PDF/HTML Page 21 of 4199
single page version
pote svānubhav pratyakṣha chhe. samyakdarshanamān ātmā gnānanī apekṣhāe pratyakṣha chhe. (paranā āshray vinā sīdho gnānamān jaṇāy chhe) samyakdarshan to pratītirūp chhe, paṇ te kāḷe mati shrutagnānathī svane pakaḍatān pote pratyakṣha thaī jāy chhe (vedananī apekṣhāe vāt chhe). paramārtha vastu ja āvī chhe, pote potāthī jaṇāy evī chīj chhe.
vaḷī gnān anya gnānathī jāṇī shakāy chhe ane potāthī potāne na jāṇe e vāt khoṭī chhe. gnān gnānathī ja jāṇe chhe ane gnān gnānathī ja jaṇāy chhe. ā rīte gnān anya gnānathī jāṇī shakāy chhe, pote potāne nathī jāṇatun evun mānanār naiyāyikono niṣhedh thayo. gnān pote potāne na jāṇe ane parane jāṇe em kem banī shake? kadī ya na banī shake.
kharekhar to gnānanī paryāy sva taraph ḍhaḷī eṭale gnān pratyakṣha thayun. pratyakṣha svānubhūtinī dashā pragaṭ thaī gaī. te svānubhūtinī dashāmān je gnān thayun te gnān- gnānane (gnāyakane) jāṇe, sāthe anyane paṇ jāṇe. dravyamān sva-parane jāṇavānī shakti chhe, te jāṇavānun kārya to pragaṭ paryāyamān ja thāy chhe.
kriyākāṇḍavāḷāone ā ākarun lāge chhe. bāhyatyāgarūp sanyam e ātmā prāpta karavānun sādhan chhe em teo māne chhe. ahīn to spaṣhṭa kahe chhe ke ‘svānubhūtyā chakāsate’ eṭale ke anubhūti e ek ja upāy-sādhan chhe.
kaḷashamān traṇ astithī vāt līdhī chhe. ‘bhāvāy’ kahetān sat svarūp shuddha chaitanya prabhu te dravya asti, ‘chitsvabhāvāy’ kahetān teno gnān svabhāv te guṇ asti ane ‘svānubhūtyā chakāsate’ kahetān trikāḷī gnāyakabhāv-teno je chitsvabhāv bhāv tene svānubhūtithī prakāshe chhe te svānubhūti, te paryāy asti. kevī adbhūt shailī! āmān bār aṅgano sār chhe. amr̥utachandrāchārye gajabanun kām karyun chhe. ekalān amr̥ut reḍayān chhe. kahe chhe ke chaitanya jeno svabhāv chhe evī svabhāvavān bhāv-svarūp vastu-ātmā, te svānubhūtithī jaṇāy chhe.
ahīn astithī vāt karī chhe. asti eṭale ekalun sat sat sat; temān badhun āvī jāy chhe. jyāre vistārathī samajāve tyāre kahe ke ajīv, puṇya, pāp, āsrav, bandh temān nathī. jyān astithī jāṇyun tyān bhegun nāstinun gnān āvī jāy chhe. āsrav hey chhe, samvar upādey chhe te badhun āmān āvī jāy chhe. vastu shuddha chhe trikāḷ, teno gnānasvabhāv trikāḷ, tenī pariṇati shuddha nirmaḷ, traṇey nirmaḷ. te nirmaḷamān malinatā nathī. shun nathī te kahevānī jarūr nathī. te traṇe jāṇatān temān shun nathī tenun gnān āvī gayun. āvo gambhīr artha chhe
PDF/HTML Page 22 of 4199
single page version
have mokṣharūp astinī vāt kare chhe, pūrṇatānī vāt kare chhe. ‘sarvabhāvāntar- chchhied’- potānā bhāvathī anerā sarva jīv-ajīv (charāchar), gati karanār ane gatistha (sthit rahenār) sarva padārthone sarvakṣhetra, sarvakāḷ ane sarva visheṣho sahit ek ja samayamān jāṇanāro chhe. ā paryāyanā pūrṇa sāmarthyanī vāt chhe. potānā bhāvane to svānubhūtithī jāṇe, paṇ bhāvāntar kahetān bījānā bhāvone paṇ sampūrṇa jāṇanār chhe. potāthī anerā badhā bhāvo eṭale ke sarvakṣhetrasambandhī ane sarvakāḷasambandhī badhā jīv-ajīv padārthone sarva visheṣho sahit-eṭale ke ekek dravyanā badhā guṇo ane paryāyo sahit-ek ja samaye jāṇanār chhe. ām, ātmā sarvagna svabhāvī chhe em siddha karyun.
sarvagna ek ja samaye badhun jāṇanār-dekhanār chhe. sarvagna pahelā samaye jāṇe ane bījā samaye dekhe em mānanārā sādi-anant kevaḷagnān-kevaḷadarshanamān ane sādi-anant kāḷamān be bhāgalā pāḍī nākhe chhe. ā ākhī draṣhṭi tattvaviruddha chhe, kalpanāmay chhe. (paramātmā ek ja samaye badhun dekhe ane jāṇe chhe- māṭe sarvagna ane sarvadarshī ek ja samaye chhe)
a hā hā...! ātmānī gnānaparyāyanī ek samayamān jāṇavānī tākāt keṭalī! potānā badhā bhāv ane paranā badhā bhāvane ek samayamān jāṇe tevī tenī yogyatā chhe. āne mokṣhatattva athavā kevaḷagnānatattva kahīe. e paryāyanun sāmarthya paṇ adbhūt chhe; to pachhī dravyanā sāmarthyanun to shun kahevun? ām ek samayanī kevaḷagnān paryāyanun alaukik sāmarthya batāvī sarvagnano abhāv mānanār mīmānsakonun nirākaraṇ karyun.
ā to digambar santo-munionā siddhānt enun shun kahevun? shrīmad rājachandre kahyun chhe ne ke temanā ekek shabdamān, ekek vākyamān āgam bharyā chhe. ā pratham māṅgaḷikanā shlokamān chār bol kahīne asti siddha karī chhe. bhagavān ātmā vastu chhe, teno guṇ chhe chitsvabhāv. chitsvabhāv te guṇ chhe kemake ahīn bhed pāḍīne samajāvavun chhe. eṭale chitsvabhāv svabhāvavānano chhe em samajāvyun. chitsvabhāv je chhe te abhedathī joīe to dravya chhe, bhedathī joīe to guṇ chhe. ‘chitsvabhāvāy bhāvāy’ ahīn bhāv chhe te chitsvabhāv chhe em abhedathī līdhun. chitsvabhāv guṇ chhe te bhedathī kahyun.
ānandaghanajīmān līdhun chhe ne? ke anekānt eṭale shun? sattā je guṇ chhe tene abhedapaṇe kahevun te dravya-sattā, abhedapaṇe dravyarūp kahevāy, te ja sattā bhed apekṣhāe guṇarūp kahevāy. sattāne vasturūp kahevī, abhedarūp kahevī e dravyarūp chhe, tene bhedathī kahevī te guṇarūp chhe. bhedābhed te anekānt chhe. ā bhagavān ātmā-jīvadravya sukhasvarūp chhe em abhedathī līdhun. bhedathī kahevun hoy to sukhaguṇavāḷo te ātmā; e bhedanun kathan chhe.
