Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 2.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 210

 

PDF/HTML Page 41 of 4199
single page version

34 [ samayasār pravachan

aho! samayasāranī ṭīkānā prārambhamān ja uparathī sākṣhāt kevaḷī utāryā chhe. parameṣhṭhīpadamān sthit munirājanī vāṇī paramānthī sukhabuddhinī kalpanānun virechan karāvanār auṣhadh chhe. shrīmade kahyun chhe ne keḥ-

‘vachanāmr̥ut vītarāganān param shānt–ras mūḷ,
auṣhadh je bhavaroganān kāyarane pratikūḷ.’

ahāhā...! jinavachan e to svaparanun bhed-vignān karāvī param shānti pamāḍanārān aiāṣhadh chhe. mithyāvāsanāothī utpanna thatā bhavarogane maṭāḍanārān chhe. paṇ arere! te kāyar kahetān viṣhayavāsanānā kalpit sukhamān rāchatā evā napunsakone suhātān nathī- anukūḷ lāgatān nathī.

ā rīte paryāyamān siddhone sthāpīne ‘samay’ nāmanā prābhr̥utanun bhāvavachan eṭale nirmaḷ dashā ane dravyavachan eṭale vikalpathī paribhāṣhaṇ sharū karīe chhīe. em kundakundāchāryadev kahe chhe.

ahīn je kahyun ke ame siddhane namaskār karīe chhīe e vyavahārathī vāt upāḍī chhe. siddha, sādhya chhe ne? eṭale paryāyamān je siddha sthāpyā e jāṇavā māṭe chhe, āshray māṭe nahīn. āshray yogya dhyey to trikāḷ, dhruv, svabhāve siddha evo nij shuddhātmā chhe.

āgaḷ 16 mī gāthāmān āvashe ke ‘sādhu puruṣhe darshan, gnān ane chāritrane sadā sevavān’ loko paryāyanā bhedathī jāṇe chhe māṭe paryāyathī kathan chhe. sevavo chhe to ek ātmā, traṇ bhed nahīn. traṇ bhed to paryāy chhe, tethī te vyavahār chhe. bhagavān ātmā shuddha chaitanyaghan je ek svarūpe chhe ene ekane ja sevavo chhe, paṇ loko paryāyathī-vyavahārathī samaje chhe māṭe bhedathī kathan karyun chhe; ādaravā māṭe nahīn. tem ahīn anant siddhone paryāyamān tenun gnān karāvavā māṭe sthāpyā chhe; ke sādhya je siddhapad enun āvun pūrṇa svarūp chhe. dhyey (dhyān karavā yogya) to dravya chhe. bhed pāḍavo te vastunun gnān karāvavā māṭe barābar chhe, paṇ dhyey to ‘ek’ dravya ja chhe.

mokṣhamārgaprakāshakanī pāchhaḷ rahasyapūrṇa chiṭhṭhīmān jyān savikalpathī nirvikalpanun kathan karyun chhe tyān kahyun chhe ke ‘chinmay ātmā ekasvarūpe chhe., emān sarva pariṇām ekāgra thāy chhe.’ māṭe dravya ane pariṇām ek thaī gayā em nahīn. (ane dravya ane pariṇām be thaīne draṣhṭino viṣhay bane chhe em paṇ nahīn.) chinmātra ātmā ke je dravyārthikanayano-nishchayanayano ane samyakdarshanano viṣhay chhe te to ekasvarūpe ja chhe, traṇ rūpe nahīn. traṇ


PDF/HTML Page 42 of 4199
single page version

bhāg-1 ] 3p

rūpe pariṇaman chhe em kahevun e asatyārtha nayathī kahevāmān āve chhe. samyakdarshan thatān dravyanā badhā nirmaḷ pariṇām dravya taraph ḍhaḷe chhe, ekalī shraddhānī paryāy ja ḍhaḷe chhe em nahīn. phakta malin pariṇām bahār rahī jāy chhe. dravyārthik nayanī mukhyatāmān ‘ekanā sevananī ja’ (dhruv ātmānī ja) mukhyatā hoy chhe. te kāḷe traṇe rūpe pariṇamavun ene gauṇ karīne-vyavahār kahīne asatyārtha kahe chhe.

gāthā 16 (samayasār) nā kaḷash 17 mān āve chhe ke -‘ātmā ek chhe to paṇ vyavahāradraṣhṭithī joīe to traṇ svabhāvapaṇāne līdhe anekākārarūp (mechak) chhe, kāraṇ ke darshan, gnān ane chāritra -e traṇ bhāve pariṇame chhe. joyun? darshan, gnān, chāritra e traṇepaṇe pariṇame chhe e vyavahārakathan chhe. ā ja kaḷashanā bhāvārthamān khulāso chhe ke shuddha dravyārthikanaye ātmā ek chhe. ā nayane pradhān karī kahe tyāre paryāyārthikanay gauṇ thayo, tethī ekane traṇarūpe (darshan, gnān, chāritra em traṇarūpe) pariṇamavo kahevo te sadbhūt vyavahār chhe; rāg chhe te asadbhūt vyavahār chhe. (ātmā rāgarūpe pariṇame chhe em kahevun te asadbhūt vyavahār chhe.)

ahā! pariṇamananī traṇ nirmaḷ dashāne vyavahār kahī, asatyārtha kahī to dravyane nirmaḷ paryāy sāthe laīne draṣhṭino viṣhay banāve e to ghaṇun sthūḷ thai gayun (evī mānyatā) viparīt ane ūndhī draṣhṭi chhe. nishchayanayano viṣhay ek ansh chhe, pramāṇ nathī. je ‘ekarūp’ chhe te dravyārthikanayano viṣhay chhe. ek vastune dravyārthikanaye-nishchayanayathī jyāre ‘ek’ kahī tyāre bījo nay haju bākī rahī gayo; kemake vastuno bījo ansh chhe ne? tene viṣhay karanār vyavahāranay bākī rahī gayo, anyathā nay ja kahevāy nahīn. traṇapaṇe pariṇame chhe e paryāyaansh vyavahāranayano viṣhay chhe. ā vyavahāranayanā viṣhayane gauṇ karī, te nathī, em asatyārtha kahel chhe. vaḷī dravyathī sāthe paryāy levī e paṇ vyavahār chhe. be thayā māṭe vyavahār chhe. bījī rīte kahīe to paryāy sadbhūt vyavahār chhe, ane trikāḷī dhruv dravya nishchay chhe; be maḷīne pramāṇano viṣhay thaī gayo ane pramāṇ pote vyavahāranayano viṣhay chhe, em pañchādhyāyīmān līdhun chhe.

have ahīn kahe chhe ke e siddha bhagavanto, siddhapaṇāne līdhe-eṭale siddha-pūrṇa- dashā prāpta thaī gaī chhe ene līdhe, sādhya je ātmā tenā pratichchhandanā sthāne chhe. pratichchhand eṭale paḍagho. rāṇapuramān rājāno nadīnā kāṇṭhe paththarano ūñcho mahel chhe. temān (ek jagāthī) avāj kare ane tyānthī avāj ūṭhe. avāj pāchho paḍe. āne paḍagho kahevāy. tem ahīn ‘he siddha?’ em bole tyān andar sāmo paḍagho paṇ evo paḍe ke ‘he siddha!’


