Page -10 of 513
PDF/HTML Page 21 of 544
single page version

❈

❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈

Page -9 of 513
PDF/HTML Page 22 of 544
single page version

viShaygAthA

mangalAcharaNapUrvak bhagavAn granthakartAnI

vItarAg chAritra upAdey chhe, ane sarAg

chAritranun svarUp7

chAritra ane AtmAnI ekatAnun kathan8

AtmAnun shubh, ashubh ane shuddhapaNun9

pariNAm vastuno svabhAv chhe.10

AtmAnA shuddha ane shubhAdi bhAvonun phaL 11

shuddhAtmasvabhAvanI prApti anya kArakothI

svayambhU -AtmAne shuddhAtmasvabhAvanI

pUrvokta svayambhU -AtmAne indriyo vinA kai

atIndriyapaNAne lIdhe shuddhAtmAne shArIrik

Page -8 of 513
PDF/HTML Page 23 of 544
single page version

viShaygAthA

gnAnanA shrut -upAdhikRut bhedane dUr kare chhe. 34 AtmA ane gnAnano kartRutva -karaNatvakRut

shun gnAn chhe ane shun gney chhe te vyakta

dravyonA atIt -anAgat paryAyo paN,

avidyamAn paryAyonun kathanchit vidyamAnapaNun 38 avidyamAn paryAyonun gnAnapratyakShapaNun draDh

indriyagnAnane mATe ja naShTa ane anutpanna

atIndriy gnAn mATe je je kahevAmAn Ave

gneyArthapariNamanasvarUp kriyA gnAnamAnthI

gneyArthapariNamanasvarUp kriyA ane tenun

kevaLIbhagavantone kriyA paN kriyAphaLane

tIrthankarone puNyano vipAk akinchitkar chhe. 45 kevaLIbhagavantonI mAphak badhAy jIvone

atIndriy gnAnane sarvagnapaNe abhinande chhe. 47 sarvane nahi jANanAr ekane paN

Page -7 of 513
PDF/HTML Page 24 of 544
single page version

viShaygAthA

parokShagnAnavALAonA apAramArthik

indriyasukhano vichAr63 jyAn sudhI indriyo chhe tyAn sudhI svabhAvathI

mukta AtmAnA sukhanI prasiddhi mATe,

AtmA svayamev sukhapariNAmanI shaktivALo

AtmAnun sukhasvabhAvapaNun draShTAnt vaDe draDh

indriyasukhanA svarUp sambandhI vichAr upADatAn,

indriyasukhane shubhopayoganA sAdhya tarIke

indriyasukhane dukhapaNe siddha kare chhe.71

indriyasukhanA sAdhanabhUt puNyane utpanna

puNyo dukhanA bIjanA hetu chhe em

puNyajanya indriyasukhanun ghaNA prakAre

puNya ane pApanun avisheShapaNun nishchit

Page -6 of 513
PDF/HTML Page 25 of 544
single page version

viShaygAthA

sarva prakAre sva -paranA vivekanI siddhi

jinodit arthonA shraddhAn vinA dharmalAbh

viShaygAthA

padArthonun samyak dravyaguNaparyAyasvarUp93

svasamay -parasamayanI vyavasthA nakkI karIne

upasanhAr kare chhe.94 dravyanun lakShaN95

svarUp -astitvanun kathan96 sAdrashya -astitvanun kathan97

dravyothI dravyAntaranI utpatti hovAnun ane

utpAdavyayadhrauvyAtmak hovA chhatAn dravya

‘sat’ chhe em darshAve chhe.99 utpAd, vyay ane dhrauvyano paraspar

utpAdAdikanun dravyathI arthAntarapaNun naShTa

utpAdAdikano kShaNabhed nirasta karIne

dravyanAn utpAd -vyay -dhrauvya anekadravyaparyAy

sattA ane dravya arthAntaro nahi hovA

Page -5 of 513
PDF/HTML Page 26 of 544
single page version

viShay

pariNAmAtmak sansAramAn kayA kAraNe pudgalono

paramArthe AtmAne dravyakarmanun akartApaNun

AtmA je rUpe pariName chhe te svarUp shun chhe?123 gnAnanun, karmanun ane karmaphaLanun svarUp varNavIne

shuddhAtmatattvanI upalabdhine abhinandatA thakA

dravyanA jIv -ajIvapaNArUp visheShane nakkI

dravyano lok -alokapaNArUp visheSh nakkI

‘kriyA’ ane ‘bhAv’ — temanI apekShAe dravyano

guNavisheShathI dravyavisheSh chhe em jaNAve chhe. 130 mUrta ane amUrta guNonAn lakShaN tathA sambandh

