PDF/HTML Page 901 of 4199
single page version
have pūchhe chhe ke potānā pariṇāmane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? gāthā 76mān em hatun ke rāgane jāṇatā evā jīvane rāg sāthe kartākarmabhāv nathī. ahīn em prashna chhe ke potānā pariṇāmane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? keṭalī spaṣhṭatā karī chhe! aho! koī dhanya ghaḍīe samayasār rachāī gayun chhe. jagatanān sadbhāgya ke āvī chīj rahī gaī. ahā! eṇe to kevaḷīnā virah bhūlāvyā chhe. ahīn pūchhe chhe ke potānā pariṇāmane jāṇavānun karma kare chhe evā jīvane rāg sāthe, pudgal sāthe kartākarmabhāv chhe ke nahi? potānā pariṇāmane jāṇavānun karma to kare chhe to bhegun paranun kārya paṇ kare chhe ke nahi?
lokomān kahevāy chhe ne ke ek gāyano govāḷ te pāñch gāyono govāḷ. ek gāyane chāravā laī jāy to bhegī pāñchane chāravā laī jāy emān shun? em ātmā potānā pariṇāmane jāṇavānun karma kare chhe to bhegun paranun rāgarūpī karma kare chhe ke nahi? tene rāg sāthe kartākarma sambandh chhe ke nahi? shiṣhyanā ā prashnano uttar kahe chheḥ-
juo, vastunī sthitinun ā varṇan chhe. dharmīne shun hoy chhe ane agnānīne shun hoy chhe enī ā vāt chhe. dharmīne ātmānī-shuddha chaitanyanī draṣhṭi hoy chhe. tenā gnānanun svaparaprakāshak sāmarthya hovāthī gnānabhāve pariṇamato gnānī sva-parane jem chhe tem jāṇe chhe enī ahīn vāt chhe. kahe chhe-
‘prāpya, vikārya ane nirvartya evun, vyāpyalakṣhaṇavāḷun ātmānā pariṇāmasvarūp je karma, tenāmān ātmā pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato, te-rūpe pariṇamato ane te-rūpe ūpajato thako, te ātmapariṇāmane kare chhe.’
gnānanā je pariṇām (gnānīne) thayā te, te kāḷe prāpta thāy chhe. dhruv chhe eṭale ke te kāḷe te ja thavānā chhe em nishchit chhe. ā prāpya karmanī vyākhyā chhe. ātmānā jāṇavānā je pariṇām thayā te te kāḷe te ja thavānā hatā te thayā tene prāpya eṭale dhruv kahevāy chhe. ātmā tene pahoñchī vaḷe chhe. jāṇavānā, dekhavānā, shraddhavānā, je pariṇām chhe te ātmānun prāpya karma chhe. eṭale ke te kāḷe te (pariṇām) dhruv chhe. te kāḷe te ja thavānā hatā je thayā chhe ane tene ātmā meḷave chhe, pahoñche chhe, prāpta kare chhe. vaḷī e ja pariṇāmane vikārya karma kahe chhe. pratham je hatā te palaṭīne ā thayā māṭe tene vikārya karma kahe chhe. ane te samaye navā ūpajyā tethī tene nirvartya karma kahe chhe.
PDF/HTML Page 902 of 4199
single page version
enā e ja pariṇāmane nirvartya karma kahe chhe. āvun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun (gnān-shraddhānarūp) karma temān ātmā pote antarvyāpak thaīne te pariṇāmane kare chhe.
dravyanī nirmaḷ paryāy te enun vyāpyalakṣhaṇavāḷun kārya chhe. te vakhate e ja kārya thavānun chhe evun je ātmānā pariṇāmasvarūp karma eṭale ke gnātā-draṣhṭānā pariṇām svarūp- samyagdarshan-gnān-chāritranā pariṇāmasvarūp karma, temān ātmā pote antarvyāpak thaīne, ādi- madhya-antamān vyāpe chhe. juo, dravyadraṣhṭivantane gnātā-draṣhṭānā je nirmaḷ pariṇām thayā tenī ādimān ātmā chhe, madhyamān ātmā chhe ane antamān paṇ ātmā chhe. te rāgane jāṇe chhe māṭe tenī ādimān rāg chhe em nathī. rāg chhe māṭe jāṇavānā pariṇām thayā em rāganī apekṣhā nathī. potānā ātmapariṇāmane grahatān-jāṇatān ātmāne rāg sāthe kartākarmapaṇun chhe em nathī. pote svayam antarvyāpak thaīne potānā jāṇavānā pariṇāmane ātmā kare chhe. sanskr̥it pāṭhamān ‘svayam’ shabda paḍayo chhe. ātmā svayam potānā ātma-pariṇāmane kare chhe.
prashnaḥ– ātmā kāī karato nathī ne?
uttaraḥ– hā, paṇ e vāt atyāre ahīn nathī levī. ahīn to atyāre parathī ane rāgathī bhinna pāḍavun chhe ane svathī (nirmaḷ paryāyathī) abhinna siddha karavun chhe. dravya ane tenī nirmaḷ paryāyane ahīn abhed batāvavī chhe. kahyun ne ke ātmā svayam antarvyāpak thaīne potānā ātmapariṇāmane kare chhe. ahā! je nirmaḷ paryāy thaī te ātmānun kartavya chhe. potānā gnātā- draṣhṭānā je nirmaḷ pariṇām thayā tenī ādi-madhya-antamān ātmā pote vyāpe chhe. te nirmaḷ pariṇām ātmā svayam kare chhe em ahīn siddha karavun chhe. māṭe svabhāvanā āshraye je vītarāgī paryāy thaī te pariṇāmane grahato eṭale ke prāpta karato ane te-rūpe pariṇamato ane ūpajato te ātmapariṇāmane ātmā kare chhe.
ā mūḷ vāt chhe ane chhe ghaṇī ūñchī. kahe chhe ke jenun lakṣha trikāḷī shuddha dravya upar chhe ene je pariṇām thayā te pariṇāmanī ādimān bhagavān ātmā chhe. te pariṇāmane ātmā grahe chhe. dharmanī jene dashā thaī chhe ene shubhabhāv āve, paṇ tene jāṇavānun kām ātmā kare chhe. te paṇ shubhabhāv chhe māṭe jāṇe chhe em nathī. svaparaprakāshak evā gnānanā pariṇamananī ādimān ātmā pote ja chhe. parane jāṇe chhe māṭe tyān paranī apekṣhā chhe em nathī. ahāhā...! duniyā sāthe meḷ na khāy evī ā gajab vāt chhe! (duniyā sāthe meḷ chhe te toḍe to samajāy evī chhe.)
ā vāṇī (jinavāṇī) sāmbhaḷe chhe e shun shubhabhāv nathī? e shubhabhāv chhe. ashubhathī bachavā e shubhabhāv āve chhe. ahīn kahe chhe ke shubhabhāvanā kāḷe ātmā (gnānī)
PDF/HTML Page 903 of 4199
single page version
je svaparaprakāshakapaṇe gnānabhāve pariṇame chhe te gnānapariṇāmano ātmā kartā chhe; rāgano (shubhabhāvano) kartā nathī. rāgane-shubhabhāvane jāṇavānā je pariṇām thayā teno ātmā kartā chhe. ā vastusthiti chhe.
bhāī! āvī vastusthitino andar nirṇay na kare tyān sudhī dharmanī sharūāt kem thāy? shraddhā-gnān-ramaṇatānā je ātmapariṇām tene grahato, te-rūpe pariṇamato ane te-rūpe ūpajato thako te pariṇāmane ātmā kare chhe. grahato e prāpya, pariṇamato e vikārya ane ūpajato e nirvartya karma thayun. ahīn to atyāre parathī bhinna pāḍavānī vāt chhe. paryāyathī dravya bhinna chhe ane paryāy paryāyane kare chhe e vāt ahīn siddha karavī nathī. kharekhar to em chhe ke paryāy paryāyane kare chhe, dravya karatun nathī. parantu ahīn to pararūpe pariṇamato nathī ane svapaṇe pariṇame chhe evo ātmā potānā pariṇāmane kare chhe em ahīn sābīt karavun chhe.
