શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ ૧૭૭ દ્રવ્ય શુદ્ધ થાય એવી થઈ છે. જેમની બુદ્ધિ આવે છે, તેનું સમાધાન આમ છે કે- “યત્ જ્ઞાનં જ્ઞેયમ્ અવૈતિ તત્ अयं शुद्धस्वभावोदयः” જો એમ છે કે જ્ઞાન જ્ઞેયને જાણે છે એવું પ્રગટ છે.

જ્ઞાનસ્વરૂપી ભગવાન આત્મા, શરીર વાણી કુટુંબ વગેરે બધા પર જ્ઞેય છે, દેવ-ગુરુ-શાસ્ત્ર પણ પર જ્ઞેય છે અને અંદરમાં રાગ આવે દયા-દાન એ પણ પર જ્ઞેય છે. ‘જ્ઞાન જ્ઞેયને જાણે છે એવું પ્રગટ છે. તે આ શુદ્ધ જીવ વસ્તુનું સ્વરૂપ છે. शुद्धस्वभावोदयः એ તો શુદ્ધ જીવ સ્વભાવનું પ્રગટપણું છે. સ્વ-પર પ્રકાશક પણું એ તો શુદ્ધ જીવનો સ્વભાવ પ્રગટ છે આહાહાહા! ભારે કામ આકરૂં! આ તો આખો દિવસ ધંધામાં પડયો હોય જાણે આ કરું ને આ કર્યું ને... આહા! મારી નાખ્યો જીવને, મરણતુલ્ય કરી નાખ્યો છે.

ચૈતન્ય જાગતી જ્યોત સ્વ-પર પ્રકાશક સ્વરૂપમાં બિરાજમાન છે એને પરના જ્ઞેયને જાણવું એ તો એનું સ્વરૂપ જ છે.. એ તો શુદ્ધ જીવનો ઉદય થયેલો સ્વભાવ જ છે. પરનું જાણવું એ અશુદ્ધતા છે અને પરને અડે છે તો પરને જાણે છે એમ નથી.

શ્રોતા- પર સામું જોઈને જાણે છે..? જવાબ- પર સામુ જોઈને જાણે છે એ પોતામાં પોતાથી. શ્રોતા- ત્યારે ઉપયોગ ક્યાં હોય છે? જવાબ- ઉપયોગ ભલે.. છે તો પર તરફ પણ જાણે છે તે તો પોતાથી પોતામાં રહીને. શ્રોતા- ઉપયોગને પરનો આશ્રય લેવો પડે છે ને? જવાબ- આશ્રય ફાશ્રય કંઈ ન મળે. શ્રોતા- પરમાં છે ને? જવાબ- પર માં નથી. પરને જાણવામાં છે. ઝીણી વાત છે. આહાહાહા! ઉપયોગ ભલે વિકલ્પમાં આવ્યો છતાં પણ વિકલ્પને ઉપયોગ જાણે છે. એવું એનું સ્વરૂપ છે.

શ્રોતા- ઉપયોગ પરમાં જાય એવો નિયમ નહીં? જવાબ - ના. ના. શ્રોતા- ઉપયોગ બહારમાં.. હોય.. જવાબ- બહારમાં નથી એ અંદરમાં પોતામાં છે. શ્રોતા- અંદરમાં છે. તો મોઢું બહાર છે? જવાબ- ના મોઢું પણ બહાર નથી. મોઢું અંદર છે. શ્રોતા- સ્વ સન્મુખ અને પરસન્મુખ.. જવાબ- એ સ્વસન્મુખ.. દ્રષ્ટિ ધ્રુવ જ્ઞાયક ઉપર જ પડી છે. શ્રોતા- ઉપયોગ તો અંદરમાં છે. જવાબ- અંદર જ છે એ ભલે રાગાદિ વિષય કષાયમાં હોય છતાં એ પોતે જાણનારમાં છે. રાગમાં નથી. આવું કામ છે આકરું... આહા!

અરે! જીંદગીઓ ચાલી જાય છે... મરણને તુલ્ય થઈ જશે... મરણનો એક સમય આવશે ત્યાં..