Page 370 of 513
PDF/HTML Page 401 of 544
single page version

णमो णमो नमो नमः । पुनः पुनर्नमस्करोमीति भक्ति प्रकर्षं दर्शयति । केभ्यः । सिद्धसाहूणं सिद्धसाधुभ्यः । सिद्धशब्दवाच्यस्वात्मोपलब्धिलक्षणार्हत्सिद्धेभ्यः, साधुशब्दवाच्यमोक्षसाधकाचार्यो- पाध्यायसाधुभ्यः । पुनरपि कथंभूतेभ्यः । दंसणसंसुद्धाणं मूढत्रयादिपञ्चविंशतिमलरहितसम्यग्दर्शन- संशुद्धेभ्यः । पुनरपि कथंभूतेभ्यः । सम्मण्णाणोवजोगजुत्ताणं संशयादिरहितं सम्यग्ज्ञानं, तस्योपयोगः सम्यग्ज्ञानोपयोगः, योगो निर्विकल्पसमाधिर्वीतरागचारित्रमित्यर्थः, ताभ्यां युक्ताः सम्यग्ज्ञानोपयोग- युक्तास्तेभ्यः । पुनश्च किंरूपेभ्यः। अव्वाबाधरदाणं सम्यग्ज्ञानादिभावनोत्पन्नाव्याबाधानन्तसुख- रतेभ्यश्च ।।“ “ “ “ “

[have shlok dvārā jinabhagavante kahelā shabdabrahmanā samyak abhyāsanun phaḷ kahevāmān āve chheḥ]

[arthaḥ — ] e rīte gneyatattvane samajāvanārā jain gnānamān — vishāḷ shabdabrahmamān — samyakpaṇe avagāhan karīne (ḍūbakī mārīne, ūṇḍā ūtarīne, nimagna thaīne), ame mātra shuddha ātmadravyarūp je ek vr̥utti (pariṇati) tenāthī sadā yukta rahīe chhīe.

[have shlok dvārā mukta ātmānā gnānano mahimā karīne gneyatattva-pragnāpan adhikāranī pūrṇāhuti karavāmān āve chheḥ]

[arthaḥ — ] ātmā brahmane (paramātmapaṇāne, siddhatvane) shīghra pāmīne, asīm (anant) vishvane jhaḍapathī (ek samayamān) gneyarūp karato, bhedone pāmelān gneyone gnānarūp karato (arthāt anek prakāranān gneyone gnānamān jāṇato) ane svaparaprakāshak gnānane ātmārūp karato, pragaṭ -dedīpyamān thāy chhe.

1shālinī chhand

Page 371 of 513
PDF/HTML Page 402 of 544
single page version

इति तत्त्वदीपिकायां प्रवचनसारवृत्तौ श्रीमदमृतचन्द्रसूरिविरचितायां ज्ञेयतत्त्वप्रज्ञापनो नाम द्वितीयः श्रुतस्कन्धः समाप्तः ।।२।। ‘अत्थित्तणिच्छिदस्स हि’ इत्याद्येकादशगाथापर्यन्तं शुभाशुभशुद्धोपयोगत्रयमुख्यत्वेन प्रथमो विशेषान्तराधिकारस्तदनन्तरं ‘अपदेसो परमाणू पदेसमेत्तो य’ इत्यादिगाथानवकपर्यन्तं पुद्गलानां परस्परबन्धमुख्यत्वेन द्वितीयो विशेषान्तराधिकारस्ततः परं ‘अरसमरूवं’ इत्याद्येकोनविंशतिगाथापर्यन्तं जीवस्य पुद्गलकर्मणा सह बन्धमुख्यत्वेन तृतीयो विशेषान्तराधिकारस्ततश्च ‘ण चयदि जो दु ममत्तिं’ इत्यादिद्वादशगाथापर्यन्तं विशेषभेदभावनाचूलिकाव्याख्यानरूपश्चतुर्थो विशेषान्तराधिकार इत्येकाधिक- पञ्चाशद्गाथाभिर्विशेषान्तराधिकारचतुष्टयेन विशेषभेदभावनाभिधानश्चतुर्थोऽन्तराधिकारः समाप्तः ।

इति श्रीजयसेनाचार्यकृतायां तात्पर्यवृत्तौ ‘तम्हा तस्स णमाइं’ इत्यादिपञ्चत्रिंशद्गाथापर्यन्तं सामान्यज्ञेयव्याख्यानं, तदनन्तरं ‘दव्वं जीवं’ इत्याद्येकोनविंशतिगाथापर्यन्तं जीवपुद्गलधर्मादिभेदेन विशेषज्ञेयव्याख्यानं, ततश्च ‘सपदेसेहिं समग्गो’ इत्यादिगाथाष्टकपर्यन्तं सामान्यभेदभावना, ततः परं ‘अत्थित्तणिच्छिदस्स हि’ इत्याद्येकाधिक पञ्चाशद्गाथापर्यन्तं विशेषभेदभावना चेत्यन्तराधिकारचतुष्टयेन त्रयोदशाधिकशतगाथाभिः सम्यग्दर्शनाधिकारनामा ज्ञेयाधिकारापरसंज्ञो द्वितीयो महाधिकारः समाप्तः ।।२।।

[have shlok dvārā, dravya ane charaṇano sambandh batāvī, gneyatattva-pragnāpan nāmanā dvitīy adhikāranī ane charaṇānuyogasūchak chūlikā nāmanā tr̥utīy adhikāranī sandhi darshāvavāmān āve chheḥ]

[arthaḥ — ] charaṇ dravyānusār hoy chhe ane dravya charaṇānusār hoy chhe — e rīte te banne paraspar apekṣhāsahit chhe; tethī kān to dravyano āshray karīne athavā to charaṇano āshray karīne mumukṣhu (gnānī, muni) mokṣhamārgamān ārohaṇ karo.

ām (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī pravachanasār shāstranī shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit tattvadīpikā nāmanī ṭīkāmān gneyatattva-pragnāpan nāmano dvitīy shrutaskandh samāpta thayo.

1vasantatilakā chhand

Page 372 of 513
PDF/HTML Page 403 of 544
single page version

charaṇānuyogasūchak chūlikā

कार्यं प्रत्यत्रैव ग्रन्थः समाप्त इति ज्ञातव्यम् । कस्मादिति चेत् । ‘उवसंपयामि सम्मं’ इति प्रतिज्ञासमाप्तेः । अतःपरं यथाक्रमेण सप्ताधिकनवतिगाथापर्यन्तं चूलिकारूपेण चारित्राधिकारव्याख्यानं प्रारभ्यते । तत्र तावदुत्सर्गरूपेण चारित्रस्य संक्षेपव्याख्यानम् । तदनन्तरमपवादरूपेण तस्यैव चारित्रस्य विस्तरव्याख्यानम् । ततश्च श्रामण्यापरनाममोक्षमार्गव्याख्यानम् । तदनन्तरं शुभोपयोगव्याख्यान- मित्यन्तराधिकारचतुष्टयं भवति । तत्रापि प्रथमान्तराधिकारे पञ्च स्थलानि । ‘एवं पणमिय सिद्धे’ इत्यादिगाथासप्तकेन दीक्षाभिमुखपुरुषस्य दीक्षाविधानकथनमुख्यतया प्रथमस्थलम् । अतःपरं ‘वदसमिदिंदिय’ इत्यादि मूलगुणकथनरूपेण द्वितीयस्थले गाथाद्वयम् । तदनन्तरं गुरुव्यवस्थाज्ञापनार्थं

have bījāone charaṇānuyog sūchavanārī ¹chūlikā chhe.

