PDF/HTML Page 861 of 4199
single page version
vignānaghan thato jāy chhe em kahyun chhe. jem jem vignānaghan thato jāy chhe tem tem vikāranā pariṇām ghaṭatā jāy chhe, āsravathī nivr̥utta thato jāy chhe. banneno samakāḷ chhe em siddha karavun chhe ne? shiṣhyano prashna hato ke beno samakāḷ kaī rīte chhe? teno ā javāb āpyo ke ā rīte banneno samakāḷ chhe, ek kāḷ chhe.
pratham āsravathī nivr̥utti thāy ane pachhī gnānamān sthir thāy athavā pratham gnānamān ekāgra thāy ane pachhī āsravanī nivr̥utti thāy em be āgaḷ-pāchhaḷ nathī; paṇ banneno samakāḷ chhe.
jem jem vignānaghanasvabhāv thato jāy tem tem āsravothī nivr̥utta thāy chhe ane jem jem āsravothī nivr̥utta thato jāy chhe tem tem vignānaghanasvabhāv thato jāy chhe. arasaparas vāt karī chhe.
‘teṭalo vignānaghanasvabhāv thāy chhe jeṭalo samyak prakāre āsravothī nivarte chhe ane teṭalo āsravothī nivarte chhe jeṭalo samyak prakāre vignānaghanasvabhāv thāy chhe. ā rīte gnānane ane āsravonī nivr̥uttine samakāḷapaṇun chhe.’ ahīn samyak prakāre āsravothī nivarte chhe em kahyun eno artha e chhe ke āsravanī utpatti thāy nahi teṭalo vignān-ghanasvabhāv chhe. tathā jeṭalo vignānaghanasvabhāv chhe teṭalo samyak prakāre āsravothī nivarte chhe. banneno samakāḷ chhe. jene svabhāvanā bhānapūrvak bhedagnān nathī te āsravothī samyakpaṇe nivartato nathī ane te vignānaghanasvabhāv paṇ samyakpaṇe thato nathī.
jem andhakār jāy te samaye ja prakāsh thāy ane prakāsh thāy te samaye ja andhakār jāy, tem je samaye āsravothī nivarte te ja samaye ātmā vignānaghanasvabhāv thāy chhe ane je samaye vignānasvabhāv thāy chhe te ja samaye te āsravothī nivarte chhe. aho! shun adbhut ṭīkā! āchārya shrī amr̥utachandradeve ekalān amr̥ut reḍayān chhe! gnānānand svarūp bhagavān ātmā chhe. temān jem jem svarūpasthiratā thāy tem tem āsravothī nivarte ane jeṭalo āsravothī nivarte teṭalī svarūpasthiratā thāy. ā rīte gnānane ane āsravonī nivr̥uttine samakāḷ chhe.
ahīn vrat, tap, bhakti ādi kare to āsravothī nivarte em kahyun nathī. paṇ enāthī bhedagnān karī nirvikārī nij gnāyakasvarūpamān thambhe-sthir thāy to āsravothī samyak prakāre nivarte chhe em kahyun chhe. bhāī! ā tārā svagharamān javānī vāto karī chhe. jeṭalo paragharathī pāchho phare teṭalo svagharamān jāy chhe. jeṭalo svagharamān jāy chhe teṭalo paragharathī pāchho phare chhe. jeṭalo svarūpamān jāmato jāy teṭalo āsravothī samyak prakāre haṭhe chhe ane jeṭalo āsravothī samyak haṭhe chhe teṭalo svarūpamān jāme chhe, vignānaghan thāy chhe. jeṭalo ane teṭalo-em arasaparas banne sarakhā batāvī samakāḷ darshāvyo chhe.
PDF/HTML Page 862 of 4199
single page version
‘āsravono ane ātmāno upar kahyo te rīte bhed jāṇatān ja, je je prakāre jeṭalā jeṭalā anshe ātmā vignānaghanasvabhāv thāy chhe te te prakāre teṭalā teṭalā anshe te āsravothī nivarte chhe. jyāre sampūrṇa vignānaghanasvabhāv thāy chhe tyāre samasta āsravothī nivarte chhe. ām gnānano ane āsravanivr̥uttino ek kāḷ chhe.’ gāthā 72mān paṇ ‘णादूण’ shabda hato. ahīn paṇ e ja kahyun ke āsravothī bhinna chaitanyasvarūp ātmāne jāṇīne jeṭalo gnānānandasvabhāvamān ṭharyo-sthir thayo teṭalo āsravothī nivarte chhe. ane jeṭalo āsravothī chhūṭayo teṭalo svarūpasthir vignānaghan thāy chhe. ahāhā...! jeṭalo dharma pragaṭ thāy teṭalo adharmathī nivr̥utta thāy ane jeṭalo adharma-āsravathī nivr̥utta thāy teṭalo dharmamān sthir thāy chhe, teṭalān samvar-nirjarā thāy chhe.
‘ā āsravo ṭaḷavānun ane samvar thavānun varṇan guṇasthānonī paripāṭīrūpe tattvārthasūtranī ṭīkā ādi siddhāntashāstromān chhe tyānthī jāṇavun. ahīn to sāmānya prakaraṇ chhe tethī sāmānyapaṇe kahyun chhe.’ ā pachchakakhāṇ karo, sāmāyik karo, posā karo, pratikramaṇ karo, ā tyāg karo, te karo ityādi karo to dharma thāy, samvar thāy em loko māne chhe. paṇ te barābar nathī. āsrav ane ātmāne bhinna jāṇyā nathī tyān samvar kevo? jeno vītarāg vignānasvabhāv chhe evā ātmāmān ḍhaḷyā vinā āsravathī nivr̥utti thāy nahi ane tyān sudhī samvar pragaṭ thāy nahi. ahā! puṇya-pāpanā viṣhamabhāvathī bhedagnān thayā vinā samatā jenun mūḷ chhe evī sāmāyik kem thāy? na thāy. bāpu! man-vachan-kāyānī saraḷatārūp pravr̥uttithī puṇya bandhāy, paṇ dharma na thāy. kahyun ne ahīn ke te (shubh) bhāvo duḥkharūp ane duḥkhaphaḷarūp chhe, paṇ dharma nathī. dharma to svano āshray laīne emān ja ṭhare to pragaṭ thāy chhe. āvun ja vastusvarūp chhe tyān thāy shun? prashnaḥ– ‘ātmā vignānaghanasvabhāv thato jāy chhe eṭale shun?’ teno uttaraḥ–
uttaraḥ– ‘ātmā vignānaghanasvabhāv thato jāy chhe eṭale ātmā gnānamān sthir thato jāy chhe.’ gnānasvarūp bhagavān ātmā potāmān sthir thato jāy, ṭharato jāy tene vignānaghan thayo kahevāmān āve chhe. jyān sudhī mithyātva hoy tyān sudhī gnānane-bhale gnānano ughāḍ ghaṇo hoy topaṇ-agnān kahevāmān āve chhe. agiyār aṅg ane navapūrvanun gnān hoy paṇ mithyātva na gayun hoy to te agnān chhe, vignān nathī. tiryañchane gnānano ughāḍ bhale ochho hoy, paṇ jo tenun gnān andar svabhāvamān sthir thayun hoy to te vignān chhe. jem jem te gnān eṭale vignān andar jāmatun jāy, ghaṭṭa thatun jāy, sthir thatun jāy tem tem āsravothī nivr̥utti thatī jāy chhe. ane
PDF/HTML Page 863 of 4199
single page version
jem jem āsravonī nivr̥utti thatī jāy chhe tem tem vignān jāmatun jāy chhe, ghaṭṭa thatun jāy chhe, sthir thatun jāy chhe; arthāt ātmā vignānaghanasvabhāv thato jāy chhe. gnān gnānamān ṭhare, gnān gnānamān jāme, gnān gnānamān sthir thāy te vignān chhe ane te mokṣhamārga chhe. āgaḷ jaīne tenun phaḷ kevaḷagnān āvashe. parantu svabhāvamān ṭharyo ja nathī, āsravathī-shubhāshubhabhāvathī bhedagnān karyun ja nathī tenun badhun gnān agnān chhe. paralakṣhī shāstragnānano ughāḍ, pāñch samiti, traṇ gupti ityādinun gnān bhedagnānanā abhāvamān agnān chhe, vignān nathī. māṭe shubhāshubhabhāvathī bhinna nij gnātā-draṣhṭā svarūp vastunun lakṣha karī emān ja ṭharatān ātmāno vignānaghanasvabhāv pragaṭ thāy chhe ane tyāre tene kartākarmanī pravr̥utti maṭe chhe. * * * have ā ja arthanā kaḷasharūp tathā āgaḷanā kathananī sūchanikārūp kāvya kahe chheḥ- * kaḷash 48ḥ shlokārtha uparanun pravachan * ‘इति एवं’ e rīte pūrvakathit vidhānathī, ‘सम्प्रति’ hamaṇān ja (tarat ja) ‘परद्रव्यात्’ paradravyathī ‘परां निवृत्तिं विरचय्य’ utkr̥uṣhṭa (sarva prakāre) nivr̥utti karīne ‘विज्ञानघनस्वभावम् परम् स्वं अभयात् आस्तिध्नुवानः’ vignānaghanasvabhāvarūp evā kevaḷ potānā par nirbhayapaṇe ārūḍh thato arthāt potāno āshray karato (athavā potāne niḥshaṅkapaṇe āstikayabhāvathī sthir karato), ‘अज्ञानोत्थितकर्तृकर्मकलनात् क्लेशात्’ agnānathī utpanna