102ḥ pravachan ratnākar bhāg-11 sūkṣhma chhe. te sthūḷ skandhamān bhaḷatān sthūḷarūpe pariṇaman kare chhe, tyān te potānī paryāyanī yogyatāthī sūkṣhmamānthī sthūḷarūpe pariṇame chhe; temān sthūḷ skandh tene kāraṇabhūt nathī. be guṇ chīkāshavāḷo ek paramāṇ, chār guṇ chīkāshavāḷā anya paramāṇun sāthe bhaḷatān chār guṇ chīkāsharūpe pariṇamī jāy chhe te potānī paryāyanī shaktinī yogyatāthī chār guṇ chīkāsharūpe pariṇame chhe. nimittanā kāraṇe te paramāṇu chār guṇ chīkāshapaṇe pariṇame chhe em nathī. ahā! utpādavyayadhruvatva e pratyek dravyano svabhāv chhe, ane tethī te (dravya) svatantrapaṇe potāthī ja utpādavyayarūpe pariṇame chhe. ahā! svasanmukhatānā antaḥpuruṣhārthapūrvak nirvikalpa anubhav thayā vinā ā kramabaddha ādinun yathārtha gnān thatun nathī. khālī kramabaddhanun nām laī puruṣhārthahīn thavun e to svachchhandatā chhe, agnān chhe.
ahā! ātmāne potānā antaraṅg svarūpanun gnān thāy tyāre ja anya jīvapudgalādi dravyonā dravya-guṇ- paryāyanun yathārtha gnān thāy chhe. ā vāt samayasār kaḷashaṭīkā, kaḷash 60mān kahī chhe. tyān kahyun chhe-“jem agni ane pāṇīnā uṣhṇapaṇā ane shītapaṇāno bhed nijasvarūpagrāhī gnānathī pragaṭ thāy chhe tem. bhāvārtha ām chhe ke-jem agnisanyogathī pāṇī ūnun karavāmān āve chhe, kahevāmān paṇ ‘ūnun pāṇī’ em kahevāy chhe, to paṇ svabhāv vichāratān uṣhṇapaṇun agninun chhe, pāṇī to svabhāvathī shītaḷ chhe-āvun bhedagnān, vichāratān ūpaje chhe.” juo, ā bhedagnān! uṣhṇatā pāṇīnun svarūp nathī, tem rāg-vikār ātmānun svarūp nathī. have ām chhe tyān rāgathī- vyavahārathī nishchay thāy em kayān rahyun? em chhe nahi.
ahā! sat chhe te utpād-vyay-dhruvasvarūp chhe. tattvārthasūtramān āve chhe ke ‘उत्पादव्ययध्रौव्ययुक्तम् सत्’, tenun ahīn utpādavyayadhruvatvashaktirūpe varṇan karyun chhe. kahe chhe-kramavr̥uttirūp ane akramavr̥uttirūp vartan jenun lakṣhaṇ chhe evī utpādavyayadhruvatva shakti. temān kramavr̥uttirūp paryāyo utpādavyayarūp chhe, ne akramavr̥uttirūp guṇo te dhruvatārūp chhe. āvā kram-akramavartī bhāvono samūh arthāt guṇaparyāyonā ek piṇḍ te dravya chhe. ātmā ane jagatanā sarva dravyo āvā utpād-vyayadhruvasvarūp sahaj potāthī chhe. ahā! āvā nij ātmadravyano nirṇay karī dravyasvabhāvamān ekākār thaī pariṇame tene svabhāv-āshrit nirmaḷ nirmaḷ paryāyono utpād thāy chhe. ānun nām dharma chhe.
prashnaḥ– samayasār, gāthā 38nī ṭīkāmān paryāyane kram-akramarūp pravartatī kahī chhe te shun chhe? uttaraḥ– hā, tyān bījī apekṣhāthī vāt chhe. tyān ‘akram’ eṭale paryāy āgaḷ-pāchhaḷ thāy chhe evo artha nathī. tyān kahyun chhe-“chinmātra ākārane līdhe hun samasta kramarūp tathā akramarūp pravartatā vyāvahārik bhāvothī bhedarūp thato nathī māṭe hun ek chhun.” have āmān gatinī paryāy ek pachhī ek thāy chhe tethī tene kramarūp pravartato bhāv kahel chhe; ne yog, kaṣhāy, leshyā ādi bhāvo ek sāthe hoy chhe tethī tene akramarūp pravartatā bhāvo kahel chhe. pratyek guṇamān thatun pariṇaman to kramavartī ja hoy chhe em yathārtha jāṇavun. lyo,
ā pramāṇe ahīn utpādavyayadhruvatvashakti pūrī thaī.
‘dravyanā svabhāvabhūt dhrauvya-vyay-utpādathī āliṅgit (-sparshit), sadr̥ush ane visadr̥ush jenun rūp chhe evā ek astitvamātramayī pariṇāmashakti.’
juo, trikāḷī svadravyanā lakṣhe thatān gnānamātra bhāvanā pariṇamanamān ekalun gnān ja nathī, paṇ gnānanī sāthe shraddhā, ānand, vīrya ādi anant shaktio bhegī ullase chhe; temān ek ‘pariṇāmashakti’ chhe. kevī chhe ā pariṇāmashakti? to kahe chhe-‘dravyanā svabhāvabhūt dhrauvya-vyay-utpādathī āliṅgit sadr̥ush ane visadr̥ush jenun rūp chhe evā ek astitvamātramayī pariṇāmashakti chhe.’ juo, shun kīdhun? ke ātmā dravya chhe tenā svabhāvabhūt dhrauvya-vyay- utpād chhe. dhrauvya-nitya ṭakavāpaṇun dravyanā svabhāvathī ja chhe, ne kṣhaṇe kṣhaṇe paryāyanā thatān utpād-vyay paṇ dravyanā svabhāvathī ja chhe. matalab ke utpād-vyay-dhrauvya traṇey parathī nathī. parane-nimittane līdhe ātmānā pariṇām upaje chhe em nathī.