahā! āchārye sādī bhāṣhāmān mūḷ vāt mūkī dīdhī chhe. trilokīnāth tīrthaṅkar ane gaṇadharonī vāṇīnī gambhīratānī shī vāt! pañchamaārānā sante āṭalāmān to samyakdarshan pāmavānī kaḷā ane mithyādarshan kem pragaṭ thāy chhe tenī vāt karī chhe.
PDF/HTML Page 316 of 4199
single page version
are bhāī! tun duḥkhī prāṇī anādino chhe. rāgane bandhane vash thayo tethī duḥkhī chhe e nirākuḷ bhagavān ānandano nāth chhe. ene paryāyamān-gnānamān jāṇanāro te pote chhe, em na jāṇatān gnānanī paryāyamān parane vash thayo thako rāg te hun evī mūḍhatā utpanna kare chhe. thoḍā shabdomān mithyātva kem chhe ane samyaktva kem thāy enī vāt karī chhe.
ghaṇā loko atyāre māne chhe ke karmane laīne ām thāy. paṇ bhāī! karma to jaḍ chhe. ene laīne shun hoy? koī karma āḍe āvatun nathī. jāṇavāvāḷāne jāṇe nahi ane rāgane vash paḍī em māne ke hun ā (rāgādi), e to pote vash thāy chhe. “apaneko āp bhūlake herān ho gayā.” mūḷ samyagdarshan ane ātmagnānanī vāt paḍī rahī ane mūḷ vinā (tyāgamān dharma mānīne) badhān pāndaḍān toḍayān. jem āmbalīnān lākho pān hoy te toḍe paṇ mūḷ sājun rahe to te 1p divasamān pāṅgarī jāy. tem rāganī mandatānī kriyāo anantavār karī e pāndaḍān toḍayān, rāg rahit ātmā kevo chhe tene jāṇyā vinā agnānathī mithyātvanun mūḷ sājun rākhyun, paṇ ene ukheḍīne samyagdarshanarūpī dharmanā mūḷane pakaḍayun nahi.
ahīn kahe chhe ke ā jāṇanār-jāṇanār-jāṇanār-ā je jāṇanakriyā dvārā jaṇāy chhe te hun em antaramān na jatān jāṇavāmān āve chhe je rāg tene vash thaī rāg te hun em agnānīe mānyun tethī ā anubhūtimān jaṇāy chhe te gnāyak hun evun ātmagnān uday pāmatun nathī. darshanamohanā udrayane kāraṇe ā ātmagnān udray pāmatun nathī em na kahyun paṇ rāgane vash thavāthī ā jenā astitvamān-hayātīmān jāṇavun thāy chhe e jāṇanār te hun evun ātmagnān mūḍh-agnānīne pragaṭ thatun nathī. koī māne ke karmathī thāy, karmathī thāy to e jūṭhī vāt chhe. traṇakāḷamān karmathī ātmānun kāī na thāy. karma e to paradravya chhe. paradravyathī svadravyamān kāī thāy e vāt tadna jūṭhī chhe. pote potāne bhūlīne rāgane potāno māne e to mūḍhabhāv chhe, mithyātva chhe. to pachhī ā bāyaḍī, chhokarān, kuṭumb, makān, paisā, ābarū vagere kayāny rahī gayā. ene potānā māne e to mūḍhatā chhe ja.
rāg ane ātmā vachche sandhi chhe, niḥsandhi nathī. (ā pravachanamān) ā vāt āgaḷ āvī gaī chhe. traṇalokano nāth je sachchidānand prabhu enī ane rāganī vachche sandhi chhe, taḍ chhe, paṇ ektā nathī. māṇaso bahārathī māthāphoḍ kare ane jindagī kāḍhe, paṇ shun thāy? (antaraṅgamān sandhi chhe, paṇ ek nathī em vichāre nahi to shun thāy?) ene ekānta lāge chhe paṇ ekānta eṭale shun enī khabar nathī. bhāī! je vikār thāy chhe te tārāthī ja thāy chhe, parane laīne-karmane laīne ke nimittane laīne nahi. tun pote vikār kare tyāre tene (karma ādine) nimitta kahevāmān āve chhe. ā anekānta chhe.
