Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 76-77.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 45 of 210

 

PDF/HTML Page 881 of 4199
single page version

juo! nimitta meḷavī shakātun nathī ek vāt; nimitta hoy chhe te kāryane nīpajāvatun nathī bījī vāt; nimittanun te kāḷe je gnān thāy chhe te gnānamān te nimitta hovā chhatān nimitta te ātmānun kārya nathī ane je gnān thayun te nimittanun kārya nathī. aho! āvun vastutattva batāvīne āchārya amr̥utachandradeve ekalān amr̥ut reḍayān chhe! āchārya amr̥utachandradev chhelle em kahe chhe ke ā shāstra (ṭīkā) ame banāvyun chhe em nathī. ṭīkā karavāno je rāg thayo te amārun kārya nathī. rāganun je gnān thayun te gnān rāganun kārya nathī. rāg sambandhī je gnān thayun te gnān gnāyak ātmānun kārya chhe. temān rāg nimitta ho, paṇ te nimitta rāg gnātānun vyāpya nathī. bhagavān ātmā svayam gnānasvarūpī vastu chhe. te pote potānā sāmarthyathī potāne kāraṇe potānun (svanun ane rāganun paranun) gnān kare chhe; nimittanā kāraṇe gnān kare chhe em chhe ja nahi. prashnaḥ– ā sāme lākaḍun chhe to lākaḍānun gnān thāy chhe ne? uttaraḥ– nā, em nathī. gnān svatantra te kāḷe potāthī thayun chhe. ātmā svaparaprakāshak gnānapaṇe svatantra pariṇame chhe. te gnān ātmānun kārya chhe. anya nimitta ho bhale, paṇ te nimitta ātmānun kārya nathī. gnān ja ātmānun kārya chhe; vyavahār-ratnatrayano rāg ātmānun vyāpya karma nathī. āvo vītarāgano mārga bahu jhīṇo chhe.

* * *

have ā ja arthanā samarthananun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

* kaḷash 49ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘व्याप्यव्यापकता तदात्मनि भवेत्’ vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja hoy, ‘अतदात्मनि अपि न एव’ atatsvarūpamān na ja hoy, ane ‘व्याप्यव्यापकभावसंभवम् ऋते’ vyāpyavyāpakabhāvanā sambhav vinā ‘कर्तृकर्मस्थितिः का’ kartākarmanī sthiti kevī? arthāt kartākarmanī sthiti na ja hoy. juo! vastunā svabhāvamān svabhāv te trikāḷ vyāpak chhe ane enī paryāy te vyāpya chhe. āvun vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja hoy chhe, atatsvarūpamān nahi. rāg ane sharīrādi par vastu te tatsvarūp nathī. ahāhā...! bhagavān ātmā shuddha chaitanyaghanavastu prabhu gnānano piṇḍ chhe. eno vyāpyavyāpakabhāv tatsvarūpamān ja hoy chhe em ahīn kahe chhe. eṭale pote vyāpak ane enī nirmaḷ nirvikārī dashā e enun vyāpya chhe, paṇ pote vyāpak ane rāgādi paravastu enun vyāpya em chhe ja nahi; kemake atatsvarūpamān ātmānun vyāpyavyāpakapaṇun sambhavit ja nathī. bhāī! ā to sarvagna paramātmā arihantadevanī kahelī mūḷ vāt chhe. vyāpak eṭale kartā ane vyāpya eṭale karma-kārya tatsvarūpamān ja hoy chhe. kharekhar to ātmā vyāpak ane nirmaḷ paryāy enun vyāpya-e paṇ upachār chhe. kaḷashaṭīkāmān ā kaḷashanā arthamān nīche pramāṇe kahyun chhe-


PDF/HTML Page 882 of 4199
single page version

“vyāpak arthāt dravya-pariṇāmī potānā pariṇāmano kartā hoy chhe; vyāpya arthāt te pariṇām dravye karyā. jemān (ek sattvamān) āvo bhed karavāmān āve to thāy chhe, na karavāmān āve to nathī thato. jīvasattvathī pudgaladravyanun sattva bhinna chhe, nishchayathī vyāpyavyāpakatā nathī. bhāvārtha em chhe ke jem upachāramātrathī dravya potānā pariṇāmano kartā chhe, te ja pariṇām dravyathī karāyelo chhe tem anyadravyano kartā anyadravya upachāramātrathī paṇ nathī, kāraṇ ke ek sattva nathī, bhinna sattva chhe.”

gnātā evo ātmā potānā svaparaprakāshak pariṇāmano kartā ane e pariṇām enun karma-e upachāramātrathī chhe. “nishchayathī to paryāy paryāyathī (potāthī) thaī chhe. dravyathī paryāy thaī chhe em kahyun e to bhedathī upachār karyo chhe. nishchayathī to nirvikārī nirmaḷ pariṇām svayansiddha thayā chhe.” tyān ātmā te nirmaḷ pariṇāmano kartā ane te nirmaḷ pariṇām ātmānun karma e upachāramātrathī chhe. tathā rāganī ane jaḍanī kriyāno kartā ātmā chhe e to upachāramātrathī paṇ nathī. ahā! āvī vāt bīje kayāny nathī. nirmaḷ pariṇām te vyāpya ane dravya ātmā vyāpak e upachārathī chhe, paramārtha nathī. ane sharīrano, rāgano, vyavahārano kartā ātmā chhe e to upachāramātrathī paṇ nathī.

vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja hoy chhe. eṭale ke kartā ane karma abhinna hoy chhe. ātmā vastu shuddha trikāḷī dhruv gnāyak dravya te vyāpak ane samyagdarshan ādi nirmaḷ pariṇām te enun vyāpya eṭale karma chhe. parantu ātmā kartā ane enāthī bhinna puṇya-pāpanā bhāv enun vyāpya karma chhe em kadī hoī shake nahi; kemake puṇya-pāp ādi bhāv atatsvarūp chhe. puṇya- pāpanā bhāv vibhāvasvarūp chhe ane te trikāḷī shuddha gnāyakasvabhāvanī apekṣhāe atatsvarūp chhe. ahāhā...! bhāī, jene vyavahār sādhan kahyun chhe evā vyavahāraratnatrayanā bhāv atatsvarūp chhe. tene sādhan kahyun e to gnān karavā māṭe upachāramātra kathan chhe. kharekhar te sādhan chhe ja nahi. jhīṇī vāt, bhāī!

ātmā trikāḷī shuddha gnāyakasvabhāvī dhruv vastu chhe. tenun vyāpyavyāpakapaṇun potānā nirmaḷ svabhāvamān (abhinna) chhe. shuddha gnāyakanā lakṣhe je nirmaḷ vītarāgī paryāy utpanna thāy te enun vyāpya ane pote vyāpak thaīne te nirmaḷ vyāpya karmane kare chhe. parantu puṇya-pāp ādi je vibhāvabhāv thāy chhe tenān kṣhetra ane bhāv bhinna hovāthī nishchayathī te atatsvarūp chhe. tethī ātmāne rāgādithī vyāpyavyāpakapaṇun nathī. ghaṇī gambhīr vāt!

tathā vyāpyavyāpakabhāvanā sambhav vinā kartākarmanī sthiti kevī? vyāpyavyāpakabhāvanā abhāve rāgano kartā ātmā ane rāg ātmānun karma e sthiti kevī? juo! ā dharma kevī rīte thāy te kahe chhe. nirmaḷ gnānasvabhāvī chinmātra vastu je ātmā tenī jene draṣhṭi thaī ane je atatsvarūp evā rāgathī-vyavahāranā vikalpathī bhinna paḍayo te


PDF/HTML Page 883 of 4199
single page version

svayam bhagavān gnāyak vyāpak-kartā thaīne potānī vyāpya evī nirmaḷ mokṣhamārganī- samyagdarshan gnān-chāritrarūp shuddha ratnatrayanī paryāyane kare chhe ane te dharma chhe. ā ātmānun vyāpya karma chhe; parantu atatsvarūp evo je rāg (vyavahār) te ātmānun vyāpya nathī, te ātmānun karma nathī.

arere! lokone atyāre vyavahār ane nimittanā premamān andar je bhinna shuddha gnāyak bhagavān paḍayo chhe tenān ruchi ane āshray āvatān nathī. teo bichārā chorāsīnā avatāramān atishay duḥkhī thaīne jāṇe duḥkhanī ghāṇīmān pīlāī rahyā chhe. bhāī! shuddha chaitanyasvabhāvamay vastu prabhu pote chhe eno mahimā draṣhṭimān āvyā vinā vikāranun māhātmya antarathī chhūṭatun nathī. ahīn kahe chhe ke vyāpyavyāpakabhāv tatsvabhāvamān ja hoy chhe, atatsvabhāvamān na hoy. pratham ā siddhānt mūkīne kahe chhe ke vyāpyavyāpakabhāvanā sambhav vinā kartākarmanī sthiti kevī? bhagavān ātmā kartā ane dayā, dān, vrat, bhakti ādi vibhāvabhāv enun karma-e kem hoī shake? (na hoī shake). ahāhā...! ā bahāranān (dayā, dān ādi) kām to ātmā karī shake nahi, paṇ (dayā, dān, ādi) vikāranā pariṇām paṇ ātmānun kām-kārya chhe em nathī kemake vibhāvabhāv atatbhāvasvarūp chhe.