PDF/HTML Page 23 of 4199
single page version
pravachanasār gāthā 106mān āve chhe ke sattā ane dravyane eṭale ke guṇ ane guṇīne vibhakta pradeshatvano abhāv chhe. bannenā pradesho ek chhe em hovā chhatān sattā ane dravyane anyatva chhe, eṭale atadbhāv chhe. ahīn ek-bījāmān abhāvarūp chhe māṭe anyatva chhe em nathī. dravya, guṇ ke paryāy vachche atadbhāvarūp anyatva chhe. je dravya chhe te guṇ nathī, guṇ chhe te dravya ke paryāy nathī ane paryāy chhe te dravya ke guṇ nathī. ā pramāṇe atadbhāvarūp anyatva chhe.
arere! anādithī janma-maraṇ karīne bhāī tun duḥkhī chhe. sansāramān garīb thaīne bhaṭakato-rāṅko thaīne rakhaḍe chhe. potānī bādashāhī shaktinī khabar nathī. pote bādashāh? hā, bhāī! bhagavān pūrṇānandano nāth bādashāh chhe. te bādashāhano je svīkār kare tene svatantra atīndriy sukhasvarūp paryāy pragaṭe chhe.
have bhāvārtha kahe chhe.
bhāvārthaḥ– ahīn maṅgaḷ arthe shuddhātmāne namaskār karyā chhe. koī em prashna kare ke koī bījā īṣhṭadevanun nām laīne namaskār kem na karyā chhe?
tenun samādhānaḥ– vāstavikapaṇe īṣhṭadevanun sāmānya svarūp sarvakarmathī rahit, sarvagna, vītarāg, shuddhaātmā ja chhe. pragaṭelānī ā vāt chhe. tethī adhyātma shāstramān samayasār kahevāthī īṣhṭadev āvī gayā. ek ja nām levāthī matavādīo matapakṣhano vivād kare chhe. te sarvanun nirākaraṇ samayasāranān visheṣhaṇo varṇavīne karyun chhe. anyavādīo potānā īṣhṭadevanun nām le chhe, temān īṣhṭa shabdano artha ghaṭato nathī, bādhāo āve chhe; ane syādvādī jainone to sarvagna, vītarāg, shuddha ātmā ja īṣhṭa chhe. te badhān nāmo ene lāgu paḍe chhe, pachhī bhale te īṣhṭadevane paramātmā kaho, paramajyoti kaho, parameshvar kaho, param brahma kaho, param shiv kaho. ā shiv je anyamatīo kahe chhe te nahi. sarvagna vītarāg kevaḷagnānī paramātmāone shiv paṇ kahevāmān āve chhe. temane nirupadrav dashā pragaṭī māṭe shiv kahevāy chhe. param ānandano nāth paryāyamān pragaṭayo tene ‘par brahma’ kahevāy chhe. ātmā vastupaṇe ‘par brahma’ chhe; sarvagna arihant e paryāyamān ‘paramātmā’ chhe, ātmā paryāy vināno ekalo ‘paramātmā svarūp’ ja chhe. sarvagna parameshvar pragaṭ ‘param jyoti’ chhe, ātmā trikāḷ ‘paramachaitanyajyoti’ chhe. shrīmade kahyun chhe ne keḥ-
paryāyamān eno ādar, vichār-gnān kare to pāme evī ā ātmānī vāt chhe.
PDF/HTML Page 24 of 4199
single page version
ā pragaṭ thayelā shuddhātmānān nām chhe. ā shuddha chaitanya bhagavān nitya ‘nirañjan’ chhe. sarvagna parameshvar paryāyamān ‘nirañjan’ chhe. añjan kahetān mel jemān nathī te ‘nirañjan’ kahevāy chhe. sarvagna vītarāg paryāyamān ‘niṣhkalaṅk’ chhe, em bhagavān ātmā vastupaṇe ‘niṣhkalaṅk’ chhe. sarvagna bhagavān paryāyapaṇe kṣhay na pāme evī ‘akṣhay’ chīj chhe, to ātmā pote svarūpathī ‘akṣhay’ chhe. kundakundāchāryadeve trikāḷī dravyanā āshraye pragaṭelo samyakdarshan-gnān-chāritrarūp je mokṣhano mārga, ene chāritra pāhuḍamān ‘akṣhay amey’ kahyo chhe. kṣhay rahit, maryādā vinānī chīj chhe. sarvagnapaṇun pragaṭ thayun pachhī kadīy eno abhāv thavāno nathī e apekṣhāe teo ‘avyay’ chhe. paryāy bīje samaye vyay thāy e judī vāt chhe. paṇ ek vakhat sarvagnapaṇun pragaṭ thayun pachhī alpagna thaī jāy em kadīy banatun nathī. sarvagnadashā e vyay vināno utpād chhe-em pravachanasāramān āve chhe. bhagavān ātmā vastupaṇe ‘avyay’ chhe.
sarvagna vītarāg arihantadev ‘shuddha’ chhe, e īṣhṭadev chhe. bhagavān ātmā paramārthe ‘shuddha’ chhe, ane e ja ātmāne īṣhṭa chhe. pravachanasāramān kahyun chhe ke bhagavānane (arihantane) puṇya-pāparūpī aniṣhṭano nāsh thaī īṣhṭapaṇun pragaṭayun chhe. īṣhṭa je vastu-bhagavān pūrṇānand prabhu enā āshraye paryāyamān īṣhṭapaṇun pragaṭayun chhe; ane aniṣhṭa je agnān ane rāgadveṣh-teno nāsh thayo chhee.
sarvagna paramātmā paryāyamān ‘buddha’ chhe. ek samayamān gnānanī pūrṇa dashā pragaṭ thatān pote ane ākhun lokālok gnānamān āvyun evā bhagavānane ‘buddha’ kahe chhe. ā bhagavān ātmā dravye ‘buddha’ chhe, gnānasvarūp buddhanī mūrti chhe. sarvagna parameshvar ‘avināshī’ chhe, em ā ātmā paṇ ‘avināshī’ chhe. ek samayamān sarvagnadashā jemane pragaṭ thaī chhe evā bhagavān ‘anupam’ kahetān koīnī sāthe upamā na āpī shakāy tevā chhe. bhagavānane upamān konī? em īṣhṭasvarūp shuddha ānandano nāth bhagavān ātmā je draṣhṭino viṣhay chhe te trikāḷ ‘anupam’ chhe.
sarvagna vītarāg koīthī chhedāy nahi evā ‘achchhedya’ chhe. em bhagavān ātmā paṇ ‘achchhedya’ chhe, chhed-khaṇḍ thāy nahīn evī chīj chhe. bhagavān sarvagna paryāyamān ‘abhedya’ chhe, eṭale koīthī bhedātā nathī. em bhagavān ātmā paṇ ‘abhedya’ chhe. je paryāyathī bhedāto nathī evo ātmā abhedya chhe. gītāmān paṇ ‘achchhedya’ ane ‘abhedya’ evā shabdo āve chhe e vāt ahīn nathī. ā to sarvagnathī siddha thayelī vāt chhe.
PDF/HTML Page 25 of 4199
single page version
chharīthī ṭukaḍā thāy tene dāvun kahe chhe, ane sākarano gāṅgaḍo hoy teno bhuko thāy tene bhedāvun kahe chhe.
sarvagnane ‘param-puruṣh’ kahevāmān āve chhe, em ātmā vastupaṇe ‘param puruṣh’ chhe. andar ānandano nāth prabhu sachchidānand-svarūp e ‘param puruṣh’ chhe. sarvagna paramātmā bādhā rahit ‘nirābādh’ chhe. sarvagnane bādhā kevī? bhagavānano sarvagna upayog-teno kadī nāsh thato nathī. aliṅg-grahaṇanā navamā bolamān āve chhe ke upayoganun kadīy parathī haraṇ thaī shakatun nathī. em ātmā vastupaṇe ‘nirābādh’ chhe. sarvagna parameshvar vītarāg arihantadev ‘siddha’ chhe, em bhagavān ātmā ‘siddha’ svarūp chhe; ‘tun chho siddhasvarūp’. sarvagna parameshvar e sāchā ‘satyātmā’ chhe, kemake paryāyamān satyārthapaṇun pragaṭ thaī gayun chhe. em dravya pote ‘satyātmā’, satyārtha-bhūtārtha trikāḷ chhe. ā vāt samayasār gāthā agiyāramān āve chhe.
sarvagna parameshvar paryāy ‘chidānand’ chhe, em bhagavān ātmā shaktie ‘chidānand’ chhe. chidānand svabhāv chhe to chidānand paryāy pragaṭ thāy chhe. īṣhṭadev ‘sarvagna’ chhe. ā ātmā paṇ svabhāve ‘sarvagna’ chhe. sarvagna parameshvar ‘vītarāg’ chhe, ā ātmā paṇ ‘vītarāg’ svarūp ja chhe. dravya svarūpathī ja vītarāg-svarūp chhe jemānthī vītarāg paryāy pragaṭ thāy chhe. sarvagna paramātmā ‘arhat’ eṭale sarvane pūjanīy chhe, paryāyamān badhāne pūjavā lāyak chhe. em bhagavān ātmā paṇ pūjanīy- ‘arhat’ chhe. pūjanār paryāy chhe, pūjavā yogya bhagavān ātmā chhe.