PDF/HTML Page 43 of 4199
single page version

36 [ samayasār pravachan

athavā ahīn kahe ke ‘he bhagavān! tame tārajo.’ tyān andaramān sāmo pratighoṣh thāy ke ‘he bhagavān! tame tārajo.’ ā rīte siddha bhagavanto, siddhapaṇāne līdhe pratichchhandanā sthāne chhe. siddha bhagavān namūno chhe. (sādhyano namūno chhe). logassamān āve chhe ne? ‘siddhā siddha mam disatun.’ eṭale ke he siddha bhagavān! mane siddhapad do. ām temanā siddhonā svarūpanun sansārī bhavya jīvo chintavan karīne, te samān potānun svarūp dhyāvīne-eṭale ke ‘siddha samān sadā pad mero, ’ em potānun svarūp je shuddha chaitanyaghan, ānandakand enun dhyān karīne pūrṇatānī prāpti kare chhe.

ahīn paryāyanun dhyān karavānī vāt nathī. ahīn to mārun dravya ja siddha svarūp chhe, svabhāvathī shaktirūpe hun siddha ja chhun. niyamasāramān āve chhe ne? badhā sansārī jīvo (nishchayanayanā baḷe) siddha samān ja chhe, aṣhṭaguṇathī puṣhṭa chhe. ā svabhāvanī vāt chhe. dravye potānun siddhasvarūp chhe ene dhyāvīne, potānā trikāḷī svarūpanun dhyān karīne tenā jevo thaī jāy chhe. ahā! nirmaḷ paryāyamān dhyān konun chhe? dravyanun, ke je svarūpe pūrṇa, ānandasvarūp ekarūp chhe, ene paryāy viṣhay banāvīne dhyān kare chhe. param adhyātmataraṅgiṇīmān traṇ ṭhekāṇe āve chhe ke ‘dhyān viṣhay kuru’ -paryāyamān dravyane viṣhay banāv. eno artha e nathī ke ā paryāy chhe te dravyamān vāḷun chhun, paṇ paryāy dravya taraph vaḷī e dravyanun dhyān chhe. siddhanun dhyān-eṭale jevo pote siddha samān svabhāvathī chhe-tenun dhyān karatān siddha samān thaī jāy chhe; na thāy e prashna ja nathī. tethī chārey gatithī vilakṣhaṇ evī pañchamagati- mokṣhane pāme chhe. bījī gatio to vikāravāḷī chhe, tyānthī to pāchhun āvavun paḍe chhe. paṇ ā mokṣhagati to thaī e thaī, ‘sādi anant anant samādhi sukhamān.’ sādi-anantakāḷ siddhamān ja raheshe. aho! amr̥utachandre amr̥utanā nāthane amr̥ut gati prāpta karāvavānī adbhūt vāt karī chhe. amr̥ut relāvyān chhe! ‘re guṇavantā gnānī amr̥ut varasyān re pañcham kāḷamān!!

kevī chhe te pañchamagati? ‘dhuvamachalamaṇovaman’. dhruvatāthī pratham upāḍayun chhe. paryāy andar dhruv svabhāvamānthī āvī chhe ne? dhruvamānthī dhruv paryāy-siddha paryāy thaī chhe. siddha paryāyane vandan karavun chhe ne? e pañchamagati-siddha gati svabhāvarūp chhe. je ātmāno svabhāvabhāv chhe emānthī svabhāvabhāvaparyāy āvelī chhe. siddha bhagavānanī nirmaḷ paryāy svabhāvabhāvarūp chhe māṭe dhruvapaṇāne avalambe chhe-dhruvapaṇāne rākhe chhe. chār gatio par nimittathī-karmanā nimittathī thatī hovāthī dhruv nathī, vināshik chhe. chār gati vibhāvabhāvarūp vikārī avasthā chhe. ām dhruv visheṣhaṇathī pañchamagatimān vināshikatāno vyavachchhed thayo. jo ke mokṣhanī paryāy (siddha paryāy) paṇ nāshavān (utpād-vyayarūp) chhe, chhatān ahīn


PDF/HTML Page 44 of 4199
single page version

bhāg-1 ] 37

mokṣhanī paryāy evī ne evī rahevānī chhe, e apekṣhāe vināshik nathī em kahyun chhe. siddhagatinun pariṇaman bhale ho, paṇ evun ne evun rahe chhe māṭe tene vināshikatā rahit (dhruv) kahevāy chhe.

vaḷī te kevī chhe? achaḷ chhe. siddhagati achaḷ chhe. achaḷ svabhāvamānthī āvī chhe māṭe achaḷ chhe. siddhadashā ek vakhat thaī pachhī temān pheraphār thato nathī. anādikāḷathī par bhāvanā nimittathī thatun je paramān bhramaṇ tenī vishrāntivash achaḷapaṇāne pāmī chhe. ā visheṣhaṇathī chārey gatione paranā nimittathī je bhramaṇ thāy chhe teno pañchamagatimān vyavachchhed thayo. jevo svabhāv achaḷ chhe tevī ja siddhagati achaḷ thaī chhe, eṭale pharatī nathī.

vaḷī te kevī chhe? anupam chhe. ahāhā...! siddhagati, enī shī vāt! samasta upamāyogya padārtho temanāthī vilakṣhaṇ, adbhut māhātmyavāḷī hovāthī tene koīnī upamā maḷī shakatī nathī. siddhane upamā siddhanī. siddhanī, bījānī sāthe upamā thaī shakatī nathī ahāhā...! ek samayamān jene anant atīndriy ānand, anant kevaḷagnān, anant darshan, anant vīrya, anant svachchhatā, anant prabhutā... ene konī upamā āpavī? ā visheṣhaṇathī chārey gatiomān je paraspar samānapaṇun maḷī āve chhe teno pañchamagatimān vyavachchhed thayo. moṭā chakravartīne svarga jevun sukh chhe em upamāthī kahevāy, paṇ pañchamagatine koī upamā āpī shakāy em nathī.

vaḷī te kevī chhe? apavarga tenun nām chhe. siddhagatinun nām apavarga chhe. dharma, artha, ane kāmathī bhinna chhe. e trivargamān e āvatī nathī tethī apavarga chhe. dharma eṭale puṇya, artha eṭale lakṣhmī, ane kām eṭale viṣhayanī vāsanā -ā trivarga chhe. mokṣhagati ā vargamān nathī.

lyo, ā siddha bhagavānane vandan karīne māṅgaḷik karyun. āvā siddha bhagavān chhe em gnān karīne temane vandan karyun, temano ādar karyo. oghe oghe ‘ṇamo siddhāṇan’ kahe em nahīn em ahīn kahe chhe. ākhā sansārano-chorāshīnā avatārano abhāv thaīne siddha gati utpanna thaī chhe, bhāī. e vyay vināno utpād thayo chhe. pravachanasāramān āve chhe ke siddha bhagavānane sansārano je vyay thayo chhe te utpād vināno vyay chhe. sansārano je nāsh thayo te have utpanna nahīn thāy. ahā! siddhagati je utpanna thai chhe te vyay vinānī utpanna thai chhe. āvā siddhanī vandanā karī chhe.


PDF/HTML Page 45 of 4199
single page version

38 [ samayasār pravachan

ām siddhone potānā ātmāmān tathā paranā ātmāmān sthāpīne samayano (sarva padārthono athavā jīv padārthano) prakāshak prābhr̥ut nāmano arhat-pravachanano avayav-ansh, tenun hun paribhāṣhaṇ karun chhun ā samay prābhr̥ut e sarva padārthono vā jīv padārthano prakāshak chhe ane te arhat pravachanano ansh kahetān bhagavān shrī arihantanā shrīmukhethī nīkaḷelī divyadhvani -vāṇī-pravachan eno ek ansh chhe. tenun, anādikāḷathī utpanna thayel mārā ane paranā mohanā nāsh māṭe paribhāṣhaṇ karun chhun. ahīn āchāryashrī-mārāmān (potāmān) paṇ chāritramohanī je alpa asthiratā chhe teno tathā par jīvomān je mithyātva-rāgādi chhe teno nāsh karavānī vāt kare chhe māre paṇ hajī alpa moh chhe em kahe chhe. amr̥utachandrāchārye trījā kaḷashamān kahyun hatun ne ke ā ṭīkā karatān mārā mohano nāsh thashe. teoshrīnī ja ā ṭīkā chhe ne?! kahe chhe ke mārā ane paranā mohanā nāsh māṭe paribhāṣhaṇ karun chhun, eṭale ke vyākhyā karun chhun.

ā samayasār chhe e arhat-pravachanano avayav eṭale ansh chhe. kevo chhe te avayav? anādinidhan paramāgam shabdabrahmathī prakāshit chhe, sarva padārthonā samūhane sākṣhāt karanār kevaḷī bhagavān sarvagnathī praṇīt chhe. ām kahīne ā samayasāranī prāmāṇikatā siddha kare chhe. samayasār banyun chhe kem? anādi paramāgam chhe emānthī banyun chhe, ane sarvagna bhagavāne te kahyun chhe-praṇīt karyun chhe, ane kevaḷīonā nikaṭavartī sākṣhāt (sīdhā) sāmbhaḷanār, tem ja pote anubhav karanār-eṭale ke sāmbhaḷīne ānand svarūp ātmāno anubhav karanār evā shrutakevaḷī gaṇadharadevoe kahelun hovāthī pramāṇatāne pāmel chhe. anyavādīonā āgamanī jem alpagnānīnī kalpanāmātra nathī. anyavādīoe eṭale jain parameshvar sivāy bījāoe āgam banāvyān chhe em ā nathī. ā to anādi anant shabdabrahma, sarvagnakathit ane shrutakevaḷīo tathā sākṣhāt sāmbhaḷanār ane anubhav karanār emaṇe kahelun chhe tethī pramāṇ chhe. bījāonān āgam to kalpit chhe. shvetāmbaroe paṇ kalpit āgam banāvyān chhe chhadmastha alpagnānīnī kalpanāmātra hoy evā ā āgam nathī alpagnānīonān kalpanāmātra āgamo chhe te badhān apramāṇ chhe.