thayelī kartākarmanī pravr̥uttinā abhyāsathī thayelā kaleshathī ‘निवृत्तः’ nivr̥utta thayelo, ‘स्वयं ज्ञानीभूतः’ pote gnānasvarūp thayo thako, ‘जगतः साक्षी’ jagatano sākṣhī (gnātā-draṣhṭā), ‘पुराणः पुमान्’ purāṇapuruṣh (ātmā) ‘इतः चकास्ति’ ahīnthī have prakāshamān thāy chhe. ātmā trikāḷ gnānānandasvabhāvī chhe. vignānaghan eṭale shun? ke rāgano e kartā ane rāg enun karma-e ātmānun svarūp nathī. ahāhā...! ātmā to shuddha nirmaḷ chaitanyaghanasvarūp ekarūp vastu chhe. eṭale paryāyamān je puṇya-pāpanā-āsravanā bhāv chhe tethī bhinna paḍī bhedagnān dvārā nij shuddha chaitanyamay tattvano anubhav karatān pote vignān-ghanasvabhāvarūp thāy chhe. kahyun ne ke samprati eṭale tarat ja paradravyathī sarva prakāre nivr̥utti karīne vignānaghanasvabhāvarūp evā potānā par nirbhayapaṇe ārūḍh thaīne kaleshathī-rāgathī nivr̥utta thāy chhe. rāgathī nivr̥utta thāy chhe eṭale vignānaghanasvabhāvarūp thāy chhe. ā dharma chhe ane ā ja upāy chhe. sharīr, man, vāṇī jaḍ chhe. enāthī to ātmā-shuddha chaitanyamay vastu bhinna chhe ja. paṇ puṇya-pāpanā bhāv je āsravabhāv enāthī paṇ vignānaghan bhagavān bhinna chhe. tathāpi ātmā paryāyamān duḥkhī chhe. tene sukh kem thāy enī ā vāt chhe. paradravyathī
PDF/HTML Page 864 of 4199
single page version
ane puṇya-pāpanā bhāvathī ektābuddhi vaḍe jīv duḥkhī chhe. te ektābuddhi dūr karī bhedagnān dvārā potānā vignānaghanasvabhāv par ārūḍh thatān, shuddha chaitanyano āshray karatān atīndriy ānandano svād āve chhe, kaleshanī nivr̥utti thāy chhe. ā dharma pāmavāno ane sukhī thavāno upāy chhe. vyavahār te upāy nathī. enāthī bhinna paḍī antaramān bhedagnān karavun te upāy chhe. jyān sudhī hun rāgano kartā ane rāg mārun karma em māne ane evī agnānamay kartākarmanī pravr̥uttino abhyās rākhe tyān sudhī tene mithyātva chhe, tyān sudhī te kalesh pāme chhe, duḥkh pāme chhe. rāgano hun kartā ane rāg mārun kartavya e mānyatā agnān chhe, mūḍhatā chhe ane enun phaḷ chorāsīnā avatāranān janma-maraṇanān duḥkh chhe, kalesh chhe. māṭe vyavahār karatān karatān dharma thashe evī agnānamay mānyatāthī bhinna paḍīne vastu chidānandaghan trikāḷ dhruv andaramān je paḍī chhe te ekano āshray karīne emān ja ṭharavun te dharma chhe, te janma-maraṇanā kalesh nivāravāno upāy chhe. are! lokone anādino abhyās nathī eṭale kaṭhaṇ paḍe, paṇ mārga ā ja chhe bhāī! bhedagnān ek ja taraṇopāy chhe. kahyun ne ke-pūrvakathit vidhānathī hamaṇān ja paradravyathī utkr̥uṣhṭa eṭale sarva prakāre nivr̥utti karīne vignānaghanasvabhāv evā potāmān ārūḍh thato te gnānasvarūp thayo thako jagatano sākṣhī-gnātādraṣhṭā thāy chhe.
juo, puṇya-pāpanā bhāv te bhāvakarma, mohanīyādi āṭh dravyakarma ane sharīr, man, indriy, vāṇī, ityādi nokarma-e badhānne paradravya kahe chhe. ane chidānandaghanasvarūp bhagavān pote svadravya chhe. ahīn kahe chhe sarva prakāre paradravyanī ruchi chhoḍī daīne sachchidānandasvarūp bhagavān gnāyakadevamān draṣhṭi prasarāvī temān ja ārūḍh-sthit thaī jatān vignānaghanasvabhāv pragaṭ thāy chhe. ekānta chhe, ekānta chhe em lokone lāge, paṇ bhāī! koī paṇ rāg pariṇām, -pachhī te dayā, dān ādinā shubh pariṇām kem na hoy, duḥkharūp chhe ane bhāvinā duḥkhaphaḷarūp chhe. ā vāt gāthāmān (74mān) āvī gaī. bhāī! tun anādithī paradravyamān rāgamān ārūḍh hato te have paradravyathī-rāgathī khasī jaīne svadravyamān ārūḍh thaī jā. nirbhay thaīne, niḥshaṅk banīne svadravyamān ārūḍh thaī jā; kemake em thatān agnānathī utpanna thayelī kartākarmanī pravr̥uttinā abhyāsathī utpanna thayelo kalesh maṭī jāy chhe, nāsh pāme chhe. kartākarmanī pravr̥uttinā abhyāsathī kalesh thato hato te svabhāvamān ārūḍh thatān maṭī jāy chhe ane pote gnānasvarūp thayo thako jagatano sākṣhī pragaṭ thāy chhe. ātmāmān kartr̥utva nāmano guṇ chhe. eṭale pote potānā nirmaḷ vītarāgībhāvarūp karmano kartā thaī rāgathī nivarte tyāre samyagdarshan, samyaggnān pragaṭ thāy chhe. ane tyāre te jagatano sākṣhī purāṇapuruṣh gnātā-draṣhṭāpaṇe prakāshamān thāy chhe. rāgādi bhāv ho bhale, paṇ teno te mātra jāṇanāro-dekhanāro sākṣhī thāy chhe, kartā nahi. puṇya-pāpanā
PDF/HTML Page 865 of 4199
single page version
je kr̥utrim vikārī bhāv tenā kartā thavun e to kalesh chhe, duḥkh chhe ane duḥkhaphaḷ chhe. tyānthī draṣhṭi pheravī laīne trikāḷī shuddha gnāyakamān jyān draṣhṭi sthāpī ane gnātābhāve pariṇamyo tyān tarat ja ānandano svād āve chhe ane je rāg rahe chhe teno te mātra sākṣhī ja rahe chhe. aho! bhedagnānano mahimā!
tiryañch paṇ rāgathī bhinna paḍīne āvun samyagdarshan pragaṭ kare chhe ane ātmānā ānandano svād le chhe. vyavahāranun varṇan shāstramān ghaṇun āve chhe paṇ e to gnān karavā māṭe vāt chhe; vyavahār te kāī nishchayanun sādhan chhe em nathī. samayasār gāthā 11nā bhāvārthamān paṇḍit shrī jayachandajīe khūb spaṣhṭa kahyun chhe ke-“prāṇīone bhedarūp vyavahārano pakṣha to anādi kāḷathī ja chhe ane eno upadesh paṇ bahudhā sarva prāṇīo paraspar kare chhe. vaḷī jinavāṇīmān vyavahārano upadesh shuddhanayano hastāvalamb jāṇī bahu karyo chhe; paṇ enun phaḷ sansār ja chhe.” traṇeyanun phaḷ sansār chhe. āgaḷ kahyun chhe- “shuddhanayano pakṣha to kadī āvyo nathī ane eno upadesh paṇ viral chhe-kayāṅk kayāṅk chhe. tethī upakārī shrī gurue shuddhanayanā grahaṇanun phaḷ mokṣha jāṇīne eno upadesh pradhānatāthī dīdho chhe...”
mokṣhamārga prakāshakanā sātamā adhikāramān kahyun chhe ke-“vyavahāranay svadravya-paradravyane vā tenā bhāvone vā kāraṇ-kāryādine koīnā koīmān meḷavī nirūpaṇ kare chhe māṭe evā shraddhānathī mithyātva chhe tethī teno tyāg karavo, vaḷī nishchayanay tene ja yathāvat nirūpaṇ kare chhe tathā koīne koīmān meḷavato nathī tethī evā ja shraddhānathī samyaktva thāy chhe māṭe tenun shraddhān karavun.”
vaḷī bandh adhikāramān kaḷash 173mān kahyun chhe ke-“sarva vastuomān je adhyavasān thāy chhe te badhāy jin bhagavānoe pūrvokta rīte tyāgavāyogya kahyān chhe tethī ame em mānīe chhīe ke ‘par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy chhoḍāvyo chhe’...” juo, vyavahāraratnatrayano vikalpa je rāg chhe enāthī lābh (dharma) thāy em tyān kahyun nathī. ahā! āvī satya vāt bahār āvī, chhatān te koīne na bese ane virodh kare to shun thāy? sau saunī lāyakāt svatantra chhe.
ahāhā...! rāg mārun kartavya ane hun rāgano kartā evā agnānathī khasī je antar svarūpamān ekākār thayo te gnānasvarūp thayo thako jagatano sākṣhī thāy chhe. jene samyagdarshan- gnān thayun te vikalpathī māṇḍīne ākhā jagatano sākṣhī jāṇan-dekhanahāro thāy chhe, kartā thato nathī. ākhā jagatano sākṣhī purāṇ-puruṣh ātmā ahīnthī prakāshamān thāy chhe.