sarvagna parameshvar ‘jin’ chhe, ā ātmā paṇ ‘jin svarūp’ chhe. jin svarūp ja pote chhe. sarvagna parameshvar ‘āpta’ chhe, em ātmā paṇ nishchayathī ‘āpta’ chhe. vītarāg pūrṇa hitane māṭe mānavā lāyak chhe em ā ātmā paṇ hitane māṭe mānavā lāyak chhe. sarvagnadev ‘bhagavān’ chhe. parameshvar sākṣhāt kevaḷagnānī birāje chhe evo ja ā ātmā shaktie ‘bhagavān’ chhe. sarvagna bhagavān ‘kārya samayasār’ chhe, to ātmā pote ‘kāraṇ samayasār’ chhe. ītyādi hajāro nāmo kahī shakāy chhe.
bhagavān kevaḷagnān pāme tyān samosaraṇamān īndro āvīne ek hajār āṭh nāmothī bhagavānanī stuti kare chhe banārasīdāse tathā jinasenasvāmīe paṇ ādipurāṇamān 1008 nāmothī bhagavānanī stuti karī chhe. jeṭalā nām sarvagna vītarāgane kahevāmān āve chhe eṭalān ja nām paryāyathī vyatirikta bhagavān dravyasvabhāvane kahevāmān āve chhe. je nām
PDF/HTML Page 26 of 4199
single page version
sarvagna paramātmāne lāgu paḍe chhe te ja nām anant anant svabhāvothī sanyukta trikāḷī, dhruv, bhagavān ātmāne lāgu paḍe chhe.
kaḷash ṭīkākāre to ātmāne upādey gaṇīne tyān nishchayathī ātmāne līdho chhe. antaramān nishchayanun lakṣha chhe tethī vyavahāranī sāthe nishchayanī vāt karī chhe. parane upādey kare, paryāyane upādey karavā jāy, ke bhedane upādeyane karavā jāy to vikalpa utpanna thāy chhe. shuddha, pūrṇānand bhagavānane upādey karatān nirvikalpatā thāy chhe. ahīn (samayasāramān) sarvagna vītarāg paryāyapaṇe pragaṭ chhe temane levāmān āvyā chhe. bey vāt (apekṣhāe) barābar chhe.
te sarvanāmo kathañchit -te te apekṣhāe -satyārtha chhe. sarvathā ekāntavādīone bhinna nāmomān virodh chhe. agnānīone ekane judān judān nām āpavāmān virodh āve chhe. paṇ syādvādīone virodh nathī. māṭe jevī vastu chhe tem tene samajavī joīe.
sau–gnātā lakhīne namun, samayasār sahu–bhūp.
je nij anubhavathī pragaṭ thāy chhe, chaitanya jenun svarūp chhe, badhāne jāṇavāno jeno svabhāv chhe, sauno je rājā chhe evā samayasārane hun jāṇīne namun chhun āmān ‘namaḥ samayasārāy’ no ākho pratham kaḷash ṭūṅkāmān āvī jāy chhe.
PDF/HTML Page 27 of 4199
single page version
अनेकांतमयी मूर्तिर्नित्यमेव प्रकाशताम्।। २।।
juo, dev, shāstra, ane guru em traṇ chhe ne? emān pratham kaḷashamān īṣhṭadevanī stuti karīne māṅgaḷik karyun. ahīn bījā kaḷashamān sarasvatīne namaskār kare chhe. āmān arthakār shrutagnān, kevaḷagnān ane vāṇī traṇeyane namaskār kare chhe, jyāre kaḷash ṭīkākāre (rājamallajīe) ā kaḷashamān ekalī vāṇīne sarasvatīnī mūrti kahīne namaskār karyo chhe. āvī vāt chhe, bhāī! ā to vītarāgano anekānt mārga chhe. je apekṣhāe kahevun hoy e pramāṇe lāgu paḍī jāy.
shlokārthaḥ– ‘anekāntamayī mūrti kahetān jemān anek ant (dharma) chhe evun je gnān tathā vachan-temay mūrti sadāy prakāsharūp ho. ahīn samayasāramān ‘anekāntamayī mūrti’ mān gnān ane vachan be laīne gnānanā be bhed-shrutagnān ane kevaḷagnān em līdhā chhe; jyāre kaḷashaṭīkākāre ‘anekāntamayī mūrti’ eṭale anekāntadharmane batāvanārī vītarāganī vāṇī arthāt anekānt kahetān anek jemān dharma chhe evo bhagavān ātmā-chaitanyatattva-tene batāvanārī vāṇīne -anekāntadharmavāḷī gaṇī ekalī vāṇīne līdhī chhe.
āchārya kahe chhe ke jeṇe ātmāne pratyakṣhapaṇe pūrṇa joyo evun kevaḷagnān jagatamān nitya prakāsharūp ho, tathā ātmāne parokṣhapaṇe pūrṇa joyo evun shrutagnān nitya prakāsharūp ho. kevaḷagnān ane shrutagnān emān pratyakṣha ane parokṣhano ja pher chhe. vaḷī ātmānā svarūpane dekhāḍanār evī sarvagna vītarāganī divyadhvani-vāṇī te paṇ sadā prakāsharūp ho; kemake jagatane sat ātmā-tenun svarūp samajavāmān (vāṇī) nimitta chhe. niyamasāramān āve chhe ke īṣhṭaphaḷanī siddhino upāy subodh chhe, (eṭale muktinī prāptino upāy samyaggnān chhe), subodh sushāstrathī thāy chhe ane sushāstranī utpatti bhagavānanī divyadhvanithī thāy chhe. māṭe temanā prasādane līdhe ‘āpta puruṣh’ budhajano vaḍe pūjavā yogya chhe. arthāt mukti
PDF/HTML Page 28 of 4199
single page version
sarvagnadevanī kr̥upānun phaḷ hovāthī sarvagnadev gnānīo vaḍe pūjanīy chhe; kemake karelā upakārane sādhu puruṣho bhūlatā nathī. shun kahyun? ahīn kevaḷagnān je mokṣha, shrutagnān-je mokṣhano upāy ane sushāstra-je upāy batāve chhe -e traṇeyane vandanīy ane paropakār mānavā lāyak kahyān chhe. vaḷī kevī chhe te mūrti? ‘pratyagātmanaḥ’- je ātmatattva anantadharmavāḷun chhe, je paradravyothī ane paradravyonā guṇaparyāyothī bhinna, tathā paradravyanā nimittathī thatā potānā vikārothī kathañchit bhinna chhe evā ekākār tattvane-ātmānā nitya svarūpane -arthāt asādhāraṇ-sajātīy kahetān potāthī bhinna bījā ātmāo ane vijātīy kahetān potāthī bhinna pudgalādi dravyo-enāthī vilakṣhaṇ eṭale viparītalakṣhaṇavāḷun potānun je nijasvarūp tene sarasvatīnī mūrti dekhe chhe-avalokan kare chhe. ahīn nirmaḷ paryāyathī bhinnanī vāt nathī karī, kāraṇ ke nirmaḷ paryāy to trikāḷīnun lakṣha kare chhe -eno āshray kare chhe. parathī ane rāgathī bhinna ātmatattva em līdhun chhe. trikāḷī bhagavān nityānand dhruv te ātmatattva chhe-ātmānun svarūp chhe. deh, karma ane rāgathī bhinna evā ātmatattvane shrutagnān ane kevaḷagnān jāṇe chhe ane vāṇī ene batāve chhe. have kaḷash-ṭīkā sāthe ā kathanane meḷavīe- ‘anekāntamayī mūrti’ - satya vastune nitya prakāshanār vāṇī -te kevī chhe? ‘anantadharmaṇaḥ pratyagātmanaḥ tattvan pashyantī’ anantadharmātmak, dravyakarma-bhāvakarma-nokarmathī bhinna, ek samayamān traṇ kāḷ traṇalokane jāṇanār sarvagna vītarāganā svarūpanī ‘pashyantī’ eṭale ‘anubhavanashīl’ chhe. anubhavanashīl kahetān vāṇī sarvagna anusāriṇī chhe. sarvagnane anusarīne thavāno jeno svabhāv chhe, ‘pashyantī’ nī vyākhyā ām karī chhe. gajabanī vāt chhe ne! sarvagna vītarāgano ekarār karanārī vāṇī -ene anubhavanashīl kahī chhe. ‘samayasāramān jayachandajīe ‘pashyantī’ no artha- bhāvashrutagnān ātmāne parokṣha dekhe chhe kevaḷagnān ātmāne pratyakṣha dekhe ane divyadhvani ātmāne dekhāḍe chhe em līdhun chhe. sarvagnasvabhāvane anusarīne thavāno jeno svabhāv chhe e vāṇīne sarasvatī kahevāmān āvī chhe. ene shāstra paṇ kahīe. shāstrano artha kaḷashaṭīkāmān ekalo vāṇī karyo, jyāre samayasāramān traṇ līdhā-shrutagnān, kevaḷagnān ane dravyashrut eṭale jinavāṇī. kevaḷagnān e paṇ shāstra chhe ne? bhāvashrutagnānanun phaḷ kevaḷagnān āvyun, eṭale ene paṇ shāstra kahī dīdhun. ā traṇey sāchī sarasvatī chhe, māṭe traṇeyane namaskār karyo chhe. vāṇī pūrṇa ātmāne batāve chhe māṭe vāṇīne paṇ amārā namaskār ho. ahīn koī vitarka kare ke vāṇī to achetan chhe, ene namaskār kem karyā? teno uttar kaḷashaṭīkākāre em āpyo chhe ke vāṇī sarvagna
PDF/HTML Page 29 of 4199
single page version
anusāriṇī chhe, vaḷī jīvādi padārthonā svarūpanun gnān je prakāre thāy chhe temān vāṇī nimitta chhe; māṭe vāṇīnun pūjyapaṇun paṇ chhe. kaḷashaṭīkākāre svatantra ṭīkā karī chhe, parantu ajab meḷavāḷī chhe.