*bhāvārtha uparanun pravachan*

gāthāsūtramān āchārye ‘vakṣhyāmi’ kahyun chhe. teno artha ṭīkākāre ‘vach paribhāṣhaṇe’ dhātuthī paribhāṣhaṇ karyo chhe. sanskr̥it ṭīkāmān chhellā shabdo chheḥ ‘भाववाचा द्रव्यवाचा च परिभाषणमुपक्रम्यते’– eno āshay ā pramāṇe sūchit thāy chheḥ chaud pūrvamān gnānapravād nāmanā pūrvamān bār vastu adhikār chhe; temān paṇ ek ekanā vīsh vīsh ‘prābhr̥ut’


PDF/HTML Page 46 of 4199
single page version

bhāg-1 ] 39

adhikār chhe. temān dashamā vastumān samay nāmanun je prābhr̥ut chhe tenān mūḷ sūtronā shabdonun gnān to pahelān moṭā āchāryone hatun, ane tenā arthanun gnān āchāryonī paripāṭī anusār shrī kundakundāchāryane paṇ hatun. temaṇe samayaprābhr̥utanun paribhāṣhaṇ karyun- paribhāṣhā sūtra bāndhyun. sūtranī dash jātio kahevāmān āvī chhe, temān ek paribhāṣhā jāti paṇ chhe. adhikārane je yathāsthānamān artha dvārā sūchave te paribhāṣhā chhe. shrī kundakundāchārya samayaprābhr̥utanun paribhāṣhaṇ kare chhe eṭale samayaprābhr̥utanā arthane ja yathāsthānamān jaṇāvanārun paribhāṣhāsūtra rache chhe. eṭale jyān jyān je je yogya chhe tyān te pramāṇe shāstranī rachanā kare chhe. ahāhā! shrutakevaḷīoe je kahelun tenā arthanun gnān shrī kundakundāchāryane hatun.

āchārye maṅgaḷ arthe siddhane namaskār karyā chhe. sansārīne shuddha ātmā sādhya chhe ane siddha sākṣhāt shuddhātmā chhe. je gnāyakabhāv chhe te ekalo ja āshray karavā lāyak chhe-dhyeyamān levā lāyak chhe. paṇ ahīn to siddha bhagavān līdhā chhe. siddha bhagavānane paryāyamān paṇ shuddhatā pragaṭ thaī chhe. vastu tarīke ātmadravya svabhāve shuddha, shuddha chhe. ahīn shuddha ātmānun svarūp kahevānun prayojan chhe, dhruv svarūp, shuddhachaitanya kahevānun prayojan chhe. tethī tene namaskār karavo uchit chhe. koī īṣhṭadevanun nām laīne namaskār kem na karyo tenī charchā ṭīkākāranā maṅgaḷ par (pratham kaḷashamān) karelī chhe te ahīn paṇ jāṇavī.

siddhone sarva evun visheṣhaṇ āpyun tethī te anant chhe evo abhiprāy batāvyo. e rīte ‘shuddha ātmā ek ja chhe’ em kahenār anyamatīono vyavachchhed karyo. vedānta ek sarvavyāpak ātmā māne chhe, paṇ em chhe nahīn. anant anant ātmāo chhe em kahī vedāntīono vyavachchhed karyo.

shrutakevaḷī shabdano arthaḥ shrutane anādinidhan pravāharūp āgam -shabdabrahma kahyun ane kevaḷī shabdanā be artha karyā (1) sarvagna (2) paramāgamane jāṇanār shrutakevaḷī. shrīmad kundakundāchāryadev em kahe chhe ke ame to sarvagna parameshvar ane shrutakevaḷīoe kahelun, je anādinidhan paramāgam-tenun paribhāṣhaṇ karīe chhīe; ame amārā gharanun kalpit kāī kahetā nathī. tethī ā granth pramāṇ chhe.

have ā granthanun abhidhey shun? dhyey shun chhe? shabdono sambandh enī sāthe shun chhe? dhyey ātmā vāchya, vāchak enā shabdo ane prayojan shuddhātmānā svarūpanī prāpti thavī e to pragaṭ chhe.

shuddhātmānun svarūp abhidhey chhe. akhaṇḍ ānand, chaitanya, dhruv, prabhu paramātmasvarūp e dhyey batāvavānun prayojan chhe. jāṇe chhe paryāy dhyey trikāḷī shuddha ātmā chhe.


PDF/HTML Page 47 of 4199
single page version

40 [ samayasār pravachan

trikāḷashuddha, dhruvasvarūp, ekarūp trikāḷ jem paryāyano bhed paṇ nathī evā shuddhātmānun svarūp abhidhey chhe. chhaṭhṭhī gāthāmān kaheshe ke gnāyakabhāv pramatta paṇ nathī, apramatta paṇ nathī. e rīte ene shuddha kahīe chhīe. tenā vāchak ā granthanā (samayasār shāstranā) shabdo chhe, ane vāchya shuddha ātmā chhe.

dhyey eṭale pakaḍavā lāyak, āshray karavā lāyak, anukaraṇ karavā lāyak, anusaraṇ karavā lāyak-je dhruv chhe te. ām anant kevaḷīoe kahyun chhe. tenā vāchak granthanā shabdo chhe. chhe ne? shuddha ātmānun svarūp te dhyey chhe-abhidhey chhe. draṣhṭimān levā yogya shuddha ātmā dhruv chhe. te samyakdarshanano viṣhay chhe. samyakdarshananī paryāyano viṣhay ā chhe. bījī rīte kahīe to paryāy vyavahār chhe, teno viṣhay nishchay chhe. shun kahyun? paryāy chhe e vyavahār chhe, eno viṣhay trikāḷī dhruv dravya chhe. chiddavilāsamān āve chhe ne, ke ‘nityane anitya jāṇe chhe.’ eṭale ke kṣhaṇik paryāy te dhruvane jāṇe chhe. vastu anādithī āvī chhe. dravya ane nirmaḷ paryāy be thatān nishchayanayano viṣhay na rahyo, vyavahāranayano viṣhay thaī gayo. kharekhar vyavahārano (paryāyano) viṣhay nishchay (dravya) joīe. paryāy chhe e vyavahār chhe, bhed chhe. eno viṣhay trikāḷī dhruv e nishchay chhe. ā abhidheyane jyāre paryāy jāṇe chhe tyāre abhidhey thāy chhe. (tyāre ā dhruv ātmā chhe em jāṇyun ane mānyun.)

dhruv dravya je dhyey tene gnānanī paryāy jāṇe chhe, shraddhānī paryāy dhruvane dhyey banāvīne shraddhe chhe. tyāre kahe chhe ke paryāy je bhed ane vyavahār chhe te abhedane jāṇe chhe. vāṇī badhun batāve chhe. vāṇī batāve chhe ke gnānanī paryāy chhe te jāṇe chhe. ā to anādi sanātan satya chhe. dhyey to dhyey chhe, paṇ jyāre paryāy dheyane jāṇe chhe, tene dhyey banāve chhe, tyāre dhyey kharekhar thayun kahevāy. abhidhey eṭale shun? ke shuddha ātmā. shāstre kahyun ke abhidhey shuddha ātmā dhruv chhe. paṇ kone? je jāṇe ene.

ātmā to nishchayathī paramātmasvarūpe birājamān nitya dhruv pote chhe. tene āchārya bhagavāne chhaṭhṭhī gāthāmān gnāyak kahyo ane 11 mī gāthāmān bhūtārtha kahyo chhe. bhūtārtha ne jāṇe chhe paryāy, paṇ e paryāy dravyamān nathī. ahā! paryāy paryāyanī chhe. paryāyane dravyanī kahevī e to parathī bhinna pāḍavā māṭe chhe. utpād, vyay, dhruv traṇey sat chhe. paryāy konī chhe em bhed pāḍīne samajāvavun hoy tyāre dravyanī kahevāy. nirapekṣhathī kahevun hoy to paryāy paryāyanī chhe, ane dravya dravyanun chhe.