trikāḷī gnāyakabhāv shuddha chaitanyaghan vastu chhe te tatsvabhāve chhe. tenun tatsvabhāve pariṇaman thayun te enun kārya chhe, karma chhe. trikāḷī dhruv vastu pote vyāpak thaīne potānā nirmaḷ pariṇāmamān vyāpe e to barābar chhe. parantu te shubhāshubh vikāramān vyāpak thaīne ene kare e vāt kayānthī lāvavī? kemake tyān vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe. vyavahār ratnatrayanā shubhabhāv te ātmānun kartavya, ātmānun vyāpya karma e sthiti kayānthī lāvavī? ahāhā...! dravye ane guṇe pavitratāno piṇḍ prabhu ātmā chhe te pavitratānā vyāpakapaṇe pavitratānī vyāpya avasthāne kare chhe; parantu te vikāranī avasthāne vyāpyapaṇe kare-e sthiti kayānthī lāvavī? em chhe ja nahi.

keṭalākane ākarun paḍe chhe, paṇ shun thāy? mārga to ā ja chhe, bhāī! ā samajavun ja paḍashe. bahāramān to kāī nathī. ā paisā, baṅgalā, moṭar, sampatti ane ābarū-e dhūḷamān kay āny sukh nathī. ahīn kahe chhe ke paravastu vyāpak thaīne enī potānī paryāyane kare te enun karma chhe. atatbhāvavāḷī vastu pote potāthī pariṇame chhe. tenun kārya ā ātmā kare em kadī hoī shake nahi. ā jībh hale, vāṇī bolāy te ātmānun vyāpya nathī. tathā temān je vikalpa-rāg thāy e paṇ atatsvabhāvarūp chhe. atatbhāvarūp vastunun kārya tatsvabhāvī ātmā kare em kadīy banatun nathī.

prashnaḥ– ā bhāṣhā bolavānun je kārya thāy te ātmā kare chhe ke nahi?

uttaraḥ– ā prashna san. 199pamān shantrujayamān thayo hato. tyāre kahyun hatun ke


PDF/HTML Page 884 of 4199
single page version

bhāṣhānun vyāpyavyāpakapaṇun jaḍamān chhe. ātmā vyāpak thaīne atatbhāvarūp evī bhāṣhānā pariṇamanane kare em hoī shake ja nahi. bhāī! ā paṇḍitāīno viṣhay nathī. ā to antar svarūpadraṣhṭino viṣhay chhe. jene janma-maraṇanā duḥkhathī chhūṭavun hoy tene ahīn kahe chhe ke e duḥkhanā pariṇām paṇ ātmānun vyāpya nathī. bhāī! e to atīndriy ānandano nāth nityānandasvarūp prabhu chhe ne! te vyāpak thaīne, prasarīne, kartā thaīne pavitra ānandanī paryāyanun kārya kare. ene duḥkhanī paryāy to atadbhāvarūp chhe. e duḥkhanī paryāy tenun vyāpya kem hoy?

ātmā shuddha chaitanya gnānānandasvabhāvī vastu chhe. te vyāpak thaīne prasarīne khīle to nirmaḷ vītarāgī ānandanī paryāyarūpe khīle evo teno svabhāv chhe. juo! kāgaḷano paṅkho khīle-prasare to kāgaḷapaṇe khīle paṇ shun te loḍhāpaṇe khīle kharo? (nā, kadāpi nahīn). tem gnāyakasvarūpī bhagavān khīle-prasare to nirmaḷ gnānasvabhāve khīle paṇ shun te rāg ane duḥkhapaṇe khīle? (nā). bhāī! rāgapaṇe je khīle-prasare te ātmā nahi. ahā! bhagavān ātmānun vyāpya to vītarāgī paryāy chhe. chaturtha ādi guṇasthānamān je samyagdarshan-gnān-chāritrarūp shuddha ratnatrayanī paryāy pragaṭe te ātmānun vyāpya chhe.

prashnaḥ– chaturtha ādi guṇasthānamān rāg to hoy chhe?

uttaraḥ– hā, chaturtha ādi guṇasthānamān vrat, pūjā, bhakti, dayā, dān ityādinā shubhabhāv hoy chhe. paṇ te shubhabhāv te ātmānun vyāpya karma nathī. je vibhāv hoy chhe tene te kāḷe te jāṇato pravarte chhe. svaparane jāṇanārī enī je gnānanī paryāy te enun vyāpya karma chhe. gnān rāgane jāṇe tethī rāg ātmānun vyāpya thaī jāy em chhe ja nahi. bhāī! ā to kartr̥utvanā abhimānanā bhukkā bolāvī de evī vāt chhe. tene antaramān besāḍ ne! vyavahārathī nishchay thāy evī tārī mānyatā mithyā ekānt chhe, kemake kartākarmapaṇun tatsvabhāvamān ja hoy chhe. ahāhā...! vītarāgī paryāy te kārya ane vītarāgī svabhāv te enun kāraṇ chhe em ahīn kahyun chhe; paṇ rāg kāraṇ ane vītarāgatā enun kārya em chhe ja nahi. shāstromān je vyavahār sādhananī vāt āve chhe e to nimitta dekhīne tenun gnān karāvavā vyavahārathī kahevāmān āvelun chhe. jyān je apekṣhāthī kathan hoy tenun yathārtha gnān karavun joīe.

have kahe chhe- ‘इति उद्दाम–विवेक–घस्मर–महोभारेण’ āvo prabaḷ vivekarūp, ane sarvane grāsībhūt karavāno jeno svabhāv chhe evo je gnānaprakāsh tenā bhārathī ‘तमः भिन्दन्’ agnān-andhakārane bhedato, ‘स एषः पुमान्’ ā ātmā ‘ज्ञानीभूय’ gnānasvarūp thaīne, ‘तदा’ te kāḷe ‘कर्तृत्वशून्यः लसितः’ kartr̥utvarahit thayelo shobhe chhe.


PDF/HTML Page 885 of 4199
single page version

ahāhā-! samayasāranī ekek gāthā ane ekek kaḷash alaukik chhe. ātmānun hit kem thāy enī ahīn vāt chhe. bahu shāstro bhaṇyo hoy ane vyākhyān sārun kare eṭale thaī gayo moṭo paṇḍit gnānī e vāt ahīn nathī. tathā ghaṇo badho bāhya vyavahār pāḷe māṭe gnānī chhe em paṇ nathī. dev-guru-shāstranī (bhedarūp) shraddhā ane bhakti e to badho rāg chhe. bhāī! bahāranī dhamādham e mārga nathī. ahīn kahe chhe ke bhagavān ātmā tatsvabhāv je gnāyakabhāv te kartā ane tenī nirmaḷ paryāy te enun kārya chhe, parantu atatsvabhāv je vibhāv teno ātmā kartā nahi ane te vibhāv ātmānun karma nahi. ā pramāṇe antaraṅgamān draṣhṭi thaī ene prabaḷ vivekarūp (bhedagnānarūp) samyaggnānano sūrya ugyo em ahīn kahe chhe.