bhāī! svabhāvadraṣhṭi karavānī ā vāt chhe. ashubhathī bachavā shubhabhāv bhale ho; shubh chhoḍīne ashubh karavā em ahīn vāt nathī. shubhanī ruchi chhoḍīne dravyanī ruchi kar-em ahīn vāt chhe. sarvathā shuddhopayog thāy tyāre shubh chhūṭī jāy chhe. shubhopayoganī dashā e dharmīnī (dharmanī) dashā nathī, je jāṇavānā pariṇām thāy te dharmanī dashā chhe ane tenī ādimān ātmā chhe. ātmā kartā thaīne jāṇavānā pariṇāmane kare chhe, te-rūpe pariṇame chhe, te- rūpe ūpaje chhe.
have kahe chhe-‘ām ātmā vaḍe karavāmān āvatun je ātmapariṇām tene gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te- rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī.’
juo, samyagdarshan, samyaggnān ane shāntinā je pariṇām thayā tene grahato, te-rūpe pariṇamato ane te-rūpe ūpajato ātmā potānā pariṇāmane kare chhe; paṇ vyavahāranā pariṇāmane ātmā karato nathī. potānā pariṇāmane jāṇatā evā ātmāne par sāthe kartākarmasambandh nathī. vyavahārano shubharāg chhe tethī ahīn ātmapariṇām thayā chhe em nathī. tathā vyavahārane jāṇe chhe tethī te vyavahārano kartā chhe em paṇ nathī. ātmānā āshraye thayelā pariṇāmano kartā, grahanār, pariṇamanār ātmā chhe.
juo, prashna em hato ke potānā nirmaḷ pariṇāmane jāṇato hovā chhatān te rāganā kāryano kartā chhe ke nahi? ātmā jāṇavānun kārya to kare chhe; to rāgano kartā thaīne bhegun rāganun kārya kare chhe ke nahi? ek gāyano govāḷ te pāñch gāyano govāḷ-em
PDF/HTML Page 904 of 4199
single page version
chhe ke nahi? to kahe chhe ke em nathī. ‘vastu sahāvo dhammo’-vastuno svabhāv dharma chhe. ātmā vastu chhe-teno svabhāv gnān, darshan, ānand chhe. jyān svabhāvanī draṣhṭi thaī tyān samyagdarshan-gnān- chāritrarūp nirmaḷ pariṇām thayā. te nirmaḷ pariṇāmane gnānī karato hovā chhatān, ane tene jāṇato hovā chhatān, paranī sāthe tene kartākarmabhāv nathī em kahe chhe.
māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne ghaḍāne kare chhe. ghaḍo thavānī ādi-madhya-antamān māṭī chhe. kumbhārano hāth aḍayo māṭe kumbhār ghaḍo thavānī ādimān chhe em nathī. kumbhār prasarīne ghaḍo thato nathī. ghaḍārūp kāryamān kumbhār prasarato nathī, paṇ māṭī pote ghaḍāmān prasarīne-vyāpīne ghaḍāne kare chhe, ghaḍāne grahe chhe. ghaḍo te māṭīnun prāpya chhe. te samayanun te dhruv prāpya chhe. vikārya chhe te vyay ane nirvartya chhe te utpād chhe te vakhate je paryāy thavānī hatī te thaī māṭe tene dhruv kahī chhe. chhe to paryāy, paṇ nishchit chhe tethī dhruv kahī chhe. ahīn ek samayanī paryāyamān utpād-vyay-dhruv kahyā chhe. aho! āchāryanī ajab shailī chhe! kahe chhe ke māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne ghaḍāne grahe chhe. ghaḍānī paryāy te māṭīnun te samayanun dhruv chhe, prāpya chhe. ahāhā...! te samayanī paryāy te ja thavānī chhe. juo ne! badhun kramabaddha chhe em ahīn siddha kare chhe. kumbhār ghaḍāne kare chhe e vāt ja nathī.
jem māṭī ghaḍāmān antarvyāpak thaīne ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe, ghaḍārūpe upaje chhe tem ātmā pūrṇānandano nāth prabhu bāhyasthit evā paradravyanān pariṇāmamān eṭale ke vyavahāraratnatrayanā shubharāgamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī, te-rūp ūpajato nathī. shubharāganī ādimān ātmā nathī, madhyamān ātmā nathī, antamān ātmā nathī. rāganī ādi-madhya-antamān pudgal chhe. dharmī jīv jem vītarāgī shuddha ratnatrayanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, tenā ādi-madhya-antamān vyāpīne te nirmaḷ pariṇāmane grahe chhe tem vyavahāranā shubharāgane tenā ādi-madhya-antamān vyāpīne grahato nathī. rāg chhe e to pudgalanun prāpya karma chhe. pudgal tene grahe chhe, pudgal te-rūpe pariṇame chhe; pudgal te-rūpe ūpaje chhe.
bhāī! dhyān rākhe to ā samajāy evun chhe. ā to satnā sharaṇe javānī vāt chhe. duniyā na māne tethī shun? sat to trikāḷ sat ja raheshe. ātmā anant shaktinun dhām chaitanyasvabhāvī bhagavān chhe. e trikāḷī dhruv prabhune grahatān, eno āshray letān je shaktirūpe chhe te vyaktirūpe pragaṭ thayo. tyān je samyagdarshan-gnān-chāritranā nirmaḷ pariṇām thayā tenī ādi-madhya-antamān ātmā chhe. parantu rāganā ādi-madhya-antamān ātmā nathī. tethī ātmā rāgapariṇāmane karato nathī. vyavahār ratnatrayano shubharāg je bāhyasthit paradravyanā pariṇām chhe tene ātmā grahato nathī. tethī gnānī-dharmī te shubharāgano kartā nathī.
PDF/HTML Page 905 of 4199
single page version
prashnaḥ– savikalpadvārathī nirvikalpatānī vāt paṇḍitapravar shrī ṭoḍaramalajīe rahasyapūrṇa chiṭṭhīmān karī chhe ne? uttaraḥ– bhāī! eno artha evo chhe ke āvo vikalpa hato tene chhoḍīne nirvikalpatā thāy chhe, -āvun tyān gnān karāvyun chhe. parantu āvā vikalpa āve māṭe enāthī nirvikalpadashā thāy em artha nathī. e taraphanun lakṣha chhoḍe tyāre nirvikalpatā thāy chhe. lokone shubhabhāv chhoḍavānun ākarun paḍe chhe; paṇ shun thāy? shubhabhāv to je nigodamān jīvo paḍayā chhe temane paṇ nirantar thāy chhe. kṣhaṇe shubh, kṣhaṇe ashubh-em shubhāshubhanī nirantar dhārā vahe chhe. ek sharīramān nigodanā je anant jīv chhe temane kṣhaṇekṣhaṇe shubhāshubh thayā ja kare chhe. e kāī navīn nathī.
prashnaḥ– pravachanasāranī gāthā 24pamān shubhopayogī paṇ shramaṇ chhe em kahyun chhe ne? uttaraḥ– e to dharmapariṇat muninī vāt karī chhe. shuddhopayogī nirāsrav chhe ane shubhopayog hoy tyān sudhī sāsrav chhe. dharmapariṇat muni traṇ kaṣhāyanā abhāvavāḷo chhe tyāre to tene muni kahyo chhe. tene shubhopayog hoy chhatān shramaṇ kahevāmān āvyo chhe. paṇ ekalā shubhabhāvavāḷā muninī tyān vāt nathī. evā shubhabhāv to agnānīe anantavār karyā chhe. shubhabhāv ho, paṇ e kāī dharma chhe ke dharmanun kāraṇ chhe em nathī. hoy chhe e jāṇavā māṭe chhe. bāpu! āvun vītarāganun kahelun shuddha tattva pakaḍe nahi ene dharma kem thāy?
