162ḥ pravachan ratnākar bhāg-11 vidyamān hoy chhe, ā vartamān vidyamān nirmaḷ dashāmān vyavahārano-rāgano abhāv chhe. ānun nām anekānta chhe. are, loko to vrat, tap ādi vyavahār ratnatrayanā vikalpathī dharma thavānun māne chhe, paṇ te mānyatā ekānta chhe; teo ekāntavādī mithyādraṣhṭi chhe, temane anekāntanā svarūpanī khabar nathī.
potānā dravyamān je anant shaktio chhe tenī vartamān vidyamān avasthā hoy ja chhe. te avasthā paranun kāraṇ thāy ke paranun kārya thāy em chhe nahi. agnānīo khālī bahāramān dhamādham kare chhe. mandir banāvo, ne pratiṣhṭhā karāvo ne rathayātrā kāḍho-ityādi bahāramān agnānī khūb dhamādham kare chhe. ghaṇā loko kahe chhe ke ahīn jaṅgalamān ā paramāgam mandir, ne samosaraṇ mandir ne pravachan maṇḍap ityādi karoḍonā kharche rachanā thaī chhe te tamārā (kānajī svāmīnā) kāraṇe thaī chhe.
are bhāī! e badhun koṇ kare? shun jīv kare? e to paramāṇuonī rachanā enī svatantra yogyatāthī thaī chhe. ame to vāramvār kahīe chhīe ke e paramāṇuonī dashā tenā svakāḷe tenāthī thaī chhe, amārā ke bījā koīnā kāraṇe te thaī chhe em nathī. ā to vastusvarūp chhe bāpu! duniyālok to agnānamān paḍayā chhe, te game te māne-kahe tethī shun? juone, ā shāstranī ṭīkānā chhellā kaḷashamān āchārya amr̥utachandrasūri shun kahe chhe? ke ā ṭīkā men banāvī nathī. tenā shabdo ā pramāṇe chheḥ
“potānī shaktithī jemaṇe vastunun tattva (-yathārtha svarūp) sārī rīte kahyun chhe evā shabdoe ā samayanī vyākhyā (-ātmavastunun vyākhyān athavā samayaprābhr̥ut shāstranī ṭīkā) karī chhe; svarūpagupta (-amūrtik gnānamātra svarūpamān gupta) amr̥utachandrasūrinun (temān) kāī ja kartavya nathī.”
bhāī! ā shāstranī vāt kāne paḍe māṭe shiṣhyane gnān thāy chhe em nathī. shāstranā shabdonā kāraṇe gnān thāy chhe em, he jano! mohathī mā nācho; kemake shabda to jaḍanī dashā chhe, ne gnānanī dashā to gnānathī bhāvashaktinā kāraṇe vartamān vidyamān thāy chhe.
are! lokone paramān kārya karavānun abhimān chhūṭavun kaṭhaṇ thaī paḍayun chhe. paṇ bhāī! te abhimān tārā anant sansāranun kāraṇ chhe. juo, samyagdraṣhṭi jīvo bhagavānanī vāṇī sāmbhaḷavā āve chhe. ekāvatārī indra kṣhāyik samakitī chhe te bhagavānanī vāṇī sāmbhaḷavā āve chhe. paṇ tene gnānanī dashā je pragaṭ thaī chhe te gnānaguṇ pariṇamīne thaī chhe, vāṇīthī nahi. je samaye, gnānanī je paryāy thavā yogya hoy te samaye te potāthī pragaṭ thāy ja chhe, te paryāy parathī ke shabdathī utpanna thatī nathī. ahā! jainadarshan koī alaukik chīj chhe bāpu! teno laukik vyavahār sāthe meḷ thaī shake em nathī.
ahīn bhāv-abhāvashaktinī vāt chāle chhe. anant guṇanī pravartamān-vidyamān paryāyano bīje samaye abhāv thāy te-rūp bhāv-abhāvashakti chhe. vartamān paryāyano abhāv kem thāy? koī parathī-nimittathī thāy em nahi, ne vyavahāranā vikalpathīy nahi. keṭalāk kahe chhe ke-pariṇamanamān kāḷ nimitta chhe to kāḷathī thāy chhe. paṇ em nathī. pariṇamanamān kāḷanun nimittapaṇun kahyun e to kāḷadravyanī siddhi karavā māṭe chhe. vartamān paryāyano bījā samaye abhāv thāy chhe e to ātmadravyano potāno sahaj ja bhāv-abhāv svabhāv chhe, emān paranun-nimittanun rañchamātra kāraṇapaṇun nathī.
have keṭalāke to dravya shun? guṇ shun? paryāy shun?-kadīy sāmbhaḷyun na hoy. trikāḷī shaktino piṇḍ te dravya chhe, temān je shaktio chhe te guṇ chhe, ne tenī je avasthā badale chhe te paryāy chhe, tyān vartamān vartatī paryāyano vyay thāy chhe te kayā kāraṇathī? to kahe chhe-bhāv-abhāvashaktinā kāraṇathī. vartamān paryāyanā vyay thavārūp ā bhāv- abhāvashakti chhe. ahīn nirmaḷ paryāyanī vāt chhe. sādhakane nirmaḷ vartamān paryāyano vyay thaī navī navī apūrva nirmaḷ dashā pragaṭe chhe, tyān vartamān paryāyano vyay thāy ja, te lambāīne bījā samaye na rahe evo ātmāno ā bhāv-abhāv svabhāv chhe. siddhane vartamānamān kevaḷagnān chhe, te vyay pāmī bīje samaye navī kevaḷagnānanī dashā thāy chhe. ahā! āvo adbhut chamatkārī dravyano svabhāv chhe. have ām chhe tyān karmanā abhāvathī nirmaḷ dashā thaī, ne kevaḷagnān thayun em vāt kayān rahe chhe? e to nimittanī mukhyatāthī vyavahāranayathī prarūpaṇā karī chhe em yathārtha samajavun joīe.
mokṣhamārga prakāshakanā sātamā adhikāramān spaṣhṭīkaraṇ karyun chhe ke-“vyavahāranay svadravya-paradravyane vā tenā bhāvone vā kāraṇ-kāryādine koīnā koīmān meḷavī nirūpaṇ kare chhe māṭe evā ja shraddhānathī mithyātva chhe tethī teno tyāg karavo,