48ḥ pravachan ratnākar bhāg-11 kevaḷagnānarūp thaī jashe. aho! santoe shun kamāl kām karyān chhe! ekavār sāmbhaḷ, nāth! tārā dravya-guṇ-paryāyanun sanrakṣhaṇ ane samvardhan karanār tun pote ja chho, kṣhemano karanār tun pote tāro nāth chho.
pati patnīno nāth kahevāy chhe, kemake patnī pāse je sanyog chhe tenī te rakṣhā kare chhe, ane je (kapaḍān, dāgīnā vagere) nathī te meḷavī āpe chhe. tem je gnān-shraddhān-ānandanī nirmaḷ paryāy pragaṭ thaī tenī rakṣhā kare ane anantakāḷamān je kevaḷagnān nathī maḷyun te meḷavī āpe-evo kṣhemano karanāro tun pote ja tāro nāth chho. tārī rakṣhā karanār bījo koī prabhu chhe em chhe nahi.
ahāhā...! matignān kevaḷagnānane kahe chhe-āv re kevaḷagnān āv! ahāhā...! samyagdraṣhṭi-dharmī vichāre chhe -aho! dhanya ā avatār! mārī r̥uddhinun prabhutva mārī paryāyamān pragaṭ thayun chhe, paṇ pūrṇa dashānī pragaṭatā thavī hajī bākī chhe. dravya ane guṇ to pūrṇa chhe, paṇ jevo-kevaḷagnān, kevaḷadarshan, anant ānand, anant vīrya, anant prabhutā ādi pūrṇa vaibhav chhe te saghaḷo ahāhā...! mārī paryāyamān shīdhra pragaṭo! lyo, ām matignān pokāre chhe. ahā! dharmīne -samyagdraṣhṭine apūrṇatā rahe (kiñchit pāmaratā rahe) tenun posāṇ nathī. samajāy chhe kāī...?
ātmāmān ṣhaṭkārakarūp chha shaktio chhe. kartā, karma, karaṇ, sampradān, apādān, adhikaraṇ -em ā chha shaktio svādhīnapaṇe shobhāyamān chhe; kemake teo potānā prabhutvamay chhe arthāt temān prabhutva guṇ vyāpak chhe. jethī teo potānun karma (-kārya) nipajāvavāmān parādhīn nathī, paranī apekṣhārahit svādhīn chhe. kartā svādhīn, karma svādhīn, karaṇ svādhīn em chhae kārakashakti svādhīn chhe. ahā! ā samyagdarshan-gnān-chāritrarūp karma nīpaje tene jīv pote ṣhaṭkārakapaṇe pariṇamīne svādhīnapaṇe prāpta thāy chhe, temān rāg ke nimitta-paravastunī apekṣhā nathī. niyamasāranī bījī gāthāmān (ṭīkāmān) kahyun chhe ke nishchay ratnatray param nirapekṣha chhe, vyavahār ratnatrayanā vikalpanī, par nimittanī ke bhed-vikalpanī -koīnī tene apekṣhā nathī. āvun prabhutāthī bharelun vastu tattva svādhīn chhe bhāī! lokamān jem rājā svādhīn shobhāyamān hoy chhe ne! tem vastutattva svādhīn shobhāyamān chhe. samayasār gāthā 17- 18mān ātmāne chaitanya rājā kahyo chhe. ahāhā...! rājā eṭale shun? ‘राजते शोभते इति राजा’ - je akhaṇḍit pratāpathī svādhīn shobhe chhe te rājā chhe. ahāhā...! ā chaitanyarājā potānī anant guṇaparyāyathī anivārit jenun tej chhe evā pratāpathī svādhīn shobhāyamān chhe. samajāṇun kāī...?
juo, paṇḍit dīpachandajī sādharmī gr̥uhastha hatā. temaṇe ‘pañchasaṅgrah’ granth lakhyo chhe. temān shr̥uṅgār ādi āṭh rasanun bahu tāttvikarīte anokhun varṇan karyun chhe. tyān te lakhe chhe-ānandarasakand prabhu ātmānī anantashaktinun pariṇaman thāy te shr̥uṅgāraras chhe. ā vyavahār ratnatray te ātmāno shr̥uṅgār nathī, e to rāg nām duḥkh chhe. tyān teo lakhe chhe-ātmā gr̥uhastha chhe, brahmachārī chhe ityādi vismayakārī vāto tyān darshāvī chhe.
ahāhā...! ek samayanī darshananī paryāy lokālokane bhed pāḍayā vinā sāmānya dekhe, te ja samaye gnānanī paryāy ā jīv chhe, ā guṇ chhe, ā paryāy chhe, ā paryāyanā avibhāg pratichchhed chhe-em bhed pāḍīne jāṇī le chhe. ahāhā...! darshananī paryāy badhun abhed sāmānyarūpe dekhe, ne gnānanī paryāy te ja kāḷe sva-par badhāne bhinnabhinnapaṇe bhed pāḍīne jāṇe. aho! āvo chamatkārī adbhut ras ātmāmān chhe. ām adbhut ras, shr̥uṅgāraras vagere ātmāmān ekīsāthe svatantra shobhe chhe te ātmānun prabhutva chhe.
ātmā dravya-vastu chhe. temān saṅkhyāe ek, be, traṇ-em anant shakti chhe. dravya ek ane shakti anant. temān enī prabhutvashakti akhaṇḍit pratāpamay svātantryathī shobhāyamān chhe. ā prabhutvashakti dravya-guṇ-paryāyamān-traṇemān vyāpe chhe, paṇ te paryāyanā kāḷane āghopāchho karavā samartha nathī. niyat kramamān je samaye je paryāy thavānī hoy te ja thāy chhe.
prashnaḥ– darek paryāy thavānī hoy te niyat kramamān kramabaddha thāyato puruṣhārtha karavāno kayān rahyo? uttaraḥ– dravyamān je samaye je paryāy pragaṭ thavānī hoy te samaye te ja pragaṭ thāy evo yathārtha nirṇay karanāranī draṣhṭi potānā trikāḷī shuddha chaitanyadravya upar ja hoy chhe. draṣhṭi trikāḷī dravya upar jāy tyāre ja kramabaddha paryāyano sācho nirṇay thāy chhe. ā nirṇayamān dravyadraṣhṭino ananto samyak puruṣhārtha chhe; kemake dravyadraṣhṭi te ja samyak draṣhṭi chhe. pratyek samaye dravyamān je paryāy pragaṭ thāy chhe te tenī janmakṣhaṇ chhe em pravachanasāramān (gāthā 102 mān) pāṭh chhe. eṭale