have kahe chhe-‘māṭe, jo ke gnānī potānā pariṇāmane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.’ gnānī potānā pariṇāmane jāṇe chhe, jāṇavānun kām kare chhe. kare chhe māṭe bhegun rāganun kārya paṇ te kare chhe em nathī em kahe chhe. gnānī potānā pariṇām eṭale samyagdarshan- gnān-chāritrarūp shuddha ratnatrayanā mokṣhamārganā pariṇāmane kare chhe topaṇ prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun par dravya pariṇāmasvarūp karma tene te karato nathī. tethī tene pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī. juo, be ja bhāg pāḍayā chhe. ekakor svabhāv, bījī kor vibhāv. bhāī! bhedagnān karavānī ā vāt chhe. vibhāvanī sāthe jīvane ekatābuddhi chhe e ja mahā mithyātvanī gāṇṭh chhe. vibhāvamān tādātmyano abhyās chhe e ja mithyātva chhe. e vibhāv ane shuddha chaitanyasvabhāvanī bhinnatā karavī e vastunā svabhāvarūp samyagdarshan chhe.
bhāī! navamī graiveyak jāy evā shubhabhāv anantavār karyā, chhatān ene dharma thayo nahi. ane enāthī koīne dharma thayo paṇ nathī. vastra chhoḍayān māṭe munipaṇun āvī gayun em nathī. svamān ugra āshray thāy tyāre chāritra pragaṭe chhe. parantu vyavahāranī kriyā pāḷe chhe māṭe
PDF/HTML Page 906 of 4199
single page version
chāritra pragaṭe chhe em nathī. chāritra to ātmāno guṇ chhe, vītarāgī shakti chhe. eno āshray laīne visheṣh ekāgra thāy tyāre tene chāritradashā pragaṭ thāy chhe. evā chāritravantane te kāḷamān pañchamahāvratādinā pariṇām hoy chhe ane tene vyavahār kahevāmān āve chhe. agnānīne vyavahār kevo? samayasār gāthā 413mān traṇ bol kahyā chhe-teo (agnānīo) anādirūḍh, vyavahāramūḍh, nishchay par anārūḍh vartatā thakā bhagavān samayasārane dekhatā- anubhavatā nathī em kahyun chhe. jene ātmadarshan thayun nathī ane bāhya vyavahārane pāḷe chhe tene anādirūḍh vyavahāramūḍh kahyo chhe. jāṇanār jāgyo nathī tene vyavahār kevo? ā vastusthiti chhe.
ahīn kahe chhe ke-gnānī potānā pariṇāmane jāṇe chhe topaṇ prāpya, vikārya ane nirvatya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma tene nahi karatā evā gnānīne pudgal sāthe kartākarmapaṇun nathī. keṭalī spaṣhṭatā chhe!
gāthā 76 mān kahyun hatun te anusār ahīn paṇ bhāvārtha jāṇavo. tyān gāthā 76 mān ‘pudgalakarmane jāṇato gnānī’ em hatun ene badale ahīn ‘potānā pariṇāmane jāṇato gnānī’ em kahyun chhe. bas āṭalo pher chhe. lyo, gāthā 77 pūrī thaī.
PDF/HTML Page 907 of 4199
single page version
पुद्गलकर्मफलं जानतो जीवस्य सह पुद्गलेन कर्तृकर्मभावः किं भवति किं न भवतीति चेत्–
णाणी जाणंतो वि हु पोग्गलकम्मप्फलमणंतं।। ७८।।
ज्ञानी जानन्नपि खलु पुद्गलकर्मफलमनन्तम्।। ७८।।
have pūchhe chhe ke pudgalakarmanā phaḷane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chhe-
paradravyaparyāye na praṇame, nav grahe, nav ūpaje. 78.
gāthārthaḥ– [ज्ञानी] gnānī [पुद्गलकर्मफलम्] pudgalakarmanun phaḷ [अनन्तम्] ke je anant chhe tene [जानन् अपि] jāṇato hovā chhatān [खलु] paramārthe [परद्रव्यपर्याये] paradravyanā paryāyarūp [न अपि परिणमति] pariṇamato nathī, [न गृह्णाति] tene grahaṇ karato nathī ane [न उत्पद्यते] te-rūpe ūpajato nathī.
ṭīkāḥ– prāpya, vikārya ane nirvartya evun, vyāpyalakṣhaṇavāḷun sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmaphaḷasvarūp je karma (kartānun kārya), tenāmān pudgaladravya pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahatun, te-rūpe pariṇamatun ane te-rūpe ūpajatun thakun, te sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmaphaḷane kare chhe; ām pudgaladravya vaḍe karavāmān āvatun je sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmaphaḷ tene gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī; māṭe, joke gnānī sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmanā phaḷane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā te gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.
bhāvārthaḥ– 76mī gāthāmān kahyun hatun te anusār ahīn paṇ jāṇavun. tyān ‘pudgalakarmane jāṇato gnānī’ em hatun tene badale ahīn ‘pudgalakarmanā phaḷane jāṇato gnānī’ em kahyun chhe-eṭalun visheṣh chhe.
PDF/HTML Page 908 of 4199
single page version
have pūchhe chhe ke pudgalakarmanā phaḷane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? 76mī gāthāmān pudgalakarma eṭale rāgane jāṇatā gnānīnī vāt karī hatī. ahīn pudgalakarmanun phaḷ je harakh-shokanā bhāv tene jāṇatā gnānīne pudgal sāthe kartā-karmabhāv chhe ke nathī?-te vāt kare chhe. juo, harakhashokanā bhāv e pudgalakarmanun phaḷ chhe ane atīndriy ānand e ātmānun phaḷ chhe.
pravachanasāramān āve chhe ke shuddhopayogarūp karmanun phaḷ ānand chhe. tyān shuddhopayogane karma kahyun chhe. ātmānā pariṇām shuddhopayog chhe, nirmaḷ shraddhā-gnān-chāritra chhe. tenun karmaphaḷ ānand chhe. ahīn rāgadveṣhanā pariṇām te pudgalakarma chhe. enun phaḷ harakh, shok, duḥkh chhe. are! bhagavānanā ā bharatamān virah paḍayā! samosaraṇastutimān āve chhe ke-re! re! sīmandhar jinanā virahā paḍayā ā bharatamān’ -ane ā badho goṭo ūṭhayo. shiṣhya pūchhe chhe ke pudgalakarma je shubhāshubh rāg chhe enun phaḷ je sukh-duḥkh, harakh-shok tene jāṇatā gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? harakh-shokanā bhāv thāy ene jāṇe chhe eṭalo sambandh to chhe, to ene bhogave chhe ke nahi? enī sāthe kartākarmano sambandh chhe ke nahi? ā prashnano uttar gāthāmān kahe chhe-
juo, ‘परदव्वपज्जाए’–paradravyaparyāy shabda pāṭhamān paḍayo chhe. 76, 77 ane 78 traṇe gāthāmān ā shabda paḍayo chhe. eṭale ke dayā, dān ādi vikalpo ane harakh-shokanā pariṇām e badhā paradravyanī paryāyarūp pariṇām chhe em ahīn kahe chhe. ‘prāpya, vikārya ane nirvartya evun, vyāpyalakṣhaṇavāḷun sukhaduḥkhādirūp pudgalakarma- phaḷasvarūp je karma, tenāmān pudgaladravya pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahatun, te-rūpe pariṇamatun ane te-rūpe ūpajatun thakun, te sukhaduḥkhādirūp pudgal karmaphaḷane kare chhe.’ shun kahe chhe? je harakh-shokanā pariṇām thāy chhe te pudgalanun prāpya eṭale dhruv chhe. dhruv chhe eṭale je pariṇām thavānā chhe te ja thayā chhe; ane tene pudgal prāpta kare chhe, ātmā prāpta karato nathī. juo, ahīn dravyadraṣhṭi ane svabhāvanī apekṣhāthī ā vāt chhe. jyāre gnānapradhān shailī hoy tyāre e sukh-duḥkhanā pariṇāmanun bhoktāpaṇun jīvane chhe, tathā rāg-dveṣh, sukh-duḥkhanī avasthā jīvanī chhe em kathan āve. jīv pote te-rūpe pariṇame chhe ane tenun kartāpaṇun jīvane chhe em gnānanay jāṇe chhe. trikāḷī svabhāvanī apekṣhāe vikārī pariṇām jīvanā nathī. parantu paryāyanun gnān karavānī apekṣhāthī vikārī
PDF/HTML Page 909 of 4199
single page version
pariṇām jīvanī paryāyamān potāthī thayā chhe. ām jyān je apekṣhāthī kathan hoy tyān te pramāṇe samajavun joīe.