mUrta pudgaladravyanA guN

amUrta dravyonA guNo

dravyono pradeshavattva ane apradeshavattvarUp

pradeshI ane apradeshI dravyo kyAn rahelAn chhe te

pradeshavattva ane apradeshavattva kayA prakAre

Page -4 of 513
PDF/HTML Page 27 of 544
single page version

viShay

shubh upayog ane ashubh upayoganun svarUp 157 paradravyanA sanyoganun je kAraN tenA vinAshane

sharIrAdi paradravya pratye madhyasthapaNun pragaT

sharIr, vANI ane mananun paradravyapaNun

AtmAne paradravyapaNAno abhAv ane

paramANudravyone pinDaparyAyarUp pariNatinun

AtmAne pudgalonA pinDanA kartRutvano

AtmAne sharIrapaNAno abhAv nakkI kare chhe.171 jIvanun asAdhAraN svalakShaN

amUrta AtmAne snigdha -rUkShapaNAno abhAv

uparokta pUrvapakShano uttar

bhAvabandhanun svarUp

bhAvabandhanI yukti ane dravyabandhanun svarUp

pudgalabandh, jIvabandh ane ubhayabandhanun

dravyabandhano hetu bhAvabandh

bhAvabandh te ja nishchayabandh

pariNAmanun dravyabandhanA sAdhakatam rAgathI

vishiShTa pariNAmanA bhedane tathA avishiShTa

Page -3 of 513
PDF/HTML Page 28 of 544
single page version

viShay

—

shramaN thavA ichchhanAr shun shun kare chhe.

yathAjAtarUpadharapaNAnAn bahirang ane antarang

shrAmaNya sambandhI bhavatikriyAne viShe, ATalAthI

avichchhinna sAmAyikamAn ArUDh thayo hovA chhatAn

AchAryanA bhedo

chhinna sanyamanA pratisandhAnanI vidhi

shrAmaNyanA chhedanAn Ayatano hovAthI paradravya-

shrAmaNyanI paripUrNatAnun Ayatan hovAthI

munijanane najIkano sUkShmaparadravyapratibandh

chhed kone kahevAmAn Ave chhe?

chhedanA antarang ane bahirang evA be prakAra217 sarvathA antarang chhed niShedhya chhe.

upadhi antarang chhedanI mAphak chhoDavA

upadhino niShedh te antarang chhedano ja

‘koine kyAnk kyArek koi prakAre koik upadhi

aniShiddha upadhinun svarUp

Page -2 of 513
PDF/HTML Page 29 of 544
single page version

viShay

AtmagnAnashUnyane sarva AgamagnAn, tattvArtha -

AgamagnAn-tattvArthashraddhAn-sanyatatvanA

sanyatanun lakShaN

sanyatapaNun te ja mokShamArga chhe.

anekAgratAne mokShamArgapaNun ghaTatun nathI.

ekAgratA te mokShamArga chhe em nakkI karatA thakA

shubhopayogIone shramaN tarIke gauNapaNe

shubhopayogI shramaNanun lakShaN

shubhopayogI shramaNonI pravRutti

badhIye pravRuttio shubhopayogIone ja

pravRutti sanyamanI virodhI hovAno niShedh

pravRuttinA viShayanA be vibhAgo

pravRuttinA kALano vibhAg

lokanI sAthe vAtachItanI pravRutti tenA nimittanA

shubhopayogano gauN -mukhya vibhAg

shubhopayogane kAraNanI viparItatAthI phaLanI

aviparIt phaLanun kAraN evun je ‘aviparIt

Page -1 of 513
PDF/HTML Page 30 of 544
single page version

adhyAtmamAn hammeshAn nishchayanay ja mukhya chhe; tenA ja Ashraye dharma thAy chhe. shAstromAn jyAn vikArI paryAyonun vyavahAranayathI kathan karavAmAn Ave tyAn paN nishchayanayane ja mukhya ane vyavahAranayane gauN karavAno Ashay chhe — em samajavun; kAraN ke puruShArtha vaDe potAmAn shuddhaparyAy pragaT karavA arthAt vikArI paryAy TALavA mATe hammeshAn nishchayanay ja AdaraNIy chhe; te vakhate banne nayonun gnAn hoy chhe paN dharma pragaTAvavA mATe banne nayo kadI AdaraNIy nathI. vyavahAranayanA Ashraye kadI dharma anshe paN thato nathI, parantu tenA Ashraye to rAg - dveShanA vikalpo ja UThe chhe.