[temān pratham shrī amr̥utachandrāchāryadev shlok dvārā havenī gāthānī utthānikā kare chheḥ] [arthaḥ — ] dravyanī siddhimān charaṇanī siddhi chhe ane charaṇanī siddhimān dravyanī siddhi chhe — em jāṇīne, karmathī (shubhāshubh bhāvothī) nahi viramelā bījāo paṇ dravyathī aviruddha charaṇ (chāritra) ācharo.

— ām (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev havenī gāthā dvārā) bījāone charaṇ ācharavāmān joḍe chhe.

*indravajrā chhand

1. chūlikā = shāstramān nahi kahevāī gayelānun vyākhyān karavun athavā kahevāī gayelānun visheṣh vyākhyān karavun athavā bannenun yathāyogya vyākhyān karavun te.

Page 373 of 513
PDF/HTML Page 404 of 544
single page version

‘एस सुरासुरमणुसिंदवंदिदं धोदघाइकम्ममलं । पणमामि वड्ढमाणं तित्थं धम्मस्स कत्तारं ।। सेसे पुण तित्थयरे ससव्वसिद्धे विसुद्धसब्भावे । समणे य णाणदंसणचरित्ततव- वीरियायारे ।। ते ते सव्वे समगं समगं पत्तेगमेव पत्तेगं । वंदामि य वट्टंते अरहंते माणुसे खेत्ते ।।’

‘लिंगग्गहणे’ इत्यादि एका गाथा, तथैव प्रायश्चित्तकथनमुख्यतया ‘पयदम्हि’ इत्यादि गाथाद्वयमिति समुदायेन तृतीयस्थले गाथात्रयम् । अथाचारादिशास्त्रकथितक्रमेण तपोधनस्य संक्षेपसमाचारकथनार्थं ‘अधिवासे व’ इत्यादि चतुर्थस्थले गाथात्रयम् । तदनन्तरं भावहिंसाद्रव्यहिंसापरिहारार्थं ‘अपयत्ता वा चरिया’ इत्यादि पञ्चमस्थले सूत्रषट्कमित्येकविंशतिगाथाभिः स्थलपञ्चकेन प्रथमान्तराधिकारे समुदायपातनिका । तद्यथा – अथासन्नभव्यजीवांश्चारित्रे प्रेरयति — पडिवज्जदु प्रतिपद्यतां स्वीकरोतु । किम् । सामण्णं श्रामण्यं चारित्रम् । यदि किम् । इच्छदि जदि दुक्खपरिमोक्खं यदि चेत् दुःखपरिमोक्षमिच्छति । स कः कर्ता । परेषामात्मा । कथं प्रतिपद्यताम् । एवं एवं पूर्वोक्तप्रकारेण ‘एस सुरासुरमणुसिंद’ इत्यादिगाथापञ्चकेन पञ्चपरमेष्ठिनमस्कारं कृत्वा ममात्मना दुःखमोक्षार्थिनान्यैः पूर्वोक्तभव्यैर्वा यथा तच्चारित्रं प्रतिपन्नं तथा प्रतिपद्यताम् । किं कृत्वा पूर्वम् । पणमिय प्रणम्य । कान् । सिद्धे अञ्ञनपादुकादिसिद्धिविलक्षणस्वात्मोपलब्धिसिद्धिसमेतसिद्धान् । जिणवरवसहे सासादनादिक्षीण-

[have gāthā sharū karyā pahelān tenī sāthe sandhine arthe shrī amr̥utachandrāchāryadeve pañch parameṣhṭhīne namaskār karavā māṭe nīche pramāṇe gnānatattva-pragnāpan adhikāranī pahelī traṇ gāthāo lakhī chheḥ]

¹‘एस सुरासुरमणुसिंदवंदिदं धोदघाइकम्ममलं । पणमामि वड्ढमाणं तित्थं धम्मस्स कत्तारं ।। सेसे पुण तित्थयरे ससव्वसिद्धे विसुद्धसब्भावे । समणे य णाणदंसणचरित्ततव- वीरियायारे ।। ते ते सव्वे समगं समगं पत्तेगमेव पत्तेगं । वंदामि य वट्टंते अरहंते माणुसे खेत्ते ।।’

[have ā adhikāranī gāthā sharū karavāmān āve chheḥ]

1ā traṇ gāthāonā artha māṭe pāñchamun pānun juo.

Page 374 of 513
PDF/HTML Page 405 of 544
single page version

यथा ममात्मना दुःखमोक्षार्थिना, ‘किच्चा अरहंताणं सिद्धाणं तह णमो गणहराणं । अज्झावयवग्गाणं साहूणं चेव सव्वेसिं ।। तेसिं विसुद्धदंसणणाणपहाणासमं समासेज्ज । उवसंपयामि सम्मं जत्तो णिव्वाणसंपत्ती ।।’ इति अर्हत्सिद्धाचार्योपाध्यायसाधूनां प्रणति- वन्दनात्मकनमस्कारपुरःसरं विशुद्धदर्शनज्ञानप्रधानं साम्यनाम श्रामण्यमवान्तरग्रन्थसन्दर्भोभय- सम्भावितसौस्थित्यं स्वयं प्रतिपन्नं, परेषामात्मापि यदि दुःखमोक्षार्थी तथा तत्प्रतिपद्यताम् । यथानुभूतस्य तत्प्रतिपत्तिवर्त्मनः प्रणेतारो वयमिमे तिष्ठाम इति ।।२०१।। कषायान्ता एकदेशजिना उच्यन्ते, शेषाश्चानागारकेवलिनो जिनवरा भण्यन्ते, तीर्थंकरपरमदेवाश्च जिनवरवृषभा इति, तान् जिनवरवृषभान् । न केवलं तान् प्रणम्य, पुणो पुणो समणे चिच्चमत्कारमात्र- निजात्मसम्यक्श्रद्धानज्ञानानुष्ठानरूपनिश्चयरत्नत्रयाचरणप्रतिपादनसाधकत्वोद्यतान् श्रमणशब्दवाच्याना- चार्योपाध्यायसाधूंश्च पुनः पुनः प्रणम्येति । किंच पूर्वं ग्रन्थप्रारम्भकाले साम्यमाश्रयामीति

anvayārthaḥ — [यदि दुःखपरिमोक्षम् इच्छति] jo duḥkhathī parimukta thavānī ichchhā hoy to, [एवं] pūrvokta rīte (gnānatattva-pragnāpananī pahelī traṇ gāthāo pramāṇe) [पुनः पुनः] pharī pharīne [सिद्धान्] siddhone, [जिनवरवृषभान्] jinavaravr̥uṣhabhone (-arhantone) tathā [श्रमणान्] shramaṇone [प्रणम्य] praṇamīne, [श्रामण्यं प्रतिपद्यताम्] (jīv) shrāmaṇyane aṅgīkār karo.

ṭīkāḥ — duḥkhathī mukta thavānā arthī evā mārā ātmāe je rīte ‘*किच्चा अरहंताणं सिद्धाणं तह णमो गणहराणं । अज्झावयवग्गाणं साहूणं चेव सव्वेसिं ।। तेसिं विसुद्धदंसण- णाणपहाणासमं समासेज्ज । उवसंपयामि सम्मं जत्तो णिव्वाणसंपत्ती ।।’ em arhanto, siddho, āchāryo, upādhyāyo tathā sādhuone ¹praṇām -vandanātmak namaskārapūrvak ²vishuddhadarshanagnān- pradhān sāmya nāmanā shrāmaṇyane — ke jenun ā granthanī andar āvī gayelā (gnānatattva - pragnāpan ane gneyatattva-pragnāpan nāmanā) be adhikāronī rachanā vaḍe ³susthitapaṇun thayun chhe tene — pote aṅgīkār karyun, te rīte bījāno ātmā paṇ, jo te duḥkhathī mukta thavāno arthī hoy to, tene aṅgīkār karo. tene (shrāmaṇyane) aṅgīkār karavāno je ⁴yathānubhūt mārga tenā praṇetā ame ā ūbhā. 201.