prāpya eṭale dhruv-eṭale ke harakh-shokanā pariṇām te samaye je thavānā chhe te ja thayā chhe-te prāpya, vikārya eṭale pariṇamatun ane nirvartya eṭale ūpajatun, evun vyāpyalakṣhaṇavāḷun sukh-duḥkh, harakh-shok, rati-arati ādi je pariṇām chhe te pudgalakarmaphaḷasvarūp chhe em kahe chhe. bhagavān ātmāno pāk to ānandasvarūp chhe. enun phaḷ to ānand chhe. nityānandasvarūp prabhu ātmā-enun shuddhopayogarūp je karma tenun phaḷ ānand chhe. paryāyamān atīndriy ānandanun phaḷ āve te ātmānā pariṇām chhe. ane sukhaduḥkhanā je vibhāv pariṇām chhe te ātmānā pariṇām nahi, e to pudgalanā pariṇām chhe. harakh-shok ādinā pariṇām pudgalakarmaphaḷasvarūp chhe.
prashnaḥ– āp vikārī pariṇāmane pudgalanā pariṇām kem kaho chho?
uttaraḥ– bhāī! vikār chhe te vastunā svarūpamān nathī. vastumān eṭale ātmāmān evo koī guṇ ke shakti nathī je vikārane kare. tethī tene par gaṇīne pudgalanā pariṇām kahīne bhinna pāḍī nākhyā, ane chaitanyasvarūp ātmāne tenāthī bhinna karī nākhyo chhe. chaitanyasvarūpane dravya-guṇ-paryāyathī bhinna pāḍī vikārathī bhedagnān karāvyun chhe. chaitanyanā dravya-guṇathī to vikār bhinna chhe ja, parantu paryāyathī paṇ vikārane bhinna pāḍavā tene pudgalanā pariṇām kahyā chhe. ekānt chhoḍīne je apekṣhā hoy te apekṣhāthī yathārtha samajavun joīe.
pudgalakarmaphaḷ je kartānun kārya thayun tenāmān pudgaladravya antarvyāpak thaīne, ādi-madhya- antamān vyāpīne te harakh-shokarūp pudgalakarmaphaḷane kare chhe. harakh-shokanā bhāv kare evī ātmāmān koī shakti nathī. ānandano nāth evo bhagavān ātmā harakh-shok ādirūpe kem pariṇame? e to ānandarūpe pariṇame evo teno svabhāv chhe. dharma paṇ ānandarūp ja chhe. e ānandanā pariṇām te jīvanun prāpya, vikārya ane nirvartyarūp karma chhe ane harakh-shok ādi vikāranā pariṇām pudgalanun karma chhe. kahe chhe ke harakh-shok ādi bhāvamān pudgaladravya antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne tene kare chhe. harakh-shokanī paryāyamān, jīvanī nabaḷāī hatī māṭe e bhāv thayo em nahīn. jīvanī nabaḷāīthī viparītapaṇe pariṇamyo māṭe harakhashok thavāmān jīvano kāīk ansh chhe e vāt ahīn nathī. svabhāvamān vibhāv chhe ja nahi pachhī eno ansh kay ānthī āvyo? madhyastha thaīne potāno pakṣha chhoḍīne samaje to ā samajāy evun chhe.
aho! āchārya bhagavantoe kamāl kām karyān chhe. digambar āchāryo dharmanā sthambh hatā. teoe dharmanī sthiti yathāvat ūbhī rākhī chhe. ahīn kahe chhe ke puṇya-
PDF/HTML Page 910 of 4199
single page version
pāpanā bhāvanun phaḷ je harakhashokanā pariṇām e pudgalanun kārya chhe, jīvanun nahi; svadravyasvarūp bhagavān ātmānun e kārya nahi. pudgal temān ādi-madhya-antamān vyāpīne tene grahe chhe, pahoñche chhe. te kāḷanun te pudgalanun vyāpya chhe, ātmānun nahi. pudgalakarma te-rūpe pariṇamatun, te-rūpe ūpajatun thakun te sukhaduḥkhādi pudgalakarmaphaḷane kare chhe.
have kahe chhe-‘ām pudgaladravya vaḍe karavāmān āvatun je sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmaphaḷ tene gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī.’
juo, pudgalakarmaphaḷane gnānī jāṇe chhe e vyavahār kahyo. te sambandhīnun gnān thāy chhe tethī karmaphaḷane jāṇe chhe em kahyun. kharekhar to gnānī potāne jāṇe chhe. jevī sukhaduḥkhanī kalpanā thaī evun ja gnān ahīn jāṇe chhe tethī enun gnān chhe em kahyun paṇ gnān to ātmānun chhe. jevo harakhashokano bhāv thāy tevun te prakāranun ahīn gnān thāy chhe. tethī kahyun ke gnānī pudgalakarmaphaḷane jāṇato, jem māṭī ghaḍāmān antarvyāpak thaīne ghaḍāne grahe chhe tem, gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne tene grahato nathī. harakhashokanā pariṇāmane dharmī jīv grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī, te-rūpe ūpajato nathī. pudgalakarmanā udayamān lakṣha jatān je sukhaduḥkhanā pariṇām thāy e pudgalanā pariṇām chhe; bhagavān ātmānā e bhāv chhe ja nahi. ahīn to gnānīnī vyākhyā chhe ne? dharmī jīvanī draṣhṭi trikāḷī svabhāv upar hovāthī, nirvikārī dashā enun prāpya, vikārya, nirvartya karma chhe, paṇ vikār enun karma nathī. gnānī vikārano kartā nathī.
ahāhā...! māṭī ghaḍāmān vyāpīne ghaḍāne grahe chhe, kumbhār nahi. ghaḍānī ādimān māṭī chhe, kumbhār tenī ādimān nathī. māṭī ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān prasarīne ghaḍāne grahe chhe, paṇ kumbhār ghaḍāmān prasare chhe em nathī. ghaḍānī paryāy te māṭīnun prāpya chhe, dhruv chhe. te kāḷe ghaḍānī paryāy dhruv chhe eṭale chokkas chhe ane māṭī tene grahe chhe. pūrvanī paryāy je piṇḍarūp hatī teno vyay thaīne ghaḍānī paryāy thaī te māṭīnun vikārya chhe, kumbhāranun nahi. kumbhāranī paryāyamān kumbhār hoy. kumbhār potānī paryāyamān vyāpīne potānī paryāyano kartā thāy, paṇ ghaḍāno nahi. paranī paryāyamān kumbhāranun vyāpyavyāpakapaṇun kayān chhe? (nathī ja)
tem gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi- madhya-antamān vyāpīne tene grahato nathī. nirmaḷ gnān ane ānand e
PDF/HTML Page 911 of 4199
single page version
bhagavān ātmānī paryāy chhe ane sukh-duḥkhanā pariṇām e to bāhyasthit evā paradravyanī paryāy chhe. ene gnānī jāṇato hovā chhatān temān pote antarvyāpak thaīne, prasarīne grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī, ūpajato nathī; kemake bhagavān ātmā pote gnātā-draṣhṭānā bhāvasvarūp chhe. bahu jhīṇī vāt, bhāī!