ā granthamān abhidhey, sambandh, prayojan pragaṭ ja chhe. shuddhātmānun svarūp te abhidhey chhe e pragaṭ chhe, gupta nathī. bhagavān nityānand prabhu vāchya chhe ane shabdo vāchak chhe,


PDF/HTML Page 48 of 4199
single page version

bhāg-1 ] 41

samayasār (shāstra) vāchak chhe ane enun vāchya je shuddhātmā tene shabdo batāve chhe. jem sākar padārtha vāchya chhe ane sākar shabda vāchak chhe. vāchak-vāchyano artha nimitta-naimittik sambandh chhe. bhagavān ātmā dhruv vāchya chhe-kahevā lāyak chhe ane samayasāranā shabdo vāchak chhe. bījī rīte kahīe to vāchak shabdo vaḍe kahelo je ātmā tenun gnān jene thāy te gnānanī paryāy abhidheyane jāṇe chhe. shrut jem abhed dhyeyane batāve chhe. em gnānanī paryāy chhe e abhed abhidheyane jāṇe chhe. ā to bhagavānano alaukik mārga chhe, bhāī. samayasār kaḷash 200 mān āve chhe ke paradravya ane ātmāne kānīpaṇ sambandh nathī; to kartā-karma sambandh kaī rīte hoy? have ahīn kahe chhe ke vāchak-vāchyano sambandh chhe. e vyavahārathī chhe. eṭale ke granthanā shabdo ane shuddhātmāne vāchak-vāchya sambandh kahyo te nimitta -naimittik sambandh chhe ane te vyavahār chhe, nishchayathī koī sambandh nathī.

ā to anādi paramāgam-shabdabrahmathī ane bhagavān kevaḷīnī vāṇīthī pramāṇit vāt chhe. bhāī, āgam anādi chhe, hān. e kāī navun nathī. e paramāgamanā shabdonī shailī anādi chhe. kahyun chhe ne, ke ‘siddho varṇasamāmnāyaḥ’ ā vāṇīnī koī rachanā kare chhe em nathī. vāṇīmān pudgalanī paryāyanī rachanā anādi chhe. bhagavān sarvagna parameshvaranī vāṇī je chhe e vāṇīnī rachanā to vāṇīnā kāraṇe chhe, kevaḷīe vāṇīnī rachanā nathī karī. divyadhvaninī rachanā thaī emān kevaḷī nimitta chhe, tethī nimittathī em kahyun ke kevaḷīnun kahelun chhe. āvo nimittanaimittik sambandh e vyavahār chhe.

tīrthaṅkaro shrutathī upadesh āpe chhe-evo dhavalamān pāṭh chhe. bhagavān shrutagnānathī kahe chhe. bhagavānanī vāṇī (divya dhvani) chhe te shrutagnānathī kahe chhe. kemake sāmbhaḷanārane (tenā nimitte) shrutagnān thāy chhe, tethī shrutagnānathī kahe chhe em kahevāmān āvyun chhe. bhagavānane shrutagnān chhe em nathī, bhagavānane to kevaḷagnān chhe. āshay evo chhe ke sāmbhaḷanārane bhāvashrutagnān thāy chhe-bhale thāy chhe potāthī, paṇ vāṇī nimitta chhe ethī e paṇ shrut kahevāmān āvī chhe. anādi paramāgam chhe tene dravyashrut kahe chhe. gaṇadharo sūtranī rachanā kare chhe, tathā bhavya jīvone shrutagnān pragaṭ thāy chhe temān kevaḷīnī vāṇī-divyadhvani nimitta chhe tethī te vāṇīne paṇ shrut kahevāmān āvī chhe.

shuddha ātmānī prāpti thavī e prayojan chhe. eṭale je shuddha, dhruv ātmā chhe teno paryāyamān anubhav thāy e prayojan chhe. vastu pote je chhe-jīvatī jyot tene gnānamān


PDF/HTML Page 49 of 4199
single page version

42 [ samayasār pravachan

kabūlavī e prayojan chhe. jevo ātmā chhe evo kabūlyo, tyāre jīvatī jyotane jīvatī rākhī-ke āvo hun shuddha, dhruv, chaitanyajyoti chhun. ātmānā svarūpane ā sivāy bījī rīte māne eṇe shuddha ātmānun (mānyatāmān) mr̥utyu karyun chhe. tethī vastunun svarūp jevun chhe tevun yathārtha mānavun ane anubhavavun e vāstavik prayojan chhe.


om om om

PDF/HTML Page 50 of 4199
single page version


jīv–ajīv adhikār

gāthā–2

तत्र तावत्समय एवामिघीयते–

जीवो चरित्तदंसणणाणठिदो तं हि ससमयं जाण।
पोग्गलकम्मपदेसट्ठिदं च तं जाण
परसमयं।। २।।

pratham gāthāmān samayanun prābhr̥ut kahevānī pratignā karī. tyān e ākāṅkṣhā thāy ke samay eṭale shun? tethī have pahelān samayane ja kahe chheḥ-

jīv charit–darshan–gnānasthit svasamay nishchay jāṇavo;
sthit karmapudgalanā
pradeshe parasamay jīv jāṇavo. 2

gāthārthaḥ– he bhavya! [जीव] je jīv [चरित्रदर्शनज्ञानस्थितः] darshan-gnān- chāritramān sthit thai rahyo chhe [तं] tene [हि] nishchayathī [स्वसमयं] svasamay [जानीहि] jāṇ; [च] ane je jīv [पुद्गलकर्मप्रदेशस्थितं] pudgalakarmanā pradeshomān sthit thayel chhe [तं] tene [परसमयं] parasamay [जानीहि] jāṇ.

ṭīkāḥ– ‘samay’ shabdano artha ā pramāṇe chheḥ ‘सम’ to upasarga chhe, teno artha ‘ekapaṇun’ evo chhe; ane ‘अय् गतौ’ dhātu chhe eno gaman artha paṇ chhe ane gnān artha paṇ chhe; tethī ekasāthe ja (yugapad) jāṇavun tathā pariṇaman karavun e be kriyāo je ekatvapūrvak kare te samay chhe. ā jīv nāmano padārtha ekatvapūrvak ek ja vakhate pariṇame paṇ chhe ane jāṇe paṇ chhe tethī te samay chhe. ā jīv-padārtha kevo chhe? sadāy pariṇāmasvarūp svabhāvamān rahelo hovāthī, utpād-vyay-dhrauvyanī ekatārūp anubhūti jenun lakṣhaṇ chhe evī sattāthī sahitachhe. ā visheṣhaṇathī, jīvanī sattā nahi mānanār nāstikavādīono mat khaṇḍit thayo tathā puruṣhane (jīvane) apariṇāmī mānanār sāṅkhyavādīono vyavachchhed, pariṇamanasvabhāv kahevāthī, thayo. naiyāyiko ane vaisheṣhiko sattāne nitya ja māne


PDF/HTML Page 51 of 4199
single page version

chhe ane bauddho sattāne kṣhaṇik ja māne chhe; temanun nirākaraṇ, sattāne utpād-vyay- dhrauvyarūp kahevāthī thayun. vaḷī jīv kevo chhe? chaitanyasvarūpapaṇāthī nityaudyotarūp nirmaḷ spaṣhṭa darshan-gnān-jyotisvarūp chhe (kāraṇ ke chaitanyanun pariṇaman darshanagnānasvarūp chhe). ā visheṣhaṇathī, chaitanyane gnānākārasvarūp nahi mānanār sāṅkhyamatīonun nirākaraṇ thayun. vaḷī te kevo chhe? anant dharmomān rahelun je ekadharmīpaṇun tene līdhe jene dravyapaṇun pragaṭ chhe (kāraṇ ke anant dharmonī ekatā te dravyapaṇun chhe). ā visheṣhaṇathī, vastune dharmothī rahit mānanār bauddhamatīno niṣhedh thayo. vaḷī te kevo chhe? kramarūp ane akramarūp pravartatā ane bhāvo jeno svabhāv hovāthī jeṇe guṇaparyāyo aṅgīkār karyā chhe. (paryāy kramavartī hoy chhe ane guṇ sahavartī hoy chhe; sahavartīne akramavartī paṇ kahe chhe.) ā visheṣhaṇathī, puruṣhane nirguṇ mānanār sāṅkhyamatīono nirās thayo. vaḷī te kevo chhe? potānā ane paradravyonā ākārone prakāshavānun sāmarthya hovāthī jeṇe samasta rūpane prakāshanārun ekarūpapaṇun prāpta karyun chhe (arthāt jemān anek vastuonā ākār pratibhāse chhe evā ek gnānanā ākārarūp te chhe). ā visheṣhaṇathī, gnān potāne ja jāṇe chhe parane nathī jāṇatun em ekākār ja mānanārano, tathā potāne nathī jāṇatun paṇ parane jāṇe chhe em anekākār ja mānanārano, vyavachchhed thayo. vaḷī te kevo chhe? anya dravyonā je vishiṣhṭa guṇo- avagāhan-gati-sthiti-vartanāhetupaṇun ane rūpīpaṇun-temanā abhāvane līdhe ane asādhāraṇ chaitanyarūpatā-svabhāvanā sadbhāvane līdhe ākāsh, dharma, adharma, kāḷ ane pudgal-e pāñch dravyothī je bhinna chhe. ā visheṣhaṇathī, ek brahmavastune ja mānanārano vyavachchhed thayo. vaḷī te kevo chhe? anant anyadravyo sāthe atyant ekakṣhetrāvagāharūp hovā chhatān paṇ potānā svarūpathī nahi chhūṭavāthī je ṭaṅkotkīrṇa chaitanyasvabhāvarūp chhe. ā visheṣhaṇathī vastusvabhāvano niyam batāvyo. -āvo jīv nāmano padārtha samay chhe.