āvo prabaḷ vivekarūp samyaggnānano je sūrya pragaṭ thayo teno saune grāsībhūt karavāno svabhāv chhe. eṭale ke te svane jāṇe ane je rāg hoy tene paṇ jāṇe evo teno svabhāv chhe. jāṇavāmān badhun koḷiyo karī jāy evī pragaṭ thayelā gnānaprakāshanī shakti chhe. juo! rāgane kare e to chhe ja nahi, paṇ rāg chhe māṭe tene (rāgane) jāṇe em paṇ nathī. gnānano e sahaj svabhāv chhe ke te jāṇavāmān rāg ādi sarvane koḷiyo karī de. je kāḷe je jātano rāg ane je jātanī dehanī sthiti potānā kāraṇe thāy te kāḷe te sarvane aḍayā vinā grāsībhūt karavāno-jāṇī levāno gnānano svabhāv chhe.

vyavahāranā rāgane gnān jāṇī le chhe; tyān jāṇavun je thayun te ātmānun nij kārya chhe paṇ je rāg chhe e ātmānun kārya nathī. rāg mārun kārya ane rāgano hun kartā evī mānyatā to agnān chhe. e agnānane bhedato tatsvarūpe-gnānasvarūpe pote pariṇamato agnānarūpī andhakārano nāsh kare chhe. bhāī! ā vyavahāraratnatrayano shubharāg te mārun kārya ane hun teno kartā athavā vyavahār ratnatrayano shubharāg te kartā ane je gnān avasthā pragaṭ thaī te enun kārya evo abhiprāy te agnān chhe. ā agnān-andhakārane bhedato bhagavān ātmā pote gnānasvarūp thaīne te kāḷe kartr̥utvarahit thayelo shobhe chhe.

kahyun ne ke je kāḷe rāg chhe te kāḷe rāgane jāṇatun tyān gnān chhe. te gnān kartr̥utvarahit thaīne shobhe chhe. eṭale rāg mārun kārya ane hun teno kartā evī agnānadashāne bhedato pote kartr̥utvarahit thaīne eṭale ke gnātā thaīne shobhe chhe. juo, rāganā kartr̥utvathī ātmā shobhato nathī. puṇyanā pariṇām karavāthī ātmānī shobhā nathī. ethī potānī shobhā mānavī e to mithyātva chhe. bhāī! vastunun svarūp ja āvun chhe. ahīn to, ā shāstramān je chhe, tenun spaṣhṭīkaraṇ thāy chhe. māṇasane potānī mānelī vātanān pakaḍ ane abhimān hoy tethī āvī satya vātane grahaṇ karavī kaṭhaṇ lāge, paṇ bhāī! ā samajye ja chhūṭako chhe.


PDF/HTML Page 886 of 4199
single page version

ahāhā...! ātmā pote shuddha chaitanyasvarūp gnātā-draṣhṭā svabhāvathī bharelo bhagavān chhe. te gnātā-draṣhṭā thaīne pariṇame te shobhā chhe. pahelān rāgano kartā thaīne pariṇamato hato te ashobhā hatī, agnān hatun, duḥkh hatun. have te rāganā kartr̥utvarahit thaīne gnātāsvabhāve gnānapaṇe, ānandapaṇe pariṇamato te atīndriy ānandanī laherathī shobhe chhe. svarūpanā bhān vinā pahelān vyavahāranā rāganā kartāpaṇe pariṇamato hato te agnānadashā hatī, duḥkhadashā hatī. have prabaḷ vivekarūp samyaggnānano prakāsh pragaṭ thatān agnānaandhakārane bhedato te rāgano akartā thaīne ane gnān ane ānandanī paryāyano kartā thaīne pote shobhe chhe.

prashnaḥ– vyavahār sādhan ane nishchay sādhya-em shāstramān āve chhe ne?

uttaraḥ– are bhāī! e to sādhanano ārop karīne kathan karyun chhe. vyavahārano rāg je atatbhāvarūp chhe te tatsvabhāvanun-nishchayanun sādhan kem thāy? na ja thāy. ahīn to rāgathī bhinna paḍī, gnāyakabhāv prasarīne-vistarīne je nirmaḷ vītarāg pariṇati pragaṭ thaī te sādhan chhe em kahyun chhe. ane tyāre je rāg chhe tene sahachar vā nimitta dekhīne upachārathī ārop karīne sādhan kahyun chhe. sarvatra vyavahāranun lakṣhaṇ ja evun chhe. ek dravyane bījā dravyamān bheḷavīne kathan kare. ekanā bhāvane bījānā bhāvamān bheḷavīne kathan kare ane kāraṇamān kāryane bheḷavīne kathan kare evun vyavahāranun lakṣhaṇ chhe. mokṣhamārga prakāshakamān sātamā adhikāramān paṇḍitapravar shrī ṭoḍaramalajīe nishchay-vyavahārano bahu saras khulāso karyo chhe.

potāne bese nahi eṭale virodh kare, paṇ shun thāy? ashuddhatāmān paṇ pote svatantra chhe. anubhav prakāshamān kahyun chhe ke-terī ashuddhatā bhī baḍī’-eṭale ke jene viparīt beṭhun chhe te trilokanāth bhagavānanī vāṇī sāmbhaḷīne paṇ viparīt mānyatāthī khase nahi evī enī ashuddhatānī paṇ moṭap chhe; potānī ūndhī pakaḍ chhoḍe ja nahi. ahīn kahe chhe ke rāg mārun kārya ane hun rāgano kartā e mānyatā agnān chhe. ā viparīt abhiprāyane to pratham sudhār. vastusthitino pratham gnānamān samyak nirṇay to kar. sthiratā na thaī shake e judī vāt chhe. bhāī! pratham svarūp ām ja chhe em nirṇay to kar. rāganun kartr̥utva mārun nahi, paṇ te kāḷe svane ane parane jāṇatun je mārun gnān te mārun kārya ane hun teno kartā evā nirṇay sahit je gnānaprakāsh pragaṭ thayo te agnān-andhakārane bhedīne pote akartāpaṇe-gnātāpaṇe pariṇamato kartr̥utvarahit thaīne shobhe chhe. āvī adbhut ā vāt chhe. e kāī vādavivādathī pār paḍe em nathī.

* kaḷash 49ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘je sarva avasthāomān vyāpe te to vyāpak chhe ane koī ek avasthāvisheṣh te


PDF/HTML Page 887 of 4199
single page version

(vyāpakanun) vyāpya chhe. ām hovāthī dravya to vyāpak chhe ane paryāy vyāpya chhe.’ trikāḷī vastu je dravya te vyāpak chhe kemake te darek avasthāmān hoy chhe. ane vartamān vartatī avasthā te vyāpakanun vyāpya chhe.

‘dravya-paryāy abhedarūp ja chhe.’ eṭale ke tene paravastu sāthe kāī sambandh nathī. potānun dravya ane potānī paryāy parathī bhinna chhe ane pote abhedarūp chhe. parathī bhinna chhe e apekṣhāe dravya-paryāy abhinna chhe em kahyun chhe. tyān dravya ane paryāy ek thayān chhe em nathī. dravya-paryāy abhedarūp chhe eṭale paranī sāthe ke rāganī sāthe kāī sambandh nathī. nirmaḷ paryāy ane dravya abhed chhe eṭale ke nirmaḷ paryāy chhe te vyāpak evā dravyanun vyāpya chhe. e paryāyano kartā dravya chhe em abhedano artha chhe.

are bhāī! anantakāḷanī potānī chīj chhe. tenī draṣhṭi karavī te kāī sādhāraṇ vāt nathī. je paryāyabuddhi ane rāgabuddhi anādithī chhe temān palaṭo mārīne dravyabuddhi karavī e sādhāraṇ (puruṣhārthanī) vāt nathī. bhagavān ātmā pūrṇānandano nāth prabhu trikāḷī dhruv dravya chhe. te chhe em jyān paryāy dravya sanmukh ḍhaḷīne teno svīkār kare chhe tyāre dravya-paryāy abhedarūp ja chhe. je paryāy dravyanī sanmukh thaī te dravyano svīkār kare chhe ane tyān tene shāntino anubhav thāy chhe. pote ātmā vyāpak ane potānī nirmaḷ paryāy te vyāpya em abhedarūp pariṇaman chhe tyān shānti chhe. paṇ pote ātmā vyāpak ane puṇya-pāpanā bhāv te mārun vyāpya em je māne tene ashānti chhe. āvu ja vastunun svarūp chhe.

have kahe chhe-‘je dravyano ātmā, svarūp athavā sattva te ja paryāyano ātmā, svarūp athavā sattva. ām hoīne dravya paryāyamān vyāpe chhe ane paryāy dravya vaḍe vyapāī jāy chhe. āvun vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja hoy; atatsvarūpamān na ja hoy.’

juo, shun kahe chhe? je dravyanun svarūp chhe e ja paryāyanun svarūp chhe. paryāy enī jātanī chhe ne! paryāy ane dravya banne ek thayā chhe em nathī. paryāy paryāyamān rahīne dravyane jāṇe chhe, dravyamān bhaḷīne jāṇatī nathī; parantu parathī bhinnapaṇun chhe e apekṣhāe dravya ane paryāy abhinna chhe em kahyun chhe. apekṣhā barābar samajavī joīe. ā pramāṇe dravyanun svarūp vā sattva te ja paryāyanun svarūp vā sattva chhe, ām hoīne eṭale ke dravya-paryāyanī abhinnatā hoīne dravya paryāyamān vyāpe chhe ane paryāy dravya vaḍe vyapāī jāy chhe.