bhāī! sarvagna parameshvar eṭale shun-enī lokone khabar nathī. bhagavān ātmā sarvagna svarūpī ja chhe. ahā! shrīmade kahyun chhe ne ke samyakdarshan thatān (shraddhā apekṣhāe) kevaḷagnān pragaṭayun. anādithī pote shaktie sarvagna hovā chhatān hun alpagna chhun em mānato hato. te samyakdarshan pragaṭ thatān hun pūrṇānand sarvagnasvabhāvī chhun em shraddhāmān āvyun. māṭe shraddhā apekṣhāe kevaḷagnān varte chhe, em shrīmade līdhun chhe. je shraddhāmān sarvagnanī mānyatā na hatī e shraddhāe sarvagnatattvane pratītimān līdhun-e apekṣhāe sarvagnapaṇun pragaṭayun em kahevāy.
nijasvarūpane sarasvatīnī mūrti avalokan kare chhe -eṭale bhagavān ātmānun je pūrṇasvarūp enun shrutagnān ane kevalagnān avalokan kare chhe ane vāṇī ene batāve chhe. ām shāstrane vandan karatān traṇ līdhān chhe. bhāvashrutagnānanī paryāy trikāḷīnun lakṣha kare chhe ne? em kevaḷagnānanī paryāy trikāḷīne jāṇe chhe. parane jāṇe chhe e vāt ahīn na līdhī. trikāḷīne jāṇatān badhun jaṇāi jāy chhe. (potānī gnānaparyāy pūrṇa pragaṭ thaī jāy chhe). tyān gnātā, gney ane gnānano bhed raheto nathī. kaḷashaṭīkāmān āve chhe ne ke gnātā pote, gnān pote ane pote ja gney; traṇey abhed chhe. ene amārā namaskār chhe em kahe chhe.
bhāvārthaḥ– ahīn sarasvatīnī mūrtine āshīrvachan rūp namaskār karyo chhe. āshīrvād kaho kai āshīrvachan. vād eṭale vachan. lokamān āshīrvād āpun chhun em kahe chhe ne? sarasvatīnī mūrti nitya prakāsho em āshīrvād kahyo chhe. laukikamān je sarasvatīnī mūrtine mor upar besāḍī tenī pūjā kare chhe te yathārtha svarūp nathī tethī ahīn tenā yathārtha svarūpanun varṇan karyun chhe.
je samyaggnān chhe e ja sarasvatīnī satyārtha mūrti chhe. dravyane aḍīne je gnānaparyāy thāy te samyaggnān, te sarasvatīnī sāchī mūrti chhe. temān paṇ sampūrṇa gnān to kevaḷagnān chhe jemān sarva padārtho pratyakṣhabhāse chhe. te anantadharmo sahit ātmatattvane - chaitanyatattvane pratyakṣha dekhe chhe. ātmānun chaitanyatattva-chaitanyapaṇun sarvadharmomān vyāpak chhe. sarva dharmomān ane guṇomān vyāpelun evun mahā chaitanyasvarūp e ātmatattvano asādhāraṇ svabhāv chhe. shrutagnān te ātmatattvane parokṣha dekhe chhe. (vedananī apekṣhāe jo ke shrutagnān ātmatattvane pratyakṣha dekhe chhe) kevaḷagnān ane shrutagnān vachche āṭalo pher chhe. tadanusār shabda paḍayo chhe ne? potāmān je shrutagnān thāy chhe te bhagavānanā gnān anusār ane yathārtha tattvane anusarīne chhe. tethī te paṇ sarasvatīnī satyārtha mūrti chhe.
PDF/HTML Page 30 of 4199
single page version
dravyashrut vachanarūp chhe, te paṇ sarasvatīnī sāchī mūrti chhe. nimitta chhe ne? vachano dvārā anant dharmovāḷā ātmāne batāve chhe. ā rīte sarva padārthonān tattvane jaṇāvanārī gnānarūp tathā vachanarūp anekāntamayī sarasvatīnī mūrti chhe. tethī sarasvatīnān nām vāṇī, bhāratī, shāradā, vāgdevī ītyādi ghaṇān kahevāmān āve chhe. ā sarasvatīnī mūrti nitya, anitya vagere anantadharmone syāt padathī eṭale ke kathañchit-koī apekṣhāe ek dharmomān avirodhapaṇe sādhe chhe tethī te satyārtha chhe. keṭalāk anyavādīo sarasvatīnī mūrtine bījī rīte sthāpe chhe paṇ te padārthane satyārtha kahenārī nathī; māṭe uparokta satyārtha batāvanārī gnān-vachanarūp sarasvatī ja yathārtha chhe em jāṇavun.
have koī prashna kare ke ātmāne anantadharmavāḷo kahyo chhe to temān anant dharmo kayā kayā chhe? uttaramān pahelān sāmānya vastunī (chhaye dravyonī) vāt karī chhe ane chhelle ātmānī vāt līdhī chhe. vastumān satpaṇun eṭale hovāpaṇun chhe, vastupaṇun chhe, prameyapaṇun chhe, pradeshapaṇun chhe. chetanapaṇun chhe, achetanapaṇun, mūrtikapaṇun chhe. jaḍanī apekṣhāe achetanapaṇun ane mūrtikapaṇun kahyun chhe. vaḷī amūrtikapaṇun chhe, -e chetan achetan bannemān chhe, ītyādi dharma to guṇ chhe. bhāṣhāmān dharma em kahyun chhe paṇ ā dharma eṭale guṇanī vāt chhe. guṇomān samay-samayavartī pariṇaman thavun te paryāy chhe. darek guṇamān kṣhaṇe kṣhaṇe paryāy thāy chhe. em guṇanī samayavartī traṇekāḷ paryāyo hoy chhe, je anant chhe.
have dharmanī vāt kare chhe. dharma eṭale dhārī rākhelī yogyatā; guṇ nahīn. (guṇane dharma kahevāy, parantu dharmane guṇ na kahevāy.) guṇ hoy tene paryāy hoy. vastumān ekapaṇun e guṇ nathī, parantu dharmarūp lāyakāt chhe evī rīte anekapaṇun, nityapaṇun, anityapaṇun, bhedapaṇun, abhedapaṇun, shuddhapaṇun, ashuddhapaṇun ādi anek dharma chhe. te sāmānya dharmo to vachanagochar-vachanagamya chhe. paṇ bījā visheṣharūp dharmo jeo vachananā viṣhay nathī evā paṇ anant dharmo chhe- je gnānagamya chhe, eṭale gnānamān jaṇāy evā chhe paṇ vachan dvārā kathanamān āvī shake nahīn. ahīn sudhī sāmānya vāt karī.
shiṣhyano prashna to ātmāno hato. ātmāmān anant dharmo kahyā chhe to te kayā kayā chhe? ahīn sudhī to vastunī (darek padārthanī) sāmānya sthiti batāvī. have ātmā paṇ ek vastu chhe, tethī temān paṇ potānā anant dharmo chhe. ātmānā anantadharmomān chetanapaṇun asādhāraṇ dharma chhe; kemake bījā achetan dravyomān te guṇ nathī, ane ātmāmān paṇ svaparane jāṇavānī tākātavāḷo bījo ekey guṇ nathī. vaḷī sajātīy jīv dravyo anant chhe.