*ā, gnānatattva-pragnāpananī chothī ne pāñchamī gāthāo chhe. artha māṭe chhaṭṭhun pānun juo.

1. namaskār praṇām -vandanamay chhe. [visheṣh māṭe trījā pānānun padaṭippaṇ juo.]
2. vishuddhadarshanagnānapradhān = vishuddha darshan ane gnān jemān pradhān chhe evun. [sāmya nāmanā shrāmaṇyamān vishuddha darshan ane gnān pradhān chhe.]

3. susthitapaṇun = sārī sthiti; ābādī; draḍhapaṇun. 4. yathānubhūt = jevo (ame) anubhavyo chhe tevo

Page 375 of 513
PDF/HTML Page 406 of 544
single page version

यो हि नाम श्रमणो भवितुमिच्छति स पूर्वमेव बन्धुवर्गमापृच्छते, गुरुकलत्रपुत्रेभ्य आत्मानं विमोचयति, ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याचारमासीदति । तथाहि — एवं बन्धुवर्ग- मापृच्छते, अहो इदंजनशरीरबन्धुवर्गवर्तिन आत्मानः, अस्य जनस्य आत्मा न किञ्चनापि युष्माकं भवतीति निश्चयेन यूयं जानीत; तत आपृष्टा यूयं; अयमात्मा अद्योद्भिन्नज्ञानज्योतिः शिवकुमारमहाराजनामा प्रतिज्ञां करोतीति भणितम्, इदानीं तु ममात्मना चारित्रं प्रतिपन्नमिति पूर्वापरविरोधः । परिहारमाह – ग्रन्थप्रारम्भात्पूर्वमेव दीक्षा गृहीता तिष्ठति, परं किंतु ग्रन्थकरणव्याजेन क्वाप्यात्मानं भावनापरिणतं दर्शयति, क्वापि शिवकुमारमहाराजं, क्वाप्यन्यं भव्यजीवं वा । तेन कारणेनात्र ग्रन्थे पुरुषनियमो नास्ति, कालनियमो नास्तीत्यभिप्रायः ।।२०१।। अथ श्रमणो भवितुमिच्छन्पूर्वं क्षमितव्यं करोति — ‘उवठ्ठिदो होदि सो समणो’ इत्यग्रे षष्ठगाथायां यद्वयाख्यानं तिष्ठति तन्मनसि धृत्वा पूर्वं किं कृत्वा श्रमणो भविष्यतीति व्याख्याति — आपिच्छ आपृच्छय पृष्टवा । कम् ।

have shramaṇ thavā ichchhanār pahelān shun shun kare chhe te upadeshe chheḥ —

anvayārthaḥ — (shrāmaṇyārthī) [बन्धुवर्गम् आपृच्छय] bandhuvarganī vidāy laīne, [गुरुकलत्रपुत्रैः विमोचितः] vaḍīlo, strī ane putrathī mukta karavāmān āvyo thako, [ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याचारम् आसाद्य] gnānāchār, darshanāchār, chāritrāchār, tapāchār ane vīryāchārane aṅgīkār karīne...

ṭīkāḥ — je shramaṇ thavā ichchhe chhe, te pahelān ja bandhuvarganī (sagānsambandhīnī) vidāy le chhe, vaḍīlo, strī ane putrathī potāne chhoḍāve chhe, gnānāchār, darshanāchār, chāritrāchār, tapāchār tathā vīryāchārane aṅgīkār kare chhe. te ā pramāṇeḥ —

ā rīte bandhuvarganī vidāy le chheḥ aho ā puruṣhanā sharīranā bandhuvargamān vartatā ātmāo ! ā puruṣhano ātmā jarā paṇ tamāro nathī em nishchayathī tame jāṇo. tethī

Page 376 of 513
PDF/HTML Page 407 of 544
single page version

आत्मानमेवात्मनोऽनादिबन्धुमुपसर्पति । अहो इदंजनशरीरजनकस्यात्मन्, अहो इदंजनशरीर- जनन्या आत्मन्, अस्य जनस्यात्मा न युवाभ्यां जनितो भवतीति निश्चयेन युवां जानीतं; तत इममात्मानं युवां विमुञ्चतं; अयमात्मा अद्योद्भिन्नज्ञानज्योतिः आत्मानमेवात्मनो- ऽनादिजनकमुपसर्पति । अहो इदंजनशरीररमण्या आत्मन्, अस्य जनस्यात्मानं न त्वं रमय- सीति निश्चयेन त्वं जानीहि; तत इममात्मानं विमुञ्च; अयमात्मा अद्योद्भिन्नज्ञानज्योतिः स्वानुभूतिमेवात्मनोऽनादिरमणीमुपसर्पति । अहो इदंजनशरीरपुत्रस्यात्मन्, अस्य जनस्यात्मनो न त्वं जन्यो भवसीति निश्चयेन त्वं जानीहि; तत इममात्मानं विमुञ्च; अयमात्मा अद्योद्भिन्नज्ञानज्योतिः आत्मानमेवात्मनोऽनादिजन्यमुपसर्पति । एवं गुरुकलत्रपुत्रेभ्य आत्मानं बंधुवग्गं बन्धुवर्गं गोत्रम् । ततः कथंभूतो भवति । विमोचिदो विमोचितस्त्यक्तो भवति । कैः कर्तृभूतैः । गुरुकलत्तपुत्तेहिं पितृमातृकलत्रपुत्रैः । पुनरपि किं कृत्वा श्रमणो भविष्यति । आसिज्ज आसाद्य आश्रित्य । कम् । णाणदंसणचरित्ततववीरियायारं ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याचारमिति । अथ विस्तरः — अहो बन्धुवर्ग- पितृमातृकलत्रपुत्राः, अयं मदीयात्मा सांप्रतमुद्भिन्नपरमविवेकज्योतिस्सन् स्वकीयचिदानन्दैकस्वभावं परमात्मानमेव निश्चयनयेनानादिबन्धुवर्गं पितरं मातरं कलत्रं पुत्रं चाश्रयति, तेन कारणेन मां मुञ्चत यूयमिति क्षमितव्यं करोति । ततश्च किं करोति । परमचैतन्यमात्रनिजात्मतत्त्वसर्वप्रकारोपादेय- रुचिपरिच्छित्तिनिश्चलानुभूतिसमस्तपरद्रव्येच्छानिवृत्तिलक्षणतपश्चरणस्वशक्त्यनवगूहनवीर्याचाररूपं

aho ā puruṣhanā sharīranā ¹janakanā ātmā! aho ā puruṣhanā sharīranī jananīnā ātmā! ā puruṣhano ātmā tamārāthī janit nathī em nishchayathī tame jāṇo. tethī ā ātmāne tame chhoḍo. jene gnānajyoti pragaṭ thaī chhe evo ā ātmā āje ātmārūpī je potāno anādi janak tenī pāse jāy chhe. aho ā puruṣhanā sharīranī ramaṇīnā ātmā! ā puruṣhanā ātmāne tun ramāḍato nathī em nishchayathī tun jāṇ. tethī ā ātmāne tun chhoḍ. jene gnānajyoti pragaṭ thaī chhe evo ā ātmā āje svānubhūtirūpī je potānī anādi ramaṇī tenī pāse jāy chhe. aho ā puruṣhanā sharīranā putranā ātmā! ā puruṣhanā ātmāno tun ²janya nathī em nishchayathī tun jāṇ. tethī ā ātmāne tun chhoḍ. jene gnānajyoti pragaṭ thaī chhe evo ā ātmā āje ātmārūpī je potāno anādi ²janya tenī pāse jāy chhe. — ā rīte vaḍīlo, strī ane putrathī potāne chhoḍāve chhe.