āvī sūkṣhma vāt pakaḍāy nahi eṭale shubhabhāv karo, shubhabhāvathī dharma thashe em keṭalāk māne chhe. paṇ bhāī! evo ā mārga nathī. shubhabhāv e ātmānun kartavya nathī. e dharma nathī, enāthī dharma nathī ane e dharmanun kāraṇ paṇ nathī. ā vāt sāmbhaḷīne keṭalāk kahe chhe ke āmān kāīk sudhāro karo. are bhāī! shun sudhāro karavo? shubhabhāv je karmanun prāpya chhe, pudgalanā pariṇām chhe tenāthī jīvanā pariṇāmane lābh thāy em kem bane? je pudgalanun kārya chhe enāthī ātmāne samyagdarshananun kārya thāy em kadīy banī shake kharun? em kadīy na bane. kemake samyagdarshan-gnān-chāritranā vītarāgī pariṇāmamān tenā ādi-madhya-antamān bhagavān ātmā antarvyāpak thaīne tene grahe chhe. e nirmaḷ pariṇām jīvanun prāpya, vikārya ane nirvartya karma chhe, pudgalanun nahi. nirmaḷ pariṇāmanī ādimān ātmā chhe, tenī ādimān shubhabhāv nathī.
shubhabhāv to pūrve anantavār thayā chhe. shubhabhāvanī shun vāt karavī? navamī graiveyak jāy evā shubhabhāv paṇ anantavār thayā chhe. chhatān evo shubhabhāv paṇ dharmanun kāraṇ thayo nahi. bhāī! dharmanī vītarāgī paryāy thāy enun kāraṇ to pote shuddha trikāḷī dravya chhe. tenā kāraṇ tarīke shubhabhāvane mānavo e to moṭī hinsā chhe. ahīn spaṣhṭa kahe chhe ne ke gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān, harakh-shokanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne tene grahato nathī; tene jāṇe chhe, e paṇ potāmān rahīne te kāḷe je pariṇām (gnānanā) thavānā chhe te prāpyane jāṇe chhe. jem rāg-dveṣhanā, sukh duḥkhanā bhāv te kāḷe je dhruvapaṇe-nishchitapaṇe je thavānā chhe tene pudgal prāpta kare chhe tem bhagavān ātmā te ja kāḷe sva ane parane jāṇe evā je prāpya-dhruv chhe te ja gnānapariṇāmane prāpta karato, te-rūpe pariṇamato ane te-rūpe ūpajato potānā karmane-vītarāgī pariṇāmane kare chhe. are! janma-maraṇathī chhūṭavāno panth to ā chhe, bhāī! na samajāy ane kaṭhaṇ paḍe eṭale shun mārga badalāī jāy? kadī na badalāy. harakhashok, sukh-duḥkh ādi vikārī dashā te pudgalakarmanun phaḷ chhe, te ātmānun phaḷ nathī.
prashnaḥ– to shun gnānīne paryāyamān duḥkh chhe ja nahi?
uttaraḥ– bhāī! em samajavun yathārtha nathī. ahīn to vastu ane tenā svabhāvanī apekṣhāe vāt chhe. draṣhṭi ane draṣhṭinā viṣhayanī apekṣhāe ā vāt chhe. paṇ te vakhate je gnān thāy chhe te gnān to trikāḷīne paṇ jāṇe chhe ane vartamān je duḥkhanī pariṇati
PDF/HTML Page 912 of 4199
single page version
chhe tene paṇ jāṇe chhe ke mārāmān mane ā duḥkhanī pariṇati chhe; tene bhogave paṇ chhe. ā syādvād vachan chhe. rāgane bhogave chhe evo bhoktā nay chhe ane rāgane kare chhe e kartānay chhe. raṅgarej jem raṅgane kare chhe tem bhagavān ātmā jeṭalo rāgarūpe pariṇame chhe teṭalo e rāgano kartā chhe. rāg karavā lāyak chhe em nahi, paṇ pariṇame chhe māṭe kartā kahevāmān āve chhe. juo to kharā santonī ātmalīlā! jāṇe ane vede-gnānapradhān kathanamān em vāt āve, ane draṣhṭi ane draṣhṭinā viṣhayanī pradhānatāthī em kahe ke rāganun pariṇām te pudgalanun kārya chhe, jīvanun nahi; kemake draṣhṭi chhe te pūrṇānandano nāth prabhu shuddha chaitanyaghan je ātmā chhe tene pakaḍe chhe. eṭale enī pariṇati nirmaḷ ja thāy.
gnānī, je ashuddha pariṇām thayā tene potāmān rahīne jāṇe paṇ tene pakaḍe nahi, grahe nahi, vede nahi. gajab vāt karī chhe ne! ahāhā...! draṣhṭi pūrṇānandanā nāthane pakaḍe eṭale enā pariṇamanamān vikār ane sukhaduḥkh hoī shake nahi. ā apekṣhāe vikārī pariṇāmanun karma ane harakhashokanun kārya pudgalamān nākhī ene jāṇanār rākhyo chhe. paṇ tethī sarvathā em na mānī levun ke gnānīne sukhaduḥkh chhe ja nahi. juo, ṭīkākār āchārya amr̥utachandrasvāmī svayam trījā kaḷashamān kahe chhe ke mārī pariṇati haju (sañjvalan) rāgādinī vyāpti vaḍe kaluṣhit chhe. haju paryāyamān kaluṣhit bhāv chhe paṇ ā ṭīkānā kāḷamān mārī draṣhṭinun jor nirmaḷ chaitanyasvabhāv par chhe tethī mane avashya param vishuddhi thashe. aho! āchāryanī koī gajab gambhīr shailī chhe!
pañchāstikāyamān to āchāryadeve em siddha karyun chhe ke enī pariṇatimān je vikār chhe enun ja (paryāyanun) kartavya chhe, paryāyanun svatantra kārya chhe. jeṭale darajje rāg thāy chhe teṭale darajje rāg eno kartā, rāg enun karma, rāganun sādhan paṇ rāg pote, rāgano ādhār paṇ rāg ityādi. dravya-guṇ enun kāraṇ nathī. tyān paryāyanun astitva siddha karavun chhe ne. tethī kahe chhe ke sukhaduḥkhanā pariṇām svayam ṣhaṭkārakarūpe pariṇamīne potāthī svatantra thāy chhe. parantu ahīn dravyadraṣhṭinī mukhyatāthī vāt chhe. paryāyadraṣhṭi gaī ane dravyadraṣhṭi thaī tyāre tyāre sukh-duḥkhanā pariṇamananun vedan gnānīne nathī. vaḷī e ja vakhate sāthe rahelun gnān em jāṇe chhe ke jeṭalun sukhaduḥkhanun pariṇaman chhe eṭalun mārun kartr̥utva ane bhoktr̥utva chhe. ahā! āvī gnānīnī ajab līlā chhe!
are prabhu! tun kayān chho? to kahe chhe ke hun to mārā jāṇavānā pariṇamanamān chhun. jeṭalun rāganun pariṇaman thāy te pudgalanun chhe. hun to eno jāṇanār chhun. tathā paryāyane joun chhun to rāg ane sukhaduḥkhanun jeṭalun kartr̥utva ane vedan chhe te mārāmān chhe em jāṇun chhun. ām banne apekṣhānun gnān yathārtha hoy chhe.
draṣhṭi ane draṣhṭinā viṣhayamān to vikārī pariṇamananun kartavya ane vedan chhe ja nahi. bhagavān ātmā anantaguṇano piṇḍ chhe. emān vikārane kare evo kayo guṇ chhe? ekey
PDF/HTML Page 913 of 4199
single page version
nahi. e apekṣhāe guṇīne pakaḍatān bhagavān ātmāmān rāganun kartavya ane sukhaduḥkhanun vedan nathī. draṣhṭino viṣhay to ekalo abhed chhe. draṣhṭinā viṣhayamān bhed ane paryāy nathī. draṣhṭi pote nirvikalpa chhe ane teno viṣhay paṇ abhed nirvikalpa chhe. enā viṣhayamān je badhā guṇo chhe te pavitra chhe. ahāhā...! āvā pavitra dhyeyavāḷī draṣhṭi em māne chhe ke ā rāganā dayā, dān, vratādinā ane sukhaduḥkhanā je pariṇām thayā te badhun pudgalanun kārya chhe, hun to teno jāṇanār (sākṣhī) chhun, hun eno karanāro ke eno bhogavanāro nahi; parantu draṣhṭinī sāthe je gnān (pramāṇagnān) chhe te te kāḷe trikāḷī shuddhaney jāṇe chhe ane vartamān thatā rāg ane sukh-duḥkhanā vedananī dashāne paṇ jāṇe chhe. jāṇe chhe eṭale ke rāganun vedan paryāyamān chhe em jāṇe chhe.