PDF/HTML Page 31 of 4199
single page version
temanāmān jo ke chetanapaṇun chhe, to paṇ saunun chetanapaṇun nij nij svarūpe judun judun chhe; kemake darek dravyane pradeshabhed hovāthī darek dravyanā pradesho-kṣhetra bhinna chhe; koīnun koīmān bhaḷatun nathī. ā chetanapaṇun potānā anantadharmomān vyāpak chhe. joyun? tattva kahyun hatun ne? anant dharmo chhe, temān chaitanyane mūḷatattva kahyun chhe. kemake anantadharmomān chetanapaṇun vyāpak chhe. tene ā sarasvatīnī mūrti dekhe chhe. shrutagnān ane kevaḷagnān dekhe chhe ane vāṇī dekhāḍe chhe. ā rīte enāthī sarva prāṇīonun kalyāṇ thāy chhe. māṭe ‘sadā prakāsharūp raho’ evun āshīrvādarūp vachan kahyun chhe.
pratham kaḷashamān māṅgaḷik karatān sarvagnapaṇun siddha karyun. kharekhar to jīvano sarvagna svabhāv chhe. e tenun svarūp chhe. sarvagnapaṇun potānī anubhūtinī kriyāthī pragaṭ thāy chhe. chaitanyatattva-gnāyakabhāv potānā badhā dharmomān vyāpak chhe. pratham kaḷashamān sarvagnasvarūp ane pragaṭ sarvagnapaṇun siddha karyun. ātmā sarvagnasvabhāv kahetān pote jāṇanār-dekhanār svabhāv chhe, eṭale akartāpaṇun chhe. kramabaddhaparyāyano nirṇay akartāpaṇānā nirṇayamān thāy chhe. dravyanī paryāy kramasar thāy chhe. emān ātmānun kartr̥utva nathī. kramasar thāy emān kartr̥utva shun? kramabaddhaparyāyamān akartāpaṇun athavā astithī gnātāpaṇun ja siddha karyun chhe. jyān par vastunī ke potānī rāgādi paryāyanun paṇ karavun nathī tyān akartāpaṇun arthāt gnātāpaṇun chhe. gnātāpaṇāno anubhav thavo e samyakdarshan chhe. bījā kaḷashamān sarvagnanī vāṇīne namaskār karyo chhe. sarvagnanī vāṇī paṇ sarvagnapaṇun siddha kare chhe, paranun akartāpaṇun batāvī gnātāpaṇun siddha kare chhe.
PDF/HTML Page 32 of 4199
single page version
have kaḷash trījāmān paṇ ‘chinmātra mūrti’ kahīne ātmā sarvagnasvabhāvī chhe em siddha karyun chhe. ā kaḷashamān ṭīkākār āchārya (amr̥utachandrāchāryadev) ā granthanun vyākhyān karavānā phaḷane chāhatān pratignā kare chheḥ-
दविरतमनुभाव्यव्याप्तिकल्माषितायाः।
मम परमविशुद्धिः शुद्धचिन्मात्रमूर्ते–
र्भवतु समयसारव्याख्यायैवानुभूतेः।। ३।।
shrīmān amr̥utachandrāchārya kahe chhe ke samayasār eṭale shuddhātmā ane teno vāchak samayasār granth-shabdo tenī vyākhyā eṭale ṭīkāthī ja -‘vyākhyayaiv’ shabda chhe! ne mārī anubhūti eṭale anubhavanarūp pariṇatinī param vishuddhi thāo. juo ‘ev’ shabda paḍayo chhe. eṭale kathanī vā ṭīkāthī ja mārī anubhavanarūp pariṇatinī param vishuddhi thāo. ek bāju em kahevun ke ṭīkā karavāno bhāv to vikalpa chhe, kāraṇ ke ṭīkā e shabdo chhe tethī te paradravya chhe. paṇ em kahīne āchārya em kahevā māge chhe ke- hun muni chhun, traṇ kaṣhāyono to abhāv chhe, parantu pūrṇa vītarāgatā pragaṭ nathī. eṭale vikalpa chhe em siddha kare chhe.
have kahe chhe ke - ‘ṭīkāthī ja’ eno artha em chhe ke - ṭīkānā kāḷamān ṭīkā karavāmān mārun valaṇ to sarvagna svabhāvane paryāyamān siddha-pragaṭ karavānun chhe, ane mārun dhyey dhruv chhe; dhruv sarvagna svarūpī chhe. pragaṭ karavā yogya paryāy sarvagnatā chhe tethī ṭīkānā kāḷamān bhale ṭīkā thaī tyāre kevaḷagnān pragaṭ thayun nathī, paṇ nirmaḷatā thaī chhe ane nirmaḷatā thaī chhe ane nirmaḷatā visheṣh thashe, kemake mārun dhyey dravya chhe. trījun pad chhe ne? ‘hun to chinmātra mūrti chhun.’ eṭale shuddha chinmātra, sarvagnasvabhāv-mātra mārun svarūp chhe. dravyadaṣhṭie
PDF/HTML Page 33 of 4199
single page version
to hun āvo chhun. aho! pratyek gāthā ane kaḷashadīṭh gnānanī pūrṇatāne varṇavī chhe. ‘chinmātra mūrti chhun.’ potāne ane jagatanā anya dravyo, temanā guṇ-paryāyone jāṇanār mātra dravya chhun. shaktionā varṇanamān jīvatva shakti, chiti shakti, gnān shakti, sarvagna shakti vagere darekamān gnān āve chhe. gnān vinā bījī chījane ane potānā anantaguṇone jāṇe koṇ? bījā guṇo kāī jāṇatā nathī, jāṇanār to gnān chhe. āvā gnānamātra dravyasvabhāvanun ja ṭīkānā kāḷamān gholan chhe, evo artha chhe.
have ‘anubhūtinī param vishuddhi thāo’ em kahe chhe. kaḷashaṭīkākāre (rājamallajīe) ‘anubhūti’ no artha hun trikāḷ anubhūtisvarūp chhun em dravyadraṣhṭino- samyakdarshanano je viṣhay chhe te arthamān līdho chhe. ‘chinmātra mūrti’ kahetān jem shuddha shuddha ek chaitanyasvabhāv līdho tem. ahāhā...!! ‘anubhūti’ kahetān anant anant atīndriy sahaj sukhasvarūp ja hun chhun em līdhun chhe. samayasāranī 73 mī gāthāmān āve chhe ne ke- je paryāyamān ṣhaṭkārakonā samūharūp pariṇaman-bhale samyakdarshan-gnān-chāritranī nirmaḷ paryāyarūp ho-tethī pār-bhinna anubhūtimātra shuddha- evo ahīn dravyadraṣhṭinā viṣhayarūp ‘anubhūti’ no artha līdho chhe. āvī ja vāt pravachanasār-charaṇānuyog chūlikā (gāthā 202, ṭīkā) mān līdhī chhe. tyān samyakdraṣhṭi puruṣh jene gnānajyoti pragaṭ thaī chhe te munipaṇun- antarasthiratā karavā māge chhe. te strī pāse rajā māge chhe. kahe chhe-ā sharīrane ramāḍanārī he strī! tun mane chhoḍ, kemake hun mārī anubhūti (ramaṇī) je anādinī chhe enī pāse javā māgun chhun- ahīn ‘anubhūti’ e paryāy nahīn, paṇ vastu-māro nāth je trikāḷ anubhūtisvarūp ja chhe te-enī pāse javā māgun chhun. kaḷashaṭīkākāre paṇ ‘anubhūti’ eṭale trikāḷ anant sahaj-sukhasvarūpaātmā em līdhun chhe. munine āvā chinmātra, anubhūtisvarūp shuddhātmānun ja ṭīkānā kāḷamān gholan chhe tethī ja visheṣh visheṣh nirmaḷatā thashe em bhāvanā chhe.