(ahīn em samajavun ke, je koī jīv muni thavā ichchhe chhe, te kuṭumbathī sarva prakāre virakta ja hoy chhe tethī kuṭumbanī sammatithī ja muni thavāno niyam nathī. em kuṭumbanā bharose

1. janak = pitā. 2.janya = janmavāyogya; utpanna thavā yogya; santān.

Page 377 of 513
PDF/HTML Page 408 of 544
single page version

विमोचयति । तथा अहो कालविनयोपधानबहुमानानिह्नवार्थव्यञ्जनतदुभयसम्पन्नत्वलक्षण- ज्ञानाचार, न शुद्धस्यात्मनस्त्वमसीति निश्चयेन जानामि, तथापि त्वां तावदासीदामि यावत्त्वत्प्रसादात् शुद्धमात्मानमुपलभे । अहो निःशङ्कितत्वनिःकाङ्क्षितत्वनिर्विचिकित्सत्वनिर्मूढ- दृष्टित्वोपबृंहणस्थितिकरणवात्सल्यप्रभावनालक्षणदर्शनाचार, न शुद्धस्यात्मनस्त्वमसीति निश्चयेन जानामि, तथापि त्वां तावदासीदामि यावत् त्वत्प्रसादात् शुद्धमात्मानमुपलभे । अहो मोक्षमार्गप्रवृत्तिकारणपञ्चमहाव्रतोपेतकायवाङ्मनोगुप्तीर्याभाषैषणादाननिक्षेपणप्रतिष्ठापनसमिति- लक्षणचारित्राचार, न शुद्धस्यात्मनस्त्वमसीति निश्चयेन जानामि, तथापि त्वां तावदासीदामि यावत्त्वत्प्रसादात् शुद्धमात्मानमुपलभे । अहो अनशनावमौदर्यवृत्तिपरिसंख्यानरसपरित्याग- विविक्तशय्यासनकायक्लेशप्रायश्चित्तविनयवैयावृत्त्यस्वाध्यायध्यानव्युत्सर्गलक्षणतप आचार, न निश्चयपञ्चाचारमाचारादिचरणग्रन्थकथिततत्साधकव्यवहारपञ्चाचारं चाश्रयतीत्यर्थः । अत्र यद्गोत्रादिभिः सह क्षमितव्यव्याख्यानं कृतं तदत्रातिप्रसंगनिषेधार्थम् । तत्र नियमो नास्ति । कथमिति चेत् । पूर्वकाले प्रचुरेण भरतसगररामपाण्डवादयो राजान एव जिनदीक्षां गृह्णन्ति, तत्परिवारमध्ये यदा कोऽपि मिथ्यादृष्टिर्भवति तदा धर्मस्योपसर्गं करोतीति । यदि पुनः कोऽपि मन्यते गोत्रसम्मतं कृत्वा

(have nīche pramāṇe pañchāchārane aṅgīkār kare chheḥ) (jevī rīte bandhuvarganī vidāy līdhī, vaḍīlo, strī ane putrathī potāne chhoḍāvyo,) tevī rīte — aho kāḷ, vinay, upadhān, bahumān, anihnav, artha, vyañjan ane tadubhay -sampanna gnānāchār! shuddha ātmāno tun nathī em nishchayathī hun jāṇun chhun, topaṇ tyān sudhī tane aṅgīkār karun chhun ke jyān sudhīmān tārā prasādathī shuddha ātmāne upalabdha karun. aho niḥshaṅkitatva, niḥkāṅkṣhitatva, nirvichikitsatva, nirmūḍhadraṣhṭitva, upabr̥unhaṇ, sthitikaraṇ, vātsalya ane prabhāvanāsvarūp darshanāchār! shuddha ātmāno tun nathī em nishchayathī hun jāṇun chhun, topaṇ tyān sudhī tane aṅgīkār karun chhun ke jyān sudhīmān tārā prasādathī shuddha ātmāne upalabdha karun. aho mokṣhamārgamān pravr̥uttinā kāraṇabhūt, pañchamahāvrat sahit kāy -vachan -managupti ane īryā -bhāṣhā- eṣhaṇā -ādānanikṣhepaṇ -pratiṣhṭhāpanasamitisvarūp chāritrāchār! shuddha ātmāno tun nathī em nishchayathī hun jāṇun chhun, topaṇ tyān sudhī tane aṅgīkār karun chhun ke jyān sudhīmān tārā prasādathī shuddha ātmāne upalabdha karun. aho anashan, avamaudarya, vr̥uttiparisaṅkhyān, rasaparityāg, pra. 48

Page 378 of 513
PDF/HTML Page 409 of 544
single page version

शुद्धस्यात्मनस्त्वमसीति निश्चयेन जानामि, तथापि त्वां तावदासीदामि यावत् त्वत्प्रसादात् शुद्धमात्मानमुपलभे । अहो समस्तेतराचारप्रवर्तकस्वशक्त्यनिगूहनलक्षणवीर्याचार, न शुद्ध- स्यात्मनस्त्वमसीति निश्चयेन जानामि, तथापि त्वां तावदासीदामि यावत्त्वत्प्रसादात् शुद्धमा- त्मानमुपलभे । एवं ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याचारमासीदति च ।।२०२।। पश्चात्तपश्चरणं करोमि तस्य प्रचुरेण तपश्चरणमेव नास्ति, कथमपि तपश्चरणे गृहीतेऽपि यदि गोत्रादि- ममत्वं करोति तदा तपोधन एव न भवति । तथाचोक्त म् — ‘‘जो सकलणयररज्जं पुव्वं चइऊण कुणइ य ममत्तिं । सो णवरि लिंगधारी संजमसारेण णिस्सारो’’ ।।२०२।। अथ जिनदीक्षार्थी भव्यो जैनाचार्य- माश्रयति — समणं निन्दाप्रशंसादिसमचित्तत्वेन पूर्वसूत्रोदितनिश्चयव्यवहारपञ्चाचारस्याचरणाचारण- प्रवीणत्वात् श्रमणम् । गुणड्ढं चतुरशीतिलक्षगुणाष्टादशसहस्रशीलसहकारिकारणोत्तमनिजशुद्धात्मानुभूति- गुणेनाढयं भृतं परिपूर्णत्वाद्गुणाढयम् । कुलरूववयोविसिट्ठं लोकदुगुंच्छारहितत्वेन जिनदीक्षायोग्यं कुलं

(samyagdraṣhṭi jīv potānā svarūpane jāṇe chhe — anubhave chhe, anya samasta vyavahārabhāvothī potāne bhinna jāṇe chhe. jyārathī tene sva -paranā vivekarūp bhedavignān pragaṭ thayun hatun tyārathī ja te sakal vibhāvabhāvono tyāg karī chūkyo chhe ane tyārathī ja eṇe ṭaṅkotkīrṇa nijabhāv aṅgīkār karyo chhe. tethī tene nathī kāī tyāgavānun rahyun ke nathī kāī grahavānun — aṅgīkār karavānun rahyun. svabhāvadraṣhṭinī apekṣhāe ām hovā chhatān, paryāyamān te pūrvabaddha karmonā udayanā nimitte anek prakāranā vibhāvabhāvorūpe pariṇame chhe. e vibhāvapariṇati nahi chhūṭatī dekhīne te ākuḷavyākuḷ paṇ thato nathī tem ja samasta vibhāvapariṇatine ṭāḷavāno puruṣhārtha karyā vinā paṇ raheto nathī. sakal vibhāvapariṇati rahit svabhāvadraṣhṭinā jorarūp puruṣhārthathī guṇasthānonī paripāṭīnā sāmānya kram anusār tene pahelān ashubh pariṇatinī hāni thāy chhe ane pachhī dhīme dhīme shubh pariṇati paṇ chhūṭatī jāy chhe. ām hovāthī te shubh rāganā udayanī bhūmikāmān gr̥uhavāsano ane kuṭumbano tyāgī thaī vyavahāraratnatrayarūp pañchāchārone aṅgīkār kare chhe. joke gnānabhāvathī te samasta shubhāshubh kriyāono tyāgī chhe topaṇ paryāyamān shubh rāg nahi chhūṭato hovāthī te pūrvokta rīte pañchāchārane grahaṇ kare chhe.) 202.