juo, vastu ane vastunā svabhāvanun je pariṇaman chhe enāthī sukhaduḥkhanā pariṇām bāhyasthit chhe. antaramān ke antaranī pariṇatimān e kyān chhe? (nathī). dharmī jīv bāhyasthit evā paradravyapariṇāmamān antarvyāpak thaīne ādi-madhya-antamān vyāpīne ene grahato nathī. eṭale ke e paradravyapariṇām enāthī thayā chhe em nathī. shuddhasvabhāvathī sukhaduḥkhanā vikārī pariṇām kem thāy? parantu paryāyamān potānī yogyatāthī sukhaduḥkhanā je pariṇām thāy tene jonārun gnān em jāṇe chhe ke paryāyamān sukhaduḥkhanun vedan chhe. ahāhā...! mārga to āvo chhe, prabhu! āvo bhagavānano anekānt mārga chhe. anekānt eṭale anek ant-dharma. svabhāvanī draṣhṭie rāganā pariṇām jīvanā nahi ane paryāyadraṣhṭie jotān e pariṇām jīvanā chhe. bhāī! vastunun svarūp āvun chhe. bhagavāne kāī karyun nathī, bhagavāne to jevun jāṇyun tevun kahyun chhe.
have kahe chhe-‘māṭe, joke gnānī sukhaduḥkhādirūp pudgalakarmanā phaḷane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.’ harakhashokanā bhāvane gnānī karato nathī em kahe chhe. tene jāṇe bhale, potānī gnānaparyāyanī ādimān gnātā chhe tethī jāṇe bhale, paṇ ene kare ane bhogave te gnānīnun svarūp nathī.
76mī gāthāmān kahyun hatun te anusār ahīn paṇ bhāvārtha jāṇavo. tyān ‘pudgalakarmane jāṇato gnānī’ em kahyun hatun tene badale ahīn ‘pudgalakarmanā phaḷane jāṇato gnānī’ em kahyun chhe-eṭalun visheṣh chhe. gāthā 78 pūrī thaī.
PDF/HTML Page 914 of 4199
single page version
जीवपरिणामं स्वपरिणामं स्वपरिणामफलं चाजानतः पुद्गलद्रव्यस्य सह जीवेन कर्तृकर्मभावः किं भवति किं न भवतीति चेत्–
पोग्गलदव्वं पि तहा परिणमदि सएहिं भावेहिं।। ७९।।
पुद्गलद्रव्यमपि तथा परिणमति स्वकैर्भावैः।। ७९।।
have pūchhe chhe ke jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatā evā pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chheḥ-
paradravyaparyāye na praṇame, nav grahe, nav ūpaje. 79.
gāthārthaḥ– [तथा] evī rīte [पुद्गलद्रव्यम् अपि] pudgaladravya paṇ [परद्रव्यपर्याये] paradravyanā paryāyarūp [न अपि परिणमति] pariṇamatun nathī, [न गृह्णाति] tene grahaṇ karatun nathī ane [न उत्पद्यते] te-rūpe ūpajatun nathī; kāraṇ ke te [स्वकैः भावैः] potānā ja bhāvothī (-bhāvorūp) [परिणमति] pariṇame chhe.
ṭīkāḥ– jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatun evun pudgaladravya pote paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahatun nathī, te-rūpe pariṇamatun nathī ane te-rūpe ūpajatun nathī; parantu prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun potānā svabhāvarūp karma (kartānun kārya), tenāmān (te pudgaladravya) pote antarvyāpak thaīne ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene ja grahe chhe, te-rūpe ja pariṇame chhe ane te-rūpe ja ūpaje chhe; māṭe jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatun evun pudgaladravya prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatun hovāthī, te pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv nathī.
PDF/HTML Page 915 of 4199
single page version
अज्ञानात्कर्तृकर्मभ्रममतिरनयोर्भाति तावन्न यावत्
bhāvārthaḥ– koī em jāṇe ke pudgal ke je jaḍ chhe ane koīne jāṇatun nathī tene jīvanī sāthe kartākarmapaṇun hashe. parantu em paṇ nathī. pudgaladravya jīvane utpanna karī shakatun nathī, pariṇamāvī shakatun nathī tem ja grahī shakatun nathī tethī tene jīv sāthe kartākarmapaṇun nathī. paramārthe koī paṇ dravyane koī anya dravyanī sāthe kartākarmabhāv nathī. have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ- shlokārthaḥ– [ज्ञानी] gnānī to [इमां स्वपरपरिणतिं] potānī ane paranī pariṇatine [जानन् अपि] jāṇato pravarte chhe [च] ane [पुद्गलः अपि अजानन्] pudgaladravya potānī ane paranī pariṇatine nahi jāṇatun pravarte chhe; [नित्यम् अत्यन्त–भेदात्] ām temanāmān sadā atyant bhed hovāthī (banne bhinna dravyo hovāthī), [अन्तः] te banne paraspar antaraṅgamān [व्याप्तृव्याप्यत्वम्] vyāpyavyāpakabhāvane [कलयितुम् असहौ] pāmavā asamartha chhe. [अनयोः कर्तृकर्मभ्रममतिः] jīv-pudgalane kartākarmapaṇun chhe evī bhramabuddhi [अज्ञानात्] agnānane līdhe [तावत् भाति] tyān sudhī bhāse chhe (-thāy chhe) ke [यावत्] jyān sudhī [विज्ञानार्चिः] (bhedagnān karanārī) vignānajyoti [क्रकचवत् अदयं] karavatanī jem nirday rīte (ugra rīte) [सद्यः भेदम् उत्पाद्य] jīv-pudgalano tatkāḷ bhed upajāvīne [न चकास्ति] prakāshit thatī nathī. bhāvārthaḥ– bhedagnān thayā pachhī, jīvane ane pudgalane kartākarmabhāv chhe evī buddhi rahetī nathī; kāraṇ ke jyān sudhī bhedagnān thatun nathī tyān sudhī agnānathī kartākarmabhāvanī buddhi thāy chhe.
have pūchhe chhe ke jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane, potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatā evā pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? ahīn jīvanā pariṇām eṭale vītarāgī nirmaḷ pariṇām, potānā pariṇām eṭale rāgādi pariṇām ane potānā pariṇāmanun phaḷ eṭale sukhaduḥkhanā pariṇām-ā badhāne nahi jāṇatun evun je pudgaladravya tene jīv sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? juo, jīvane svabhāvanī draṣhṭi thatān je svabhāvanun nirmaḷ pariṇaman thayun tene pudgal jāṇatun nathī. tem pudgalapariṇām je rāgādi bhāv tene pudgal jāṇatun nathī. tem
PDF/HTML Page 916 of 4199
single page version
pudgalapariṇāmanun phaḷ je sukhaduḥkhādi tene pudgal jāṇatun nathī. ām ātmānā pariṇām, pudgalanā pariṇām ane pudgalapariṇāmanā phaḷane-e traṇene pudgal jāṇatun nathī; kemake e jaḍ chhe. to āvā pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī?