mārī paryāyamān anubhūti-svabhāvane anusarīne nirmaḷ pariṇati chhe em siddha karī te anubhūtinī-pariṇatinī param vishuddhi kahetān samasta rāgādi vibhāv rahit utkr̥uṣhṭa nirmaḷatā thāo em bhāve chhe. bhale ṭīkānā kāḷamān nirmaḷatā pūrṇa thaī nathī, parantu ṭīkānā kāḷamān mārun dhyey to dhruvadhām sarvagnashakti-svabhāv ja chhe. eṭale dhyeyane kāraṇe mārī shuddhi vadhatī jāy chhe, kemake dhyeyamānthī mārī draṣhṭi khasatī nathī. ṭīkā karatān mārī param vishuddhi thāo eno artha e ke ṭīkānā kāḷamān mārī param vishuddhi thāo. tyān mārun dhyey to dravyasvabhāv chhe, paṇ ā shāstranā bhāvo visheṣh spaṣhṭa thāy evo vikalpa āvyā kare chhe. chhatān ṭīkā lakhatī veḷā paṇ mārun jor to andaramān shuddha dravya upar varte chhe, tethī mārī param vishuddhi thashe em nishchay chhe. mane vishuddhi nathī em nathī, paṇ param vishuddhi
PDF/HTML Page 34 of 4199
single page version
thāo em kahe chhe. eṭale ṭīkānā kāḷamān māro sādhak svabhāv vadhashe-nishchayathī vadhashe. bhagavānane pūchhayun nathī ke ṭīkā karatī vakhate mane param vishuddhi thashe ke nahīn? paṇ hun ‘shuddha chinmātra mūrti chhun’ ne? ahāhā...!! āchāryadev kahe chhe-ātmāno je ‘gna’ svabhāv-tenī mane draṣhṭi ane āshray chhe tethī paryāyamān je vishuddhi -nirmaḷatā chhe te vadhīne param vishuddha thashe em nishchay thayo chhe. ahāhā...! shun apratihat draṣhṭi! shun chaitanyanā anubhavanī balihārī!! ane shun chaitanyanā pūrṇasvabhāvanā sāmarthyanī chamatkārī ramat!!!
prabhu! tun sāmbhaḷ. tun sarvagnasvarūpī chho ke nahīn? nāth! tun koṇ chho ane kevaḍo chho? tun jevo chho tevo jo khyālamān āvī jāy to kramabaddha, akartāpaṇun ane gnātāpaṇun siddha thaī jāy. āmān niyatavād chhe paṇ pāñchey samavāy ekīsāthe chhe. svabhāv, puruṣhārtha, bhavitavya, kāḷalabdhi, karmanā upashamādi -badhā ekasāthe chhe.
mārī shuddhi thaī chhe ane visheṣh āshray thatān shuddhi vadhashe, e badhī mane khabar chhe. hun ā bhāve ja -samyakdarshan ane samyakgnānanā bhāve ja pūrṇa kevalagnān levāno chhun. vishuddhi thāo em kahyun emān ja e āvyun ke pragaṭ vishuddhi sāthe ashuddhi paṇ chhe; nahīn to param vishuddhi thāo e kevī rīte kahet? ashuddhatāno ansh anādino chhe. mārī paryāyamān je ashuddhatāno ansh chhe, e pariṇatino hetu moh nāmanun karma chhe. pariṇati vikārī chhe māṭe par pariṇati kahī, kemake ā pariṇati svabhāvabhūt nathī. niyamasāranā kaḷashamān (kaḷash 2pa3) āve chhe ke -muninī dashā ane kevaḷagnānīnī dashāmān pher māne te jaḍ chhe. ahīn muni em kahe chhe ke mārī dashāmān jarā rāg chhe. niyamasāramān, ā je jarī rāgānsh chhe tene gauṇ karī nākhyo chhe, kemake e nīkaḷī javāno chhe. tethī em kahyun ke munimān ane kevaḷīmān pher nathī; pher māne te jaḍ chhe. pravachanasāranī chhellī pāñch gāthāo -pañcharatna-emān em kahyun chhe ke -jeṇe mokṣhamārga sādhyo chhe tene ame mokṣhatattva kahīe chhīe. parantu ahīn jarā ashuddhi chhe em khyālamān līdhun chhe.
ā ashuddha pariṇatino hetu moh nāmanun karma chhe. ā nimitta-naimittik sambandh chhe. tenā udayanā vipākane līdhe vikār chhe em nathī. paṇ mārun vipākamān joḍāṇ thayun ene līdhe chhe. mārī pariṇati nabaḷī-kamajor chhe eṭale joḍāī jāy chhe. tyān nimitta kāī karatun nathī. ek bāju em kahe ke ‘samakitīne āsrav ane bandh hoy nahin’ e mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāyanā abhāvanī apekṣhāe chhe. ek bāju ek kahe ke ‘gnānīno bhog nirjarāno hetu chhe,’ e draṣhṭinā joranī apekṣhāe vāt karī chhe. ahīn muni kahe chhe ke māre ashuddhatāno paṇ ansh chhe, temān nimitta mohakarma chhe.
PDF/HTML Page 35 of 4199
single page version
rāgādi pariṇāmonī vyāpti mārāmān mārāthī chhe. paryāyamān vikāranī vyāpti mārī kamajorīne laīne anādinī chhe. keṭalīk pariṇati nirmaḷ hovā chhatān pūrṇa nirmaḷ nahīn hovāthī, māre nirantar kaluṣhit pariṇām chhe; enāthī hun vyāpta chhun. karma to nimittamātra chhe. svāmī kārtikey anuprekṣhāmān āve chhe ke -samakitī vastu tarīke potāne prabhu māne chhe, paṇ paryāyamān potāne tr̥uṇ-tulya pāmar māne chhe. kyān kevalagnānanī dashā ane kyān mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāyanā abhāvapūrvakanī chāritra dashā? dravya tarīke hun pūrṇa prabhu chhun, e mārun lakṣhya chhe. paryāyamān pāmaratā chhe, tr̥uṇ-tulya chhun. e ṭāḷavā māṭe māro prayatna ṭīkā karavā kāḷe chhe. antar svabhāv- sanmukh thavāmān ja mārā prayatnanī dashā chhe. munirāj kahe chhe ke mārī paryāyamān malinatā chhe, sañjvalan kaṣhāy chhe, chhatān dravye shuddha chhun. e shuddha svabhāvanī ekāgratānā baḷe sarva kaṣhāyano nāsh thaī mane param vishuddhi thashe e nishchit chhe.
bhāvārthaḥ– amr̥utachandrāchārya kahe chhe ke mārī pariṇatimān thoḍī ashuddhatā chhe e mārā lakṣha bahār nathī. hun shuddha ja thaī gayo ane ashuddhatā āve chhe e badhī nirjarī jāy chhe em nathī. ashuddhatā āve chhe eṭalī malin dashā chhe, eṭalo karmano bandh thāy chhe. temān mohakarma nimitta chhe. paryāyamān ashuddhatā chhe e mārāthī mārāmān vyāpta chhe. māṭe em garvamān na chaḍhī jaīsh ke samakit thaī gayun eṭale bas sarva thaī gayun. karmano thoḍo bandh thāy chhe, emān aushaddhatā nimitta paṇ chhe. juo, draṣhṭinun jor to dhruv upar chhe, ane paryāyamān shuddhatā ane ashuddhatā banne anshonun gnān yathārtha varte chhe.