PDF/HTML Page 866 of 4199
single page version
कथमात्मा ज्ञानीभूतो लक्ष्यत इति चेत्–
ण करेइ एयमादा जो जाणदि सो हवदि णाणी।। ७५।।
have pūchhe chhe ke ātmā gnānasvarūp arthāt gnānī thayo em kaī rīte oḷakhāy? tenun chihna (lakṣhaṇ) kaho. tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ-
te nav kare je, mātra jāṇe, te ja ātmā gnānī chhe. 7p.
gāthārthaḥ– [यः] je [आत्मा] ātmā [एनम्] ā [कर्मणः परिणामं च] karmanā pariṇāmane [तथा एव च] tem ja [नोकर्मणः परिणामं] nokarmanā pariṇāmane [न करोति] karato nathī parantu [जानाति] jāṇe chhe [सः] te [ज्ञानी] gnānī [भवति] chhe.
ṭīkāḥ– nishchayathī moh, rāg, dveṣh, sukh, duḥkh ādirūpe antaraṅgamān utpanna thatun je karmanun pariṇām, ane sparsha, ras, gandh, varṇa, shabda, bandh, sansthān, sthūlatā, sūkṣhmatā ādirūpe bahār utpanna thatun je nokarmanun pariṇām, te badhuy pudgalapariṇām chhe. paramārthe, jem ghaḍāne ane māṭīne ja vyāpyavyāpakabhāvano (vyāpyavyāpakapaṇāno) sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe tem pudgalapariṇāmane ane pudgalane ja vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe. pudgaladravya svatantra vyāpak hovāthī pudgalapariṇāmano kartā chhe ane pudgalapariṇām te vyāpak vaḍe svayam vyapātun hovāthī (vyāpyarūp thatun hovāthī) karma chhe. tethī pudgaladravya vaḍe kartā thaīne karmapaṇe karavāmān āvatun je samasta karmanokarmarūp pudgalapariṇām tene je ātmā, pudgalapariṇāmane ane ātmāne ghaṭ ane kumbhāranī jem vyāpyavyāpakabhāvanā abhāvane līdhe kartākarmapaṇānī asiddhi hovāthī, paramārthe karato nathī, parantu (mātra) pudgalapariṇāmanā gnānane (ātmānā) karmapaṇe karatā evā potānā ātmāne jāṇe chhe, te ātmā (karmanokarmathī) atyant bhinna gnānasvarūp thayo thako gnānī chhe. (pudgalapariṇāmanun gnān ātmānun karma kaī rīte chhe te samajāve chheḥ-) paramārthe pudgalapariṇāmanā gnānane ane pudgalane ghaṭ ane kumbhāranī jem vyāpyavyāpakabhāvano abhāv hovāthī kartākarmapaṇānī asiddhi chhe
PDF/HTML Page 867 of 4199
single page version
व्याप्यव्यापकभावसम्भवमृते का कर्तृकर्मस्थितिः।
इत्युद्दामविवेकघस्मरमहोभारेण भिन्दंस्तमो
ज्ञानीभूय तदा स एष लसितः कर्तृत्वशून्यः पुमान्।। ४९।।
ane jem ghaḍāne ane māṭīne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe tem ātmapariṇāmane ane ātmāne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe. ātmadravya svatantra vyāpak hovāthī ātmapariṇāmano eṭale ke pudgalapariṇāmanā gnānano kartā chhe ane pudgalapariṇāmanun gnān te vyāpak vaḍe svayam vyapātun hovāthī (vyāpyarūp thatun hovāthī) karma chhe. vaḷī ā rīte (gnātā pudgalapariṇāmanun gnān kare chhe tethī) em paṇ nathī ke pudgalapariṇām gnātānun vyāpya chhe; kāraṇ ke pudgalane ane ātmāne gneyagnāyakasambandhano vyavahāramātra hovā chhatān paṇ pudgalapariṇām jenun nimitta chhe evun je gnān te ja gnātānun vyāpya chhe. (māṭe te gnān ja gnātānun karma chhe.)
have ā ja arthanā samarthananun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [व्याप्यव्यापकता तदात्मनि भवेत्] vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja hoy, [अतदात्मनि अपि न एव] atatsvarūpamān na ja hoy. ane [व्याप्यव्यापकभावसम्भवम् ऋते] vyāpyavyāpakabhāvanā sambhav vinā [कर्तृकर्मस्थितिः का] kartākarmanī sthiti kevī? arthāt kartākarmanī sthiti na ja hoy. [इति उद्दाम–विवेक–घस्मर–महोभारेण] āvo prabaḷ vivekarūp, ane sarvane grāsībhūt karavāno jeno svabhāv chhe evo je gnānaprakāsh tenā bhārathī [तमः भिन्दन्] agnān-andhakārane bhedato, [सः एषः पुमान्] ā ātmā [ज्ञानीभूय] gnānasvarūp thaīne, [तदा] te kāḷe [कर्तृत्वशून्यः लसितः] kartr̥utvarahit thayelo shobhe chhe.
bhāvārthaḥ– je sarva avasthāomān vyāpe te to vyāpak chhe ane koī ek avasthāvisheṣh te, (te vyāpakanun) vyāpya chhe. ām hovāthī dravya to vyāpak chhe ane paryāy vyāpya chhe. dravya- paryāy abhedarūp ja chhe. je dravyano ātmā, svarūp athavā sattva te ja paryāyano ātmā, svarūp athavā sattva. ām hoīne dravya paryāyamān vyāpe chhe ane paryāy dravya vaḍe vyapāī jāy chhe. āvun vyāpyavyāpakapaṇun tatsvarūpamān ja (arthāt abhinna sattāvāḷā padārthamān ja) hoy; atatsvarūpamān (arthāt jemanī sattā-sattva bhinna bhanni chhe evā padārthomān) na ja hoy. jyān vyāpyavyāpakabhāv hoy tyān ja kartākarmabhāv hoy; vyāpyavyāpakabhāv vinā kartākarmabhāv na hoy. āvun je jāṇe te
PDF/HTML Page 868 of 4199
single page version
pudgalane ane ātmāne kartākarmabhāv nathī em jāṇe chhe. ām jāṇatān te gnānī thāy chhe, kartākarmabhāvathī rahit thāy chhe ane gnātādraṣhṭā- jagatano sākṣhībhūt-thāy chhe. 49.
have pūchhe chhe ke ātmā gnānasvarūp arthāt gnānī thayo em kaī rīte oḷakhāy? tenun chihna shun? lakṣhaṇ shun? tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ-
‘nishchayathī moh, rāg, dveṣh, sukh, duḥkh ādirūpe antaraṅgamān utpanna thatun je karmanun pariṇām ane sparsha, ras, gandh, varṇa, shabda, bandh, sansthān, sthūlatā, sūkṣhmatā ādirūpe bahār utpanna thatun je nokarmanun pariṇām, te badhuy pudgalapariṇām chhe.’
juo! moh, rāg, dveṣh, sukh, duḥkh ityādi antaraṅgamān utpanna thatun karmanun pariṇām em kahyun emān karmanun pariṇām eṭale jīvanā vikārī bhāvakarmanī vāt chhe. rāg, dveṣh ane sukh-duḥkhanī kalpanā ityādi karmanā saṅge-nimitte antaraṅgamān utpanna thatun jīvanun bhāvakarma chhe, vikārī paryāy chhe. ane sparsha, ras, gandh, varṇa, shabda, bandh, sansthān, sthūlatā, sūkṣhmatā ityādi bahār utpanna thatun nokarmanun pariṇām chhe. ā badhuy pudgalapariṇām chhe em ahīn kahyun chhe.