chhaye dravyo, temanA guNo ane temanA paryAyonA svarUpanun gnAn karAvavA mATe koI vakhate nishchayanayanI mukhyatA ane vyavahAranayanI gauNatA rAkhIne kathan karavAmAn Ave, ane koI vakhate vyavahAranayane mukhya karIne tathA nishchayanayane gauN rAkhIne kathan karavAmAn Ave; pote vichAr kare temAn paN koI vakhate nishchayanayanI mukhyatA ane koI vakhate vyavahAranayanI mukhyatA karavAmAn Ave; adhyAtmashAstramAn paN jIvano vikArI paryAy jIv svayam kare chhe tethI thAy chhe ane te jIvano ananya pariNAm chhe — em vyavahAranaye kahevAmAn – samajAvavAmAn Ave; paN te darek vakhate nishchayanay ek ja mukhya ane AdaraNIy chhe em gnAnIonun kathan chhe. shuddhatA pragaT karavA mATe koI vakhate nishchayanay AdaraNIy chhe ane koI vakhate vyavahAranay AdaraNIy chhe — em mAnavun te bhUl chhe. traNe kALe ekalA nishchayanayanA Ashraye ja dharma pragaTe chhe em samajavun.

sAdhak jIvo sharUAtathI ant sudhI nishchayanI ja mukhyatA rAkhIne vyavahArane gauN ja karatA jAy chhe, tethI sAdhakadashAmAn nishchayanI mukhyatAnA jore sAdhakane shuddhatAnI vRuddhi ja thatI jAy chhe ane ashuddhatA TaLatI ja jAy chhe. e rIte nishchayanI mukhyatAnA jore pUrNa kevaLagnAn thatAn tyAn mukhya - gauNapaNun hotun nathI ane nay paN hotA nathI.

Page 0 of 513
PDF/HTML Page 31 of 544
single page version

Page 1 of 513
PDF/HTML Page 32 of 544
single page version

[pratham, granthanA AdimAn shrImadbhagavatkundakundAchAryadevavirachit prAkRitagAthAbaddha A ‘pravachanasAr’ nAmanA shAstranI ‘tattvapradIpikA’ nAmanI sanskRit TIkA rachanAr shrI amRutachandrA- chAryadev shlok dvArA mangaLAcharaN karatAn gnAnAnandasvarUp paramAtmAne namaskAr kare chhe]

[artha — ] sarvavyApI (arthAt sarvane dekhanAr – jANanAr) ek chaitanyarUp (mAtra chaitanya ja) jenun svarUp chhe ane je svAnubhavaprasiddha chhe (arthAt shuddha AtmAnA anubhavathI prakRuShTapaNe siddha chhe) te gnAnAnandAtmak (gnAn ne AnandasvarUp) utkRuShTa AtmAne namaskAr. pra. 1

Page 2 of 513
PDF/HTML Page 33 of 544
single page version

अथ प्रवचनसारव्याख्यायां मध्यमरुचिशिष्यप्रतिबोधनार्थायां मुख्यगौणरूपेणान्तस्तत्त्वबहि- स्तत्त्वप्ररूपणसमर्थायां च प्रथमत एकोत्तरशतगाथाभिर्ज्ञानाधिकारः, तदनन्तरं त्रयोदशाधिक शतगाथाभि- र्दर्शनाधिकारः, ततश्च सप्तनवतिगाथाभिश्चारित्राधिकारश्चेति समुदायेनैकादशाधिकत्रिशतप्रमितसूत्रैः सम्यग्ज्ञानदर्शनचारित्ररूपेण महाधिकारत्रयं भवति । अथवा टीकाभिप्रायेण तु सम्यग्ज्ञानज्ञेयचारित्रा- धिकारचूलिकारूपेणाधिकारत्रयम् । तत्राधिकारत्रये प्रथमतस्तावज्ज्ञानाभिधानमहाधिकारमध्ये द्वासप्त- तिगाथापर्यन्तं शुद्धोपयोगाधिकारः कथ्यते । तासु द्वासप्ततिगाथासु मध्ये ‘एस सुरासुर --’ इमां गाथामादिं कृत्वा पाठक्रमेण चतुर्दशगाथापर्यन्तं पीठिका, तदनन्तरं सप्तगाथापर्यन्तं सामान्येन सर्वज्ञ- सिद्धिः, तदनन्तरं त्रयस्त्रिंशद्गाथापर्यन्तं ज्ञानप्रपञ्चः, ततश्चाष्टादशगाथापर्यन्तं सुखप्रपञ्चश्चेत्यन्तराधि- कारचतुष्टयेन शुद्धोपयोगाधिकारो भवति । अथ पञ्चविंशतिगाथापर्यन्तं ज्ञानकण्डिकाचतुष्टयप्रति- पादकनामा द्वितीयोऽधिकारश्चेत्यधिकारद्वयेन, तदनन्तरं स्वतन्त्रगाथाचतुष्टयेन चैकोत्तरशतगाथाभिः प्रथममहाधिकारे समुदायपातनिका ज्ञातव्या ।