āvun vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja hoy chhe, arthāt abhinna sattāvāḷā padārthamān ja hoy chhe. parantu atatsvarūpamān arthāt bhinna bhinna sattāvāḷā padārthomān āvun vyāpya-vyāpakapaṇun hotun nathī. rāgane ane ātmāne vyāpyavyāpakapaṇun nathī kemake banne bhinna


PDF/HTML Page 888 of 4199
single page version

bhinna chīj chhe. parantu gnāyakasvabhāvī ātmā ane tenī nirmaḷ vītarāgī pariṇatine vyāpyavyāpakapaṇun chhe kemake te banne abhinna tatsvabhāvī chhe. dravya vyāpak chhe ane rāg enun vyāpya chhe em nathī; parantu dravya vyāpak ane tenī nirmaḷ pariṇati enun vyāpya em vyāpyavyāpakapaṇun chhe. juo! paṇḍit shrī jayachandajīe keṭalun spaṣhṭa karyun chhe! pahelānnā paṇḍitoe kevun saras kām karyun chhe! kahe chhe ke paryāyanī sattā ane dravyanī sattā be judī nathī. jem paradravyanī sattā judī chhe tem dravya ane tenī nirmaḷ pariṇatinī sattā judī nathī.

ām to dravyanī sattā ane paryāyanī sattā be bhinna chhe. e andar-andaranī (parasparanī) apekṣhāe vāt chhe. paṇ paranī apekṣhāe to dravya ane paryāyanī sattā abhinna ek chhe. kharekhar to trikāḷī dhruv dravyanān sattā ane kṣhetra tenī nirmaḷ paryāyanān sattā ane kṣhetrathī bhinna chhe. paṇ e to andar-andar parasparanī dravya ane paryāyanī apekṣhāe vāt chhe. parantu ahīn to em siddha karavun chhe ke paryāy ane dravyanun kṣhetra ek chhe, kemake abhinna sattāvāḷā padārthamān vyāpyavyāpakapaṇun hoy chhe. paranī sattāthī potānā dravya-paryāyanī sattā bhinna chhe ane potānān dravya-paryāy benī sattā abhinna chhe em ahīn siddha karavun chhe.

sattā bhinna hoy evā padārthamān vyāpyavyāpakapaṇun na ja hoy. rāgādi vibhāv bhinna sattāvāḷo padārtha chhe. tenī sāthe ātmāne vyāpyavyāpakapaṇun nathī. vastu bhinna chhe māṭe kṣhetra bhinna chhe. tethī vyāpyavyāpakapaṇun nathī ane māṭe ātmā ane rāgādi vibhāvane kartākarmapaṇun nathī.

jyān vyāpyavyāpakabhāv hoy tyān ja kartākarmabhāv hoy; vyāpyavyāpakabhāv vinā kartākarmabhāv na hoy. evun je jāṇe te pudgalane ane ātmāne kartākarmabhāv nathī em jāṇe chhe. kaḷashaṭīkāmān ‘jīvasattvathī pudgaladravyanun sattva bhinna chhe, nishchayathī vyāpyavyāpakatā nathī’ em kahyun chhe. pudgal ane pudgalanā nimittathī thatī vikārī paryāy e badhun pudgal chhe. āvun je jāṇe te vikārane ane ātmāne kartākarmabhāv nathī em jāṇe chhe. karmanā pariṇāmano pote kartā nathī em jāṇe tyān rāgādi vikārano paṇ pote kartā nathī em jāṇe chhe. ām jāṇatān lakṣha tyānthī chhūṭī ātmā upar lakṣha jāy chhe. paranun kartāpaṇun chhūṭe tyān rāganun kartāpaṇun paṇ chhūṭī jāy chhe. ahā! bharatamān kevaḷagnānīnā virah paḍayā paṇ bhāgyavash āvī chīj (samayasār) rahī gaī. koī vaḷī kahe chhe ke samayasār vāñcho chho ane bījun shāstra kem nahi? paṇ bhāī! tattvagnānanā viṣhayanī mukhyatā dravyānuyoganā shāstramān hoy chhe. samyagdarshananā viṣhayanun dravyānuyoganā shāstramān nirūpaṇ hoy chhe.

ahīn kahe chhe ke pudgalane ane ātmāne kartākarmabhāvathī nathī. ām jāṇatān te gnānī thāy chhe. eṭale ke rāgano jāṇanār thāy chhe, kartā thato nathī. te kartākarmabhāvathī rahit thāy chhe ane gnātā-draṣhṭā banī jagatano sākṣhībhūt thāy chhe. badhāno jāṇanār sākṣhī thāy


PDF/HTML Page 889 of 4199
single page version

chhe. potāmān rahīne jāṇe bas! potāmān rahīne jāṇanār, paramān jaīne parano jāṇanār em nahi, pote sākṣhī thāy chhe. āvo vītarāgano kahelo vītarāg svarūp ja mārga chhe.

bhāī! ā deh chhūṭī jashe; koī sagān sambandhī sāthe raheshe nahi. jyānthī deh chhūṭīne ahīn āvyo tyānā sagāmvahālān sambhāḷatān hoy paṇ ethī shun? koī sāthe rahe em chhe? koī enun chhe? bhāī! koī tārun nathī. ek chaitanyasvabhāvamay gnānānandasvabhāvī ātmā evo tun tāro chhe. ā gām, ā makān, ā deh, ā rāgādi vikalpo ityādi mārā chhe em kahevāy paṇ tethī shun te tārā thaī gayā? vyavahārathī bolāy ethī shun? gām makān, deh, rāg ādi padārtho tārā nathī ane e tārān kārya paṇ nathī, tun emano kartā paṇ nathī. tun to nityānandasvarūp gnātā-draṣhṭāsvabhāvī ātmā chho ane gnātādraṣhṭānun nirmaḷ pariṇaman e ja tārun karma-kārya chhe. āvun ja vastusvarūp chhe; tene yathārtha jāṇavun te gnānīnun karma chhe.

[pravachan nan. 129 sheṣh 130, 131, 132 (chālu) * dināṅk 18-7-76 thī 21-7-76]

PDF/HTML Page 890 of 4199
single page version

gāthā–76

पुद्गलकर्म जानतो जीवस्य सह पुद्गलेन कर्तृकर्मभावः किं भवति किं न भवतीति चेत्–

ण वि परिणमदि ण गिण्हदि उप्पज्जदि ण परदव्वपज्जाए।
णाणी जाणंतो वि हु पोग्गलकम्मं अणेयविहं।। ७६।।

नापि परिणमति न गृह्णात्युत्पद्यते न परद्रव्यपर्याये।
ज्ञानी जानन्नपि खलु
पुद्गलकर्मानेकविधम्।। ७६।।

have pūchhe chhe ke pudgalakarmane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chheḥ-

vidhavidh pudgalakarmane gnānī jarūr jāṇe bhale,
paradravyaparyāye na praṇame, nav grahe, nav ūpaje. 76.

gāthārthaḥ– [ज्ञानी] gnānī [अनेकविधम्] anek prakāranā [पुद्गलकर्म] pudgalakarmane [जानन् अपि] jāṇato hovā chhatān [खलु] nishchayathī [परद्रव्यपर्याये] paradravyanā paryāyamān [न अपि परिणमति] pariṇamato nathī, [न गृह्णाति] tene grahaṇ karato nathī ane [न उत्पद्यते] te-rūpe ūpajato nathī.

ṭīkāḥ– prāpya, vikārya ane nirvartya evun, vyāpyalakṣhaṇavāḷun (vyāpya jenun lakṣhaṇ chhe evun) pudgalanā pariṇāmasvarūp je karma (kartānun kārya), tenāmān pudgaladravya pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahatun, te-rūpe pariṇamatun ane te-rūpe ūpajatun thakun, te pudgalapariṇāmane kare chhe; ām pudgaladravya vaḍe karavāmān āvatā pudgalapariṇāmane gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit (bahār rahelā) evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī; māṭe, joke gnānī pudgalakarmane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā te gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.

bhāvārthaḥ– jīv pudgalakarmane jāṇe chhe topaṇ tene pudgal sāthe kartākarmapaṇun nathī.