ā puṇya-pāpanā ane harakh-shokanā je bhāv andar thāy e pudgalapariṇām chhe. karma jaḍ chhe ane enā saṅge thayelo bhāv paṇ karmanun ja pariṇām chhe. vikārī bhāv te pudgalapariṇām chhe, jīv nahi. ā sharīr, man, vāṇī, sparsha, ras, gandh, varṇa ityādi je nokarmanā pariṇām chhe te badhāy pudgalapariṇām chhe. gajab vāt chhe! bhagavānanī bhaktinā pariṇām, dayā, dān, vratādinā vikalpa ke pāñchamahāvratanā vikalpa je antaraṅgamān ūṭhe te pudgalanā pariṇām chhe em jāṇīne gnānī enāthī bhinna paḍe chhe, eno sākṣhī thaī jāy chhe.
bāpu! ā to dhīrānī vāto chhe. ā mandiro bandhāve ane moṭā varaghoḍā kāḍhe ityādi ho-hā kare to dharma thāy chhe em nathī. ahīn andaranā shubhabhāvathī jyān nivartavun chhe tyān bahāranī pravr̥utti enī chhe e vāt kayān rahī? bahāranān kāryo potapotānā kāraṇe potapotānā kāḷe thāy ene (bījo) koṇ kare? (anya dravya anya dravyanān kārya kare e vastusthiti ja nathī).
prashnaḥ– to nimitta vinā shun e badhun thāy chhe?
uttaraḥ– hā, nimitta vinā e kāryo potāthī thāy chhe. nimitta to ene aḍatun ya nathī māṭe nimitta vinā ja thāy chhe. paranān kāryone kare koṇ? sanyogathī kriyā je
PDF/HTML Page 869 of 4199
single page version
kāḷe thavānī hoy te thāy ene anya koṇ kare? ahīn to rāgano hun kartā ane rāg mārun karma evī kartākarmanī mithyābuddhi chhoḍīne gnātāpaṇun pragaṭ kare enī vāt chāle chhe.
bhāī! upādān ane nimitta banne sāthe hoy chhe eṭalun barābar chhe. paṇ nimitte kārya karyun e vāt bīlakul (barābar) nathī. samayasār gāthā 372nī ṭīkāmān kahyun chhe ke-‘vaḷī jīvane paradravya rāgādik upajāve chhe em shaṅkā na karavī; kāraṇ ke anya dravya vaḍe anya dravyanā guṇano utpād karāvānī ayogyatā chhe; kemake sarva dravyono svabhāvathī ja utpād thāy chhe.’ tyān āgaḷ kahyun chhe ke-‘māṭī potānā svabhāvane nahi ullaṅghatī hovāne līdhe, kumbhār ghaḍāno utpādak chhe ja nahi; māṭī ja kumbhāranā svabhāvane nahi sparshatī thakī, potānā svabhāvathī kumbhabhāve upaje chhe.’
māṭī ghaḍānī kartā chhe, kumbhāre ghaḍo karyo nathī. kumbhār nimitta bhale hoy, paṇ kārya (ghaḍo) nimittathī-kumbhārathī thatun nathī. roṭalī pote potāthī utpanna thāy chhe, te agnithī, tāvaḍīthī ke strīthī utpanna thatī nathī. ām darek kāryamān samajavun. ahīn em kahe chhe ke andaramān utpanna thatā dayā, dān, bhakti ādinā pariṇām te karmanā pariṇām chhe. bhāvakarma chhe e badhuy pudgalapariṇām chhe, jīvasvarūp nathī.
have kahe chhe-‘paramārthe jem ghaḍāne ane māṭīne ja vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe tem pudgalapariṇāmane ane pudgalane ja vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe.’ juo, māṭī vyāpak chhe, ghaḍo tenun vyāpya chhe. māṭī kartā chhe, ghaḍo tenun karma chhe. ghaḍo kumbhāranun karma nathī. ghaḍo enā thavā kāḷe māṭīthī thāy chhe. te māṭīnā (sva) bhāvathī thāy chhe, kumbhāranā abhāvathī thāy chhe. ākarī vāt, bhāī! ā pustakanun pānun phare chhe ne! te āṅgaḷīthī-āṅgaḷīne laīne nahi. roṭalīnā baṭakā thavānun kārya chhe e paramāṇuthī thāy chhe, dāḍhathī nahi; ā pāṇī unun thāy chhe te potāthī thāy chhe, agnithī nahi; je chokhā chaḍhe chhe te svakāḷe potāthī ja chaḍhe chhe, pāṇīthī ke agnithī nahi. ahāhā...! vītarāgabhāv thāy chhe te karma khare chhe enāthī nahi. nimitta ho bhale, paṇ ene laīne (upādānamān) kārya nīpaje chhe em chhe ja nahi. jainadarshan ghaṇun jhīṇun chhe. moṭā moṭā paṇḍito gothān khāī jāy em chhe. ghaḍāne ane māṭīne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī ghaḍo te karma ane māṭī teno kartā chhe. ghaḍāno kartā kumbhār nathī. ahāhā...! duniyāthī tadna ulaṭī vāt chhe.
prashnaḥ– to shun ā mānavun paḍashe?
uttaraḥ– bhāī! jem chhe em nakkī karīne mānavun paḍashe. thāy shun? vastusthiti ja ā chhe. jem māṭī ane ghaḍāne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe tem
PDF/HTML Page 870 of 4199
single page version
pudgalapariṇāmane ane pudgalane ja vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe. ā vikārī pariṇām je shubhāshubh bhāv chhe te pudgalanā pariṇām chhe. pudgal prasarīne vikārabhāv thayo chhe. pudgalapariṇām eṭale ā je rāgādi bhāv chhe te pudgalathī thayā chhe, jīvathī nahi. te pudgalanā āshrayathī thayā chhe.
ātmā ane jaḍakarmano anādithī sambandh chhe. karmanī paryāy anādithī karmapaṇe thayelī chhe, te jīve karī nathī; jīvanā pariṇām karme karyā nathī. anādithī ek kṣhetre rahyā chhatān ekabījāne kartākarmapaṇun nathī. jīv jīvanī paryāy kare, karma karmanī paryāyane kare. jīv karmanī avasthāne kare ane karmano uday jīvanī avasthāne-rāgane kare em nathī. ām pratham be dravyanī paryāyanun svatantrapaṇun siddha karīne pachhī dravyadraṣhṭi karāvavā rāganā pariṇāmano kartā jīv nahi em ahīn kahe chhe. pudgal-pariṇām eṭale rāg ane pudgalane vyāpya-vyāpakabhāv hovāthī kartākarmano sadbhāv chhe. pudgal kartā ane vikārī bhāv pudgalanun karma chhe. jīv teno kartā nathī.
ahīn to jīvanun kārya gnātādraṣhṭāpaṇun chhe em siddha karavun chhe. vastudraṣhṭi karāvavī chhe ne! ātmā je chaitanyamay vignānaghanasvabhāv vastu chhe te enā nirmaḷ chaitanyapariṇāmane kare paṇ vikārī pariṇām thāy te enun kartavya nathī. tethī je rāgapariṇām thāy te pudgalanun kārya chhe pudgal teno kartā chhe em ahīn kahyun chhe. gnātādraṣhṭānā pariṇamanamān je rāg thāy te pudgalanun kārya chhe, jīv teno jāṇanahār chhe, kartā nathī.
‘pudgaladravya svatantra vyāpak hovāthī pudgalapariṇāmano kartā chhe ane pudgalapariṇām te vyāpak vaḍe svayam vyapātu hovāthī (vyāpyarūp thatu hovāthī) karma chhe.’ ā dayā, dān ādi puṇyanā pariṇām vyāpya chhe ane pudgal svatantra vyāpak chhe. pudgal prasarīne rāgādi pariṇām kare chhe. vastu to chaitanyasvabhāvī chhe. jīvamān ek vaibhāvik shakti chhe. paṇ tenāthī vibhāv thāy chhe. em nathī. pote nimittādhīn thāy to vibhāv thāy chhe. e vibhāv pudgalanun kārya chhe, pudgal svatantra vyāpak thaīne vibhāvane kare chhe.
gnānāvaraṇīy karmathī gnān rokāy chhe em je gommaṭasāramān āve chhe e to nimittanun gnān karāvanārun kathan chhe. bākī gnānamān je ochhāvattāpaṇun thāy chhe te potāthī thāy chhe. karmathī nahi. ām darek dravyanī paryāyanī svatantratā chhe. ahīn trikāḷī shuddha gnāyakasvabhāvanī draṣhṭimān je nirmaḷ gnānapariṇaman thāy te gnātānun kārya chhe, paṇ je rāgādi bhāv thāy te gnātānun kārya nathī. tethī te rāgano kartā pudgal chhe ane rāg te pudgalanun karma chhe em ahīn siddha karyun chhe.
paramārthe ghaḍāne ane māṭīne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe. māṭī vyāpak te kartā ane ghaḍo vyāpya te enun karma chhe. ahīn be kāraṇathī kārya thāy
PDF/HTML Page 871 of 4199
single page version
e vāt līdhī ja nathī. māṭī pote kartā ane ghaḍo tenun kārya chhe; kumbhār to nimitta chhe, kartā nathī. tem pudgalapariṇām eṭale ke sharīrādine, puṇyapāpanā bhāvane, vyavahār-ratnatrayanā pariṇāmane ane pudgalane ja vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe.
ahīn to bhedagnānanī vāt chhe. sharīrādithī, puṇyapāpanā bhāvathī ke vyavahāraratnatrayanā pariṇāmathī bhagavān ātmā bhinna chhe. tethī ātmāne bhinna evā rāgādi sāthe abhinnapaṇun nathī. rāgādi chhe tene pudgal sāthe abhinnapaṇun chhe. pudgal temān prasarīne-vyāpīne rahelun chhe tethī rāgādi sarva pudgalanā pariṇām chhe. juo! be kartāthī kārya thāy chhe e vāt ahīn uḍī jāy chhe. pramāṇanun gnān karāvavānā kāryakāḷe bījī chīj nimittarūpe hoy chhe evī vāt shāstromān āve chhe paṇ e to (bahirvyāpti batāvatun) vyavahāranun kathan chhe. are! vāstavik nishchayano viṣhay jene antaramān beṭho nathī tene pramāṇanā viṣhayanun yathārtha gnān hoī shake nahi.