इदानीं प्रथमपातनिकाभिप्रायेण प्रथमतः पीठिकाव्याख्यानं क्रियते, तत्र पञ्चस्थलानि भवन्ति; तेष्वादौ नमस्कारमुख्यत्वेन गाथापञ्चकं, तदनन्तरं चारित्रसूचनमुख्यत्वेन ‘संपज्जइ णिव्वाणं’ इति प्रभृति गाथात्रयमथ शुभाशुभशुद्धोपयोगत्रयसूचनमुख्यत्वेन ‘जीवो परिणमदि’ इत्यादिगाथासूत्रद्वयमथ तत्फलकथनमुख्यतया ‘धम्मेण परिणदप्पा’ इति प्रभृति सूत्रद्वयम् । अथ शुद्धोपयोगध्यातुः पुरुषस्य प्रोत्साहनार्थं शुद्धोपयोगफलदर्शनार्थं च प्रथमगाथा, शुद्धोपयोगिपुरुषलक्षणकथनेन द्वितीया चेति ‘अइसयमादसमुत्थं’ इत्यादि गाथाद्वयम् । एवं पीठिकाभिधानप्रथमान्तराधिकारे स्थलपञ्चकेन चतुर्दशगाथाभिस्समुदायपातनिका । तद्यथा —

[have anekAntamay gnAnanI mangaL arthe shlok dvArA stuti kare chhe] [artha – ] mahA moharUpI andhakAranA samUhane je lIlAmAtramAn naShTa kare chhe ane jagatanA svarUpane prakAshe chhe evun anekAntamay tej sadA jayavant varte chhe.

[have shlok dvArA shrI amRutachandrAchAryadev anekAntamay jinapravachananA sArabhUt A ‘pravachanasAr’ shAstranI TIkA karavAnI pratignA kare chhe]

[artha – ] paramAnandarUpI sudhArasanA pipAsu bhavya jIvonA hitane mATe, tattvane (vastusvarUpane) je pragaT kare chhe evI pravachanasAranI A TIkA karavAmAn Ave chhe.

Page 3 of 513
PDF/HTML Page 34 of 544
single page version

अथ खलु कश्चिदासन्नसंसारपारावारपारः समुन्मीलितसातिशयविवेकज्योतिरस्तमित- समस्तैकान्तवादाविद्याभिनिवेशः पारमेश्वरीमनेकान्तवादविद्यामुपगम्य मुक्तसमस्तपक्षपरिग्रह- तयात्यन्तमध्यस्थो भूत्वा सकलपुरुषार्थसारतया नितान्तमात्मनो हिततमां भगवत्पञ्चपरमेष्ठि- प्रसादोपजन्यां परमार्थसत्यां मोक्षलक्ष्मीमक्षयामुपादेयत्वेन निश्चिन्वन् प्रवर्तमानतीर्थनायक- पुरःसरान् भगवतः पञ्चपरमेष्ठिनः प्रणमनवन्दनोपजनितनमस्करणेन सम्भाव्य सर्वारम्भेण मोक्षमार्गं संप्रतिपद्यमानः प्रतिजानीते —

अथ कश्चिदासन्नभव्यः शिवकुमारनामा स्वसंवित्तिसमुत्पन्नपरमानन्दैकलक्षणसुखामृतविपरीत- चतुर्गतिसंसारदुःखभयभीतः, समुत्पन्नपरमभेदविज्ञानप्रकाशातिशयः, समस्तदुर्नयैकान्तनिराकृतदुराग्रहः, परित्यक्तसमस्तशत्रुमित्रादिपक्षपातेनात्यन्तमध्यस्थो भूत्वा धर्मार्थकामेभ्यः सारभूतामत्यन्तात्महिताम- विनश्वरां पंचपरमेष्ठिप्रसादोत्पन्नां मुक्तिश्रियमुपादेयत्वेन स्वीकुर्वाणः, श्रीवर्धमानस्वामितीर्थकरपरमदेव- प्रमुखान् भगवतः पंचपरमेष्ठिनो द्रव्यभावनमस्काराभ्यां प्रणम्य परमचारित्रमाश्रयामीति प्रतिज्ञां करोति –

[A rIte mangaLAcharaN ane TIkA karavAnI pratignA karIne, bhagavAn kundakundAchArya- devavirachit pravachanasAranI pahelI pAnch gAthAonA prArambhamAn shrI amRutachandrAchAryadev te gAthAonI utthAnikA kare chhe ]

