૧૧૮ શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ વ્યાપક તો દ્રવ્ય છે ને વ્યાપ્ય તો તેની પર્યાય-કાર્ય છે, વ્યાપ્ય-વ્યાપકમાં બીજો વ્યાપક આવે ક્યાંથી ત્યાં?!
આહા.. હા! ‘પરમાર્થે જેમ ઘડાને અને માટીને’ .. આહા..! દ્રષ્ટાંતે ય કેવું આપ્યું છે! એ અમૃતચંદ્રાચાર્યે આપ્યું છે. ‘આમ તો (મૂળપાઠ તો) कम्मस्स य परिणामं णोकम्मस्स य तहेव परिणामं ‘ण करेइ’ આવે जो जाणदि सो हवदि णाणी’ એ સિદ્ધ કર્યું છે.
આહા...હા! ‘પરમાર્થે જેમ ઘડાને અને માટીને ‘જ’ (સંસ્કૃતટીકામાં છે). ‘घटमृत्तिकायोरिव’ છે ને? घटमृत्तिकायोरिव व्याप्यव्यापकभाव सद्भावात्पुद्गलद्रव्येण कर्त्ता स्वतन्त्रव्यापकेन स्वयं’ આહા! જુઓ ઈ કહે છે. ‘તેમ પુદ્ગલપરિણામને...’ આહા! ઓલું (પહેલાં કહ્યું) કર્મનું પરિણામ તે કહ્યું હતું ને... બધું પુદ્ગલ પરિણામ-રાગાદિને પુદ્ગલપરિણામ (કહ્યાં), શરીરને પુદ્ગલપરિણામ કહ્યાં એ.
‘તેમ પુદ્ગલપરિણામને અને પુદ્ગલને જ વ્યાપ્યવ્યાપકભાવનો સદ્ભાવ હોવાથી કર્તાકર્મપણું છે ‘આ હા.. હા... હા.. હા! એ રાગ પુદ્ગલના પરિણામ અને એનો પુદ્ગલ કર્ત્તા છે!
ત્યારે, એ ‘ના’ કહે કે જુઓ! ઉપાદન-આત્માથી જ થાય છે ને નિમિત્તથી થતું નથી ઈ તમારું ખોટું પડે છે, એ બીજી વાત છે બાપુ! એ વાત તો સિદ્ધ રાખીને છે.
આહા...! જે સમયે જે પરિણામ જે દ્રવ્યના તે સમયે તે કાર્યરૂપે પરિણમીને થાય, થવાના તેજ થાય એ ષટ્કારકરૂપે, એ વાત સિદ્ધ રાખીને હવે સ્વભાવની દ્રષ્ટિ બતાવવી છે ને આંહી તો...! ઓલી વાતતો કરી... કે છએ દ્રવ્ય જ્ઞેય છે, એ દર્શનનો અધિકાર છે (જ્ઞેયઅધિકાર) પ્રવચનસાર છતાં તે તે જ્ઞેયના તે સમયના તે તે પરિણામ તે જ સમયના ક્રમબદ્ધમાં થવાના તે થાય. આહા.. હા! ભલે નિમિત્ત હો! પણ તે તે સમયના તે પરિણામ થાય તે વાત રાખીને હવે, અહીંયાં પુદ્ગલકર્ત્તા અને રાગાદિપરિણામ તેનું કાર્ય - સ્વભાવની દ્રષ્ટિ સિદ્ધ કરવી છે. આહા.. હા! (અને) ત્યાં તો જ્ઞેયપણું - જગતના પદાર્થ આવા છે એમ સિદ્ધ કર્યું છે. આહા.. હા!
હવે, (વિશ્વના) ઈ પદાર્થમાં પણ વાસ્તવિક સ્વરૂપ એનું છે ચૈતન્યનું (કે) ઈ વિજ્ઞાનઘન છે! એ વિજ્ઞાનઘન વ્યાપક ને વિજ્ઞાનઘનની પર્યાય તેનું વ્યાપ્ય-કાર્ય છે. આહા... હા... હા! પણ રાગ- દ્વેષના પરિણામ (જે) દયા-દાન-વ્રત-ભક્તિનાં પરિણામ, અરે! ભગવાનની ભક્તિ- સ્તુતિના પરિણામ આહા... હા! પુદ્ગલપરિણામને... રાગ, ભક્તિ ભગવાનની જે સ્તુતિનો રાગ, આહા... હા! એ પુદ્ગલપરિણામનો પુદ્ગલકર્તા છે, પુદ્ગલ વ્યાપક થઈને ઈ વ્યાપ્ય થયું છે!!
(શ્રોતાઃ) પુદ્ગલ એટલે દ્રવ્યકર્મ? (ઉત્તરઃ) દ્રવ્યકર્મ, જડ! આહા... હા! આ શરીર ને પુદ્ગલકર્મ જડ-બેય છે ને આંહી તો. બેયનાં પરિણામ લીધાં છે ને...! (શ્રોતાઃ) ઈ વિકાર ભેગો છે? (ઉત્તરઃ) ઈ વિકાર પુદ્ગલ જ છે! પુદ્ગલના પરિણામ આહીં તો કહ્યા પણ આગળ પુદ્ગલ જ કહેશે, આમાં ને આમાં કહેશે, આગળ (ટીકામાં) સમજાણું...?
આ કહેશે... જુઓ! ‘જ્ઞાનને અને પુદ્ગલને ઘટ-કુંભારની જેમ’ ત્યાં પુદ્ગલ કીધું છે, આંહી પરિણામ લીધા છે ત્યાં પછી અને પુદ્ગલ કીધાં છે!
આહા... હા! ‘પુદ્ગલદ્રવ્ય સ્વતંત્ર વ્યાપક હોવાથી’ આહાહાહા! જ્યાં રાગનો કર્ત્તા કીધો! ૬૨