PDF/HTML Page 891 of 4199
single page version

sāmānyapaṇe kartānun karma traṇ prakāranun kahevāmān āve chhe-nirvartya, vikārya ane prāpya. kartā vaḍe, je pratham na hoy evun navīn kāī utpanna karavāmān āve te kartānun nirvartya karma chhe. kartā vaḍe, padārthamān vikār-pheraphār karīne je kāī karavāmān āve te kartānun vikārya karma chhe. kartā, je navun utpanna karato nathī tem ja vikār karīne paṇ karato nathī, mātra jene prāpta kare chhe te kartānun prāpya karma chhe.

jīv pudgalakarmane navīn upajāvī shakato nathī kāraṇ ke chetan jaḍane kem upajāvī shake? māṭe pudgalakarma jīvanun nirvartya karma nathī. jīv pudgalamān vikār karīne tene pudgalakarmarūpe pariṇamāvī shakato nathī kāraṇ ke chetan jaḍane kem pariṇamāvī shake? māṭe pudgalakarma jīvanun vikārya karma paṇ nathī. paramārthe jīv pudgalane grahaṇ karī shakato nathī kāraṇ ke amūrtik padārtha mūrtikane kaī rīte grahaṇ karī shake? māṭe pudgalakarma jīvanun prāpya karma paṇ nathī. ā rīte pudgalakarma jīvanun karma nathī ane jīv teno kartā nathī. jīvano svabhāv gnātā hovāthī gnānarūpe pariṇamato pote pudgalakarmane jāṇe chhe; māṭe pudgalakarmane jāṇatā evā jīvano paranī sāthe kartākarmabhāv kem hoī shake? na ja hoī shake.

× × ×
samayasār gāthā 76ḥ mathāḷun

have pūchhe chhe ke pudgalakarmane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chheḥ-

* gāthā 76ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘prāpya, vikārya ane nirvartya evun vyāpyalakṣhaṇavāḷun pudgalanā pariṇāmasvarūp je karma, tenāmān pudgaladravya pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahatun, te-rūpe pariṇamatun ane te-rūpe ūpajatun thakun, te pudgalapariṇāmane kare chhe.’

juo! shiṣhyano em prashna chhe ke pudgalapariṇāmarūp karmane eṭale ke rāgādine jāṇatān gnānīne tenī sāthe kartākarmabhāv chhe ke nahi? jevo rāg thāy, je dehanī sthiti hoy tene e rīte jāṇe eṭalo sambandh chhe, paṇ ātmāne tenī sāthe kartākarmapaṇun chhe ke nathī? to kahe chhe ke nā; pudgalanun-rāgādinun kartākarmapaṇun pudgalamān chhe. je je rāgādi avasthā thāy te te gnānī jāṇe paṇ tenī sāthe gnānīne kartākarmabhāv nathī. pudgalapariṇāmarūpakarma sāthe pudgalane kartākarmapaṇun chhe.

ek samayanī avasthānā traṇ prakār-prāpya, vikārya ane nirvartya. evun vyāpyalakṣhaṇavāḷun pudgalanā pariṇāmasvarūp karma eṭale ke rāgasvarūp je kartānun kārya chhe temān pudgal antarvyāpak thaīne ādi-madhya-antamān vyāpīne tene grahatun, rāgarūpe pariṇamatun, rāgarūpe


PDF/HTML Page 892 of 4199
single page version

ūpajatun thakun pudgalapariṇāmane kare chhe. ā dayā, dān, vrat ādinā shubharāgamān pudgal vyāpīne te pariṇāmane kare chhe. vyavahāraratnatrayanā rāganī ādimān pudgal, madhyamān pudgal ane antamāny pudgal chhe; rāganī ādimān jīv chhe em nathī.

ek bāju em kahe ke rāganā, mithyātvanā pariṇām jīvanā chhe ane vaḷī te pudgalanā pariṇām chhe em ahīn kahe te kevī rīte chhe? bhāī! ahīn to jene gnāyakasvabhāvanī draṣhṭi thaī chhe evā gnānīnī vāt chhe. je kāḷe je rāganī, sharīranī, bhāṣhānī, sanyoganī je rīte avasthā thāy tene te rīte gnānī jāṇe chhatān jāṇanār gnāyak kartā ane rāgādi enun karma em nathī. rāgamān pudgal antarvyāpak thaīne rāgane kare chhe. rāg chhe to jīvanī paryāy paṇ ahīn to jene dravyabuddhi thaī chhe, je gnātābhāve pariṇamyo chhe evā gnānīnī vāt chhe. kahe chhe ke paryāyamān je rāg chhe tenī ādi-madhya-antamān pudgal chhe, ātmā nathī. gnānīne je svabhāvadraṣhṭi thaī chhe te draṣhṭinī ādi-madhya-antamān ātmā chhe. samyagdarshananī paryāyanī ādi-madhya-antamān gnāyakasvabhāvī bhagavān ātmā chhe ane rāganī ādi-madhya-antamān pudgal chhe. be vastu (gnān ane rāg) judī pāḍī ne. kahe chhe ke rāg je pudgalapariṇām chhe tenā ādi-madhya-antamān pudgal chhe ane teno kartā pudgal chhe.

gnānīnī kartākarmanī sthiti shun chhe ane jaḍ pudgalanī dashā shun chhe enī ā vāt chāle chhe. vyavahāraratnatrayano je shubharāg chhe emān pudgaladravya antarvyāpak thaīne te karma kare chhe; jīvanun te vyāpya eṭale karma nathī. prāpya eṭale je thāy tene pahoñchī vaḷavun, vikārya eṭale badalavun, nirvartya eṭale upajavun-em traṇe ek ja kārya chhe. shubharāg je thayo tene pudgal pahoñchī vaḷ‌yun chhe te tenun prāpya karma, pūrvano rāg badalīne shubharāg thayo te pudgalanun vikārya karma ane shubharāg je navo upajyo te pudgalanun nirvartya karma chhe. vikāranā pariṇām-shubharāgādinā pariṇāmanā ādi-madhya- antamān pudgal vyāpe chhe. ādimān ātmā chhe ane pachhī rāg thāy chhe em nathī. ādi-madhya- antamān pudgal vyāpīne rāgane grahe chhe, bhagavān ātmā nahi. te vikārya kārya pudgalanun chhe ane pudgal rāgapaṇe upaje chhe tethī pudgalanun te nirvartya karma chhe. svabhāv upar jenī draṣhṭi paḍī chhe tenun rāg te prāpya, vikārya ane nirvartya karma nathī. bahu sūkṣhma vāt.

prashnaḥ– jo pudgal rāg karato hoy to jīv tene shī rīte aṭakāve?

uttaraḥ– aṭakāvavāno savāl chhe kayān? gnānī to je rāg thāy tene jāṇe chhe em kahyun chhe. je rāg thāy te pudgalanun prāpya, vikārya ane nirvartya karma chhe ane gnānī ene gnānamān jāṇe chhe bas eṭalī vāt chhe. shubharāg te mārun kartavya nahi, paṇ ene jāṇanārī je gnānanī paryāy chhe te mārun kārya chhe em mānato gnānī sākṣhībhāve pariṇame chhe.


PDF/HTML Page 893 of 4199
single page version

potānā trikāḷī shuddha gnātā-draṣhṭā svabhāvano anubhav thayo chhe tethī gnānī potāne je gnātā- draṣhṭānā pariṇām thayā chhe temān rāgane jāṇe chhe bas; ane te jāṇavānā pariṇām enun kārya chhe, paṇ rāg enun kārya nathī. āvī sūkṣhma vāt chhe.

have kahe chhe-‘ām pudgaladravya vaḍe karavāmān āvatā pudgalapariṇāmane gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe upaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te- rūpe pariṇamato nathī, ane te-rūpe ūpajato nathī.’

rāg ke je pudgalanā pariṇāmasvarūp karma chhe tenī ādi-madhya-antamān pudgal vyāpyun chhe. pudgalathī je utpanna thayun, tenāthī je badalyun ane tenāthī ūpajyun evā pudgalapariṇāmasvarūp karmane gnānī jāṇato hovā chhatān tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī. svasvarūpane jāṇatān, je prakārano rāg thāy tene jāṇavānā ja pariṇām gnānīne thāy chhe.

jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne ghaḍārūpe thāy chhe; arthāt ghaḍārūp prāpyane māṭī grahe chhe, ghaḍārūpe māṭī pariṇame chhe, ane māṭī ghaḍārūpe ūpaje chhe tem gnānī pote bāhya sthit puṇyanā bhāv, shubhabhāv je paradravyanā pariṇām chhe tene jāṇato hovā chhatān tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī, te-rūpe ūpajato nathī. gnānasvabhāvī vastu ātmā chhe. te rāgādi paradravyane jāṇavānun kām kare, paṇ tene grahato nathī juo, vyavahāraratnatrayano je shubharāg chhe tene ahīn bāhyasthit kahyo chhe. tene je potāno māne chhe te bahirātmā chhe. ahīn kahe chhe-jem māṭī ghaḍāmān vyāpīne ūpaje chhe tem dharmī rāgamān vyāpīne ūpajato nathī, rāgane grahato nathī ane rāgane nīpajāvato nathī.