jyāre ā (jīv), sarva padārthomān svabhāvane prakāshavāmān samartha evā kevaḷagnānane utpanna karanārī bhedagnānajyotino uday thavāthī, sarva paradravyothī chhūṭī darshanagnānasvabhāvamān niyat vr̥uttirūp (astitvarūp) ātmatattva sāthe ekatvagatapaṇe varte chhe tyāre darshanagnān-chāritramān sthit hovāthī yugapad svane ekatvapūrvak jāṇato tathā sva-rūpe ekatvapūrvak pariṇamato evo te ‘svasamay’ em pratītarūp karavāmān āve chhe; paṇ jyāre te, anādi avidyārūpī je keḷ tenā mūḷanī gāṇṭh jevo je (puṣhṭa thayelo) moh tenā uday anusār pravr̥uttinā ādhīnapaṇāthī, darshanagnānasvabhāvamān niyat vr̥uttirūp ātmatattvathī chhūṭī paradravyanā nimittathī utpanna moharāgadveṣhādi bhāvo sāthe ekatvagatapaṇe (ekapaṇun mānīne) varte chhe tyāre pudgalakarmanā pradeshomān sthit hovāthī yugapad parane ekatvapūrvak jāṇato tathā


PDF/HTML Page 52 of 4199
single page version

pararūpe ekatvapūrvak pariṇamato evo te ‘parasamay’ em pratītarūp karavāmān āve chhe. ā rīte jīv nāmanā padārthane svasamay ane parasamay- evun dvividhapaṇun pragaṭ thāy chhe.

bhāvārthaḥ– jīv nāmanī vastune padārtha kahel chhe. ‘jīv’ evo akṣharono samūh te ‘pad’ chhe ane te padathī je dravyaparyāyarūp anekāntasvarūpapaṇun nishchit karavāmān āve te padārtha chhe. e jīvapadārtha utpād-vyay-dhrauvyamayī sattāsvarūp chhe, darshanagnānamayī chetanāsvarūp chhe, anantadharmasvarūp dravya chhe, dravya hovāthī vastu chhe, guṇaparyāyavāḷo chhe, tenun svaparaprakāshakagnān anekākārarūp ek chhe, vaḷī te (jīvapadārtha) ākāshādithī bhinna asādhāraṇ chaitanyaguṇasvarūp chhe ane anya dravyo sāthe ek kṣhetramān rahevā chhatān potānā svarūpane chhoḍato nathī. āvo jīv nāmano padārtha samay chhe. jyāre te potānā svabhāvamān sthit hoy tyāre to svasamay chhe ane parasvabhāv-rāgadveṣhamoharūp thaīne rahe tyāre parasamay chhe. e pramāṇe jīvane dvividhapaṇun āve chhe.

pratham gāthāmān samayanun prābhr̥ut kahevānī pratignā karī, eṭale ke samayano sār kahevānī pratignā karī. tyān e ākāṅkṣhā thāy ke samay eṭale shun? tethī have pahelān samayane ja kahe chhe. darek padārthanun svarūp ja samay chhe, arthāt darek padārtha potānā guṇ-paryāyone prāpta thaī pariṇaman kare chhe tethī tene ‘samay’ kahevāmān āve chhe. ‘samay’ shabdano bījo arthaḥ ekī sāthe jāṇavun ane pariṇaman karavun evī be kriyāo jemān hoy tene samay kahe chhe. ā rīte badhā ātmāo samay chhe. ā bījī gāthāmān je shuddha ātmāne jāṇe ane e rūpe pariṇame tene svasamay jāṇavo em visheṣhapaṇe kahe chhe.

pravachan nambar 6–8, tārīkh 4–12–7p thī 6–12–7p

*gāthārtha uparanun pravachan*

chhello shabda ‘jāṇ’ chhe ne? āchārya kahe chhe ke ‘jāṇ’ āgnāvāchak shabda chhe. eṭale āchārya bhagavān āgnā kare chhe ke he bhavya! je jīv darshan -gnān-chāritramān sthit chhe tene nishchayathī svasamay jāṇ. bhāṣhā to juo! kharekhar to darshan, gnān, chāritra ādi paryāyo ātmāmān sthir-ekāgra thāy chhe ene ṭhekāṇe ahīn to darshan- gnān-chāritramān je ātmā sthit chhe tene svasamay jāṇ em kahyun. eṭale ke ātmā anādithī je rāgamān ane nimittamān sthit hato te ja ātmā andar dravyanā lakṣhe enā jevī je (gnān, darshan, chāritra ādi) paryāy pragaṭ thai emān sthit thayo tene svasamay jāṇ em kahyun. rāgamān nahīn, paṇ dhyeyanā lakṣhe gnān, shraddhā, chāritra pragaṭ thayān emān rahe te svasamay chhe. chhahaḍhāḷāmān āve chhe ne? ke- ‘par dravyanatai bhinna āpamen ruchi samyaktva bhalā hai’ ātmaruchi


PDF/HTML Page 53 of 4199
single page version

kahī chhe ne? e ruchimān ātmā jaṇāyo eṭale ātmā ruchi ane gnānamān sthit thayo evī shailīthī vāt karī chhe.

jīv eṭale bhagavān ātmā je darshan-gnān-chāritramān sthit thaī rahyo chhe ene svasamay kahevāmān āve chhe. āchārya bhagavān pote muni chhe ne? eṭale ‘chāritra-darshan-gnānasthit’ evā shabdano prayog karyo chhe. trikāḷī je chhe te samyak shraddhā-gnān-chāritranī paryāyamān khyālamān āvyo eṭale emān e sthit chhe em kahī evā jīvane svasamay kahyo. eno artha ke je anādithī rāgamān sthit hato te ātmāmān sthit thayo.

aho! samayasāranī ek kaḍī tenā bhāv sahit yathārtha samaje to kalyāṇ thāy evun chhe.

‘jīv’ shabda kem vāparyo? keṭalāk kahe chhe ke ātmā to tadna shuddha chhe ane jīv ashuddha chhe, paṇ em nathī evun siddha karavā jīv shabda vāparyo chhe. jīv kaho ke ātmā, banne ek ja chīj chhe.

ahīn bījī gāthāmān ‘जीवो चरित्तदंसणणाणठिदो’ tyānthī upāḍayun chhe, ane chhelle jyān 47 shaktionun varṇan chhe tyān jīvatva shaktithī sharūāt karī chhe. ātmāmān ek jīvatva shakti chhe jene laīne ātmā gnān, darshan, ānand ane sattā evā bhāv-prāṇane dhāraṇ kare chhe-enāthī ṭake chhe. jīv kahetān jīvatun dravya jīvatva svabhāvathī jīve chhe. ahīn em kahe chhe ke-he bhavya! je jīv darshan-gnān-chāritramān sthit thaī rahyo chhe, eṭale je (jīv) gnānamān jaṇāy chhe, shraddhāmān nirṇīt thāy chhe, sthiratāmān āve chhe tene nishchayathī svasamay jāṇ. kundakundāchārya pokārīne kahe chhe ke he bhāī! je ātmā potānī shraddhāmān shraddhāyo, gnānamān jaṇāyo ane chāritramān ṭharyo ene tun svasamay jāṇ. jīvane dhyey (draṣhṭimān levā yogya) to dravya chhe e vāt ahīn nathī. ahīn to je ātmā potānā svarūpe pariṇame chhe ene svasamay kahyo chhe. je ātmā potānī shuddha pariṇatimān āve chhe ene svasamay kahyo chhe. ātmā je vikārarūpe hato te jyāre shuddha pariṇatie pariṇame tyāre te svasamay chhe, tyāre ātmā ātmārūpe thayo em kahevāy. alabat, āvā ātmāne dhyey to trikāḷī dravya ja chhe. niyamasāramān āve chhe ke-sarvakarmanā kṣhayano hetu evo je mokṣhamārga-samyakdarshan- gnān-chāritra-jene ahīn svasamay pariṇati kahī eno hetu trikāḷ paramātmā chhe.