*itar āchāramān pravartāvanārī svashaktinā agopanasvarūp vīryāchār! shuddha ātmāno tun nathī

*itar = anya; vīryāchār sivāyanā bījā.

Page 379 of 513
PDF/HTML Page 410 of 544
single page version

अथातः कीदृशो भवतीत्युपदिशति — समणं गणिं गुणड्ढं कुलरूववयोविसिट्ठमिट्ठदरं ।

ततो हि श्रामण्यार्थी प्रणतोऽनुगृहीतश्च भवति । तथाहि — आचरिताचारितसमस्त- विरतिप्रवृत्तिसमानात्मरूपश्रामण्यत्वात् श्रमणं, एवंविधश्रामण्याचरणाचारणप्रवीणत्वात् गुणाढयं, भण्यते । अन्तरङ्गशुद्धात्मानुभूतिज्ञापकं निर्ग्रन्थनिर्विकारं रूपमुच्यते । शुद्धात्मसंवित्तिविनाशकारिवृद्ध- बालयौवनोद्रेकजनितबुद्धिवैकल्यरहितं वयश्चेति । तैः कुलरूपवयोभिर्विशिष्टत्वात् कुलरूपवयो- विशिष्टम् । इट्ठदरं इष्टतरं सम्मतम् । कैः । समणेहिं निजपरमात्मतत्त्वभावनासहितसमचित्तश्रमणैर- न्याचार्यैः । गणिं एवंविधगुणविशिष्टं परमात्मभावनासाधकदीक्षादायकमाचार्यम् । तं पि पणदो न केवलं तमाचार्यमाश्रितो भवति, प्रणतोऽपि भवति । केन रूपेण । पडिच्छ मं हे भगवन्, अनन्तज्ञानादि- जिनगुणसंपत्तिकारणभूताया अनादिकालेऽत्यन्तदुर्लभाया भावसहितजिनदीक्षायाः प्रदानेन प्रसादेन मां

‘mujane graho’ kahī, praṇat thaī, anugr̥uhīt thāy gaṇī vaḍe, — vayarūpakulavishiṣhṭa, yogī, guṇāḍhya ne muni -iṣhṭa je.203.

anvayārthaḥ — [श्रमणं] je shramaṇ chhe, [गुणाढयं] guṇāḍhya chhe, [कुलरूपवयोविशिष्टं] kuḷ, rūp tathā vayathī vishiṣhṭa chhe ane [श्रमणैः इष्टतरं] shramaṇone ati iṣhṭa chhe [तम् अपि गणिनं] evā gaṇīne [माम् प्रतीच्छ इति] ‘māro svīkār karo’ em kahīne [प्रणतः] praṇat thāy chhe ( – praṇām kare chhe) [च] ane [अनुगृहीतः] anugr̥uhīt thāy chhe.

ṭīkāḥ — pachhī shrāmaṇyārthī praṇat ane anugr̥uhīt thāy chhe. te ā pramāṇeḥ ācharavāmān ane acharāvavāmān āvatī samasta viratinī pravr̥uttinā ¹samān ātmarūp — evā shrāmaṇyapaṇāne līdhe je ‘shramaṇ’ chhe, evun shrāmaṇya ācharavāmān ane acharāvavāmān pravīṇ hovāne līdhe je ²‘guṇāḍhya’ chhe, sarva laukik janothī niḥshaṅkapaṇe sevavāyogya hovāne līdhe ane kuḷakramāgat (kuḷanā krame ūtarī āvatā) krūratādi doṣhothī rahit hovāne līdhe

1samān = tulya; barobar; sarakhun; maḷatun. [viratinī pravr̥uttine tulya ātmānun rūp arthāt viratinī pravr̥uttine maḷatī – sarakhī – ātmadashā te shrāmaṇya chhe.]

2guṇāḍhya = guṇathī samr̥uddha; guṇathī bharapur.

Page 380 of 513
PDF/HTML Page 411 of 544
single page version

सकललौकिकजननिःशङ्कसेवनीयत्वात् कुलक्रमागतक्रौर्यादिदोषवर्जितत्वाच्च कुलविशिष्टं, अन्त- रङ्गशुद्धरूपानुमापकबहिरङ्गशुद्धरूपत्वात् रूपविशिष्टं, शैशववार्धक्यकृ तबुद्धिविक्लवत्वाभावा- द्यौवनोद्रेक विक्रि याविविक्त बुद्धित्वाच्च वयोविशिष्टं निःशेषितयथोक्तश्रामण्याचरणाचारणविषय- पौरुषेयदोषत्वेन मुमुक्षुभिरभ्युपगततरत्वात् श्रमणैरिष्टतरं च गणिनं शुद्धात्मतत्त्वोपलम्भ- साधकमाचार्यं शुद्धात्मतत्त्वोपलम्भसिद्धया मामनुगृहाणेत्युपसर्पन् प्रणतो भवति । एवमियं ते शुद्धात्मतत्त्वोपलम्भसिद्धिरिति तेन प्रार्थितार्थेन संयुज्यमानोऽनुगृहीतो भवति ।।२०३।।

णाहं होमि परेसिं ण मे परे णत्थि मज्झमिह किंचि ।

इदि णिच्छिदो जिदिंदो जादो जधजादरूवधरो ।।२०४।। प्रतीच्छ स्वीकुरु । चेदि अणुगहिदो न केवलं प्रणतो भवति, तेनाचार्येणानुगृहीतः स्वीकृतश्च भवति । हे भव्य, निस्सारसंसारे दुर्लभबोधिं प्राप्य निजशुद्धात्मभावनारूपया निश्चयचतुर्विधाराधनया मनुष्यजन्म सफलं कुर्वित्यनेन प्रकारेणानुगृहीतो भवतीत्यर्थः ।।२०३।। अथ गुरुणा स्वीकृतः सन् कीदृशो भवतीत्युपदिशति — णाहं होमि परेसिं नाहं भवामि परेषाम् । निजशुद्धात्मनः सकशात्परेषां भिन्नद्रव्याणां

parano na hun, par chhe na muj, mārun nathī kāī paṇ jage, — e rīt nishchit ne jitendriy sāhajikarūpadhar bane.204.

1. viklavatā = asthiratā; vikaḷatā. 2.yauvanodrek = yauvanano udrek; juvānīnī atishayatā.