rāg chhe te paradravyanā eṭale pudgalanā pariṇām chhe. dev-guru-shāstranī shraddhāno vikalpa, shāstra bhaṇavānā valaṇano vikalpa, pañchamahāvratanā pālanano vikalpa-e shubharāg chhe. tene pudgal grahe chhe, pudgal ūpajāve chhe. chaitanyasvarūpī bhagavān ātmā e rāgane jāṇe paṇ tene grahato nathī, ūpajāvato nathī. teno te kartā nathī. juo, dharmī jīvane dharma kem thāy enī ā vāt chhe. bhagavān ātmā pūrṇānandasvarūp chhe evī draṣhṭi thaīne jyān pratyakṣha anubhav thayo tyān dharmī, rāg je pudgalanā pariṇām chhe temān vyāpīne tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī, te-rūpe ūpajato nathī.

juo! je vakhate je rāg thavāno chhe te thayo chhe te prāpya, vaḷī te ja rāg palaṭīne thayo chhe māṭe te vikārya ane te ja rāg navo ūpajyo māṭe tene nirvartya


PDF/HTML Page 894 of 4199
single page version

kahe chhe. paryāy to ek ja chhe, tenun kathan traṇ prakāre chhe. te rāganī ādi-madhya-antamān pudgal vyāpīne te rāgane kare chhe; paṇ tene potāmān rahīne jāṇato dharmī temān (rāgamān) vyāpīne tene kare chhe em nathī. ‘nishchay-vyavahāranā loko vāndhā uṭhāve chhe ke-abhyantar ane bāhya sāmagrī-banne hoy to kārya thāy. parantu em nathī, bhāī! rāganī sāmagrī ane ānandanī nirmaḷ sāmagrī-e banne thaīne shun ātmānun-dharmanun kārya kare? em kadīy nathī. ātmānun kārya je samyagdarshan-gnān- chāritrarūp shuddha ratnatrayanā pariṇām temān ekalo ātmā pote antarvyāpak thaīne, tenā ādi- madhya-antamān ātmā pote vyāpīne, te pariṇāmane kare chhe. māṭī jem ghaḍāne grahe chhe tem dharmī rāgane grahato nathī, rāgane badalāvato nathī, rāgapaṇe ūpajato nathī. te te rāgane te te kāḷe dharmī potāmān rahīne jāṇe chhe bas. āvo vītarāgano mārga chhe. ātmā vītarāgasvarūp ja chhe ane teno āvo mārga chhe. vītarāgī pariṇāmamān, tenā ādi-madhya-antamān ātmā pote vyāpīne te vītarāgī dashāne grahe chhe, pote vītarāgadashārūpe pariṇame chhe ane pote te-rūpe ūpaje chhe. parantu rāgane ātmā grahato nathī, rāgarūpe te pariṇamato nathī, rāgarūpe pote ūpajato nathī. vyavahāraratnatrayanā pariṇāmane dharmī pakaḍato nathī. tenun je gnān thāy temān gnānī vyāpe chhe. gnānīnun prāpya, vikārya, nirvartya karma gnān chhe, rāg nahi. prashnaḥ– ā to āpe nishchayathī kahyun, paṇ vyavahār batāvo ne? uttaraḥ– bhāī! vyavahārathī kāī ānāthī viruddha vāt chhe em nathī. rāg je vyavahār chhe te nimitta chhe em enun gnān karāvyun chhe. pramāṇanā viṣhayamān vyavahāranun paṇ gnān karāvyun chhe. tyān nishchayanī vāt rākhīne vyavahāranun gnān karāvyun chhe. ātmā rāganā pariṇāmane karato nathī, temān te vyāpato nathī, tene ūpajāvato nathī. te rāgane jāṇavānā potānā gnānapariṇāmane karato, grahato, ūpajāvato temān (gnānamān) vyāpe chhe. bhāī! pramāṇamān ā nishchayanī vāt rākhīne pachhī je rāg chhe tenāthī kārya thāy em ārop karīne upachārathī kathan karyun chhe. ā to vītarāg sarvagnathī siddha thayelo mārga chhe. bhagavān ātmā pote ja sarvagnasvarūp chhe. ahāhā...! sarvagna eṭale gna-svabhāv, gna-shakti, ‘gna’ jeno bhāv, ‘gna’ jenun svarūp chhe evo bhagavān ātmā jenī draṣhṭimān āvyo te dharmī, gna-svabhāvamānthī utpanna thatā, te kāḷe rāgane jāṇavānā gnānapariṇāmamān pote ādi-madhya-antamān vyāpe chhe. eṭale ke e rāg chhe māṭe ahīn rāgane jāṇavānā pariṇām thayā chhe em nathī. rāgane jāṇavānā pariṇāmanī ādimān pote ja chhe. enī ādimān rāg hato ane tethī jāṇavānā pariṇām thayā em nathī. rāgane jāṇe evā gnānanā pariṇāmanī ādi-madhya-antamān prabhu ātmā ja chhe. ‘māṭe, jo ke gnānī pudgalakarmane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane


PDF/HTML Page 895 of 4199
single page version

nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā te gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.’

gnān rāgane jāṇe māṭe gnān kartā ane rāg enun karma em nathī. tathā rāg kartā ane jāṇavānā gnānapariṇām enun karma em paṇ nathī. bhāī! vastusthitine prasiddha karanārī ā 7p thī 79 sudhīnī gāthāo alaukik chhe. ahāhā...! draṣhṭi trikāḷī dhruv dravya upar paḍatān, rāg ane paryāyanī draṣhṭi chhūṭatān, bhagavān ātmā pote prasiddha thāy chhe ke-hun to jāṇanār-dekhanār ātmā chhun. rāgano hun kartā ane rāg mārun karma-evā kartākarmabhāvanā svarūpe hun chhun ja nahi. aho! param adbhut vāt santoe karī chhe!

āvun sāmbhaḷavā maḷavun mushkel hoy eṭale vyavahāranā rasiyā lokone āvun vītarāgī tattva na samajāy. parantu bhāī! vyavahār eṭale nimitta, vyavahār eṭale rāg, vyavahār eṭale duḥkh, vyavahār eṭale ākuḷatā, vyavahār eṭale asthiratā-ām vyavahāranān anek nām chhe. asthiratānā pariṇāmane (rāgane) shāshvat sthir evo bhagavān ātmā jāṇavānun kām kare. te jāṇavānā-gnānanā pariṇāmanī ādi-madhya-antamān ātmā pote vyāpe chhe. eṭale rāg chhe māṭe gnānanun kārya thayun em nathī. tathā gnān rāgamān prasarīne rāgane jāṇe chhe em paṇ nathī. ahā! gajab vāt chhe!

vyavahāranā shubharāganā je pariṇām chhe te ākuḷatāmay chhe, duḥkharūp chhe. vyavahāraratnatrayano je rāg chhe te duḥkh chhe. chhahaḍhālāmān āve chhe ke-

‘rāg āg dahai sadā tātai samāmr̥ut seīe’

je rāg chhe te duḥkh chhe. tene! nishchayanun sādhan kahevun e to upachāramātra kathan chhe, vastusvarūp nathī. āvun sāmbhaḷīne keṭalāk pokārī ūṭhe chhe ke-‘ekānt chhe, ekānt chhe;’ paṇ bhāī! bhagavān ātmā potānā svabhāvamān jāy tyāre samyak ekānt thāy chhe. tyāre rāganun paragney tarīke gnān thāy tene anekānt kahe chhe. mārga to ā chhe, bhāī!

rāg ane chaitanyasvabhāv be bhinna chīj chhe evā bhedagnānanā abhāve are bhāī! tun chorāsīnā avatāramān anantakāḷ rakhaḍayo. have to bhedagnān kar. ahīn kahe chhe ke je vyavahāraratnatrayano rāg chhe te kṣhaṇik chhe, chaitanyasvabhāvathī viruddha bhāv chhe, vibhāv chhe. e vibhāvanī ādi-madhya-antamān pudgal vyāpe chhe, ātmā nahi. juo, shubharāg chhe te chaitanyanī-jīvanī paryāy chhe, te kāī paranī nathī. paṇ e paryāy trikāḷī je chaitanyasvabhāv chhe tenī jātanī nathī, māṭe svabhāvanī draṣhṭimān ene achetan gaṇīne pudgalapariṇām kahī chhe.

prashnaḥ– ātmā nishchay-vyavahār mokṣhamārgane sādhe chhe em shāstramān āve chhe ne?