āgaḷanī 76-77-78 gāthāomān em hatun ke-
pudgalakarmanā bhāvane jāṇatā evā ātmāne pudgal sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? ā ek vāt karī.(76)
potānā nirmaḷ pariṇāmane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? ā bījī vāt karī.(77)
pudgalakarmanā phaḷane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? ā trījī vāt karī.(78)
have ahīn chothī vāt kare chhe ke jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatā evā pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv chhe ke nathī? rāg kartā ane ātmā rāganun kārya-evo kartākarmabhāv chhe ke nathī? āvun samajavānī jignāsā thaī chhe evā shiṣhyane ahīn uttar āpe chheḥ-
juo, ahīn ā gāthāmān ‘paradravyanī paryāy’ em shabda chhe eno artha ātmānī nirmaḷ paryāy em thāy chhe. ā pahelānī traṇ gāthāomān ‘paradravya paryāy’ eṭale rāg ane harakhashokanī paryāyanī vāt hatī. ahā! santoe kevī karuṇā karīne satya jāher karyun chhe! sarvagna bhagavāne kahelī vāt jagat samakṣha jāher karī chhe. kahe chhe-
‘māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe.’ māṭe māṭī kartā chhe ane ghaḍo māṭīnun karma chhe, kumbhāranun nahi. keṭalāk kahe chhe ke be kartā hoy tyāre sāmagrī pūrī thāy chhe. ghaḍānā be kartā-ek māṭī ane bījo kumbhār-ām be kartā vaḍe ghaḍārūpī kārya thāy em kahe chhe teno ahīn niṣhedh kare chhe. ghaḍārūpī kārya māṭīthī potāthī ja thayun chhe temān kumbhār je nimitta chhe tene to ārop karīne kartā kahevāmān āve chhe. kharekhar nimitte kārya karyun chhe em chhe ja nahi. vāstavikapaṇe nimitta paranā kāryano kartā chhe ja nahi.
ghaḍāno kartā kumbhār traṇakāḷamān nathī. tem sharīranī, bhāṣhānī je avasthā thāy, dāḷ, bhāt, roṭalīnī khāvānī je kriyā thāy te kriyāne te te kāḷe gnānī te prakāranā potānā gnānanā pariṇāmathī jāṇe chhe, parantu te kāryano te kartā nathī. juo, ā pustak
PDF/HTML Page 917 of 4199
single page version
ām ūñchun thayun, ā bhāṣhā bolāī-e badhun kāī jīvanun kārya nathī. ā chashmāthī jīv dekhe- jāṇe chhe-em nathī. jīv potānā gnānathī jāṇe chhe, chashmāthī nahi. pote potānī paryāyathī jīv jāṇe chhe.
anādino ūndho abhyās chhe eṭale lokone ā samajavun kaṭhaṇ paḍe chhe. ek bhāī kahe ke ā viṣhay upar charchā karo. are bhāī! charchā konī sāthe karavī? ā to potānā hit māṭe samajavānī vāt chhe. teṇe kahyun ke ā chashmāthī jaṇāy chhe ke nahi? shun chashmā vinā jaṇāy chhe? tyāre kahyun ke bāpu! charchā āvī gaī. (thaī gaī). bhāī! ā māragaḍā tadna judā chhe. ahāhā...! upādān ane nimitta banne svatantra chhe. gnān pote gnānathī jāṇe chhe, chashmāthī nahi, ane indriyothī paṇ nahi.
anyamatavāḷā indriyone pramāṇamān gaṇe chhe. indriyo ane padārtha banne maḷīne teo pramāṇ kahe chhe. paṇ em chhe nahi. jemān gnān nathī te pramāṇ kevun? indriyādi pramāṇ chhe ja nahi. ātmānun gnān sva-parane jāṇe chhe te pramāṇagnān chhe. are! lokone kayān khabar chhe! svayansiddha svatantra vastu pote-tene parādhīn mānī beṭhā. are! e to mahā viparīt draṣhṭi chhe. teo kahe chhe-shun chashmā vinā jaṇāy? āṅkho bandh karo to jaṇāy? ityādi. are bhāī! āṅkho bandh thāy ke khullī thāy-e kriyā to jaḍanī chhe. ene shun ātmā karī shake chhe? bīlakul nahi.
ahīn kahe chhe-māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne ghaḍāne grahe chhe. eṭale ke ghaḍānī paryāy te kāḷe māṭīnun prāpya chhe. māṭīnī piṇḍ avasthā palaṭīne ghaḍārūpe pariṇame chhe te māṭīnun vikārya chhe ane māṭī ghaḍārūpe ūpaje chhe te māṭīnun nirvartya chhe. ahā! māṭīnun ghaḍārūpe thavun, pariṇamavun ane nipajavun te ekalī māṭīnun kārya chhe. ā draṣhṭānt āpīne have siddhānt samajāve chhe.
‘tem jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatun evun pudgaladravya pote paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahatun nathī, te-rūpe pariṇamatun nathī ane te-rūpe ūpajatun nathī.’
juo, jīvanā samyagdarshan-gnān-chāritranā vītarāgī pariṇām te ahīn paradravyanā pariṇām chhe ane rāg-dveṣh tathā harakh-shokanā pariṇām te pudgaladravyanā potānā pariṇām chhe. te badhāne pudgaladravya jāṇatun nathī, kemake te jaḍ chhe. nahi jāṇatun evun e pudgaladravya, jīvanā je gnātā-draṣhṭānā shuddharatnatrayanā pariṇām temān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne tene grahatun nathī, pahoñchatun nathī. jīvanā samyagdarshan-gnān-chāritranā pariṇām pudgalanī apekṣhāe ahīn paradravyanā pariṇām chhe. te pariṇāmamān (shuddha ratnatrayamān) antarvyāpak thaīne pudgal tene grahatun nathī. ahāhā...! pudgal-
PDF/HTML Page 918 of 4199
single page version
dravyanā je rāganā pariṇām, harakh-shokanā pariṇām-te jīvanā shuddha gnātā-draṣhṭānā pariṇāmane grahatā nathī, pahoñchatā nathī, te-rūpe pariṇamatā nathī. gajab vāt chhe! jīvanā pariṇām (gnātā-draṣhṭānā bhāv) je jīvanun prāpya chhe tene pudgal prāpta karatun nathī. potānā pariṇām je rāgādi bhāv ane harakh-shokanā pariṇām tene pudgal prāpta kare chhe; jāṇatun nathī chhatān pudgal potānā pariṇāmane prāpta kare chhe, parantu paradravyanā-jīvanā pariṇāmane prāpta karatun nathī. jo te (pudgal) jāṇe to te chetanadravya thaī jāy. paṇ em nathī. pāñch ajīv dravyo jāṇatān nathī chhatān te kāḷe tenā je pariṇām thāy te tenun prāpya karma chhe. jaḍanī-pudgalanī je avasthā thāy te tenun-pudgalanun prāpya karma chhe. je avasthā thavānā kāḷe thaī tene paramāṇue prāpta karī chhe, paramāṇu tene pahoñchī vaḷyun chhe, ātmānun gnān tyān pahoñchī vaḷyun nathī. tem pudgaladravya eṭale rāgādi vikāranā pariṇām (shubhabhāv) pote antarvyāpak thaīne jīvanā shuddha vītarāgī pariṇāmane pahoñchatā nathī, te-rūpe pariṇamatā ke ūpajatā nathī. bāpu! āvo vītarāgano panth ek ja hitarūp ane ārādhya chhe. shrīmade kahyun chhe ne- ‘sarvagnano
āvo bhagavānano mārga chhe. tenun sharaṇ le. te vinā bījun kāī sharaṇ nathī. bhāī! pudgalanā rāgapariṇām, pudgalakarmanun phaḷ evā harakhashokanā pariṇām-ene pudgal jāṇatun nathī. evun pudgaladravya paradravyanā eṭale ātmānā je gnātā-draṣhṭāsvarūp pariṇām temān antarvyāpak thaīne tene grahatun nathī, te-rūpe pariṇamatun nathī, te-rūpe ūpajatun nathī. ‘parantu prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun potānā svabhāvarūp karma, tenāmān (te pudgal dravya) pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene ja grahe chhe, te-rūpe ja pariṇame chhe ane te-rūpe ja ūpaje chhe.’ kartānun je kārya-rāgādi ane harakhashokanā pariṇām temān pudgal antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne tene grahe chhe, te-rūpe pariṇame chhe ane te-rūpe ūpaje chhe, parantu ātmānā nirmaḷ vītarāgī pariṇāmane te grahatun nathī, pahoñchatun nathī. have kahe chhe-‘māṭe jīvanā pariṇāmane, potānā pariṇāmane ane potānā pariṇāmanā phaḷane nahi jāṇatun evun pudgaladravya prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatun hovāthī, te pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv nathī.’
