શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ ૧પ૭ આહા... હા! પુદ્ગલ પોતે પરિણમીને તે રાગ-વ્યાપ્ય તેનું થયું છે. સમજાય છે ને ભાઈ...? સમજાય છે? આવો મારગ! અરે...
અસ્તિ-નાસ્તિ કરી. (હવે) ત્રીજી વાત, ‘વ્યાપ્યવ્યાપકભાવનો સંભવ વિના ‘कर्तृकर्मस्थितिः का’ એ ત્રીજું! જ્યાં વ્યાપયવ્યાપકપણું નથી ત્યાં કર્તાકર્મપણું કેવું?
રાગ વ્યાપ્ય અને આત્મા વ્યાપક એ અતત્સ્વરૂપમાં તો છે નહીં... સમજાણું કાંઈ...? આહા..! દેહની ક્રિયાની તો વાતું ક્યાં ગઈ?! આહા..! શરીર, વાણી, મનની પર્યાય, એનો વ્યાપક પરમાણું ને એનું વ્યાપ્યએ પર્યાય!
આંહી તો આત્મામાં થતા રાગના પરિણામ-ભક્તિના પરિણામસ્તુતિના પરિણામ, પરમાત્મા પરદ્રવ્ય છે ને...! એ પરિણામની સાથે અતત્સ્વરૂપ હોવાથી આત્માને તેનું કર્તાકર્મપણું નથી. સમજાણું કાંઈ..? છે ને... એમાં છે ને...? ત્રણ વાત થઈ.
કર્તાકર્મપણું એટલે કારણ-કાર્યપણું, વ્યાપ્યવ્યાપકપણું તત્સ્વરૂપમાં જ હોય, અને વ્યાપ્યવ્યાપક સિવાય અતત્ સ્વરૂપમાં કર્તાકર્મપણું હોય નહીં.
માટે ‘વ્યાપ્વ્યાપકભાવના સંભવ વિના કર્તાકર્મની સ્થિતિ કેવી?’ આહા.. હા! આવું ઝીણું છે પ્રભુ!
આહા... હા! ‘અર્થાત્ કર્તાકર્મની સ્થિતિ ન જ હોય’ એટલે? વ્યવહાર-રત્નત્રયનો જે વિકલ્પ છે એ આત્માનું વ્યાપ્ય અને આત્મા વ્યાપક ઈ અતત્સ્વરૂપમાં હોઈ શકે નહીં ઈ અતત્ સ્વરૂપ છે!
આહા...! કો’ ભાઈ..? આવું છે!! (કહે છે કેઃ) ‘इति उद्वाम–विवेक–धस्मर–महोभारेण’ –ઓહો...! શું કહે છે, શું કળશ.. તે કળશ!! ઓહો...! ‘આવો પ્રબળ વિવેકરૂપ’ આવો પ્રબળ વિવેકરૂપ! એટલે...? રાગાદિના પરિણામ અતત્સ્વરૂપ છે ભગવાન જ્ઞાતાના પરિણામ તે તત્સ્વરૂપ છે. આવો પ્રબળ વિવેક છે!
આહા.. હા! ‘આવો પ્રબળ વિવેકરૂપ’ - આવો પ્રબળ ભેદરૂપ-આવો પ્રબળ ભેદજ્ઞાનરૂપ! ‘અને સર્વને ગ્રાસીભૂત કરવાનો જેનો સ્વભાવ છે’ -પ્રબળ વિવેકરૂપ-ભેદરૂપ અને જે જ્ઞાનને સર્વને ગ્રાસીભૂત કરવાનો જેનો સ્વભાવ છે ‘એવો જ્ઞાનપ્રકાશ.’ રાગના પરિણામ તે પુદ્ગલતા પરિણામ તે પુદ્ગલનું વ્યાપ્ય તે અતત્સ્વરૂપ તે તત્સ્વરૂપમાં હોય શકે નહીં. ભગવાન આત્મા જ્ઞાતા-દ્રષ્ટા તે કર્તા, અને તેના પરિણામ જે સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાનચારિત્ર થાય, એ પરિણામ તેનું વ્યાપ્ય! આહા.. હા! એ પણ ભેદથી.. (કથન છે!) આવી વાત છે!
નિશ્ચયથી તો એ મોક્ષમાર્ગના પરિણામ ષટ્કારકથી પરિણમતાં પોતાથી છે. આહા.. હા! ભગવાન (આત્મદ્રવ્ય) ધ્રુવ છે એ ક્યાં પરિણામે છે? (અપરિણામી છે.)
આહા... હા! શું... કળશ!! (કહે છે) વ્યાપયવ્યાપકપણું તત્સ્વરૂપમાં જ હોય! તો તત્સ્વરૂપ તો.. ભગવાન જ્ઞાન ને આનંદસ્વરૂપ છે પ્રભુ! એ તત્સ્વરૂપમાં એનાં જ્ઞાનને આનંદના પરિણામ વ્યાપ્ય અને આત્મા વ્યાપક એમ કહી શકાય. પણ... રાગ વ્યાપ્ય અને વ્યાપક આત્મા કોઈ રીતે વિવેકથી-ભેદજ્ઞાન છે ત્યાં ન