3. pauruṣhey = manuṣhyane sambhavatā 4.prārthit artha = araj karīne māgelī vastu

Page 381 of 513
PDF/HTML Page 412 of 544
single page version

ततोऽपि श्रामण्यार्थी यथाजातरूपधरो भवति । तथाहि — अहं तावन्न किञ्चिदपि परेषां भवामि, परेऽपि न किञ्चिदपि मम भवन्ति, सर्वद्रव्याणां परैः सह तत्त्वतः समस्तसम्बन्धशून्यत्वात् । तदिह षड्द्रव्यात्मके लोके न मम किञ्चिदप्यात्मनोऽन्यदस्तीति निश्चितमतिः परद्रव्यस्वस्वामिसम्बन्धनिबन्धनानामिन्द्रियनोइन्द्रियाणां जयेन जितेन्द्रियश्च सन् धृतयथानिष्पन्नात्मद्रव्यशुद्धरूपत्वेन यथाजातरूपधरो भवति ।।२०४।। संबन्धी न भवाम्यहम् । ण मे परे न मे संबन्धीनि परद्रव्याणि । णत्थि मज्झमिह किंचि नास्ति ममेह किंचित् । इह जगति निजशुद्धात्मनो भिन्नं किंचिदपि परद्रव्यं मम नास्ति । इदि णिच्छिदो इति निश्चितमतिर्जातः । जिदिंदो जादो इन्द्रियमनोजनितविकल्पजालरहितानन्तज्ञानादिगुणस्वरूपनिजपरमात्म- द्रव्याद्विपरीतेन्द्रियनोइन्द्रियाणां जयेन जितेन्द्रियश्च संजातः सन् जधजादरूवधरो यथाजातरूपधरः, व्यवहारेण नग्नत्वं यथाजातरूपं, निश्चयेन तु स्वात्मरूपं, तदित्थंभूतं यथाजातरूपं धरतीति यथाजात- रूपधरः निर्ग्रन्थो जात इत्यर्थः ।।२०४।। अथ तस्य पूर्वसूत्रोदितयथाजातरूपधरस्य निर्ग्रन्थस्यानादि- कालदुर्लभायाः स्वात्मोपलब्धिलक्षणसिद्धेर्गमकं चिह्नं बाह्याभ्यन्तरलिङ्गद्वयमादिशति — जधजादरूवजादं पूर्वसूत्रोक्त लक्षणयथाजातरूपेण निर्ग्रन्थत्वेन जातमुत्पन्नं यथाजातरूपजातम् । उप्पाडिदकेसमंसुगं

anvayārthaḥ — [अहं] hun [परेषां] parano [न भवामि] nathī, [परे मे न] par mārān nathī, [इह] ā lokamān [मम] mārun [किञ्चित्] kāī paṇ [न अस्ति] nathī — [इति निश्चितः] āvā nishchayavāḷo ane [जितेन्द्रियः] jitendriy vartato thako te [यथाजातरूपधरः] yathājātarūpadhar (sahajarūpadhārī) [जातः] thāy chhe.

ṭīkāḥ — vaḷī tyār pachhī shrāmaṇyārthī ¹yathājātarūpadhar thāy chhe. te ā pramāṇeḥ ‘pratham to hun jarāy parano nathī, par paṇ jarāy mārān nathī, kāraṇ ke sarva dravyo ²tattvataḥ par sāthe samasta sambandh rahit chhe; tethī ā ṣhaṭdravyātmak lokamān ātmāthī anya evun kāī paṇ mārun nathī;’ — ām nishchit mativāḷo (vartato thako) ane paradravyo sāthe sva -svāmisambandh jemano ādhār chhe evī indriyo ane noindriyanā jay vaḍe jitendriy vartato thako te (shrāmaṇyārthī) ātmadravyanun ³yathāniṣhpanna shuddha rūp dhāraṇ karavāthī yathājātarūpadhar thāy chhe. 204.

1. yathājātarūpadhar = (ātmānun) jevun mūḷabhūt chhe tevun ( – sahaj, svābhāvik) rūp dhāraṇ karanār

2. tattvataḥ = kharī rīte; tattvanī draṣhṭie; paramārthe.
3. yathāniṣhpanna = jevun banelun chhe tevun; jevun mūḷabhūt chhe tevun; sahaj; svābhāvik.

Page 382 of 513
PDF/HTML Page 413 of 544
single page version

अथैतस्य यथाजातरूपधरत्वस्यासंसारानभ्यस्तत्वेनात्यन्तमप्रसिद्धस्याभिनवाभ्यास- कौशलोपलभ्यमानायाः सिद्धेर्गमकं बहिरङ्गान्तरङ्गलिङ्गद्वैतमुपदिशति — जधजादरूवजादं उप्पाडिदकेसमंसुगं सुद्धं । रहिदं हिंसादीदो अप्पडिकम्मं हवदि लिंगं ।।२०५।। मुच्छारंभविजुत्तं जुत्तं उवओगजोगसुद्धीहिं । लिंगं ण परावेक्खं अपुणब्भवकारणं जेण्हं ।।२०६।। [जुगलं]

केशश्मश्रुसंस्कारोत्पन्नरागादिदोषवर्जनार्थमुत्पाटितकेशश्मश्रुत्वादुत्पाटितकेशश्मश्रुकम् । सुद्धं निरवद्य- चैतन्यचमत्कारविसद्रशेन सर्वसावद्ययोगेन रहितत्वाच्छुद्धम् । रहिदं हिंसादीदो शुद्धचैतन्यरूपनिश्चय- प्राणहिंसाकारणभूताया रागादिपरिणतिलक्षणनिश्चयहिंसाया अभावात् हिंसादिरहितम् । अप्पडिकम्मं हवदि परमोपेक्षासंयमबलेन देहप्रतिकाररहितत्वादप्रतिकर्म भवति । किम् । लिंगं एवं पञ्चविशेषणविशिष्टं लिङ्गं

have, anādi sansārathī ¹anabhyasta hovāthī je atyant aprasiddha chhe evā ā yathājātarūpapaṇānān bahiraṅg ane antaraṅg be liṅgono — ke jeo ²abhinav abhyāsamān kushaḷatā vaḍe upalabdha thatī siddhinān sūchak chhe temano — upadesh kare chheḥ —

anvayārthaḥ — [यथाजातरूपजातम्] janmasamayanā rūp jevā rūpavāḷun, [उत्पाटित- केशश्मश्रुकं] māthānā ane dāḍhīmūchhanā vāḷano loch karāyelun, [शुद्धं] shuddha (akiñchan), [हिंसादितः रहितम्] hinsādithī rahit ane [अप्रतिकर्म] pratikarma (sharīranī sajāvaṭ) vinānun — [लिंगं भवति] evun (shrāmaṇyanun bahiraṅg) liṅg chhe.

1. anabhyasta = nahi abhyāselun 2. abhinav = taddan navā. [yathājātarūpadharapaṇānā taddan navā
abhyāsamān pravīṇatā vaḍe shuddhātmatattvanī upalabdhirūp siddhi prāpta thāy chhe.]

Page 383 of 513
PDF/HTML Page 414 of 544
single page version

आत्मनो हि तावदात्मना यथोदितक्रमेण यथाजातरूपधरस्य जातस्यायथाजातरूप- धरत्वप्रत्ययानां मोहरागद्वेषादिभावानां भवत्येवाभावः, तदभावात्तु तद्भावभाविनो निवसन- भूषणधारणस्य मूर्धजव्यञ्जनपालनस्य सकिञ्चनत्वस्य सावद्ययोगयुक्तत्वस्य शरीरसंस्कार- करणत्वस्य चाभावाद्यथाजातरूपत्वमुत्पाटितकेशश्मश्रुत्वं शुद्धत्वं हिंसादिरहितत्वमप्रतिकर्मत्वं च भवत्येव, तदेतद्बहिरङ्गं लिङ्गम् । तथात्मनो यथाजातरूपधरत्वापसारितायथाजातरूपधरत्वप्रत्यय- मोहरागद्वेषादिभावानामभावादेव तद्भावभाविनो ममत्वकर्मप्रकमपरिणामस्य शुभाशुभोपरक्तो- द्रव्यलिङ्गं ज्ञातव्यमिति प्रथमगाथा गता ।। मुच्छारंभविमुक्कं परद्रव्यकाङ्क्षारहितनिर्मोहपरमात्मज्योति- र्विलक्षणा बाह्यद्रव्ये ममत्वबुद्धिर्मूर्च्छा भण्यते, मनोवाक्कायव्यापाररहितचिच्चमत्कारप्रतिपक्षभूत आरम्भो व्यापारस्ताभ्यां मूर्च्छारम्भाभ्यां विमुक्तं मूर्च्छारम्भविमुक्त म् । जुत्तं उवओगजोगसुद्धीहिं निर्विकारस्व- संवेदनलक्षण उपयोगः, निर्विकल्पसमाधिर्योगः, तयोरुपयोगयोगयोः शुद्धिरुपयोगयोगशुद्धिस्तया युक्त म् । ण परावेक्खं निर्मलानुभूतिपरिणतेः परस्य परद्रव्यस्यापेक्षया रहितं, न परापेक्षम् । अपुणब्भवकारणं पुनर्भवविनाशकशुद्धात्मपरिणामाविपरीतापुनर्भवस्य मोक्षस्य कारणमपुनर्भवकारणम् । जेण्हं जिनस्य संबन्धीदं जिनेन प्रोक्तं वा जैनम् । एवं पञ्चविशेषणविशिष्टं भवति । किम् । लिंगं भावलिङ्गमिति । इति