have, sansArasamudrano kinAro jemane nikaT chhe evA koI (Asannabhavya mahAtmA — shrImadbhagavatkundakundAchAryadev), sAtishay (uttam) vivekajyoti jemane pragaT thaI chhe (arthAt param bhedavignAnano prakAsh jemane utpanna thayo chhe) ane samasta ekAntavAdarUp avidyAno ¹abhinivesh jemane asta thayo chhe evA, pArameshvarI (parameshvar jinabhagavAnanI) anekAntavAdavidyAne pAmIne, samasta pakShano parigrah (shatrumitrAdino samasta pakShapAt) chhoDyo hovAthI atyant madhyastha thaIne, ²sarva puruShArthamAn sArabhUt hovAthI je AtmAne atyant ³hitatam chhe evI, bhagavant panchaparameShThInA ⁴prasAdathI UpajavAyogya, paramArthasatya (pAramArthik rIte sAchI), akShay (avinAshI) mokShalakShmIne ⁵upAdeyapaNe nakkI karatA thakA, pravartamAn tIrthanA nAyak (shrI mahAvIrasvAmI) pUrvak bhagavant panchaparameShThIne ⁶praNaman ane vandanathI thatA namaskAr vaDe sambhAvIne (sanmAnIne) sarva ArambhathI (udyamathI) mokShamArgano Ashray karatA thakA, pratignA kare chhe — 1. abhinivesh=abhiprAy; nishchay; Agrah. 2. dharma, artha, kAm ne mokSha e chAre puruSh -arthomAn (puruSh -prayojanomAn) mokSha ja sArabhUt (shreShTha, tAttvik)

puruSh -artha chhe. 3. hitatam=utkRuShTa hitasvarUp 4. prasAd=prasannatA; kRupA. 5. upAdey=grahaN karavA yogya. (mokSharUpI lakShmI hitatam, sAchI ane avinAshI hovAthI upAdey chhe.) 6.praNaman=dehathI namavun te. vandan=vachanathI stuti karavI te. (namaskAramAn praNaman ane vandan banne samAy chhe.)

Page 4 of 513
PDF/HTML Page 35 of 544
single page version

पणमामीत्यादिपदखण्डनारूपेण व्याख्यानं क्रियते — पणमामि प्रणमामि । स कः । कर्ता एस एषोऽहं ग्रन्थकरणोद्यतमनाः स्वसंवेदनप्रत्यक्षः । कं । वड्ढमाणं अवसमन्तादृद्धं वृद्धं मानं प्रमाणं ज्ञानं यस्य स भवति वर्धमानः, ‘अवाप्योरलोपः’ इति लक्षणेन भवत्यकारलोपोऽवशब्दस्यात्र, तं रत्नत्रयात्मकप्रवर्तमानधर्मतीर्थोपदेशकं श्रीवर्धमानतीर्थकरपरमदेवम् । क्व प्रणमामि । प्रथमत एव । किंविशिष्टं । सुरासुरमणुसिंदवंदिदं त्रिभुवनाराध्यानन्तज्ञानादिगुणाधारपदाधिष्ठितत्वात्तत्पदाभिलाषिभिस्त्रि- भुवनाधीशैः सम्यगाराध्यपादारविन्दत्वाच्च सुरासुरमनुष्येन्द्रवन्दितम् । पुनरपि किंविशिष्टं । धोदघाइ-

Page 5 of 513
PDF/HTML Page 36 of 544
single page version

कम्ममलं परमसमाधिसमुत्पन्नरागादिमलरहितपारमार्थिकसुखामृतरूपनिर्मलनीरप्रक्षालितघातिकर्ममल- त्वादन्येषां पापमलप्रक्षालनहेतुत्वाच्च धौतघातिकर्ममलम् । पुनश्च किंलक्षणम् । तित्थं दृष्टश्रुतानुभूत- विषयसुखाभिलाषरूपनीरप्रवेशरहितेन परमसमाधिपोतेनोत्तीर्णसंसारसमुद्रत्वात् अन्येषां तरणोपाय- भूतत्वाच्च तीर्थम् । पुनश्च किंरूपम् । धम्मस्स कत्तारं निरुपरागात्मतत्त्वपरिणतिरूपनिश्चयधर्मस्योपादान-

anvayArtha — [ एषः ] A hun [ सुरासुरमनुष्येन्द्रवन्दितं ] ¹surendro, ²asurendro ane ³narendrothI je vandit chhe ane [ धौतघातिक र्ममलं ] ghAtikarmamaL jemaNe dhoI nAkhel chhe evA [ तीर्थं ] tIrtharUp ane [ धर्मस्य क र्तारं ] dharmanA kartA [ वर्धमानं ] shrI vardhamAnasvAmIne [ प्रणमामि ] praNamun chhun.

[ पुनः ] vaLI [ विशुद्धसद्भावान् ] vishuddha ⁴sattAvALA [ शेषान् तीर्थक रान् ] sheSh tIrthankarone [ ससर्वसिद्धान् ] sarva siddhabhagavanto sAthe, [ च ] ane [ ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याचारान् ] gnAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr, tapAchAr tathA vIryAchAravALA [ श्रमणान् ] ⁵shramaNone praNamun chhun.

[ तान् तान् सर्वान् ] te te sarvane [च] tathA [ मानुषे क्षेत्रे वर्तमानान् ] manuShyakShetramAn vartatA [ अर्हतः ] arhantone [ समकं समकं ] sAthe sAthe — samudAyarUpe ane [ प्रत्येकं एव प्रत्येकं ] pratyek pratyekane — vyaktigat [ वन्दे ] vandun chhun. 1. surendro = UrdhvalokavAsI devonA indro 2. asurendro = adholokavAsI devonA indro 3. narendro = (madhyalokavAsI) manuShyonA adhipatio; rAjAo. 4. sattA = astitva 5. shramaNo = AchAryo, upAdhyAyo ne sAdhuo.