nishchayathī bhagavān ātmā rāgathī bhinna chhe. rāganā pariṇām te jīvanā kartavyapaṇe nathī. rāganā pariṇām thāy te vakhate rāgane jāṇanārun je gnān te gnānamān rāganā pariṇām nimitta chhe. āvā je gnānanā pariṇām teno kartā jīv ane rāgane jāṇanārun (karanārun nahi) je gnān pragaṭayun te jīvanun karma chhe. bhāī! sūkṣhma vāt chhe. khūb dhīrajathī samajavānī ā vāt chhe. shiṣhyano prashna chhe ke samakitīne-gnānīne oḷakhavānun chihna shun chhe eno uttar ā chāle chhe. rāgathī, vyavahāranā vikalpathī bhinna paḍīne antarmukh thatān bhagavān ātmānun gnān thayun, svānubhav thayo tyān je rāgādi bhāv thāy te jīvanun kartavya nathī. te rāg pariṇām pudgalanun kārya chhe. pudgal svatantra vyāpak thaīne malin pariṇāmane utpanna kare chhe.
ahāhā...! ātmā ekalo chidānandaghan prabhu chhe. e rāganā-ākuḷatāsvarūp duḥkhanā pariṇāmathī bhinna chhe. dharmīne sachchidānandasvarūp bhagavān sivāy bīje kayāny sukhabuddhi nathī, kemake nirmaḷānandasvarūp bhagavān ātmānā anubhavathī sukhanun nidhān pote ja chhe em eṇe jāṇyun chhe. āvun trikāḷī nij chaitanyanidhān jeṇe jāṇyun evā samyagdraṣhṭi dharmī jīvane je paryāyamān rāg, vyavahāranā pariṇām thāy tene te pudgalanā kartavyapaṇe jāṇe chhe, potānā kāryapaṇe nahi. bahu sūkṣhma vāt, bhāī! lokone ekānta chhe em lāge paṇ vastusvarūp je chhe tenun ā samyak nirūpaṇ chhe. teo em māne ke vyavahārathī lābh thāy, paṇ bhāī! e vyavahārano rāg to pudgalapariṇām chhe, enāthī ānandanā pariṇām nīpaje e kem banī shake? (na ja banī shake).
nishchayathī vastunā svabhāvamān jem pudgal nathī tem rāg paṇ nathī. banney par chhe tethī banneney ātmāmānthī ek sāthe kāḍhī nākhyā chhe. ā kartākarma adhikār chhe ne?
PDF/HTML Page 872 of 4199
single page version
tethī chaitanyasvabhāvathī bāhya gaṇīne banneno kartā pudgal ane banne pudgalanān karma chhe em ahīn siddha karyun chhe.
astikāyanī apekṣhāe vikāranī paryāy paṇ potāthī potāmān potāne kāraṇe thāy chhe, parathī nahi. e to dravya-guṇ-paryāy em traṇe thaīne astikāy siddha karavānī vāt chhe. have ahīn dravyadraṣhṭi pragaṭ karīne paryāyadraṣhṭi chhoḍavānī vāt chhe. pañchāstikāyamān dravya-guṇ-paryāy traṇe potāthī chhe em kahyun chhe. vikārī paryāy paṇ potāthī ane nirmaḷ paryāy paṇ potāthī thāy chhe. parathī nahi em paryāyane tyān svatantra siddha karī chhe. have ahīn jyān trikāḷī shuddha ek dravyasvabhāv upar draṣhṭi karavī chhe tyān vikārī pariṇāmano kartā pudgal chhe, jīv teno kartā nathī em kahyun chhe aho! janma- maraṇane maṭāḍanāro vītarāg parameshvarano mārga adbhut alaukik chhe. bhāī! khūb shāntithī ekavār tun sāmbhaḷ.
kahe chhe ke-ghaḍāne ane māṭīne vyāpyavyāpakabhāv hovāthī jem kartākarmapaṇun chhe tem vikārī pariṇāmane ane pudgalane vyāpyavyāpakabhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe. ahāhā...! sharīrādi avasthā ane andar thatā puṇya-pāpanā bhāvanī avasthā te badhānne ahīn pudgalanān kārya kahyā chhe. kemake nij chaitanyasvabhāvane jyān rāgathī bhinna jāṇyo-anubhavyo tyān nirmaḷ pariṇām je thayun te jīvanun vyāpya ane jīv temā svatantra vyāpak chhe. te kāḷe vikāranā je pariṇām thāy te to jīvathī bhinna chhe. teno vyāpak pudgal chhe ane te vikārī pariṇām pudgalanun vyāpya karma chhe. vastu ātmā vikāramān vyāpe evo eno svabhāv (shakti) ja kayān chhe? ā vāt sāmbhaḷavā maḷī na hoy eṭale bichārā kakaḷāṭ kare ke ekānta chhe, ekānta chhe, paṇ bhāī! ā samyak ekānta chhe. ā gāthā 7p, 76, 77 bahu ūñchī chhe.
are prabhu! ā to tāro antarano mārga chhe. samajāy chhe kāī? pudgaladravya svatantra vyāpak hovāthī pudgalapariṇāmano kartā chhe, ane pudgalapariṇām te vyāpak vaḍe svayam vyapātun hovāthī karma chhe. je shubhāshubh vikāranā pariṇām chhe eno pudgal svatantra vyāpak hovāthī kartā chhe. svatantrapaṇe kare te kartā ane kartānun iṣhṭa te karma. ā sharīr, man, vāṇī ādi avasthā tathā puṇyapāpanā bhāvanī avasthā chhe teno kartā pudgal chhe, ātmā nahi. sharīr ādinī avasthā thāy temān rāg paṇ vyāpak nathī. je rāgādi bhāv thāy temān jaḍ pudgal svatantra kartā thaīne paranī apekṣhā vinā pudgalapariṇāmane kare chhe.
bhāī! anant janma-maraṇanān duḥkhano ant lāvavānī ā vāt chhe. sundar rūpāḷun sharīr hoy, pāñch-pachās lākhanī sampatti hoy eṭale rājī-rājī thāy. paṇ bhāī! emān dhūḷe ya rājī thavā jevun nathī. duniyāne bahāranī mīṭhāsh chhe eṭale ke sharīr, indriyo ane viṣhayomān sukhabuddhi chhe, ātmabuddhi chhe; paṇ ene mithyātva chhe. e mithyātvamān agnānī taṇāī gayo chhe. ahīn gnānīne mithyātvanā pariṇām nathī, sāthe gnān paṇ
PDF/HTML Page 873 of 4199
single page version
samyak chhe. tethī chāritramohanā je pariṇām thāy chhe te badhā pudgalanā pariṇām chhe em te jāṇe chhe. pudgal svatantrapaṇe temān vyāpīne teno kartā chhe, jīv teno kartā nathī. judī chījano kartā judī chīj chhe. vikār ātmāthī judī chīj chhe to teno kartā paṇ gnāyakathī bhinna pudgal chhe. āvī vāt chhe.
have kahe chhe-‘tethī pudgaladravya vaḍe kartā thaīne karmapaṇe karavāmān āvatun je samasta karmanokarmarūp pudgalapariṇām tene je ātmā, pudgalapariṇāmane ane ātmāne ghaṭ ane kumbhāranī jem vyāpyavyāpakabhāvanā abhāvane līdhe kartākarmapaṇānī asiddhi hovāthī, paramārthe karato nathī. parantu (mātra) pudgalapariṇāmanā gnānane (ātmānā) karmapaṇe karatā evā potānā ātmāne jāṇe chhe, te ātmā (karmanokarmathī) atyant bhinna gnānasvarūp thayo thako gnānī chhe.’
juo! ghaḍo ane kumbhār e bene vyāpyavyāpakabhāvano abhāv hovāthī kartākarmapaṇun nathī. tem ātmāne ane vikārī pariṇāmane vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe māṭe kartā- karmapaṇun nathī. dayā, dān, vrat, bhakti ādi pariṇāmano ātmā kartā nathī. paranī dayā pāḷavī em paranā kāryano to ātmā kartā nathī paṇ paranī dayā pāḷavāno je vikalpa ūṭhayo tenoy e kartā nathī.
prashnaḥ– ‘दयावरं धम्मं’ dharma to dayā pradhān chhe em shāstromān āve chhe ne?
uttaraḥ– hā, paṇ dayā kone kahevī enī lokone khabar nathī. rāganī utpattino abhāv tenun nām dayā chhe, tenun nām ahinsā chhe. ātmā shuddha chaitanyaghan vastu chhe. tenā āshraye, temān sthir thatān vītarāgī paryāyanī utpatti thavī tene dayādharma kahe chhe.