PDF/HTML Page 317 of 4199
single page version
(jo vikār vakhate par-karma ādi koī nimitta chhe ja nahīn em māne to ekānta chhe) ahīn kahyun chhe juone-“bandhanā vashe” emān keṭalo dhvani chhe?
hun gnāyak chhun. ā jāṇanār chhe te ja jaṇāy chhe. jaṇāy chhe te gnāyak vastu chhe em gnān na thatān jāṇavānī paryāyamān je achetan rāg jaṇāy chhe te hun em māne chhe. dayā, dān, bhaktinā vikalpa chhe e jaḍ chhe. e gnānamān ene bhāsatān e hun chhun em mānanārane enāthī rahit hun ātmā chhun evun gnān pragaṭ thatun nathī. ane e ātmagnānanā abhāvamān nahi jāṇelānun shraddhān gadheḍānā shiṅgaḍā samān hoy chhe. jem māno ke ‘gadheḍānān shīṅgaḍān’ paṇ gadheḍāne jyān shīṅgaḍān hoy ja nahi tyān shī rīte manāy? em bhagavān ātmā jāṇavānī paryāyamān jaṇāy te hun chhun em na mānatān rāg te hun em māne chhe ene ātmānun gnān nathī. ane e ātmānun gnān nahi hovāthī tenī shraddhā paṇ ‘gadheḍānā shīṅgaḍān’ jevī chhe. bhagavānano mārga bahu sūkṣhma chhe, bhāī! bahārathī em kalpī le ke dayā pāḷo, vrat karo ane ā karo ne te karo, paṇ bhāī! koṇ rāgano kartā thāy? kartāpaṇānī buddhi e to mithyātva chhe, gnānasvabhāvī chaitanyasūrya bhagavān achetan evā rāgane kem kare?
chhaṭhṭhī gāthāmān kahyun ne ke gnāyakabhāv shubhāshubhapaṇe thayo nathī. e shubhāshubhabhāve thāy to jaḍ thaī jāy, kemake shubhāshubhabhāvamān chetanano ansh nathī, pote potāne ane parane jāṇatā nathī. tethī jo gnāyakasvarūp chaitanyasūrya achetan evā shubhāshubhāvapaṇe thāy to chetan achetan thaī jāy. paṇ em kadīy banatun nathī. are! je ā draṣhṭi- gnānanī paryāy emān rāg nahi hovā chhatān emān rāg chhe evun jeṇe jāṇyun ane mānyun tathā je paryāy gnāyakanī chhe emān je gnāyak jaṇāy te hun chhun em jāṇavāne badale jāṇavānī paryāyamān je rāg jaṇāy te hun chhun em mānanārā ātmagnān vinānā mithyādraṣhṭi chhe.
āṭh āṭh varṣhanā bāḷako samyagdarshan pāme chhe. āṭh āṭh varṣhanā rājakumāro hoy e vanamān chālī nīkaḷe. e andaramān (ātmāmān) javā māṭe nīkaḷe, vanamān javā māṭe nahīn. pravachanasār charaṇānuyogamān sharūātamān āve chhe ke jyāre ātmagnān thāy chhe tyāre strīnī pāse rajā māṅge chhe. kahe chhe keḥ-he strī! ā sharīrane ramāḍanārī ramaṇī! have mane gnānajyoti pragaṭī chhe, eṭale hun mārī anādi ānandanī anubhūtinī ramaṇī-je anādi vastu chhe-tenī pāse javā māṅgun chhun. māṭe tārāthī mārī chhūṭṭī kar.
ahīn kahe chhe ke jāṇavānī paryāyamān je jāṇanār jaṇāy te hun em antaramān javāne badale bahāramān je paragneyarūp rāg jaṇāy chhe te hun em vash thayo te agnānī mūḍh jīvane ātmagnān thatun nathī. tethī ātmāne jāṇyā vagar shraddhān shī rīte thāy? je vastu ja khyālamān āvī nathī ene (ā ātmā em) mānavāmān shī rīte āve? bhāī! ā
PDF/HTML Page 318 of 4199
single page version
to sansārano chhed kem thāy enī vāt chhe. aho! ā samayasār advitīy chakṣhu chhe, ajoḍ āṅkh chhe. bharatakṣhetranī kevaḷagnānanī āṅkh chhe. bhāgya jagatanun ke ā samayasār rahī gayun.
ā jāṇanāro jaṇāy chhe evā ātmagnānanā abhāvane līdhe ā jāṇanāro gnāyak te ja hun chhun evun shraddhān paṇ udray thatun nathī. ene samakti thatun nathī. rāgamān ekatvabuddhine līdhe nahi jāṇelā bhagavān gnāyakasvarūp ātmānun ene shraddhān-samakti thatun nathī. tyāre samasta anyabhāvonā bhed vaḍe ātmāmān niḥshaṅk ṭharavāmān ene asamarthapaṇun chhe. rāgathī bhinna evun ātmagnān ane shraddhān na thayun tethī jemān ṭharavun chhe e jaṇāyo nahi. tethī rāgathī bhinna paḍī ne ātmāmān ṭharavānun asamarthapaṇun hovāthī e rāgamān ṭharashe. mithyādraṣhṭi game teṭalā shubhabhāvarūp kriyākāṇḍ kare, munipaṇun dhāre ane vrat-niyam pāḷe topaṇ e rāgamān ṭharashe. ātmagnān-shraddhān vinā e badhī rāganī ramatomān rame chhe.