Page 6 of 513
PDF/HTML Page 37 of 544
single page version

एष स्वसंवेदनप्रत्यक्षदर्शनज्ञानसामान्यात्माहं सुरासुरमनुष्येन्द्रवन्दितत्वात्त्रिलोकैकगुरुं, धौतघातिकर्ममलत्वाज्जगदनुग्रहसमर्थानन्तशक्तिपारमैश्वर्यं, योगिनां तीर्थत्वात्तारणसमर्थं, धर्मकर्तृ- त्वाच्छुद्धस्वरूपवृत्तिविधातारं, प्रवर्तमानतीर्थनायकत्वेन प्रथमत एव परमभट्टारकमहादेवाधिदेव- परमेश्वरपरमपूज्यसुगृहीतनामश्रीवर्धमानदेवं प्रणमामि ।।१।। तदनु विशुद्धसद्भावत्वादुपात्त- कारणत्वात् अन्येषामुत्तमक्षमादिबहुविधधर्मोपदेशकत्वाच्च धर्मस्य कर्तारम् । इति क्रियाकारकसम्बन्धः । एवमन्तिमतीर्थकरनमस्कारमुख्यत्वेन गाथा गता ।।१।। तदनन्तरं प्रणमामि । कान् । सेसे पुण तित्थयरे ससव्वसिद्धे शेषतीर्थकरान्, पुनः ससर्वसिद्धान् वृषभादिपार्श्वपर्यन्तान् शुद्धात्मोपलब्धिलक्षणसर्वसिद्ध- सहितानेतान् सर्वानपि । कथंभूतान् । विसुद्धसब्भावे निर्मलात्मोपलब्धिबलेन विश्लेषिताखिलावरण- त्वात्केवलज्ञानदर्शनस्वभावत्वाच्च विशुद्धसद्भावान् । समणे य श्रमणशब्दवाच्यानाचार्योपाध्यायसाधूंश्च । किंलक्षणान् । णाणदंसणचरित्ततववीरियायारे सर्वविशुद्धद्रव्यगुणपर्यायात्मके चिद्वस्तुनि यासौ रागादि-

e rIte [ अर्हद्भयः ] arhantone ane [ सिद्धेभ्यः ] siddhone, [ तथा गणधरेभ्यः ] AchAryone, [ अध्यापक वर्गेभ्यः ] upAdhyAyavargane [च एव] ane [ सर्वेभ्यः साधुभ्यः ] sarva sAdhuone [ नमः कृ त्वा ] namaskAr karIne, [ तेषां ] temanA [ विशुद्धदर्शनज्ञानप्रधानाश्रमं ] ¹vishuddhadarshanagnAnapradhAn Ashramane [ समासाद्य ] pAmIne [ साम्यं उपसम्पद्ये ] hun ²sAmyane prApta karun chhun [ यतः ] ke jenAthI [ निर्वाणसम्प्राप्तिः ] nirvANanI prApti thAy chhe.

TIkA — A ³svasamvedanapratyakSha ⁴darshanagnAnasAmAnyasvarUp hun, je surendro, asurendro ane narendrothI vandit hovAthI trilokanA ek (ananya, sarvotkRuShTa) guru chhe, ghAtikarmamaL dhoI nAkhel hovAthI jemane jagat par anugrah karavAmAn samartha evI anantashaktirUp parameshvaratA chhe, tIrthapaNAne lIdhe je yogIone tAravAne samartha chhe, dharmanA kartA hovAthI je shuddhasvarUpapariNatinA karanAr chhe, te param bhaTTArak, mahAdevAdhidev, parameshvar, param pUjya, jemanun nAm grahaN paN sArun chhe evA shrI vardhamAnadevane, pravartamAn tIrthanA nAyakapaNAne lIdhe pratham ja, praNamun chhun. 1. vishuddhadarshanagnAnapradhAn = vishuddhadarshan ane gnAn jemAn pradhAn (mukhya) chhe evA 2. sAmya = samatA; samabhAv. 3. svasamvedanapratyakSha = svAnubhavathI pratyakSha. (darshanagnAnasAmAnya svAnubhavathI pratyakSha chhe.) 4. darshanagnAnasAmAnyasvarUp = darshanagnAnasAmAnya arthAt chetanA jenun svarUp chhe evo.