ahīn kahe chhe ke-jem kumbhār ane ghaṭane kartākarmanī asiddhi chhe tem ātmā ane pudgalapariṇām je vikārī karma e bene kartākarmapaṇun nathī. jem ghaṭano kartā kumbhār nathī tem vikārī pariṇāmano kartā ātmā nathī. ahāhā...! bhagavān ātmā gnānasvabhāvī akhaṇḍ ekarūp vastu chhe evī jyān draṣhṭi thaī ane emān antarlīn thayo tyān vikārī pariṇāmano ātmā kartā thato nathī. kemake vastu svabhāve nirvikār, nirmaḷ chhe ane paryāyamān je vikār chhe tene pudgalamān nākhī dīdho. dravyanā svabhāvanī draṣhṭi karī rāg sāthe kartākarmapaṇun samāpta karī dīdhun.
have mātra pudgalapariṇāmanā gnānane ātmānā karmapaṇe karatā evā potānā ātmāne jāṇe chhe. rāg thāy tenun je gnān thāy te gnān to potānun chhe, svanun chhe. rāg sambandhīnun gnān te ātmāno svaparaprakāshak svabhāv hovāthī ātmānun karma chhe ane te gnānapariṇāmano ātmā kartā chhe. ahāhā...! rāg sambandhīnun je gnān te gnānane potānā karmapaṇe karato te ātmāne jāṇe chhe, rāgane jāṇe chhe em nahi. ā alaukik vāt chhe, bhāī! atyāre to
PDF/HTML Page 874 of 4199
single page version
ghaṇī gaḍabaḍ thaī gaī chhe pudgalapariṇāmanun gnān eṭale ke je kāḷe je prakāranā rāgādi pariṇām thāy te kāḷe, tenun gnān thavānī potānī lāyakāt hovāthī, te rāgādine jāṇe chhe. rāgādi thayā chhe māṭe gnān tene jāṇe chhe em nathī. paṇ je te kāḷe svaparane jāṇavānī dashā potāne potāthī thaī chhe. e gnānanā pariṇām jīvanun potānun karma chhe ane jīv teno svatantrapaṇe kartā chhe. aho! adbhut vāt ane koī adbhut shailī chhe! tārī samajamān to le ke mārga ā ja chhe, bhāī!
bhāī! ā to dhīrānān kām chhe. jenī najar svabhāv upar gaī chhe, jenī najaramān nij chaitanya bhagavān taravare chhe ene je rāg thāy tenun tene gnān thāy, e gnānano te kartā chhe, rāgano nahi. pudgalapariṇām eṭale ke je je prakārano dayā ādi je bhāv thayo te sambandhī tenun gnān thayun. te kāḷe te gnānanī dashāno svakāḷ ja evo chhe ke svane jāṇatān te dayā ādi je bhāv chhe tene paṇ jāṇatun gnān thāy chhe. te gnānapariṇāmano ātmā kartā chhe ane gnānapariṇām ātmānun karma chhe. pudgalapariṇāmane jāṇatun gnān te pudgalapariṇāmanun gnān nathī. jevā prakāre pudgalapariṇām chhe te ja prakāranun ātmānun gnān potāthī thāy chhe tene ahīn pudgalapariṇāmanun gnān kahyun chhe.
bhāī! ā to ekānt chhe, nishchay chhe em kahīne ā alaukik mārganī upekṣhā karavā jevī nathī ho. vyavahār karatān karatān paṇ mokṣha thāy ane nishchay karatān karatān paṇ mokṣha thāy em je rīte vastunun svarūp nathī te rīte nirūpaṇ karīsh to duniyā bhale rājī thashe, paṇ bhāī! temān tāro ātmā rājī nahi thāy, tāro ātmā nahi rījhe. tane potāne to moṭun (mithyātvanun) nukashān ja thashe. (ane duniyā to nukashānamān pahelethī chhe ja). tun vyavahārane paramparā kāraṇ māne chhe paṇ vyavahār to kāraṇ ja nathī. jene ahīn pudgalapariṇām kahyo chhe te vyavahār paramparā mokṣhanun kāraṇ kem hoy? na ja hoy. gnānīne rāgathī bhinna ātmānun svasamvedanagnān thayun chhe. tene shubhabhāvamān ashubh ṭaḷyo chhe. te āgaḷ vadhīne svabhāvano ugra āshray laīne rāgane ṭāḷashe. ā apekṣhāe gnānīnā shubhabhāvane vyavahārathī paramparā kāraṇ kahyun chhe. nimitta dekhīne em kahyun chhe, paṇ svabhāvano ugra āshray karī teno paṇ abhāv karashe tyāre mokṣha thashe.
potānun kārya potāthī thāy. rāg par chhe. te rāganun gnān thāy chhe te gnān ātmānun kārya chhe, ātmā te gnānano kartā chhe. rāganun gnān thāy chhe tathāpi gnānamān rāgano abhāv chhe. bahu sūkṣhma vāt, bhāī. āvo kartā-karma adhikār digambar sivāy bīje kayāny nathī. rāgano kartā je potāne māne chhe te agnānī vikārībhāvanī chakkīmān paḍayo chhe. te duḥkhathī pīlāy chhe, atishay pīḍāy chhe. vastusthiti ja āvī chhe. ahīn kahe chhe-kumbhār ane ghaṭanī jem ātmā ane pudgalapariṇāmane (rāgādine) kartākarmapaṇāno abhāv chhe. tethī svabhāvanā avalambane pariṇamelo chhe je jīv te pudgalapariṇāmanā
PDF/HTML Page 875 of 4199
single page version
(rāgādinā) gnānane ātmānā karmapaṇe karatā evā potānā ātmāne jāṇe chhe ane te karmanokarmathī atyant bhinna gnānasvarūp thayo thako gnānī chhe. ahāhā...! gnātādraṣhṭānā bhāvane kāryapaṇe karato te potānā ātmāne jāṇe chhe, rāgane jāṇe chhe em na kahyun. rāg sambandhīnun te kāḷe potāmān potānā sāmarthyathī thayelun je gnān te gnānane te (sākṣhīpaṇe) jāṇe chhe. āvī vāt chhe. potānā sāmarthyathī thayelun je gnān te gnān potānā svarūpamān tanmay rahī sākṣhī bhāve rahe chhe. badhāno jāṇanār mātra sākṣhī bhāv rahe chhe.
vītarāg sarvagna parameshvaranā māragaḍā bahu judā chhe, bāpu! bhagavān ātmāmān anant shaktio chhe. te sarva shaktio atyant nirmaḷ chhe. 47 shaktionun jyān nirūpaṇ chhe tyān kramarūp, akramarūp pravartatā anant dharmonī vāt karī chhe. tyān anant shaktio nirmaḷapaṇe uchhaḷe chhe em kahyun chhe. tyān vikāranī vāt ja karī nathī, kemake vikār pariṇati te jīvanī shaktinī paryāy ja nathī. 47 shaktinā varṇanamān dravya shuddha, shakti shuddha ane enī draṣhṭi thatān je pariṇaman thayun te paṇ shuddha ja hoy em vāt līdhī chhe. ashuddhatānī tyān vāt ja līdhī nathī.
ā pramāṇe anant shaktiono piṇḍ prabhu chinmātra nij ātmāne jāṇe chhe te rāgādithī atyant bhinna gnānasvarūp thayo thako gnānī chhe. tene gnānī ane dharmī kahe chhe. have pudgalapariṇāmanun gnān ātmānun karma kaī rīte chhe te samajāve chheḥ- je kāī rāgādi bhāv-puṇyanā bhāv thāy chhe tenun gnān ātmāmān thāy te gnān ātmānun karma kaī rīte chhe te visheṣh spaṣhṭa kare chhe. gnān enun potānun kārya chhe. rāganun gnān thayun māṭe rāg enun kārya chhe em nathī. tem rāganun gnān thayun te gnān rāganun kārya chhe em paṇ nathī. rāg chhe em jāṇyun tyān jāṇavānī je gnānanī paryāy thaī te rāganun kārya nathī; tem jāṇavānī paryāyamān rāg jaṇāy chhe māṭe rāg te gnānanun kārya chhe em nathī. bhāī! ā samajavun paḍashe ho. ā sharīrādi badhun viṅkhāī jashe. ā jīvanamān jo nirṇay na karyo to shun karyun? pachhī kayān ene javun? bhāī! sau pratham karavānun ā ja chhe.
bahāranā padārthanī mīṭhāsh lakṣhamānthī chhoḍī de shubharāganī mīṭhāsh paṇ chhoḍī de. tyāre andarathī ānandanī mīṭhāsh āvashe. rāgane lakṣhamānthī chhoḍī gnānamātra nij vastune adhikapaṇe lakṣhamān le. parathī bhinna te chaitanya bhagavān adhik chhe. te adhik adhikapaṇe na bhāse ane bījī chīj adhikapaṇe bhāse te sansār chhe, chār gatinī rajhaḷapaṭṭī chhe, duḥkh chhe.
‘paramārthe pudgalapariṇāmanā gnānane ane pudgalane ghaṭ ane kumbhāranī jem vyāpyavyāpakabhāvano abhāv hovāthī kartākarmapaṇānī asiddhi chhe ane jem ghaḍāne ane māṭīne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe tem ātmapariṇāmane ane ātmāne vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe.’