‘ane je jīv pudgalakarmanā pradeshamān sthit thayel chhe tene par samay jāṇ.’ je jīv rāgamān sthit chhe e pudgalakarmanā pradeshomān sthit chhe, te bhagavān ātmānā shraddhā-


PDF/HTML Page 54 of 4199
single page version

gnān-chāritramān sthit nathī. rāg-dveṣh ādi vikāranā jeṭalā ansho chhe e badhā pudgalakarmanā pradesho chhe, ātmāno bhāv nathī. tethī ene parasamay-anātmā jāṇ.

* ṭīkā uparanun pravachan *

‘samay’ shabdano artha ā pramāṇe chhe. ‘सम्’-upasarga chhe teno artha ‘ekasāthe’ evo chhe; ane ‘अय’ gamanārthak dhātu chhe eno gaman artha chhe ane gnān artha paṇ chhe. tethī ekasāthe jāṇavun ane pariṇamavun evī be kriyāo jemān hoy te samay kahevāmān āve chhe. ā jīv nāmano padārtha ek ja vakhate pariṇame paṇ chhe ane jāṇe paṇ chhe tethī te samay chhe. jīv je samyakdarshanano viṣhay trikāḷī shuddha ātmā te vāt ahīn nathī. ahī to jīvanī sattā-hovāpaṇun siddha kare chhe.

ā jīv padārtha kevo chhe? ‘sadāy pariṇamanasvarūp svabhāvamān rahelo hovāthī, utpād-vyay-dhrauvyanī ekatārūp anubhūti jenun lakṣhaṇ chhe evī sattāthī sahit chhe.’ ahīn anubhūtino artha anubhav em nathī. anubhūtino artha rahevun em thāy chhe. utpād-vyay-dhruvapaṇe rahevun evo anubhūtino artha chhe. anubhūti eṭale samyaggnān e vāt ahīn nathī. jaḍ paṇ utpād-vyay-dhruvapaṇe rahe chhe tene jaḍanī anubhūti kahe chhe. jaḍ paṇ ek samayamān ṭakīne pariṇame chhe tethī te sat chhe, sattā sahit chhe. paṇ ek samayamān pariṇame ane jāṇe evī visheṣhatā jaḍamān nathī. ahīn to jīvanī sattānun varṇan chhe.

‘उत्पादव्ययध्रौव्य युक्तं सत्’ sūtra chhe ne. (tattvārthasūtra) ātmā paṇ utpād- vyay-dhrauvya yuktan sat, evī sattāthī sahit chhe. utpād, vyay ane dhruv e traṇeyanā ek samayamān hovāpaṇārūp sattā chhe. samyakdarshanano viṣhay shun chhe te vāt pachhī karashe. ahīn to jīvanī hayātī kevī rīte chhe tenī siddhi karī chhe. utpād eṭale navī paryāyanun thavun, vyay eṭale jūnī paryāyanun javun ane dhruvapaṇe kāyam rahevun evī sattānī ahīn vāt chhe. jīv je samaye jāṇe te ja samaye pariṇame evī utpād-vyay- dhruvarūp sattā e jīvanun svarūp chhe.

ā visheṣhaṇathī jīvanī sattā nahīn mānanār nāstikavādīono mat khaṇḍit thayo. tathā puruṣhane apariṇāmī mānanār sāṅkhyono vyavachchhed thayo. jīv pariṇamato nathī, kūṭastha chhe em mānanārano pariṇamanasvabhāv kahevāthī niṣhedh thayo. dravyasvabhāv, dhruv apariṇāmī je samyakdarshanano viṣhay chhe te vāt ahīn nathī. ahīn to pariṇām sahitanun ākhun dravya siddha karavun chhe.


PDF/HTML Page 55 of 4199
single page version

naiyāyiko ane vaisheṣhiko sattāne nitya ja māne chhe. bauddho sattāne kṣhaṇik ja māne chhe. e badhānun ahīn nirākaraṇ thayun. utpād-vyay-dhruvarūp sattā kahevāthī utpād- vyayarūp pariṇaman na māne eno niṣhedh thayo ane ekalun kṣhaṇik ja māne eno ‘dhruv’ kahevāthī niṣhedh thayo. utpād-vyay-dhruvarūp sattānī ahīn siddhi karī chhe. kaī apekṣhāthī kahevāy chhe te dhyānamān rākhe to ā samajāy evun chhe. utpād-vyay-dhruvarūp sattānun hovāpaṇun tene ahīn anubhūti kahevāmān āvī chhe.

vaḷī jīv kevo chhe? ‘chaitanyasvarūpapaṇāthī nitya-udyotarūp nirmaḷ spaṣhṭa darshanagnān-jyotisvarūp chhe.’ ahīn paṇ pariṇamananī vāt chhe, trikāḷī dhruvanī vāt nathī. ahīn chaitanyanun pariṇaman darshanagnānasvarūp chhe em kahyun chhe. jaḍanun pariṇaman jaḍapaṇe chhe ane chaitanyanun pariṇaman darshanagnānapaṇe chhe em siddha karyun chhe. ā darshan eṭale sāmānya upayog ane gnān eṭale visheṣh upayoganī vāt chhe. darshan eṭale samyakdarshan nahīn, chaitanyasvarūpapaṇāthī pote chaitanyasvarūp bhagavān ātmā chhe te nityaudyotarūp nirmaḷ spaṣhṭa darshanagnān jyotimay pariṇaman svarūp chhe. chaitanyanun pariṇaman darshanagnānasvarūp chhe. ā visheṣhaṇathī chaitanyane gnānākār-gnānasvarūp nahīn mānanār sāṅkhyamatanun nirākaraṇ thayun.

vaḷī te kevo chhe? ‘anant dharmomān rahelun je ekadharmīpaṇun tene līdhe jene dravyapaṇun pragaṭ chhe. anant dharmonī ekatā te dravyapaṇun chhe. ahīn to badhā dharmonī vāt chhe, ekalo dhruv em nahīn, paṇ utpād, vyay, dhruv ādi anant dharmothī tene ekadharmīpaṇun pragaṭ chhe. samyakdarshanano viṣhay je dhruv dravya tenī ahīn vāt nathī. ā to dravyanā anant dharmomān rahelun je ekapaṇun tene līdhe dravyapaṇun jene pragaṭ chhe e dravyanī vāt chhe. ā visheṣhaṇathī vastune dharmothī rahit mānanār bauddhamatano niṣhedh thayo.

ahā! utpād-vyay-dhruvapaṇe ākho samay chhe’ te pramāṇagnānano viṣhay chhe. samyakdarshanano viṣhay je dravya te judī vastu chhe. ahīn to haju ākhī vastu siddha kare chhe.

vaḷī te kevo chhe? ‘kramarūp ane akramarūp pravartatā anek bhāvo jeno svabhāv hovāthī jeṇe guṇaparyāyo aṅgīkār karyā chhe.’ krame pravarte te paryāy ane akrame pravarte te guṇ chhe. ahīn to vastune siddha karavī chhe. ākhī chīj guṇo ane paryāyo sahit chhe. guṇo te akramavartī chhe, eṭale sahavartī chhe; paryāyo utpād-vyayarūp kramavartī chhe; āvo ja svabhāv chhe. samyakdarshanano viṣhay je dravya enī ā vāt nathī. ā to jīv dravya ākhī chīj chhe te guṇaparyāyo sahit chhe em nakkī kare chhe. temānthī samyakdarshanano viṣhay je dhruvasāmānya te pachhī siddha karashe. ā visheṣhaṇathī puruṣhane nirguṇ mānanār sāṅkhyamatano nirās thayo.


