218 pravachan ratnAkar bhAg-10
नव विमुञ्चति किञ्चिदपि जीवाजीवयोर्द्रव्ययोः।। ४०७।।
ततो देहमयं ज्ञातुर्न लिङ्गं मोक्षकारणम्।। २३८।।
[जीवाजीवयोः द्रव्ययोः] jIv ane ajIv dravyomAn (-paradravyomAn) [किञ्चित् न एव गृह्णाति] kAI paN grahato nathI [किञ्चित् अपि न एव विमुञ्चति] tathA kAI paN chhoDato nathI.
TIkA– gnAn paradravyane kAI paN (jarA paN) grahatun nathI tathA chhoDatun nathI, kAraN ke prAyogik (arthAt par nimittathI thayelA) guNanA sAmarthyathI tem ja vaisrasik (arthAt svAbhAvik) guNanA sAmarthyathI gnAn vaDe paradravyanun grahavun tathA chhoDavun ashakya chhe. vaLI, (karma-nokarmAdirUp) paradravya gnAnano-amUrtik Atmadravyano-AhAr nathI, kAraN ke te mUrtik pudgaladravya chhe; (amUrtikane mUrtik AhAr hoy nahi). tethI gnAn AhArak nathI. mATe gnAnane dehanI shankA na karavI.
(ahIn ‘gnAn’ kahevAthI ‘AtmA’ samajavo; kAraN ke, abhed vivakShAthI lakShaNamAn ja lakShyano vyavahAr karAy chhe. A nyAye TIkAkAr AchAryadev AtmAne gnAn ja kahetA AvyA chhe.)
bhAvArtha– gnAnasvarUp AtmA amUrtik chhe ane AhAr to karma-nokarmarUp pudgalamay mUrtik chhe; tethI paramArthe AtmAne pudgalamay AhAr nathI. vaLI AtmAno evo ja svabhAv chhe ke te paradravyane to grahato ja nathI;-svabhAvarUp pariNamo ke vibhAvarUp pariNamo, potAnA ja pariNAmanAn grahaNatyAg chhe. paradravyanAn grahaNatyAg to jarA paN nathI.
A rIte AtmAne AhAr nahi hovAthI tene deh ja nathI. AtmAne deh ja nahi hovAthI, pudgalamay dehasvarUp ling (-veSh, bhekh, bAhya chihna) mokShanun kAraN nathI-evA arthanun, AgaLanI gAthAonI sUchanArUp kAvya have kahe chhe-
shlokArtha– [एवं शुद्धस्य ज्ञानस्य देहः एव न विद्यते] Am shuddha gnAnane deh ja nathI; [ततः ज्ञातुः देहमयं लिङ्गं मोक्षकारणम् न] tethI gnAtAne dehamay ling mokShanun kAraN nathI.