PDF/HTML Page 876 of 4199
single page version
paramārthe pudgalapariṇāmanā gnānane ane pudgalane ghaṭ-kumbhāranī jem vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe. ātmāne rāganun gnān potāmān rahīne svaparaprakāshakapaṇe thayun evun je pudgalapariṇāmanun gnān ane pudgal kahetān rāg-e bene vyāpyavyāpakapaṇun nathī. rāg vyāpak ane rāganun gnān te vyāpya em nathī. tethī rāg ane gnānane kartākarmapaṇānī asiddhi chhe. pudgalapariṇām je rāg te kartā ane gnānapariṇām tenun karma em nathī.
vaḷī ātmapariṇāmane ane ātmāne ghaḍā ane māṭīnī jem vyāpyavyāpakabhāvano sadbhāv hovāthī kartākarmapaṇun chhe. ahāhā...! potāne jāṇatān rāg sambandhī je gnān thayun te gnān vyāpya chhe ane ātmā vyāpak chhe. gnān te ātmānun karma chhe ane ātmā teno kartā chhe. ātmānā pariṇām eṭale gnātādraṣhṭānā vītarāgī nirmaḷ pariṇām ane ātmā e bene vyāpyavyāpakapaṇun chhe tethī tyān kartākarmapaṇun siddha thāy chhe. ātmā kartā ane dayā, dān ādi vikalpanun je gnān thayun te gnān ātmānun karma chhe. parantu rāg kartā ane gnān enun (rāganun) karma-em nathī. aho! gāthā khūb gambhīr chhe! ātmā (gnān) kartā ane rāg enun kārya em nathī ane rāg kartā ane (rāganun) gnān enun kārya emey nathī.
bhāī! ā gāthā mahān chhe! ātmānā pariṇām ane ātmāne kartākarmapaṇun chhe. lakṣhamān levā ā dhīme dhīme kahevāy chhe. ‘ātmadravya svatantra vyāpak hovāthī ātma-pariṇāmano eṭale ke pudgalapariṇāmanā gnānano kartā chhe ane pudgalapariṇāmanun gnān te vyāpak vaḍe svayam vyapātun hovāthī (vyāpyarūp thatun hovāthī) karma chhe.’ juo! ātmadravya svatantra vyāpak chhe. je jātano rāg chhe te jātanun gnān thayun tyān ātmā svatantra vyāpak chhe. rāg chhe māṭe rāganun gnān thayun em nathī. ātmā svatantra vyāpak hovāthī pudgalapariṇāmanā gnānano kartā chhe. ahīnyān gnānanā pariṇāmamān je rāg jaṇāyo te gnānanā pariṇāmamān ātmā svatantra vyāpak chhe. ahā! dravya svatantra vyāpak thaīne rāganun gnān kare chhe. ātmā vyāpak ane gnān enun karma svatantra chhe.
prashnaḥ– ātmadravya svatantra vyāpak chhe eṭale shun? rāganun gnān chhe eṭalīy apekṣhā chhe ke nahi?
uttaraḥ– ātmadravya svatantra vyāpak chhe eṭale te kāḷe je rāgane jāṇavānā gnānanā pariṇām thayā te gnānapariṇām enun vyāpya karma chhe ane ātmā svatantrapaṇe teno kartā chhe. rāganun ke vyavahāranun gnān thayun māṭe gnān thavāmān eṭalī paratantratā ke rāg ke vyavahāranī apekṣhā chhe em chhe ja nahi. e to ātmā svatantrapaṇe kartā thaīne gnānarūpe svayam pariṇame chhe. gnānano svaparaprakāshak svabhāv chhe. e svabhāvanā kāraṇe te svane ane parane jāṇato pariṇame chhe. rāg chhe māṭe paraprakāshak gnān thayun em chhe ja nahi. samayasāranī vāt bahu sūkṣhma chhe, paṇ shāstramān je chhe e vāt kahevāy chhe. loko bichārā
PDF/HTML Page 877 of 4199
single page version
sthūḷabuddhine līdhe antaranun kām kem karavun enī khabar na hoy eṭale ā to nishchayano mārga, nishchayano mārga!-em pokāre. paṇ nishchay eṭale satya, nishchay eṭale yathārtha, anupachār vāstavik. bhāī! duniyā māne na māne tenī sāthe satyane sambandh nathī. satyane saṅkhyā sāthe shun sambandh chhe?
bhagavān ātmā svaparaprakāshak gnānashaktino piṇḍ chhe. te pote kartā thaīne svaparane prakāshe chhe. parane prakāshavāmān ene paranī apekṣhā nathī. rāg pariṇām, vyavahāranā pariṇām thayā māṭe enun gnān thayun eṭalī apekṣhā gnānanā pariṇāmane nathī. ahāhā...! ātmā svatantrapaṇe kartā thaīne gnānapariṇāmarūp kāryane kare chhe. bahu sūkṣhma vāt, bhāī! vyavahār chhe māṭe nishchay chhe em nahi tathā vyavahār chhe māṭe ene laīne enun gnān thāy chhe em paṇ nahi.
lokoe bījī rīte mānyun chhe. vyavahāranā āshray vaḍe, nimittanā āshray vaḍe kalyāṇ thashe em lokoe mānyun chhe. paṇ te yathārtha nathī. vyavahāranun ane nimittanun pote svatantrapaṇe kartā thaīne gnān kare chhe ane te gnān enun karma chhe. bhāī! svatantrapaṇe kare tene kartā kahīe. shun lokālok chhe māṭe lokālokanun gnān thāy chhe? bhāī! em nathī. lokālokane jāṇavānun gnān svatantra potāthī thāy chhe. lokālok chhe māṭe tene jāṇavānun kārya gnānamān thāy chhe em chhe ja nahi. bhagavān ātmā sahaj gnānasvabhāv chhe. māṭe gnātānā pariṇāmanun kārya potāthī thāy chhe. pudgalapariṇāmanun gnān vyāpak ātmā vaḍe svayam vyāpyarūp thatun hovāthī ātmānun svatantra karma chhe. āvī vāt chhe.
ā paranī dayā pāḷavī e to ātmānun kārya nahi ane paranī dayā pāḷavāno vyavahārano je rāg thāy te paṇ ātmānun kārya nahi. kharekhar to vyavahārano je rāg chhe te ja kāḷe gnānanī paryāy potāne jāṇatī potāthī pariṇame chhe. rāg ho, dehanī sthiti ho; paṇ e badhun paramān jāy chhe. je kāḷe je prakārano rāg thayo, je prakāre dehanī sthiti thaī te kāḷe te ja prakāre jāṇavānī gnānanī paryāy svatantra potāthī thāy chhe. aho! āchārya amr̥utachandradeve gajab ṭīkā karī chhe!
bāramī gāthāmān kahyun chhe ne ke vyavahāranay te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe. ahāhā...! jene akhaṇḍ chaitanyasvarūp bhagavān ātmānun bhān thayun chhe, trikāḷī dhruvano āshray thayo chhe tene paryāyamān kanīk apūrṇatā chhe, ashuddhatā chhe. ā apūrṇatā ane ashuddhatā te kāḷe jāṇelān prayojanavān chhe. te kāḷe je vyavahārano rāg chhe te jāṇelo prayojanavān chhe. ahīn paṇ spaṣhṭa kahe chhe ke vyavahārano je rāg chhe tene te kāḷe pote potāthī svatantrapaṇe jāṇe chhe. rāganun, vyavahāranun ane dehanun je gnān thayun te gnān
PDF/HTML Page 878 of 4199
single page version
ātmānun karma chhe. ahāhā...! vastu gnānasvabhāvī chhe te jāṇavā sivāy bījun shun kare? je svabhāvathī ja pragnābrahma, chaitanyabrahma chhe te ātmā shun pudgalapariṇāmanun kārya kare? na ja kare.
ā gāthā jainadarshanano marma chhe. kahe chhe ke pudgalapariṇāmanun gnān te vyāpak ātmā vaḍe, kartā vaḍe svayam vyapātun hovāthī ātmānun karma chhe, kārya chhe. ahāhā...! bhagavān ātmā chaitanyaprakāshanī mūrti, chaitanyanā nūranun pūr prabhu chhe. te jeṇe draṣhṭimān līdho tene svaparaprakāshak gnān pragaṭ thayun. te gnānamān rāg, vyavahār, karmanokarma ityādinun yathā avasare gnān thayun te potāthī thayun chhe. te gnānano ātmā kartā chhe ane te gnān svayam ātmā vaḍe vyapātun hovāthī te ātmānun kārya chhe. are! loko to dayā pāḷavī, bhagavānanī bhakti karavī, shāstrasvādhyāy karavun ityādine dharma kahe chhe paṇ e to saghaḷī bahāranī vāto chhe. gnānī to e sarvane (sākṣhīpaṇe) mātra jāṇe chhe. ane te vyavahārane jāṇanārun je gnān te gnātānun potānun karma chhe. lokone ekalo nishchay, nishchay em lāge paṇ nishchay ja bhavasāgaramānthī nīkaḷavāno panth chhe.