uttaraḥ– hā, āve chhe. paṇ eno artha shun? nishchay e ja enun kārya chhe, ane


PDF/HTML Page 896 of 4199
single page version

emān te vyāpe chhe; vyavahāramān te vyāpato nathī. parantu vyavahārano rāg e jātano tyān (sahachar) hoy chhe. vaḷī nishchayano ārop vyavahār upar karīne vyavahār sādhak kahevāmān āvyo chhe. kharekhar to rāgathī bhinna paḍatān pragnāno anubhav je thayo te sādhak chhe. svarūpano sādhak to anubhav chhe. pragnāchhīṇī te sādhan chhe em mokṣha adhikāramān kahyun chhe. je anubhavano viṣhay trikāḷī shuddha dravya chhe te anubhav-pragnāchhīṇī svarūpano sādhak chhe. tyān shubharāgane sahachar dekhīne ārop āpīne upachārathī sādhak kahyo chhe. tene jo yathārtha mānī le to draṣhṭi viparīt chhe.

keṭalāk pañchamahāvratane sādhan māne chhe, enāthī nishchay pragaṭe chhe em māne chhe, te mokṣhanun paramparā sādhan chhe em māne chhe. paṇ kone? ane kayān? jene ekalā vyavahāranī kriyā chhe ene to mithyātvabhāv chhe, mūḍhatāno bhāv chhe. mithyātvamān paḍayo chhe ene vyavahār kevo? bhāī! rāgathī bhinna paḍīne, ātmā nirmaḷānandasvarūp prabhu bhagavān chhe evo jeṇe anubhav karyo chhe tene nishchay thayo chhe ane tenā sahachar rāgane ārop karīne upachārathī paramparā sādhan kahyun chhe. sādhan nathī ene sādhan kahevun enun nām vyavahār chhe. bhāī! pragnāchhīṇī kaho ke svānubhav kaho, te ek ja sādhan chhe. ā to antaranī vāto chhe. paṇḍitāīnā abhimānathī dagdha koī satyane vīṅkhī nākhe topaṇ satya to satya ja raheshe.

vāstavik sādhan nishchay, pragaṭayā vinā vyavahārane sādhanano ārop paṇ apāto nathī. vyavahār sādhan chhe nahi, tathā nishchay vinā tene sādhanano ārop paṇ na apāy.

are! bhagavānanā virah paḍayā! sarvagna vītarāg hājar nathī. eṭale nyāyamārgane lokoe maraḍī-machaḍī nākhyo. paṇ em na kar, bhāī! tane duḥkh thashe. samyagdarshan vinā, svānubhav vinā rāgane sādhan mānatān tane duḥkh thashe, tārun ahit thashe. bhensanā āñchaḷamān dūdh hoy chhe tene jem baḷukī bāī dohīne bahār kāḍhe chhe tem, gāthāmān kundakundāchāryadeve je bhāvo bharyā chhe tene amr̥utachandrasvāmīe ṭīkā dvārā dohīne bahār kāḍhayā chhe. e bhāvone ahīn pravachanamān kahevāmān āve chhe. bhāī! rāg te sādhan nathī to sharīr dharmanun sādhan to kayānthī thāy? na ja thāy, na ja hoy.

prashnaḥ– ‘शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्’ em āve chhe ne?

uttaraḥ– e to vyavahāranān kathan chhe. tene yathārtha mānī le te to upadeshane paṇ lāyak nathī. vyavahārathī nishchay pamāy eno artha shun? bhāī! vyavahār chhe te nishchayane batāve chhe. paṇ vyavahārathī nishchay prāpta thāy chhe em eno artha nathī. vyavahāranā lakṣhe nishchayamān javāy em chhe ja nahi. vyavahār nishchayane batāve chhe em āṭhamī gāthāmān āvyun chhe. bhed abhedane batāve chhe, paṇ bhedanā lakṣhe abhedamān na javāy.


PDF/HTML Page 897 of 4199
single page version

vyavahār chhe te nishchayane batāve chhe eṭale ke vyavahārano upadesh karanār nishchayamān tene laī javā māge chhe; ane shrotā paṇ bhed upar lakṣha na karatān andar abhed, akhaṇḍ chhe tenun lakṣha kare chhe-tyāre tene vyavahār te sādhan chhe em upachārathī ārop karīne kahevāmān āve chhe.

ahīn kahe chhe-gnānī dharmī-jīv pudgalakarmane eṭale rāganā bhāvane jāṇavānun kārya svatantrapaṇe kare chhe. ātmā tene jāṇavānun kārya kare chhe topaṇ prāpya, vikārya, nirvartya evun je vyāpya lakṣhaṇavāḷun paradravyasvarūp karma tene nahi karatā evā gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī. rāgane jāṇavā chhatān rāg te karma ane ātmā rāgano kartā athavā rāg te kartā ane jāṇavānā pariṇām thayā te karma evo sambandh gnānīne nathī. bhāī! ā param satya chhe, ane ā sivāy bījī vāto so ṭakā asatya chhe. āmān koī chhūṭachhāṭane avakāsh nathī. vastunī sthiti ja āvī chhe. gnānī rāgane jāṇe chhatān rāg sāthe tene kartākarmabhāv nathī.

* gāthā 76ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘jīv pudgalakarmane jāṇe chhe topaṇ tene pudgal sāthe kartākarmapaṇun nathī.

sāmānyapaṇe kartānun karma traṇ prakāranun kahevāmān āve chhe-nirvartya, vikārya ane prāpya. kartā vaḍe, je pratham na hoy evun navīn kāī utpanna karavāmān āve te kartānun nirvartya karma chhe. kartā vaḍe, padārthamān vikār-pheraphār karīne je kāī karavāmān āve te kartānun vikārya karma chhe. kartā, je navun utpanna karato nathī tem ja vikār karīne paṇ karato nathī, mātra jene prāpta kare chhe te kartānun prāpya karma chhe.’

ahīn pratham nirvartya karma kahyun chhe. ṭīkāmān pahelān prāpya karma līdhun chhe. ā kathananī shailī chhe. je rāg thāy te pudgalanun prāpya karma chhe ane te samaye jāṇavānā pariṇām je thāy te ātmānun prāpya karma chhe. pūrvanī dashā palaṭīne te samaye je rāg thayo te pudgalanun vikārya karma chhe ane ātmānā jāṇavānā pariṇām pūrve je bījā hatā te palaṭīne te rāgane jāṇavānā gnānanā pariṇām thayā te ātmānun vikārya karma chhe. je rāg navīn utpanna thayo te pudgalanun nirvartya karma chhe ane te rāgane jāṇavānā je navīn pariṇām thayā te ātmānun nirvartya karma chhe.

rāganā bhāvane ahīn pudgalanun prāpya karma kahyun eṭale koī em artha kare ke-juo, nimittathī kārya thayun ne? to te barābar nathī. are bhāī! ahīn kaī apekṣhāe vāt karī chhe? pudgal chhe te vikāranun nimitta chhe. e vikār ane nimitta banney par chīj chhe. e māṭe vikārane paramān nākhyo chhe. bhāī! je vibhāv upaje chhe te shun svabhāvamān chhe? nā; tethī vibhāvane paramān nākhī, nimittanī mukhyatāthī pudgalanun karma kahyun