[मूर्च्छारम्भवियुक्तम्] mūrchhā (mamatva) ane ārambh rahit, [उपयोगयोगशुद्धिभ्यां युक्तं] upayoganī ane yoganī shuddhithī yukta tathā [न परापेक्षं] paranī apekṣhā vinānun — evun [जैनं] jinadeve kahelun [लिङ्गम्] (shrāmaṇyanun antaraṅg) liṅg chhe [अपुनर्भवकारणम्] ke je mokṣhanun kāraṇ chhe.

ṭīkāḥ — pratham to potāthī yathokta kram vaḍe ¹yathājātarūpadhar thayelā ātmāne ²ayathājātarūpadharapaṇānān kāraṇabhūt moharāgadveṣhādibhāvono abhāv hoy ja chhe; ane temanā abhāvane līdhe, temanā sadbhāvamān hoy chhe evān je (1) vastrābhūṣhaṇanun dhāraṇ, (2) māthānā ane dāḍhīmūchhanā vāḷanun rakṣhaṇ, (3) *sakiñchanapaṇun, (4) sāvadyayogathī yuktapaṇun tathā (5) sharīrasanskāranun karavun, temano (e pāñchano) abhāv hoy chhe; tethī (te ātmāne) (1) janmasamayanā rūp jevun rūp, (2) māthānā ane dāḍhīmūchhanā vāḷanun luñchitapaṇun, (3) shuddhapaṇun, (4) hinsādirahitapaṇun tathā (5) apratikarmapaṇun (sharīranī sajāvaṭano abhāv) hoy ja chhe. māṭe ā bahiraṅg liṅg chhe.

vaḷī ātmāne yathājātarūpadharapaṇāthī dūr karavāmān āvelun je ayathājātarūpadharapaṇun tenā kāraṇabhūt moharāgadveṣhādibhāvono abhāv hovāne līdhe ja, temanā sadbhāvamān hoy

1. yathājātarūpadhar = (ātmānun) sahaj rūp dharanār
2. ayathājātarūpadhar = (ātmānun) asahaj rūp dharanār
*sakiñchan = jenī pāse kāī paṇ (parigrah) hoy evun

Page 384 of 513
PDF/HTML Page 415 of 544
single page version

पयोगतत्पूर्वकतथाविधयोगाशुद्धियुक्तत्वस्य परद्रव्यसापेक्षत्वस्य चाभावान्मूर्च्छारम्भवियुक्तत्व- मुपयोगयोगशुद्धियुक्तत्वमपरापेक्षत्वं च भवत्येव, तदेतदन्तरङ्गं लिङ्गम् ।।२०५।२०६।।

अथैतदुभयलिङ्गमादायैतदेतत्कृत्वा च श्रमणो भवतीति भवतिक्रियायां बन्धुवर्गप्रच्छन- क्रियादिशेषसकलक्रियाणां चैककर्तृकत्वमुद्योतयन्नियता श्रामण्यप्रतिपत्तिर्भवतीत्युपदिशति — आदाय तं पि लिंगं गुरुणा परमेण तं णमंसित्ता ।

द्रव्यलिङ्गभावलिङ्गस्वरूपं ज्ञातव्यम् ।।२०५।२०६।। अथैतलिङ्गद्वैतमादाय पूर्वं भाविनैगमनयेन यदुक्तं पञ्चाचारस्वरूपं तदिदानीं स्वीकृत्य तदाधारेणोपस्थितः स्वस्थो भूत्वा श्रमणो भवतीत्याख्याति — आदाय तं पि लिंगं आदाय गृहीत्वा तत्पूर्वोक्तं लिङ्गद्वयमपि । क थंभूतम् । दत्तमिति क्रि याध्याहारः । के न दत्तम् ।

have (shrāmaṇyārthī) ā banne liṅgane grahīne ane ā ā ( – āṭalun āṭalun) karīne shramaṇ thāy chhe — em ³bhavatikriyāne viṣhe, bandhuvarganī vidāy levārūp kriyāthī māṇḍīne bākīnī badhī kriyāono ek kartā darshāvatān, āṭalāthī (arthāt āṭalun karavāthī) shrāmaṇyanī prāpti thāy chhe em upadeshe chheḥ —

anvayārthaḥ — [परमेण गुरुणा] param guru vaḍe devāmān āvelān [तद् अपि लिंगम्] te banne liṅgane [आदाय] grahīne, [तं नमस्कृत्य] temane namaskār karīne, [सव्रतां क्रियां श्रुत्वा] vrat sahit kriyāne sāmbhaḷīne [उपस्थितः] upasthit (ātmānī samīp sthit) thayo thako [सः] te [श्रमणः भवति] shramaṇ thāy chhe.

1. karmaprakram = kām māthe levun te; kāmamān joḍāvun te; kāmanī vyavasthā.
2. tatpūrvak = uparakta (malin) upayogapūrvak 3.bhavatikriyā = thavārūp kriyā

Page 385 of 513
PDF/HTML Page 416 of 544
single page version

ततोऽपि श्रमणो भवितुमिच्छन् लिङ्गद्वैतमादत्ते, गुरुं नमस्यति, व्रतक्रिये शृणोति, अथोपतिष्ठते; उपस्थितश्च पर्याप्तश्रामण्यसामग्रीकः श्रमणो भवति । तथाहि — तत इदं यथाजातरूपधरत्वस्य गमकं बहिरङ्गमन्तरङ्गमपि लिङ्गं प्रथममेव गुरुणा परमेणार्हद्भट्टारकेण तदात्वे च दीक्षाचार्येण तदादानविधानप्रतिपादकत्वेन व्यवहारतो दीयमानत्वाद्दत्तमादानक्रियया सम्भाव्य तन्मयो भवति । ततो भाव्यभावकभावप्रवृत्तेतरेतरसंवलनप्रत्यस्तमितस्वपरविभागत्वेन दत्तसर्वस्वमूलोत्तरपरमगुरुनमस्क्रियया सम्भाव्य भावस्तववन्दनामयो भवति । ततः सर्वसावद्य- योगप्रत्याख्यानलक्षणैकमहाव्रतश्रवणात्मना श्रुतज्ञानेन समये भवन्तमात्मानं जानन् सामायिक- गुरुणा परमेण दिव्यध्वनिकाले परमागमोपदेशरूपेणार्हद्भट्टारकेण, दीक्षाकाले तु दीक्षागुरुणा । लिङ्गग्रहणानन्तरं तं णमंसित्ता तं गुरुं नमस्कृत्य, सोच्चा तदनन्तरं श्रुत्वा । काम् । किरियं क्रियां बृहत्प्रतिक्रमणाम् । किंविशिष्टम् । सवदं सव्रतां व्रतारोपणसहिताम् । उवट्ठिदो ततश्चोपस्थितः स्वस्थः सन् होदि सो समणो स पूर्वोक्तस्तपोधन इदानीं श्रमणो भवतीति । इतो विस्तरः — पूर्वोक्त लिङ्गद्वय- ग्रहणानन्तरं पूर्वसूत्रोक्तपञ्चाचारमाश्रयति, ततश्चानन्तज्ञानादिगुणस्मरणरूपेण भावनमस्कारेण तथैव तद्गुणप्रतिपादकवचनरूपेण द्रव्यनमस्कारेण च गुरुं नमस्करोति । ततः परं समस्तशुभाशुभपरिणाम- निवृत्तिरूपं स्वस्वरूपे निश्चलावस्थानं परमसामायिकव्रतमारोहति स्वीकरोति । मनोवचनकायैः कृतकारितानुमतैश्च जगत्त्रये कालत्रयेऽपि समस्तशुभाशुभकर्मभ्यो भिन्ना निजशुद्धात्मपरिणतिलक्षणा या तु क्रिया सा निश्चयेन बृहत्प्रतिक्रमणा भण्यते । व्रतारोपणानन्तरं तां च शृणोति । ततो