juo, traṇemān (gnān-shraddhān ane ācharaṇ) udray, udray, udray em kahyun chhe. ātmagnān udray thatun nathī tethī tenun shraddhān paṇ udray thatun nathī. eṭale ātmānun ācharaṇ udray nahi thavāthī ātmāne sādhatun nathī. shrīmadmān (ātmasiddhimān) “udray thāy chāritrano” e shabdo āve chhe. jemakeḥ-
e ā (ātmānā ācharaṇano) udray. ā to vrat karo, sanyam pāḷo, chāritra pāḷo to tamane nishchay samakti thashe evun kahevāy chhe. paṇ arere! rāganī ektāmān paḍayo hoy tethī paribhramaṇanā bhāv seve ane enāthī aparibhramaṇanī samakti dashā pragaṭ thāy em shī rīte bane? na ja bane. bhāī ā to mūḷamān ja vāndhā chhe. enun samādhān thaī shake nahīn. e loko em kahe chhe thoḍī chhūṭ ame mūkīe ane thoḍī chhūṭ tame mūko. em ke thoḍun nimittathī thāy, vyavahārathī thāy ane thoḍun upādānathī thāy em samādhān karīe. paṇ bhāī! vītarāganā mārgamān em na chāle. “ek hoy traṇakāḷamān paramārathano panth.” emān chhūṭ mūkavāno kayān avakāsh chhe? bhāī! santo shun kahe chhe enī tane khabar nathī. dayā, dān ādi rāgano ek kaṇiyo paṇ ātmāne lābh kare em traṇakāḷamān bane nahīn. tathā nimitta upādānanā kāryakāḷe hājar hoy paṇ nimitta (upādānanun) kārya kare chhe em traṇakāḷamān nathī. to kahe chhe-be kāraṇ āve chhe ne? bhāī! be kāraṇamān ek (nimitta) to aupachārik-āropit kāraṇ kahyun chhe. (te anek prakāre hoy chhe) ane yathārtha kāraṇ ek (upādān) ja chhe.
PDF/HTML Page 319 of 4199
single page version
āvo anubhūtisvarūp bhagavān chhe enun jene gnān ja thatun nathī tene shraddhā paṇ thatī nathī ane shraddhā vinā bhinna paḍīne niḥshaṅkapaṇe svarūpamān ṭharavārūp ātmānun ācharaṇ thatun nathī. arere! āvun manuṣhyapaṇun maḷyun emān satyane sāmbhaḷyun nahi, satyanī oḷakhāṇ karī nahi to e satyamān ṭharashe ke di? e to rāgamān raheshe. ām ātmānun ācharaṇ udray nahi pāmavāthī te ātmāne sādhato nathī. rāganun ācharaṇ kare eṭale shukal leshyānā pariṇām vaḍe navamī graiveyak jāy paṇ ātmāne sādhe nahīn. ām sādhya ātmānī siddhinī anyathā anupapatti chhe. sādhya je dhyey siddhapad arthāt pūrṇa pavitra mokṣhadashā enī anyathā eṭale ā sivāy (ātmānān gnān-shraddhān-ācharaṇ sivāy) bījī rīte upapatti-prāpti nathī. ahīn sādhya mokṣhanī paryāyane dhyey kahyun e to bhaviṣhyamān pragaṭ karavānī apekṣhāe chhe. vartamān sādhanarūp paryāyanun āshrayarūp dhyey to trikāḷī shuddha gnāyakabhāv ja chhe. bījānun (anya dravyanun) karavun, na karavun e ātmānā adhikāranī vāt nathī. ā to pote kān to undhāī kare vā savaḷāī kare eṭalī vāt chhe.
‘sādhya ātmānī siddhi darshan-gnān-chāritrathī ja chhe, bījī rīte nathī.’ juo, sādhya evī mokṣhadashānī prāpti nishchayaratnatrayathī chhe, vyavahāraratnatrayathī nahīn. vyavahār samyagdarshan-gnān-chāritra e to vikalpa (rāg) chhe. shāstranun vyavahār gnān ane vyavahārachāritra e vikalpa chhe. enāthī sādhya ātmānī siddhi nathī. keṭalāk kahe chhe ke anekānta karoḥ eṭale ke mokṣhanī prāpti nishchay samyagdarshan-gnān-chāritrathī thāy ane vyavahārathī paṇ thāy. parantu bhāī! e anekānta nathī, e to phūdaḍīvād chhe. nishchayathī chhe ane vyavahārathī nathī e anekānta chhe.