juo, ā niṣhkarṣha kāḍhayo ke paradravyapariṇāmasvarūp karma eṭale jīvanā gnātā-draṣhṭānā je shuddha vītarāgī pariṇām tene pudgaladravya karatun nathī māṭe pudgaladravyane jīvanī sāthe
PDF/HTML Page 919 of 4199
single page version
kartākarmabhāv nathī, eṭale ke rāg ane harakhashokanā pariṇām te gnātānā vītarāgī pariṇāmanā kartā ane gnātānā je vītarāgī pariṇām thayā te enun karma em chhe nahi. ahāhā...! vyavahāraratnatrayanā pariṇām nishchayathī gnātānā vītarāgī pariṇāmanā kartā nathī. vyavahāraratnatrayanā pariṇām te pudgalanā pariṇām chhe. te pudgalanā pariṇām potāne jāṇe nahi, potānā pariṇāmanā phaḷane jāṇe nahi ane gnātā-draṣhṭānā vītarāgī pariṇāmane ya jāṇe nahi. e badhāne nahi jāṇatā evā vyavahāraratnatrayanā pariṇāmanā kāḷamān jīvanā gnātā-draṣhṭānā vītarāgī pariṇām thayā māṭe te vyavahāraratnatrayanā-rāganā pariṇām kartā ane gnātā-draṣhṭānā pariṇām karma em chhe nahi. aho! adbhut vāt chhe! prashnaḥ– ‘hetu niyatako hoī’ em kahyun chhe ne? uttaraḥ– bhāī! vyavahāraratnatrayane jyān kāraṇ kahyun hoy tyān nimittanun gnān karāvavā sahachar dekhīne āropathī upachār karīne kathan karyun chhe em samajavun. nishchay samyagdarshan potānā (svabhāvanā) āshraye pragaṭ thayun te kāḷe je dev-guru-shāstranī shraddhāno rāg chhe te samakit nathī. te samakitanī paryāy nathī chhatān nishchay samakitano sahachar dekhīne tene vyavahārathī samakit kahyun chhe. chhe to bandhanun ja kāraṇ topaṇ upachārathī samakit kahīne hetu kahyo chhe. nishchay-vyavahāranun sarvatra āvun ja svarūp chhe. enun mokṣhamārgaprakāshakamān khūb spaṣhṭīkaraṇ karyun chhe. juo, bhedābhedaratnatrayanā ārādhak jīvone gr̥uhastha āhār-pāṇī āpe chhe evun shāstramān āve chhe. bhāvaliṅgī muni chhe te bhedābhedaratnatrayanā ārādhak chhe eṭale shun? teno seve chhe to ek abhedaratnatrayane; parantu tyān rāgano-vyavahārano bhāv je bhūmikā anusār chhe tene āropathī ratnatray kahyā chhe. ahāhā...! mahāmunivar sant andar abhed antar-ānandanī ramatamān rame chhe, tyān temane dev-guru-shāstranī shraddhāno jarā vikalpa chhe. tene nishchayaratnatrayano sahachar dekhīne, tene te ārādhe chhe em kahyun chhe. ārādhe chhe to nishchayaratnatrayane, paṇ teo sahachar dekhīne bhedaratnatrayane ārādhe chhe em upachārathī kahyun chhe. ahīn kharekhar to āhār vakhate paṇ munine bhedābhed ratnatray chhe, ekalo vyavahār chhe em nathī-em siddha karavun chhe. āhār letī vakhate paṇ abhedaratnatray chhe vāt tyān kahevī chhe. ahīn kahe chhe ke je bhed chhe, rāg chhe e to pudgalanun kārya chhe. tene ātmā (munivar) kem ārādhe? dharmīne to abhed chaitanyanā āshrayano anubhav vedanamān chhe. te kāḷe je rāg chhe tene vyavahārathī ārop karīne ārādhe chhe em kahyun chhe. ārādhe chhe to abhedane ekane ja, paṇ bījī chījamān (nimittamān) ārādhanāno ārop āpīne tene ārādhe chhe em kahyun chhe. mokṣhamārgaprakāshakamān paṇḍitapravar shrī ṭoḍaramalajīe, nishchay-vyavahāranī bahu saras vāt karī chhe. tyān spaṣhṭa kahyun chhe ke-‘mokṣhamārga to be
PDF/HTML Page 920 of 4199
single page version
nathī paṇ mokṣhamārganun nirūpaṇ be prakārathī chhe.’ tem ārādhakapaṇun be prakāre nathī, tenun kathan be prakāre chhe. em sādhakapaṇun be nathī, sādhakapaṇānun kathan be prakāre chhe. ātmāno anubhav te nishchay sādhan chhe ane te kāḷe rāganī mandatāno je bhāv tene sahachar dekhī upachārathī sādhan kahyun chhe; kharekhar te sādhan nathī.
ahīn kahe chhe ke pudgaladravyane jīv sāthe kartākarmabhāv nathī. eṭale ke pudgaladravyanā pariṇām je rāgādi bhāv, harakhashokanā bhāv te gnānānandasvabhāvī prabhu ātmānā nirmaḷ vītarāgī pariṇāmane grahatā nathī, pahonñchatā nathī, te-rūpe pariṇamatā nathī ane te-rūpe ūpajatā nathī. rāgabhāv kartā ane gnānānandanā pariṇām tenun kartavya-evo kartākarmasambandh chhe ja nahi.
vyavahāraratnatray kāraṇ ane nishchayaratnatray kārya-evān kathan shāstramān āve chhe. āchāryashrī jayasenanī ṭīkāmān paṇ bahu āve chhe. paṇ e to (vyavahāranī) kathananī shailī chhe. bhāī! vītarāganān vachano pūrvāpar virodharahit hoy chhe. ek taraph kahe ke rāganā pariṇām te jīvanā mokṣhamārganā pariṇāmane kare nahi ane bījī taraph kahe ke vyavahār mokṣhamārga nishchay mokṣhamārganun kāraṇ chhe-ām paraspar virodhī kathano je apekṣhāthī chhe te apekṣhāthī yathārtha samajavān joīe. apekṣhāthī yathārtha samajatān virodh raheshe nahi.
‘koī em jāṇe ke pudgal ke je jaḍ chhe ane koīne jāṇatun nathī tene jīvanī sāthe kartākarmapaṇun hashe. parantu em paṇ nathī.’ pudgal to jaḍ chhe ja. paṇ ātmāmān vyavahārashraddhāno je rāg thāy te paṇ achetan, jaḍ chhe. pañchamahāvratano bhāv ke shāstra bhaṇavāno vikalpa-e badhā chetan nathī, jaḍ chhe. rāg chhe te rāgane (potāne) jāṇato nathī ane te ātmāne ya jāṇato nathī. tethī te jaḍ chhe. āvā achetan rāgane jīvanī sāthe kartākarmapaṇun hashe em koī jāṇe to em nathī. rāganā pariṇām te kartā ane dharmīnā jāṇavānā pariṇām te rāganun karma-evun koī māne to te em nathī em kahe chhe. pudgaladravya jīvane utpanna karī shakatun nathī arthāt rāgano bhāv te jīvanī samyagdarshan-gnānanī paryāyane utpanna karī shakato nathī.
ātmā to gnānasvarūp chhe. māṭe rāganī paryāyanun gnān kartā ane rāg tenun karma-em bhale na hoy. paṇ jaḍ pudgal to jāṇatun nathī; to ene ātmā sāthe kartākarmasambandh chhe ke nahi? vyavahāraratnatrayano rāg je shubhopayogarūp chhe te kartā ane dharmīnā svane āshraye thayelā je svaparane jāṇavānā pariṇām te enun kārya-ām kartākarmapaṇun chhe ke nahi? to kahe chhe ke-nā, evun kartākarmapaṇun nathī. jhīṇī vāt, bhāī. samajavī kaṭhaṇ paḍe paṇ shun thāy?