Page 7 of 513
PDF/HTML Page 38 of 544
single page version

पाकोत्तीर्णजात्यकार्तस्वरस्थानीयशुद्धदर्शनज्ञानस्वभावान् शेषानतीततीर्थनायकान्, सर्वान् सिद्धांश्च, ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याचारयुक्तत्वात्संभावितपरमशुद्धोपयोगभूमिकानाचार्योपाध्याय- साधुत्वविशिष्टान् श्रमणांश्च प्रणमामि ।।२।। तदन्वेतानेव पञ्चपरमेष्ठिनस्तत्तद्वयक्तिव्यापिनः सर्वानेव सांप्रतमेतत्क्षेत्रसंभवतीर्थकरासंभवान्महाविदेहभूमिसंभवत्वे सति मनुष्यक्षेत्रप्रवर्तिभि- स्तीर्थनायकैः सह वर्तमानकालं गोचरीकृत्य युगपद्युगपत्प्रत्येकं प्रत्येकं च मोक्षलक्ष्मीस्वयं- वरायमाणपरमनैर्ग्रन्थ्यदीक्षाक्षणोचितमङ्गलाचारभूतकृतिकर्मशास्त्रोपदिष्टवन्दनाभिधानेन सम्भाव- विकल्परहितनिश्चलचित्तवृत्तिस्तदन्तर्भूतेन व्यवहारपञ्चाचारसहकारिकारणोत्पन्नेन निश्चयपञ्चाचारेण परिणतत्वात् सम्यग्ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याचारोपेतानिति । एवं शेषत्रयोविंशतितीर्थकरनमस्कार- मुख्यत्वेन गाथा गता ।।२।। अथ ते ते सव्वे तांस्तान्पूर्वोक्तानेव पञ्चपरमेष्ठिनः सर्वान् वंदामि य वन्दे, अहं कर्ता । कथं । समगं समगं समुदायवन्दनापेक्षया युगपद्युगपत् । पुनरपि कथं । पत्तेगमेव पत्तेगं प्रत्येकवन्दनापेक्षया प्रत्येकं प्रत्येकम् । न केवलमेतान् वन्दे । अरहंते अर्हतः । किंविशिष्टान् । वट्टंते माणुसे खेत्ते वर्तमानान् । क्व । मानुषे क्षेत्रे । तथा हि ---साम्प्रतमत्र भरतक्षेत्रे तीर्थकराभावात् पञ्च-

tyArapachhI jeo vishuddhasattAvALA hovAthI tApathI uttIrNa thayelA (chhello tAp devAIne agnimAnthI bahAr nIkaLelA) uttam suvarNa samAn shuddha darshanagnAnasvabhAvane pAmyA chhe evA sheSh ¹atIt tIrthankarone ane sarva siddhone, tathA gnAnAchAr, darshanAchAr, chAritrAchAr, tapAchAr ne vIryAchAr sahit hovAthI jemaNe param shuddha upayogabhUmikAne prApta karI chhe evA shramaNone — ke jeo AchAryatva, upAdhyAyatva ane sAdhutvarUp visheShothI vishiShTa (bhedavALA) chhe temane — praNamun chhun.

tyArapachhI A ja panchaparameShThIne, te te vyaktimAn (paryAyamAn) vyApanArA badhAyane, hAlamAn A kShetre utpanna tIrthankarono abhAv hovAthI ane mahAvidehakShetramAn tIrthankarono sadbhAv hovAthI manuShyakShetramAn pravartatA tIrthanAyako sahit vartamAnakALagochar karIne, ( – mahAvidehakShetramAn vartatA shrI sImandharAdi tIrthankaronI jem jANe badhAy panchaparameShThI bhagavanto vartamAnakALamAn ja vartatA hoy em atyant bhaktine lIdhe bhAvIne – chintavIne, temane) yugapad yugapad arthAt samudAyarUpe ane pratyek pratyekane arthAt vyaktigatarUpe ²sambhAvun chhun. kaI rIte sambhAvun chhun? mokShalakShmInA svayamvar samAn je param nirgranthatAnI dIkShAno utsav ( – Anandamay prasang) tene uchit mangaLAcharaNabhUt je ³kRutikarmashAstropadiShTa vandanochchAr (kRutikarmashAstre upadeshelAn stutivachan) te vaDe sambhAvun chhun. 1. atIt = gat; thaI gayelA; bhUtakALanA. 2. sambhAvavun = sambhAvanA karavI; sanmAn karavun; ArAdhavun. 3. angabAhya 14 prakIrNakomAn chhaTThun prakIrNak ‘kRutikarma’ chhe, jemAn nitya -naimittik kriyAnun varNan chhe.