ām sādhya ātmānī siddhi chhe, bījī rīte nathī kāraṇ ke ‘pahelān to ātmāne jāṇe ke ā jāṇanāro anubhavamān āve chhe te hun chhun.’ ā jāṇanāro je paryāyamān jaṇāy chhe te hun chhun em barābar jāṇe tyārapachhī tenī pratītirūp shraddhān thāy. vinā jāṇye shraddhān konun? pachhī samasta anyabhāvothī-vikalpamātrathī bhed karīne potāmān sthir thāy; e pramāṇe siddhi chhe. paṇ jo jāṇe ja nahi arthāt ātmānun gnān kare ja nahi to shraddhān paṇ na thaī shake; to sthiratā shāmān kare? tethī bījī rīte siddhi nathī em nishchay chhe.
jem mandir karīne upar kaḷash chaḍhāve tem shrī amr̥utachandrāchārye ṭīkā upar pāchho kaḷash chaḍhāvyo chheḥ
PDF/HTML Page 320 of 4199
single page version
āchārya kahe chhe ke- ‘अनंत चैतन्यचिह्नं’ anant (avinashvar) chaitanya jenun chihna chhe arthāt jāṇavun, jāṇavun, jāṇavun e jenun lakṣhaṇ-endhāṇ chhe evī ‘इदम् आत्मज्योतिः’ ā ātmajyotine ‘सततम् अनुभवामः’ ame satat-nirantar anubhavīe chhīe. ahāhā! samayano āntaro paḍayā vinā nirantar ame ānandano nāth je bhagavān gnāyak ātmā tene anubhavīe chhīe. andar je sachchidānand prabhu atīndriy ānandanā svabhāve shaktipaṇe paḍayo chhe te atīndriy ānandasvarūpane ame satat anubhavīe chhīe. juo ā ātmānun chāritra. chaitanyasattāthī bharelo je gnāyakabhāv ānandathī bharelo bhagavān ātmā enun gnān ane shraddhān chhe, uparānt ācharaṇamān andar sthiratā karī ene anubhavīe chhīe. ‘यस्मात्’ kāraṇ ke ‘न खलु न खलु अन्यथा साध्यसिद्धिः’ tenā anubhav vinā sādhya ātmānī siddhi nathī. bhagavān ātmānun gnān, enī samyak shraddhā ane emān ṭharavārūp chāritra e vinā ātmānī siddhi eṭale mukti nathī. vyavahārathī thāy ane nimittathī thāy em nathī.
kevī chhe ātmajyoti? ‘कथम् अपि समुपात्तत्रित्वम् अपि एकतायाः’ jeṇe koī prakāre traṇapaṇun aṅgīkār karyun chhe topaṇ je ekapaṇāthī chyut thaī nathī. pariṇamananī apekṣhāe paryāyamān traṇ paṇun chhe topaṇ e chaitanyajyoti sadā ek gnāyakapaṇe ja rahī chhe. vaḷī te chaitanyajyoti ‘अच्छम् उद्गच्छत्’ nirmaḷapaṇe udray pāmī rahī chhe, chaitanyanā prakāshathī paryāyamān nirmaḷapaṇe prakāsh prasarī rahyo chhe.
‘āchārya kahe chhe ke jene koī prakāre paryāyadraṣhṭithī traṇapaṇun prāpta chhe’ḥ-shun kahe chhe? ke ā ātmā shuddha chaitanyaghan trikāḷ dhruv ekarūp chhe e to svabhāvanī vāt chhe, paṇ ene e shuddha ekarūp chaitanya ānandasvarūpanān pratīti-shraddhā, gnān ane emān ramaṇatā em samyagdarshan-gnān-chāritranī je pariṇati thāy te paryāy apekṣhāe traṇapaṇe pariṇaman chhe. ahīn paryāyanun traṇapaṇe pariṇaman līdhun te samyagdarshanādinun līdhun, vachche je rāg (mahāvratādino) āve te līdhun nahi; kem ke dayā, dān, bhakti, pūjā, vrat, tap vagereno bhāv āve te rāg chhe, dharma nathī, dharmanun kāraṇ paṇ nathī.
prashnaḥ–ene vyavahāre dharma kahyo chhe ne?
uttaraḥ–vyavahāre dharma kahyo chhe, paṇ kone? samyagdraṣhṭine. jene (draṣhṭimān) rāgano abhāv chhe, shuddha chaitanyanā ānandanā amr̥utano svād āvyo chhe ane shānti thoḍī andar vadhī chhe evā samaktiīne je vratādinā vikalpa hoy tene vyavahāradharma, puṇyadharma kahyo chhe. bhāī! ā to janma-maraṇarahit thavun hoy enī vāt chhe. jene haju svarganā ane sheṭhāīnā ane rājā vagerenā bhav karavānī honsh hoy ene māṭe ā vāt nathī. e bhav sārā nathī paṇ duḥkhamay chhe.