PDF/HTML Page 898 of 4199
single page version

chhe. ane trikāḷī dhruv svabhāvabhāv potāno chhe em kahyun chhe. ām bannene (svabhāv- vibhāvane) judā pāḍayā chhe. have kahe chhe-‘jīv pudgalakarmane navīn ūpajāvī shakato nathī kāraṇ ke chetan jaḍane kem upajāvī shake? ahīn bhāṣhāmān pudgalakarma kahyun chhe, paṇ emān rāg paṇ bhego āvī jāy chhe. jīv pudgalanā kāryane eṭale rāgane navīn ūpajāvī shakato nathī. kem? to kahe chhe ke chetan jaḍane kem ūpajāvī shake? ahāhā...! shuddha chaitanyano piṇḍ prabhu ātmā, rāg je achetan chhe, pudgalanā pariṇām chhe tene kem ūpajāvī shake? (na ja ūpajāvī shake) are! lokone abhyās nahi eṭale jhīṇun lāge chhe. keṭalāk to vyavahāranī ruchimān magna chhe. pāñch mahāvrat, samiti, gupti pāḷe, gharabār chhoḍayān hoy, bāyaḍī-chhokarān chhoḍayān hoy eṭale jāṇe ame keṭalo tyāg karyo em māne; paṇ bhāī! kharekhar ten shun chhoḍayun chhe? rāganī ekatā chhoḍī nahi to ten shun chhoḍayun? parane chhoḍavun e to asadbhūt vyavahāranayanun kathan chhe. e paṇ jene rāganī ekatā chhūṭī chhe teṇe parane chhoḍayān-em asadbhūt vyavahāranayathī kahevāy chhe. kharekhar to ātmāmān paranān grahaṇ-tyāg chhe ja nahi. ‘tyāg-upādān shūnyatva’ nāmanī ātmāmān ek shakti evī chhe jenā kāraṇe paranā grahaṇ-tyāg ātmā traṇe kāḷ shūnya chhe. rajakaṇane grahavun ke chhoḍavun e ātmāmān chhe ja nahi. rāganī ekatā tūṭe, svarūpanā lakṣhe rāgathī bhinna paḍe tyāre ‘rāg chhoḍayo’-em kahevun e paṇ vyavahāranayanun kathan chhe. ane rāganā nimitto chhoḍayā em kahevun e asadbhūt vyavahāranayanun kathan chhe. gāthā 34nī ṭīkāmān āve chhe ke-ātmāne parabhāvanā tyāganun kartāpaṇun nāmamātra chhe. paramārthe rāganā tyāgano kartā ātmā chhe ja nahi. rāg enāmān kayān hato ke te rāgane chhoḍe? rāg to pudgalanā pariṇām chhe. gnātādraṣhṭānā pariṇām pragaṭ thayā tyāre rāg utpanna thayo nahi eṭale rāgane chhoḍayo em vyavahāranayathī kathan karavāmān āve chhe. ām chhe to pachhī parane grahavun ne chhoḍavun e kayān rahyun? āṭalān dravya khape, āṭalān na khape; dūdh, dahīn ityādi ras na khape e badhun paranun grahaṇ- tyāg ātmāmān kayān chhe? paranā lakṣhe rāg thato hato te svanā lakṣhe chhūṭayo tyāre āṭalo tyāg karyo em vyavahārathī kahevāmān āve chhe. bhāī! kathanamān to bījun shun āve? kathanamān to em āve ke-vyavahāravrat grahaṇ karavān, vrat pāḷavān, atichār ṭāḷavā-ityādi. paṇ e badhun vyavahāranayanun kathan chhe em samajavun. jīv pudgalakarmane navīn upajāvī shakato nathī. ātmā gnānasvabhāvī prabhu chhe. e rāgane upajāvī shakato nathī, kemake chetan jaḍane kem upajāvī shake? chhaṭhṭhī gāthāmān āve chhe ke ātmā pramatta paṇ nathī, apramatta paṇ nathī kemake te shubhāshubhabhāvanā svabhāve thato nathī. shubhāshubh bhāv jaḍ chhe, achetan chhe ane bhagavān ātmā shuddha


PDF/HTML Page 899 of 4199
single page version

chaitanyamūrti chhe. jo ātmā shubhāshubhabhāvarūpe thāy to te jaḍ thaī jāy. paṇ te kadīy gnāyakabhāvathī jaḍabhāvarūp thato nathī. vyavahāraratnatrayano bhāv achetan chhe. tene ātmā upajāvī shakato nathī. āvī vāt chhe.

vyavahāraratnatrayano bhāv je achetan chhe te chaitanyabhāvanun sādhan kem thāy? na ja thāy. je viruddha bhāv chhe te sādhan na thāy. nishchayaratnatrayanī sāthe e jātanā vikalpanī maryādā varte chhe. māṭe nimitta ane sahachar dekhīne tene ārop karīne sādhan kahyo chhe. chhe to bandhanun kāraṇ, chhe to duḥkharūp bhāv, paṇ sahachar dekhīne āropathī vyavahāraratnatray nām āpyun chhe. chār maṇanī ghaunnī guṇī hoy tyān bāradān bhegun toḷīne chār maṇ aḍhīsher kahevāy chhe, paṇ bāradān e kāī māl nathī. tem nishchayaratnatrayanī sāthe rāg hoy tene vyavahārathī ratnatray kahyo, paṇ e kāī sāchān ratnatray nathī. bhāī! jem chhe tem yathārtha nirṇay karavo paḍashe. ahīn kahe chhe-‘māṭe pudgalakarma jīvanun nirvartya karma nathī,’ arthāt rāg chhe te jīve ūpajāvelun kārya nathī.

have kahe chhe-‘jīv pudgalamān vikār karīne tene pudgalakarmarūpe pariṇamāvī shakato nathī kāraṇ ke chetan jaḍane kem pariṇamāvī shake? māṭe pudgalakarma jīvanun vikārya karma paṇ nathī.’ je shubh pariṇām thayā e pudgalanun vikārya chhe, te jīvanun vikārya karma nathī.

‘paramārthe jīv pudgalane grahaṇ karī shakato nathī kāraṇ ke amūrtik padārtha mūrtikane kaī rīte grahaṇ karī shake? māṭe pudgalakarma jīvanun prāpya karma paṇ nathī.’ pudgalanī vāt karī chhe temān rāg paṇ āvī jāy chhe. pahelun nirvartya līdhun, pachhī vikārya līdhun ane pachhī prāpya karma kahyun.

‘ā rīte pudgalakarma jīvanun karma nathī ane jīv teno kartā nathī. jīvano svabhāv gnātā hovāthī gnānarūpe pariṇamato pote pudgalakarmane jāṇe chhe.’ gnātā vikās pāme to gnānanā pariṇāme-bhāve vikās pāme. parantu gnānasvarūpī ātmā rāgarūpe kem thāy? pote gnātā hovāthī gnānarūpe pariṇamato pudgalakarmane jāṇe chhe, je rāganī kriyā thāy tene potāmān rahīne potāthī jāṇe chhe. ene jāṇe chhe e vyavahār thayo, nishchayathī to potāne anubhave chhe- jāṇe chhe.

bhāī! ā bhav anant bhavanā abhāv māṭe chhe. jene janma-maraṇathī chhūṭavun chhe teṇe potānā hitanī ā vāt samajavī paḍashe.

have kahe chhe-‘māṭe pudgalakarmane jāṇatā evā jīvano paranī sāthe kartākarmabhāv kem hoī shake? na ja hoī shake.’ lyo 76 pūrī thaī.

[pravachan nan. 132, 133 (sheṣh) * dināṅk 21-7-76 ane 22-7-76]

PDF/HTML Page 900 of 4199
single page version

gāthā–77

स्वपरिणामं जानतो जीवस्य सह पुद्गलेन कर्तृकर्मभावः किं भवति किं न भवतीति चेत्–

ण वि परिणमदि ण गिण्हदि उप्पज्जदि ण परदव्वपज्जाए।
णाणी जाणंतो वि हु सगपरिणामं अणेयविहं।। ७७।।

नापि परिणमति न गृह्णात्युत्पद्यते न परद्रव्यपर्याये।
ज्ञानी जानन्नपि
खलु स्वकपरिणाममनेकविधम्।। ७७।।

have pūchhe chhe ke potānā pariṇāmane jāṇatā evā jīvane pudgal sāthe kartākarmabhāv (kartākarmapaṇun) chhe ke nathī? teno uttar kahe chheḥ-

vidhavidh nij pariṇāmane gnānī jarūr jāṇe bhale,
paradravyaparyāye na praṇame, nav grahe, nav ūpaje. 77.

gāthārthaḥ– [ज्ञानी] gnānī [अनेकविधम्] anek prakāranā [स्वकपरिणामम्] potānā pariṇāmane [जानन् अपि] jāṇato hovā chhatān [खलु] nishchayathī [परद्रव्यपर्याये] paradravyanā paryāyamān [न अपि परिणमति] pariṇamato nathī, [न गृह्णाति] tene grahaṇ karato nathī ane [न उत्पद्यते] te-rūpe ūpajato nathī.

ṭīkāḥ– prāpya, vikārya ane nirvartya evun, vyāpyalakṣhaṇavāḷun ātmānā pariṇāmasvarūp je karma (kartānun kārya), tenāmān ātmā pote antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato, te-rūpe pariṇamato ane te-rūpe ūpajato thako, te ātmapariṇāmane kare chhe; ām ātmā vaḍe karavāmān āvatun je ātmapariṇām tene gnānī jāṇato hovā chhatān, jem māṭī pote ghaḍāmān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, ghaḍāne grahe chhe, ghaḍārūpe pariṇame chhe ane ghaḍārūpe ūpaje chhe tem, gnānī pote bāhyasthit evā paradravyanā pariṇāmamān antarvyāpak thaīne, ādi-madhya-antamān vyāpīne, tene grahato nathī, te-rūpe pariṇamato nathī ane te-rūpe ūpajato nathī; māṭe, joke gnānī potānā pariṇāmane jāṇe chhe topaṇ, prāpya, vikārya ane nirvartya evun je vyāpyalakṣhaṇavāḷun paradravyapariṇāmasvarūp karma, tene nahi karatā evā te gnānīne pudgal sāthe kartākarmabhāv nathī.

bhāvārthaḥ– 76 mī gāthāmān kahyun hatun te anusār ahīn paṇ jāṇavun. tyān ‘pudgalakarmane jāṇato gnānī’ em hatun tene badale ahīn ‘potānā pariṇāmane jāṇato gnānī’ em kahyun chhe-eṭalo pher chhe.