PDF/HTML Page 56 of 4199
single page version

vaḷī te kevo chhe? ‘potānā ane par dravyonā ākārone prakāshavānun sāmarthya hovāthī jeṇe samasta rūpane jhaḷakāvanārun ekarūpapaṇun prāpta karyun chhe. ahā...! potānun gnān kare ane paradravyanā ākāranun eṭale paranā svarūpanun gnān kare evun sva-parane prakāshavānun enun sāmarthya chhe. traṇakāḷ traṇalokane jāṇavānun sāmarthya ek samayanī paryāyanun chhe, chhatān ekarūpapaṇe rahe chhe; khaṇḍ khaṇḍ nathī thatun em kahe chhe.

ahā! āchāryoe keṭalī karuṇā karīne spaṣhṭa karyun chhe. sādhāraṇ jīvone khyālamān āve evī shailīthī spaṣhṭa karyun chhe. utpād-vyayarūp badhī paryāyo kramasar thāy chhe. ahīn to vastune siddha kare chhe eṭale badhī paryāyonī vāt chhe. samyakdarshan kaī rīte thāy e vāt atyāre nathī. ahīn to vastunī siddhi kare chhe ke sarvagna- paramātmāe joyelun tattva āvun chhe. e sivāy anyamatīo game te prakāre kahe teno ahīn niṣhedh kare chhe. anyamatavāḷā kahe evun vastusvarūp chhe ja nahīn. potānā ane paradravyonā ākār-svarūpane prakāshavānun sāmarthya hovāthī samasta rūpane prakāshanārun ekapaṇun jeṇe prāpta karyun chhe evo jīv padārtha te samay chhe. traṇakāḷ, traṇalokane gnānanī paryāy jāṇe chhatān gnān ek ākārarūp chhe em kahe chhe. ā visheṣhaṇathī gnān potāne ja jāṇe chhe, parane nathī jāṇatun em ekākār ja mānanārano tathā potāne nathī jāṇatun paṇ parane jāṇe chhe em anekākār ja mānanārano vyavachchhed thayo.

vaḷī te kevo chhe? anya dravyonā je visheṣh guṇo-khās guṇo, jemake ākāshano avagāhan hetutva, dharmāstikāyano gatihetutva, adharmāstikāyano sthitihetutva, kāḷano vartanāhetutva ane pudgalano rūpīpaṇun-temanā abhāvane līdhe ane asādhāraṇ chaitanyarūpatā-svabhāvanā sadbhāvane līdhe ākāsh, dharma, adharma, kāḷ ane pudgal e pāñch dravyothī je bhinna chhe. anya dravyanā je khās guṇo eno ātmāmān abhāv hovāne līdhe ane asādhāraṇ chaitanyasvabhāvanā sadbhāvane līdhe ākāsh ādi pāñch dravyothī jīv bhinna chhe. ā visheṣhaṇathī ek brahmavastune ja mānanārano vyavachchhed thayo.

vaḷī te kevo chhe? anant anya dravyonā kṣhetrathī bhinna chhe. ‘anant anya dravyo sāthe atyant ekakṣhetrāvagāharūp hovā chhatān paṇ potānā svarūpathī nahi chhūṭavāthī je ṭaṅkotkīrṇa chaitanyasvabhāvarūp chhe.’ jyān ātmā chhe tyān anant paramāṇu, ākāsh, kāḷ, dharma, adharma badhun chhe. āvo atyant ekakṣhetrāvagāh hovā chhatān jīv potānā svarūpathī chhūṭato nathī, chaitanyasvarūp ja pote rahe chhe. guṇ ane paryāyapaṇe ṭaṅkotkīrṇa chaitanyasvabhāv ja rahe chhe. ā visheṣhaṇathī vastusvabhāvano niyam batāvyo. jīv anya dravyo sāthe ek ja kṣhetramān


PDF/HTML Page 57 of 4199
single page version

maḷīne rahevā chhatān potānā kṣhetrathī bhinnapaṇe rahī potānā chaitanyasvabhāvarūp ja rahe chhe, svarūpathī kadīy chhūṭato nathī. āvo ja vastusvabhāv chhe.

ām sāt bolathī je kahevāmān āvyo evo jīv nāmano padārtha te samay chhe. sāt bolathī samay siddha karyo chhe.

-utpād-vyay-dhruvayukta sattāthī sahit chhe. -darshanagnānasvarūp pariṇaman sahit chhe. -anant dharmomān rahelā ekadharmīpaṇāne līdhe tene dravyapaṇun pragaṭ chhe. -akramavartī ane kramavartī evā guṇaparyāyo sahit chhe. -sva-par svarūpane prakāshavānun sāmarthya hovāthī tene samasta rūpane prakāshanārun

ekarūpapaṇun chhe.

-asādhāraṇ chaitanya guṇanā sadbhāvane līdhe tathā paradravyonā visheṣh guṇonā

abhāvane līdhe par dravyothī bhinna chhe.

-anya dravyothī atyant ekakṣhetrāvagāh hovā chhatān potānā bhinna kṣhetrapaṇe

raheto ek ṭaṅkotkīrṇa chaitanyasvarūp ja rahevāno svabhāv chhe.

ahā! gnān ene kahīe je pūrvāpar virodh rahit vastune siddha kare. āgaḷ- pāchhaḷ virodh āve tene gnān na kahevāy.

have ahīn svasamay parasamay kaī rīte chhe te samajāve chhe. ‘jyāre ā jīv, sarva padārthonā svabhāvane prakāshavāmān samartha evā kevaḷagnānane utpanna karanārī bhedagnān-jyotino uday thavāthī, sarva paradravyothī chhūṭī darshanagnānasvabhāvamān nishchitapravr̥uttirūp ātmatattva sāthe ekatvarūpe līn thaī pravr̥utti kare chhe tyāre darshan- gnān-chāritramān sthit thavāthī potānā svarūpane ekatārūpe ek ja vakhate jāṇato tathā pariṇamato evo te ‘sva-samay’ em pratītarūp karavāmān āve chhe.’

sarva padārthonā svabhāvane prakāshe te kevaḷagnān chhe. evā kevaḷagnānane bhedagnānajyoti pragaṭ kare chhe. ā bhedagnānajyotino uday thatān sarva paradravyothī chhūṭī, darshanagnānasvabhāvamān, paryāyarahit abhed trikāḷ dhruv, chaitanyarūp ātmatattvamān draṣhṭi karī tenī sāthe ekatvagatapaṇe varte chhe tyāre darshan-gnān-chāritramān sthit thayo em kahevāmān āve chhe. yugapad svane ekatvapūrvak jāṇato ane svamān ekatvapaṇe pariṇamato te ‘svasamay’ em pratīt karavāmān āve chhe-eṭale ke jāṇavāmān āve chhe. ahīn ṭīkāmān jāṇavānā arthamān pratīt shabdano prayog karyo chhe.


PDF/HTML Page 58 of 4199
single page version

pahelān (bījā bolamān) je darshan-gnān āvyun hatun te dekhavā-jāṇavānī vāt hatī. ahīn ‘darshan-gnān-chāritramān’ darshan kahetān samyakdarshananī vāt chhe. shuddha, abhed chaitanya pūrṇānandasvarūp bhagavānanī ruchi te samyakdarshan, tenun gnān te gnān ane temān ramaṇatā-sthiratā te chāritra. te darshan-gnān-chāritramān sthit thavāthī yugapad svane ekatvapaṇe jāṇato ane pariṇamato-te svasamay jāṇ em kahe chhe.

sāt bolathī jīvanā svarūpane kahī charitta-darshan-gnānasthitanī vyākhyā karatān kevalagnānane utpanna karanārī bhedagnānajyotinī vāt karī chhe. sarva paradravyothī bhinna paḍī, darshanagnānasvabhāvamān niyatavr̥utti-eṭale trikāḷ je ātmatattva tenī sāthe ekatvapaṇe vartavāpaṇun chhe te bhedagnān chhe. āvun bhedagnān kevaḷagnānanī utpattinun kāraṇ chhe.

ek samayamān kevalagnān-kevaladarshanajyotithī birājamān chaitanyasūrya bhagavān arihantadev paramātmā jemanun nām-smaraṇ karavun paṇ bhalun chhe-kemake guṇavāḷun nām chhe ne? -evā bhagavāne svasamayanā svarūpanun varṇan karatān em kahyun chhe ke-je ātmā parathī bhinna paḍī potānā darshanagnānasvabhāvamān ekatva pāme chhe tene tun svasamay jāṇ, em sarvagnanī kahelī vāt ahīn āchāryadev kahe chhe.

ahā! kevī spaṣhṭa vyākhyā karī chhe? satno ḍhaṇḍhero pīṭayo chhe.

pāṭhamān ‘जीवो चरित्तदंसणणाणट्ठिदो’– svasamayanī vāt pratham karī chhe. have parasamayanī vāt kare chhe. ‘jyāre te, anādi avidyārūpī je keḷ tenā mūḷanī gāṇṭh jevo je moh tenā uday anusār pravr̥uttinā ādhīnapaṇāthī, darshanagnānasvabhāvamān nishchitapravr̥uttirūp ātmatattvathī chhūṭī paradravyanā nimittathī utpanna moh-rāg-dveṣhādi bhāvomān ekatārūpe līn thaī pravarte chhe tyāre pudgalakarmanā kārmaṇaskandharūp pradeshomān sthit thavāthī paradravyane potānī sāthe ekapaṇe ekakāḷamān jāṇato ane rāgādirūp pariṇamato evo te ‘parasamay’ em pratīt karavāmān āve chhe. ā to sarvagna parameshvare joyel ātmānī vāt chhe. agnānīo, jeo ātmāne joyā ane jāṇyā vinā kahe emanī vāt nathī. darshanagnānasvabhāvī ātmā anādi agnānathī mohamān paḍī, potānā svabhāvathī chhūṭī rāgadveṣhane ekatvapaṇe jāṇato ane ekatvapaṇe pariṇamato varte chhe tyāre te pudgalakarmanā pradeshomān sthit hovāthī ene ‘parasamay’ em pratīt karavāmān āve chhe eṭale ke te parasamay chhe em jāṇavāmān āve chhe.