ātmā gnānasvabhāvī vastu trikāḷ satya chhe. e trikāḷī satnā āshraye je svaparaprakāshak gnān pragaṭ thayun te parane paṇ svatantrapaṇe prakāshe chhe. svane jāṇato te te kāḷe rāganī dashāne potānā gnānamān svatantrapaṇe jāṇe chhe. ṭīkāmān chhe ke pudgalapariṇāmanā gnānane karato te potānā ātmāne jāṇe chhe. rāgane jāṇe chhe, dehādine jāṇe chhe emey nahi, te kāḷe ātmāne jāṇe chhe em līdhun chhe. svaparaprakāshakapaṇe pariṇamyo teṇe ātmāne jāṇyo chhe em vāt chhe. satya to ā chhe, bhāī. vādavivād karavāthī kāī satya bījī rīte nahi thāy.
have kahe chhe-‘vaḷī ā rīte (gnātā pudgalapariṇāmanun gnān kare chhe tethī) em paṇ nathī ke pudgalapariṇām gnātānun vyāpya chhe; kāraṇ ke pudgalane ane ātmāne gneyagnāyakasambandhano vyavahāramātra hovā chhatān paṇ pudgalapariṇām jenun nimitta chhe evun je gnān te ja gnātānun vyāpya chhe. (māṭe te gnān ja gnātānun karma chhe).’
juo! ātmā pudgalapariṇāmanun gnān kare chhe tethī pudgalapariṇām eṭale ke dayā, dān, vrat ādinā pariṇām ātmānun vyāpya karma chhe em nathī. pahelān to rāgane pudgalapariṇām kahyā ane have ahīn rāgane pudgal kahyo. dayā, dān ityādi bhāv pudgal chhe em kahyun. pudgal ane ātmā bhinna dravyo chhe. ātmā ane dayā, dān ādi pariṇām bhinna chhe em ahīn kahyun chhe. paranī dayā pāḷe, jātrā kare, bhakti kare to dharma thāy e vāt ahīn rahetī nathī. bhagavān ātmā nirmaḷānandano nāth chaitanyaghan prabhu chhe temān ārūḍh thāy te ja sāchī dayā, sāchī jātrā ane sāchī bhakti
PDF/HTML Page 879 of 4199
single page version
chhe, ane te dharma chhe. bhagavān ātmā pote tīrthasvarūp chhe. temān ārūḍh thavun te jātrā chhe.
pudgalane ane ātmāne gneyagnāyakasambandhano vyavahār mātra chhe. eṭale ke rāg gney chhe ane ātmā gnāyak jāṇanār chhe. ā vyavahāraratnatray ityādi je vikalpa chhe te pudgal chhe. te paragney chhe ane ātmā teno jāṇanār gnāyak chhe. rāganā pariṇām je pudgal chhe tenun gnān to potānā upādānathī thayun chhe, rāganā pariṇām to temān nimitta chhe. gnānamān rāg nimitta chhe evun je gnān thayun te gnātānun vyāpya karma chhe. rāg gnānamān nimitta chhe māṭe rāg gnātānun vyāpya kārya chhe em nathī. aho! gāthā shun alaukik chhe! māno bār aṅgano sār bharī dīdho chhe.
dayā, dān, vrat, bhakti ityādi rāganun gnān thavāmān gnān pote upādān chhe ane dayā, dān, vrat, bhakti ityādi bhāv gnānamān nimitta chhe. nimitta chhe eṭale bījī chīj chhe bas eṭalun ja. te vakhate gnān potāthī utpanna thayun tyāre te te rāgane nimitta kahevāmān āve chhe. kharekhar te nimitta chhe māṭe gnān thayun chhe em nathī. nimittanun-rāganun gnān kahyun māṭe nimitta- rāg kāraṇ ane gnān enun kārya em artha nathī. svaparaprakāshak gnānanī pariṇati svatantrapaṇe jīvadravye karī chhe. e gnānapariṇati jīvanun karma chhe. ahāhā...! jevun jevun (rāgādi vikalpo) nimitta chhe tevun gnān ahīn potāthī (nij upādānathī) svatantrapaṇe thayun chhe. te gnān ja gnāyakanun-ātmānun vyāpya karma chhe. (rāg ātmānun vyāpya nathī). aho! gajab vāt karī chhe! nimitta-upādān ane nishchay-vyavahāranā badhā khulāsā āvī jāy chhe. vyavahāranun je gnān thayun e gnānamān vyavahār nimitta hovā chhatān e gnātānun vyāpya nathī, je gnān thayun te gnān ja gnātānun vyāpya chhe. tattvadraṣhṭino viṣhay āvo sūkṣhma chhe, bhāī!
ā makānādi ame karīe e mānyatā to mithyādarshan chhe. makān makānathī (thavā kāḷe) thāy ane rāg rāgathī thāy. rāg thāy te ātmāthī nahi, ane rāg chhe māṭe tenun ātmāmān gnān thayun em paṇ nahi. gnānamān rāg nimitta chhe paṇ nimittathī gnān thayun chhe em nathī. gnānanī paryāy svatantra potāthī thaī tyāre āne (rāgane) nimitta kahevāmān āve chhe. upādān potānā svabhāve jyān jāgrat thāy chhe te kāḷe te te gnānanā pariṇāmamān te te rāg nimitta hovā chhatān te rāg ātmānun vyāpya nathī, gnānanā pariṇām ja ātmānun vyāpya karma chhe. nishchayamokṣhamārga je chhe te ātmānun vyāpya chhe. vyavahār mokṣhamārga chhe te nimitta chhe. nimitta hovā chhatān vyavahār mokṣhamārga ātmānun vyāpya chhe em nathī. keṭalī spaṣhṭa vāt chhe!
vyavahārano rāg āve, paṇ e pudgalanā pariṇām chhe. gnānamān, potāne jāṇatān ene jāṇavāno svabhāv chhe. parantu e gnānanā pariṇām potānā shuddha upādānathī thayā
PDF/HTML Page 880 of 4199
single page version
chhe. emān vyavahāranun nimitta hovā chhatān, gneyagnāyakasambandhano vyavahār hovā chhatān te rāg gnātānun vyāpya nathī. vyavahār gney chhe ane ātmā gnāyak chhe āṭalo sambandh vyavahāramātra hovā chhatān te rāg ātmānun kārya-karma nathī.
juo! sāme hīrā hoy to hīrānun gnān thāy, kolasā hoy to kolasānun gnān thāy, rāg hoy to rāganun gnān thāy ane dveṣh hoy to dveṣhanun gnān thāy. paṇ ā badhun chhe māṭe ahīn tenun gnān thāy chhe em nathī. gnān thayun temān e badhun nimitta chhe, paṇ enāthī gnān thayun em chhe ja nahi. āvī satya vāt sāmbhaḷavā maḷe nahi te arere! satyapanthe ke di’ jāy? juone, keṭalī vāt karī chhe! ā sāme samayasār chhe enun je gnān thayun te gnān potāthī thayun chhe. te gnānamān samayasār nimitta chhe chhatān te (samayasār shāstra) ātmānun vyāpya karma nathī. bhāī! vastunī sthiti ja āvī chhe.
prashnaḥ– āp samayasār kem vāñcho chho? padmapurāṇ kem nahi? āṭalo nimittano pher chhe ke nahi?
uttaraḥ– are bhagavān! em vāt nathī. samayasāranā shabdo ane tenā vāñchanano vikalpa te ātmā vaḍe svatantrapaṇe thatā gnānamān nimitta chhe, paṇ nimitta chhe māṭe ahīn enun gnān thayun chhe em nathī. ātmānun bhān thatān je svaparaprakāshak gnānanā pariṇām thayā teno ātmā pote svatantra vyāpak thaīne kartā chhe. bhāī! bhāv to sūkṣhma chhe, paṇ bhāṣhā sādī chhe; samaje to samajāy em chhe, prabhu!
jene svabhāvanī draṣhṭi thaī chhe te gnānīne heyabuddhie (svādhyāy ādi) vyavahāranā je vikalpa ūṭhe te vikalpa tenā gnānanun gney chhe ane ātmā gnāyak chhe. āvo gney-gnāyakano sambandh vyavahāramātra hovā chhatān te (svādhyāy ādi) paragney ātmānun vyāpya nathī, arthāt te gnānīnun kārya nathī. tene pragaṭ thayelun svaparaprakāshak gnān ja gnātānun vyāpya karma chhe.
ātmā potānā svabhāvanī draṣhṭirūpe pariṇamatān tenī gnānanī paryāyamān vyavahārano vikalpa nimitta hovā chhatān gnānanun pariṇaman te nimittathī thayun nathī, paṇ gnātāthī ja svatantrapaṇe thayelun chhe. tathā te nimitta gnātānun vyāpya karma nathī paṇ gnān ja gnātānun vyāpya karma chhe. potānā svabhāvanā shuddha upādānathī te gnānanun kārya thayun chhe.
prashnaḥ– nimitta ane upādān em kārya prati be kāraṇ hoy chhe ne?
uttaraḥ– nimitta ane upādān em be kāraṇothī kārya thāy e vātano ahīn niṣhedh chhe. be kāraṇ kahyān chhe e to kathanamātra chhe. kāryanā kāḷe nimitta koṇ chhe em bījī chījanī upasthitinun gnān karāvavā tyān be kāraṇ kahyān chhe. vāstavik kāraṇ to ek upādān ja chhe.