૧પ૬ શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ જ હોય. રાગ-દયા-દાન-વ્રત-ભક્તિનો, સ્તુતિનો રાગ, એ કાંઈ તત્સ્વરૂપ નથી, એ કાંઈ આત્મસ્વરૂપ નથી.
આહાહાહા! એથી વ્યાપ્યવ્યાપકપણું એટલે કે કર્તાકાર્યપણું તત્સ્વરૂપમાં જ હોય. એટલે આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે/તત્સ્વરૂપમાં કર્તાકર્મપણું હોય (તેથી) કર્તા આત્મા અને જ્ઞાનપરિણામ કાર્ય (કર્મ). ‘अतदात्मनि अपि न एव’ ‘અતત્સ્વરૂપમાં ન જ હોય’ (એટલે) રાગ જે વ્યવહારરત્નત્રયનો વિકલ્પ ઊઠે છે તે અતત્સ્વરૂપ છે. આહા... હા! હવે... આવી વાતું! નવા અજાણ્યા માણસને તો એવું થાય કે શું આ તે કહે છે!! સાંભળવા મળ્યું નથી અને પરિચય નથી.
આહા.. હા! ‘વ્યાપ્યવ્યાપકપણું તત્સ્વરૂપમાં જ હોય’ એટલે? ભગવાન આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ- આનંદસ્વરૂપ (છે), એના પરિણામ પણ જ્ઞાનસ્વરૂપ-આનંદસ્વરૂપ, ઈ આત્મા! આત્મા વ્યાપક જ્ઞાનપરિણામ વ્યાપ્ય તે તેનું તત્સ્વરૂપ છે. ઈ તત્સ્વરૂપમાં કર્તા-કર્મપણું હોય, તત્સ્વરૂપમાં વ્યાપયવ્યાપકપણું હોય, તત્સ્વરૂપમાં કારણ-કાર્યપણું હોય. (શ્રોતાઃ) ક્ષયોપશમજ્ઞાન એ તત્સ્વરૂપ કહેવાય કે નહીં? (ઉત્તરઃ) બહારનું... બહારનું જ્ઞાન, એ જ્ઞાન નથી. ઈ પરજ્ઞાન છે! પરસત્તાવલંબી!
એ આવી ગયું છે આપણે જ્ઞેયનિષ્ઠ-જ્ઞેયનિમગ્ન! આમે ય અગ્યાર અંગનું (જ્ઞાન) અનંત વાર કર્યું છે. નવ પૂર્વ અનંતવાર થયાં છે! એ સ્વજ્ઞેય હોય તો કલ્યાણ થઈ જાય ત્યાં, આહા.. હા! એનાથી એક ભવ ઘટયો નથી. (શ્રોતાઃ) વધ્યો ખરો! (ઉત્તરઃ) એ ભવ જ છે ત્યાં વધવાનું શું? ઈ પોતે જ ભવસ્વરૂપ છે, જેમ રાગ ભવસ્વરૂપ છે એમ ‘પરસંબંધીનું જે જ્ઞાન સ્વનું મૂકીને (પરસંબંધીજ્ઞાન) એ ભવસ્વરૂપ જ છે!
ઝીણી વાત છે પ્રભુ! આહા! આવો વીતરાગ મારગ! સર્વજ્ઞ પરમેશ્વરના મુખથી નીકળી છે વાણી એ ‘આ’ વાણી છે! આ તો સમયસાર છે! ઓલું-પ્રવચનસાર દિવ્યધ્વનિનો સાર! ‘આ’ તો આત્માનો સાર!!
આહા.. હા! ‘વ્યાપકવ્યાણકપણું તત્સ્વરૂપમાં જ હોય’ - જોયું? તત્સ્વરૂપમાં ‘જ’ હોય! એકાંત કરી નાખ્યું. કથંચિત્ તત્સ્વરૂપમાં અને કથંચિત્ અતત્સ્વરૂપમાં એમ નહીં. અ એ અસ્તિથી કહ્યું. હવે ‘अतदात्मनि अपि न एव’ ‘અતત્સ્વરૂપમાં ન જ હોય.’ અને વ્યાપ્યવ્યાપક ભાવના સંભવ વિના ‘कर्तृकर्मस्थितिः काः’ - કર્તાકર્મની સ્થિતિ કેવી?
આહા... હા! રાગનું કાર્ય આત્માનું ને કર્તા આત્મા એમ અતત્સ્વરૂપમાં ક્યાંથી આવ્યું? સમજાણું કાંઈ...?
‘તત્સ્વરૂપમાં આવે આત્મા કર્તા અને એના શુદ્ધસ્વભાવના-મોક્ષમાર્ગના પરિણામ તેનું કર્મ હોય. આત્મા વ્યાપક અને મોક્ષમાર્ગના પરિણામ વ્યાપ્ય એ તત્સ્વરૂપમાં કર્તાકર્મપણું હોય.
પણ... રાગ તે વ્યાપ્ય અને આત્મા વ્યાપક-કર્તા તેનું કાર્ય રાગ એમ નથી. અતત્સ્વરૂપમાં વ્યાપ્યવ્યપકપણું નથી. આહા.. હા! પુદ્ગલપરિણામમાં વ્યાપક આત્મા અને પુદ્ગલપરિણામ વ્યાપ્ય એમ નથી. પુદ્ગલ વ્યાપક અને એ (રાગ-વ્યાપ્ય છે) આહા...! ગજબ વાતું છે ને...!
ભગવાનની ભક્તિ-ભગવાનની સ્તુતિ એ પણ પુદ્ગલના પરિણામ પુદ્ગલ વ્યાપકનું વ્યાપ્ય છે.