ā rīte jīv nāmanā padārthane svasamay ane parasamay em dvividhapaṇun pragaṭ thāy chhe.


PDF/HTML Page 59 of 4199
single page version

svasamay ane parasamayanun pharīthī thoḍun vadhāre spaṣhṭīkaraṇ karavāmān āve chhe. ā gāthāmān jīv nāmano padārtha samay chhe e vāt sāt bolathī pratham siddha karī chhe. have temān svasamay ane parasamayanā pariṇamananī vāt kare chhe. traṇakāḷ ane traṇalokanā dravyaguṇ-paryāyanī sthitine -svarūpane kevaḷagnān ek samayamān prakāshavāne samartha chhe. sarva padārthonā guṇo, paryāyo-dravya-kṣhetra-kāḷ-bhāv badhun ek samayamān kevaḷagnān prakāshe chhe. āvun kevaḷagnān pragaṭ karavānī apekṣhāe sādhya chhe. tene utpanna karanārī bhedagnānajyoti chhe. ā bhedagnānajyotino uday rāgathī bhinna paḍī svabhāvanī draṣhṭi karatān thāy chhe. āvā bhedagnānanā baḷ vaḍe jyāre ā jīv darshanagnānasvabhāvamān niyatavr̥uttirūp-nishchayaramaṇatārūp-ṭakavārūp varte chhe, athavā trikāḷ dhruv je ātmatattva tenī sāthe ekatvagatapaṇe varte chhe-nishchay ratnatrayarūp pariṇatithī varte chhe tyāre te darshan-gnān-chāritramān sthit hovāthī svasamay em jāṇavāmān āve chhe.

pahelān je samay kahyo te dravya-guṇ-paryāy sahit ātmā samajavo. anādi dravya-guṇ-paryāyavāḷun jīvanun je svarūp chhe tenun sāt bolathī varṇan karyun. emānthī dhyeyarūp ātmānī vāt ahīn kahe chhe. darshanagnān svabhāve hovārūp je ātmatattva tenī sāthe ekatvagatapaṇe varte chhe te svasamay chhe. dhruvasvarūp bhagavān ātmā tenī ruchi te samyakdarshan, tenun gnān te gnān, temān sthiratā te chāritra. āvā ratnatrayapaṇe pariṇamavun tene ekatvagat thayo em kahevāmān āve chhe. ahāhā! rāg vināno ekalo thaī gayo. dayā, dānanā, rāgavikalpanī ekatāpaṇe pariṇame ane jāṇe te parasamay chhe. ātmatattva sāthe ekatvagatapaṇe varte chhe eṭale ekapaṇānī shraddhā, ekapaṇānun gnān ane ekapaṇāmān ramaṇatārūpe varte chhe, tyāre darshan-gnān-chāritramān sthit hovāthī svasamay chhe. paryāy sthit thai chhe dravyamān, paṇ dravya pote paryāyamān sthit chhe em kahyun chhe. ahīn to pariṇamanane siddha karavun chhe ne? svasamayanā pariṇamananun dhyey to trikāḷī dravya chhe, paṇ ahīn pariṇaman batāvīne tene ātmā kahevāmān āvyo chhe. rāgarūpe pariṇame te anātmā chhe em siddha karavun chhe.

loko bahāramān rokāī gayā chhe. ekendriyanī dayā pāḷavī, chha kāyanā jīvonī rakṣhā karavī, vagere. are! ā to tārī potānī dayā pāḷavānī vāt chāle chhe, bāpu! tun gnānadarshanasvabhāvano piṇḍ paramātmā chho. evun tārun chaitanya jīvan chhe. nishchayathī trikāḷ, ekarūp, shuddha, buddha svabhāv je chhe evā prāṇathī jīve te jīv chhe. pratham ‘जीवो’ shabda chhe ne? e jīvanī vyākhyā chāle chhe. evā shuddha jīvane ahīn dhyey banāvīne pariṇaman


PDF/HTML Page 60 of 4199
single page version

karavānī vāt chhe. ā trikāḷī nishchayaprāṇanī vāt karī. ashuddhanishchayathī ashuddhabhāv kṣhāyopashamik bhāvaprāṇathī jīve tene jīv kahevāmān āve chhe. ashuddhaprāṇathī jīve chhe te agnānī chhe. vaḷī jaḍ sharīr, īndriy, man-vachan-kāyā ādithī jīve e jīv chhe em kahevun te asadbhūtavyavahār nayanun kathan chhe, kemake pote jaḍasvabhāv nathī chhatān jaḍathī jīve em kahevun e asadbhūt vyavahār chhe, te asatyārtha chhe.

amr̥utachandrāchārye parishiṣhṭamān pratham ‘jīvatvashakti’ kahī chhe. ā jīvatvashakti darshanagnānasvabhāvarūp shuddhachaitanyabhāvaprāṇarūp chhe. te jīvanun vāstavik jīvatar chhe. shuddhadarshanagnānasvabhāvarūp je jīvatattva tenī ruchi, gnān ane ramaṇatā thayān te svasamay chhe. anādino par gharamān bhamato hato te samyakdarshan-gnān-chāritrarūp svagharamān āvyo te svasamay chhe. enāthī ūlaṭun rāg-dveṣh, dayā, dān, puṇya-pāp ādi paragharamān bhame te parasamay chhe.

ā badhun samajavun paḍashe, bhāī! ābarūmān, paisāmān-dhūḷamān kāī nathī.

have parasamay kone kahevāy te spaṣhṭa kare chhe. ātmāne anādi avidyā kahetān agnānathī moh puṣhṭa chhe. mohakarma temān nimitta chhe. mohakarma jenun nimitta chhe evā mohanā uday anusār anādithī pravr̥utti kare chhe- rāgadveṣh, puṇya-pāp dayā, dān, ādi vikārarūp pariṇame chhe. ā vikārī pariṇamanane ādhīn thayelo te darshan- gnānasvabhāvarūp ātmatattvathī chhūṭī gayo chhe. svasamay pariṇamanamān darshanagnānasvabhāvamān nishchit pravr̥uttirūp je ekatā hoy chhe te ahīn vikārī pariṇamanane ādhīn thayelo jīv darshan-gnānasvabhāvathī -nij shuddhātmatattvathī chhūṭī jāy chhe em kahyun chhe. tethī paradravyanā nimittathī utpanna evā moh-rāg-dveṣhādi bhāvo sāthe ekīsāthe ekapaṇāne pāmato ane jāṇato te pudgalakarmanā pradeshomān sthit thavāthī parasamay chhe em jāṇavāmān āve chhe. puṇya-pāpanā vikārībhāvo sāthe ekapaṇun mānīne varte chhe te mithyādraṣhṭi parasamay chhe.

ām jīv nāmanā padārthane dvividhapaṇun pragaṭ thāy chhe je shobhāspad nathī. ekapaṇun ja shobhāspad chhe em āgaḷ siddha karashe. dvividhapaṇāmān visamvād ūbho thāy chhe māṭe te sundar nathī em āgaḷ gāthā 3 mān kaheshe.

* bhāvārtha uparanun pravachan *

jīv nāmanī vastune padārtha kahel chhe. ‘jīv’ evo akṣharono samūh te ‘pad’ chhe. ane te padathī je dravyaparyāyarūp anekāntasvarūpapaṇun nishchit karavāmān āve te padārtha chhe.