Page 8 of 513
PDF/HTML Page 39 of 544
single page version

यामि ।।३।। अथैवमर्हत्सिद्धाचार्योपाध्यायसर्वसाधूनां प्रणतिवन्दनाभिधानप्रवृत्तद्वैतद्वारेण भाव्य- भावकभावविजृम्भितातिनिर्भर्रेतरेतरसंवलनबलविलीननिखिलस्वपरविभागतया प्रवृत्ताद्वैतं नमस्कारं कृत्वा ।।४।। तेषामेवार्हत्सिद्धाचार्योपाध्यायसर्वसाधूनां विशुद्धज्ञानदर्शनप्रधानत्वेन सहजशुद्धदर्शनज्ञानस्वभावात्मतत्त्वश्रद्धानावबोधलक्षणसम्यग्दर्शनज्ञानसंपादकमाश्रमं समासाद्य सम्यग्दर्शनज्ञानसंपन्नो भूत्वा, जीवत्कषायकणतया पुण्यबन्धसंप्राप्तिहेतुभूतं सरागचारित्रं महाविदेहस्थितश्रीसीमन्धरस्वामीतीर्थकरपरमदेवप्रभृतितीर्थकरैः सह तानेव पञ्चपरमेष्ठिनो नमस्करोमि । कया करणभूतया । मोक्षलक्ष्मीस्वयंवरमण्डपभूतजिनदीक्षाक्षणे मङ्गलाचारभूतया अनन्तज्ञानादिसिद्धगुण- भावनारूपया सिद्धभक्त्या, तथैव निर्मलसमाधिपरिणतपरमयोगिगुणभावनालक्षणया योगभक्त्या चेति । एवं पूर्वविदेहतीर्थकरनमस्कारमुख्यत्वेन गाथा गतेत्यभिप्रायः ।।३।। अथ किच्चा कृत्वा । कम् । णमो नमस्कारम् । केभ्यः । अरहंताणं सिद्धाणं तह णमो गणहराणं अज्झावयवग्गाणं साहूणं चेव अर्हत्सिद्धगणधरो- पाध्यायसाधुभ्यश्चैव । कतिसंख्योपेतेभ्यः । सव्वेसिं सर्वेभ्यः । इति पूर्वगाथात्रयेण कृतपञ्च- परमेष्ठिनमस्कारोपसंहारोऽयम् ।।४।। एवं पञ्चपरमेष्ठिनमस्कारं कृत्वा किं करोमि । उवसंपयामि उपसंपद्ये

have e rIte arhant, siddha, AchArya, upAdhyAy tathA sarva sAdhune, praNAm ane vandanochchAr vaDe pravartatA dvait dvArA, ¹bhAvyabhAvakapaNAne lIdhe UpajelA ati gADh ²itaretar milananA kAraNe samasta svaparano vibhAg vilIn thaI javAthI jemAn ³advait pravarte chhe evo namaskAr karIne, te ja arhant -siddha -AchArya -upAdhyAy -sarvasAdhunA Ashramane — ke je (Ashram) vishuddhagnAnadarshanapradhAn hovAthI ⁴sahajashuddhadarshanagnAn- svabhAvavALA AtmatattvanAn shraddhAn ne gnAn jemanAn lakShaN chhe evAn samyagdarshan ane samyaggnAnano ⁵sampAdak chhe tene — pAmIne, samyagdarshanagnAnasampanna thaIne, jemAn ⁶kaShAyakaN vidyamAn hovAthI jIvane je puNyabandhanI prAptinun kAraN chhe evA sarAgachAritrane — te 1. bhAvya=bhAvavAyogya; chintavavAyogya; dhyAn karavA yogya arthAt dhyey.

bhAvak=bhAvanAr; chintavanAr; dhyAn karanAr arthAt dhyAtA. 2. itaretar milan=ekabIjAnun — paraspar — maLI javun arthAt mishrit thaI javun. 3. panch parameShThI pratye atyant ArAdhyabhAvane lIdhe ArAdhya evA panch parameShThI bhagavantono ane

kahyun chhe topaN tIvra bhaktibhAvathI svaparano bhed vilIn thaI javAnI apekShAe to temAn advait pravarte chhe. 4. sahajashuddhadarshanagnAnasvabhAvavALA=sahaj shuddha darshan ane gnAn jeno svabhAv chhe evA 5. sampAdak=prApta karAvanAr; utpanna karanAr. 6. kaShAyakaN=kaShAyano nAno ansh

Page 9 of 513
PDF/HTML Page 40 of 544
single page version

क्रमापतितमपि दूरमुत्क्रम्य सकलकषायकलिकलङ्कविविक्ततया निर्वाणसंप्राप्तिहेतुभूतं वीतरागचारित्राख्यं साम्यमुपसम्पद्ये । सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रैक्यात्मकैकाग्र्यं गतोऽस्मीति प्रतिज्ञार्थः । एवं तावदयं साक्षान्मोक्षमार्गं सम्प्रतिपन्नः ।।५।।

have A ja (bhagavAn kundakundAchAryadev) vItarAgachAritra iShTa phaLavALun hovAthI tenun upAdeyapaNun ane sarAgachAritra aniShTa phaLavALun hovAthI tenun heyapaNun viveche chhe —