shuddha dravyanun jene prayojan chhe eṭale je gnānamān, shuddha pūrṇa dravya-svabhāv-gnāyak vītarāgasvabhāv-dhruv ekarūp svabhāvanun ja prayojan chhe evā dravyārthikanayanī draṣhṭie hun ‘shuddha chinmātramūrti’ chhun. badhā samyakdraṣhṭi potāne dravyadraṣhṭie shuddha chinmātra mūrti māne chhe. chothe, pāñchame, chhaṭhṭhe guṇasthāne paryāyamān pher chhe e vāt judī chhe. mokṣhamārga prakāshakamān (rahasyapūrṇa chiṭhṭhīmān) āve chhe ke jevun samakit tiryañchanun evun samakit siddhanun. dravyadraṣhṭie chinmātra mūrti chhun, paṇ pariṇatimān mohakarmanā udayanun nimitta pāmīne malinatā mārāthī chhe. mokṣhamārga prakāshak pratham adhikāramān āve chhe ke - munine ashubh bhāv to chhe ja nahīn, phakta koī dharmalobhī jīvane dekhīne upadesh devānor shubh bhāv āve chhe; e shubh bhāv paṇ potānā puruṣhārthanī kamajārī chhe.
chhaṭhṭhe guṇasthāne, dhyānanā chār bhāg paḍatān ārtadhyān haju chhaṭhṭhe chhe em āve chhe. chha leshyāmān chhaṭhṭhe guṇasthāne kr̥iṣhṇa, nīl ane kāpot nathī, jyāre pīt, padma ane shukal kahī chhe. chhaṭhṭhe guṇasthāne kaṣhāyano ansh chhe ne? eṭalun ārtadhyān chhe. eṭalo ātmā pīḍāy chhe. māṭe kyān kyān kaī apekṣhāe kathan chhe e barābar samajavun joīe.
PDF/HTML Page 36 of 4199
single page version
āchāryadev kahe chhe ke ā samayasār granthanī ṭīkā karavānun phaḷ e chāhun chhun ke- mārī pariṇati rāgādi rahit shuddha thāo. ṭīkā karavāmān paradravya upar lakṣha chhe. ek taraph em kahe ke paradravya upar lakṣha kare to rāg thayā vinā rahe nahīn. mokṣhapāhuḍamān 16mī gāthāmān kahyun chhe ke ‘paradavvāo duggaī’. (eṭale paradravya upar lakṣha jashe to rāg thashe ane tethī ātmānī durgati thashe eṭale chār gatimān bhramaṇ thashe.) ṭīkānā shabdo chhe te paradravya chhe. paradravya par lakṣha jāy to rāg to chhe; paratun jor vikalpa upar nathī, jor dhruvasvabhāv upar chhe māṭe ā ṭīkāthī mārī pariṇati rāg rahit shuddha thāo em apekṣhāthī kahyun chhe. upadeshano vikalpa ūṭhe chhe e rāg chhe; rāg chhe eṭalun bandhan chhe. rāganī dishā par taraph chhe, rāganī dashā melī chhe; paṇ mārun jor dravyasvabhāv upar hovāthī mane shuddha svabhāvanī prāpti thashe em kahyun chhe. pariṇatimān param vishuddhi thāo, bījī koī chāhanā nathī. ṭīkā karavāthī mārī khyāti vadhe ke prashansā thāy ke lok abhinandan āpe e chāhanā nathī. hun ṭīkānā phaḷamān lābh, khyāti, pūjādi chāhato nathī. ā prakāre āchāryadeve ṭīkā karavānī pratignā līdhī ane garbhitapaṇe enā phaḷanī prārthanā karī.
PDF/HTML Page 37 of 4199
single page version
अथ सूत्रावतारः–
have mūḷagāthāsūtrakār shrī kundakundāchārya granthanā ādimān maṅgaḷapūrvak pratignā kare chheḥ -
vandī kahun shrutakevaḷī–bhāṣhit samayaprābhr̥ut aho! 1.
gāthārthaḥ– āchārya kahe chheḥ hun [ध्रुवम] dhruv, [अचलाम्] achaḷ ane [अनौपम्यां] anupam-e traṇ visheṣhaṇothī yukta [गतिं] gatine [प्राप्तान्] prāpta thayel evā [सर्वसिद्धान्] sarva siddhone [वंदित्वा] namaskār karī, [अहो] aho! [श्रुतकेवलिभणितम्] shrutakevaḷīoe kahelā [इदं] ā [समयप्राभृतम्] samayasār nāmanā prābhr̥utane [वक्ष्यामि] kahīsh.
ṭīkāḥ– ahīn (sanskr̥it ṭīkāmān) ‘अथ’ shabda maṅgaḷanā arthane sūchave chhe. granthanā ādimān sarva siddhone bhāv-dravya stutithī potānā ātmāmān tathā paranā ātmāmān sthāpīne ā samay nāmanā prābhr̥utanun bhāvavachan ane dravyavachanathī paribhāṣhaṇ sharū karīe chhīe- em shrī kundakundāchārya kahe chhe. e siddha bhagavanto, siddhapaṇāne līdhe, sādhya je ātmā tenā pratichchhandanā sthāne chhe, - jemanā svarūpanun sansārī bhavya jīvo chintavan karīne, te samān potānā svarūpane dhyāīne, temanā jevā thaī jāy chhe ane chāre gatiothī vilakṣhaṇ je pañchamagati mokṣha tene pāme chhe. kevī chhe te pañchamagati? svabhāvabhāvarūp chhe tethī dhruvapaṇāne avalambe chhe. chāre gatio paranimittathī thatī hovāthī dhruv nathī, vināshik chhe; ‘dhruv’ visheṣhaṇathī pañchamagatimān e vināshikatāno vyavachchhed thayo. vaḷī te gati
PDF/HTML Page 38 of 4199
single page version
kevī chhe? anādi kāḷathī anya (par) bhāvanā nimittathī thatun je paramān bhramaṇ tenī vishrānti (abhāv) vash achalapaṇāne pāmī chhe. ā visheṣhaṇathī, chāre gatione paranimittathī je bhramaṇ thāy chhe teno pañchamagatimān vyavachchhed thayo. vaḷī te kevī chhe? jagatamān je samasta upamāyogya padārtho chhe temanāthī vilakṣhaṇ adbhūt māhātmya hovāthī tene koīnī upamā maḷī shakatī nathī. ā visheṣhaṇathī, chāre gatiomān je paraspar kathañchit samānapaṇun maḷī āve chhe teno pañchamagatimān vyavachchhed thayo. vaḷī te kevī chhe? apavarga tenun nām chhe. dharma, artha ane kām- e trivarga kahevāy chhe; mokṣhagati ā vargamān nahi hovāthī tene apavarga kahī.- āvī pañchamagatine siddhabhagavanto pāmyā chhe. temane potānā tathā paranā ātmāmān sthāpīne, samayano (sarva padārthono athavā jīvapadārthano) prakāshak evo je prābhr̥ut nāmano arhatpravachanano avayav (ansh) tenun, anādi kāḷathī utpanna thayel mārā ane paranā morahanā nāsh māṭe, hun paribhāṣhaṇ karun chhun. kevo chhe te arhatpravachanano avayav? anādinidhan paramāgam shabdabrahmathī prakāshit hovāthī, sarva padārthonā samūhane sākṣhāt karanār kevaḷībhagavān sarvagnathī praṇīt hovāthī ane kevaḷīonā nikaṭavartī sākṣhāt sāmbhaḷanār tem ja pote anubhav karanār evā shrutakevaḷī gaṇadharadevoe kahel hovāthī pramāṇatāne pāmyo chhe. anyavādīonā āgamanī jem chhadmastha (alpagnānī) nī kalpanā mātra nathī ke jethī apramāṇ hoy.
bhāvārthaḥ– gāthāsūtramān āchārye ‘वक्ष्यामि’ kahyun chhe teno artha ṭīkākāre ‘वच् परिभाषणे’ dhātuthī ‘paribhāṣhaṇ’ karyo chhe. teno āshay ā pramāṇe sūchit thāy chheḥ chaud pūrvamān gnānapravād nāmanā pāñchamān pūrvamān bār ‘vastu’ adhikār chhe; temān paṇ ek ekanā vīsh vīsh ‘prābhr̥ut’ adhikār chhe. temān dashamān vastumān samay nāmanun je prābhr̥ut chhe tenān mūḷ sūtronā shabdonun gnān to pahelān moṭā āchāryone hatun ane tenā arthanun gnān āchāryonī paripāṭī anusār shrī kundakundāchāryane paṇ hatun. temaṇe samayaprābhr̥utanun paribhāṣhaṇ karyun-paribhāṣhāsūtra bāndhyu. sūtranī dash jātio kahevāmān āvī chhe temān ek ‘paribhāṣhā’ jāti paṇ chhe. adhikārane je yathāsthānamān arthadvārā sūchave te paribhāṣhā kahevāy chhe. shrī kundakundāchārya samayaprābhr̥utanun paribhāṣhaṇ kare chhe eṭale ke samayaprābhr̥utanā arthane ja yathāsthānamān jaṇāvanārun paribhāṣhāsūtra rache chhe.
āchārye maṅgaḷ arthe siddhone namaskār karyo chhe. sansārīne shuddha ātmā sādhya chhe ane siddha sākṣhāt shuddhātmā chhe tethī temane namaskār karavo uchit chhe. koī īṣhṭadevanun nām laī namaskār kem na karyo tenī charchā ṭīkākāranā maṅgaḷ par karelī chhe te ahīn paṇ jāṇavī. siddhone ‘sarva’ evun visheṣhaṇ āpyun chhe; tethī te siddho anant chhe evo abhiprāy
PDF/HTML Page 39 of 4199
single page version
batāvyo ane ‘shuddha ātmā ek ja chhe’ evun kahenār anyamatīonā vyavachchhed karyo. shrutakevaḷī shabdanā arthamān, (1) shrut arthāt anādinidhan pravāharūp āgam ane kevaḷī arthāt sarvagnadev kahyā, tem ja (2) shrut-apekṣhāe kevaḷī samān evā gaṇadharadevādi vishiṣhṭa shrutagnānadharo kahyā; temanāthī samayaprābhr̥utanī utpatti kahī chhe. e rīte granthanī pramāṇatā batāvī ane potānī buddhithī kalpit kahevāno niṣhedh karyo; anyavādī chhadmastha (alpagnānī) potānī buddhithī padārthanun svarūp game te prakāre kahī vivād kare chhe tenun asatyārthapaṇun batāvyun.
ā granthanā abhidhey, sambandh, prayojan to pragaṭ ja chhe. shuddha ātmānun svarūp te abhidhey chhe. tenā vāchak ā granthamān shabdo chhe temano ane shuddha ātmāno vāchyavāchakarūp sambandh te sambandh chhe. shuddhātmānā svarūpanī prāpti thavī te prayojan chhe.
pravachan nambar pa–6 tārīkh 3–12–7p, 4–12–7p
āchārya kahe chhe ke hun dhruv, (ahīn dhruv paryāyanī-siddha gatinī vāt chhe) achal ane anupam e traṇ visheṣhaṇothī yukta gatine prāpta thayel sarva siddhone - badhā siddhone namaskār karīne ‘shrutakevalī bhaṇitam’ kahetān bhagavān shrutakevaḷī ane kevaḷī bannenā kahelā ā samayasār nāmanā prābhr̥utane kahīsh.
ahīn sanskr̥it ṭīkāmān ‘अथ’ shabda maṅgaḷanā arthane sūchave chhe. anādino je agnānabhāv teno dravyanā āshraye nāsh karī samyakdarshan ane samyaggnān pragaṭ karyun tyān sādhakabhāvanī sharūāt thaī tyānthī māṅgaḷik ane dharmanī sharūāt thāy chhe. anant kāḷathī dravyanā āshraye je sādhakabhāvanī sharūāt thaī na hatī te thaī enun nām māṅgaḷik chhe. अथ प्रथमतः ā be shabdothī shāstranī sharūāt karī chhe.
amr̥utachandrāchārya mahāmuni hatā. samayasāranī je ā ṭīkā chhe evī ṭīkā bharatakṣhetramān digambar shāstromān bīje kyāy nathī. anya matamān to hoy ja shānī? muni kone kahevā enī lokone khabar nathī. muni to parameshvar chhe. jene traṇ kaṣhāyano abhāv thayo chhe; bāpu, e shun chīj chhe! samyakdarshan paṇ ek alaukik chīj chhe. to paṇ chāritra to ethī ya visheṣh alaukik chhe. āvā chāritravant santanī ā ṭīkā chhe. amr̥utachandranān ā amr̥ut vachano chhe, ekalān amr̥ut varasāvyān chhe. santo to tīrthaṅkar parameshvaranā keḍāyato chhe. emanī ṭīkāmān shun kahevānun hoy?
PDF/HTML Page 40 of 4199
single page version
granthanī ādimān āchārya sarva siddhone eṭale anant siddhone bhāv ane dravya stutithī namaskār kare chhe. joyun? andar bhāvathī eṭale gnāyakanī sanmukh thaīne - emān ekākār thaīne stuti kare chhe; tathā dravyathī eṭale vikalpathī stuti kare chhe. ‘vandittun’ chhe ne? eṭale bhāv ane dravya stutithī namaskār. andaramān potāmān shuddhachaitanyaghan taraphanun pariṇaman thayun e bhāv namaskār chhe ane siddha bhagavān āvā chhe evo (temanā svarūpano vichār) vikalpa ūṭhavo e dravyanamaskār chhe.
sarva siddhone bhāv-dravya stutithī potānā ane paranā ātmāmān sthāpīne- eṭale ke mārā ātmāmān ane sāmbhaḷanār shrotāonā ātmāmān, bannemān hun siddhone sthāpun chhu.n ahāhā..! gnānanī paryāy alpagna hovā chhatān anant anant siddhono satkār kare chhe. anantagnānane prāpta paramātmāne ek samayamān (paryāyamān) sthāpan kare chhe. ā ja enun vandan chhe. anantā siddhone paryāyamān sthāpe te ‘vandittu’ chhe. vandittuno artha sthāpe. sthāpe eṭale gnānanī paryāyamān rākhe. rākhe eṭale? ātmānun sādhya siddhadashā chhe ne? eṭale sādhyane paryāyamān sthāpe chhe.-rākhe chhe. ām sāmbhaḷanār ane kahenār bannemān siddha paryāyanun sthāpan karī sambhaḷāvavānī vāt kare chhe.
ahāhā...! ahīn kahe chhe ke ame anant siddhone namaskār karīe chhīe. jeṇe anant siddho ane kevaḷīone matignānanī paryāyamān svīkāryā enī paryāy svadravya taraph ḍhaḷī jashe. paryāyamān āṭalun jor āve-anant siddha ane kevaḷīone sthāpe-tyān lakṣha dravya taraph jatun rahe chhe. ā eno lābh chhe.
āchārya kahe chhe ke āgaḷ māre paṇ siddha thavun chhe ane shrotāone paṇ siddha thavun chhe eṭale potānā ātmāmān tathā shrotāonā ātmāmān anant siddhonī sthāpanā karun chhun. kāraṇ ke siddha thavāno kāḷ māre haju nathī ane shrotāne paṇ nathī, māṭe siddhanun paryāyamān pastānun (prasthānun) mūkun chhun. laukikamān paṇ pastānun kare chhe ne? jem vār-kavār hoy ane koī prasaṅge bahār javānun thāy to sherīmān bījāne tyān pastānun mūkī āve, pachhī bīje divase tyānthī laīne nīkaḷe. tem ahīn paryāyamān anant siddhone pastānāmān mūke chhe (sthāpanā kare chhe). have hun siddhamān javāno chhun, tenun ā maṅgaḷ prasthān chhe. ahā! shrotāne paṇ em kahe chhe. pāñchamī gāthāmān āvyun ne? ‘jo hun (shuddhātmānun svarūp) dekhāḍun to pramāṇ karaje’ dravyano āshray-karīne anubhav karīne pramāṇ karaje. hā pāḍavānā vikalpathī -em nahī; paryāyane dravya taraph vāḷīne anubhavathī pramāṇ karaje.