ṭīkāḥ — vaḷī tyār pachhī shramaṇ thavāno ichchhak banne liṅgane grahe chhe, gurune namaskār kare chhe, vrat tathā kriyāne sāmbhaḷe chhe ane upasthit thāy chhe; upasthit thayo thako shrāmaṇyanī sāmagrī ¹paryāpta thavāne līdhe shramaṇ thāy chhe. te ā pramāṇeḥ

param guru — pratham ja arhantabhaṭṭārak ane te vakhate (dīkṣhākāḷe) dīkṣhāchārya — , ā yathājātarūpadharapaṇānān sūchak bahiraṅg tathā antaraṅg liṅganā grahaṇanī vidhinā pratipādak hovāne līdhe, vyavahārathī te liṅganā denār chhe; e rīte temanā vaḍe devāmān āvelān te liṅgane grahaṇakriyā vaḍe sambhāvīne – sanmānīne (shrāmaṇyārthī) tanmay thāy chhe. pachhī jemaṇe sarvasva dīdhelun chhe evā ²mūḷ ane uttar paramagurune, ³bhāvyabhāvakapaṇāne līdhe pravartelā itaretar milananā kāraṇe svaparano vibhāg jemānthī asta thaī gayo chhe evī namaskārakriyā vaḍe sambhāvīne – sanmānīne ⁴bhāvastutivandanāmay thāy chhe. pachhī sarva sāvadyayoganā pra. 49

1. paryāpta = pūratī; sampūrṇa.
2. mūḷ paramaguru je arhantadev tathā uttar paramaguru je dīkṣhāchārya temanā pratye atyant ārādhyabhāvane līdhe ārādhya evā paramaguru ane ārādhak evā potāno bhed asta thāy chhe.

3. bhāvya ane bhāvakanā artha māṭe 8mā pānānun padaṭippaṇ juo.
4. bhāvastutivandanāmay = bhāvastutimay ane bhāvavandanāmay

Page 386 of 513
PDF/HTML Page 417 of 544
single page version

मधिरोहति । ततः प्रतिक्रमणालोचनप्रत्याख्यानलक्षणक्रियाश्रवणात्मना श्रुतज्ञानेन त्रैकालिक- कर्मभ्यो विविच्यमानमात्मानं जानन्नतीतप्रत्युत्पन्नानुपस्थितकायवाङ्मनःकर्मविविक्त त्वमधि- रोहति । ततः समस्तावद्यकर्मायतनं कायमुत्सृज्य यथाजातरूपं स्वरूपमेकमेकाग्रेणालम्ब्य व्यव- तिष्ठमान उपस्थितो भवति । उपस्थितस्तु सर्वत्र समदृष्टित्वात् साक्षाच्छ्रमणो भवति ।।२०७।। अथाविच्छिन्नसामायिकाधिरूढोऽपि श्रमणः कदाचिच्छेदोपस्थापनमर्हतीत्युपदिशति — वदसमिदिंदियरोधो लोचावस्सयमचेलमण्हाणं । खिदिसयणमदंतवणं ठिदिभोयणमेगभत्तं च ।।२०८।। एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता ।

तेसु पमत्तो समणो छेदोवट्ठावगो होदि ।।२०९।। [जुम्मं] निर्विकल्पसमाधिबलेन कायमुत्सृज्योपस्थितो भवति । ततश्चैवं परिपूर्णश्रमणसामग्यां सत्यां परिपूर्ण- श्रमणो भवतीत्यर्थः ।।२०७।। एवं दीक्षाभिमुखपुरुषस्य दीक्षाविधानकथनमुख्यत्वेन प्रथमस्थले

avichchhinna sāmāyikamān ārūḍh thayo hovā chhatān shramaṇ kadāchit chhedopasthānapanane yogya chhe em have upadeshe chheḥ —

1. samayamān (ātmadravyamān, nijadravyasvabhāvamān) pariṇamavun te sāmāyik chhe.
2. atīt -vartamān -anāgat kāy -vachan -manasambandhī karmothī bhinna nijashuddhātmapariṇati te pratikramaṇ- ālochanā -pratyākhyānasvarūp kriyā chhe.

3. āyatan = sthān; raheṭhāṇ. 4. kāyano utsarga karīne = kāyāne chhoḍīne arthāt tenī upekṣhā karīne

Page 387 of 513
PDF/HTML Page 418 of 544
single page version

सर्वसावद्ययोगप्रत्याख्यानलक्षणैकमहाव्रतव्यक्तिवशेन हिंसानृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रहविरत्या- त्मकं पञ्चतयं व्रतं, तत्परिकरश्च पञ्चतयी समितिः पञ्चतय इन्द्रियरोधो लोचः षट्तयमा- वश्यकमचेलक्यमस्नानं क्षितिशयनमदन्तधावनं स्थितिभोजनमेकभक्तश्चैवं एते निर्विकल्प- गाथासप्तकं गतम् । अथ निर्विकल्पसामायिकसंयमे यदा च्युतो भवति तदा सविकल्पं छेदोपस्थापन- चारित्रमारोहतीति प्रतिपादयति — वदसमिदिंदियरोधो व्रतानि च समितयश्चेन्द्रियरोधश्च व्रतसमितीन्द्रय- रोधः । लोचावस्सयं लोचश्चावश्यकानि च लोचावश्यकं, ‘‘समाहारस्यैकवचनम्’’ । अचेलमण्हाणं खिदिसयणमदंतवणं ठिदिभोयणमेगभत्तं च अचेलकास्नानक्षितिशयनादन्तधावनस्थितिभोजनैकभक्तानि । एदे खलु मूलगुणा समणाणं जिणवरेहिं पण्णत्ता एते खलु स्फु टं अष्टाविंशतिमूलगुणाः श्रमणानां जिनवरैः प्रज्ञप्ताः । तेसु पमत्तो समणो छेदोवट्ठावगो होदि तेषु मूलगुणेषु यदा प्रमत्तः च्युतो भवति । सः कः । श्रमणस्तपोधनस्तदाकाले छेदोपस्थापको भवति । छेदे व्रतखण्डने सति पुनरप्युपस्थापकश्छेदोपस्थापक इति । तथाहि — निश्चयेन मूलमात्मा, तस्य केवलज्ञानाद्यनन्तगुणा मूलगुणास्ते च निर्विकल्पसमाधिरूपेण

anvayārthaḥ — [व्रतसमितीन्द्रियरोधः] vrat, samiti, indriyarodh, [लोचावश्यकम्] loch, āvashyak, [अचेलम्] achelapaṇun [अस्नानं] asnān, [क्षितिशयनम्] kṣhitishayan, [अदन्तधावनं] adantadhāvan, [स्थितिभोजनम्] ūbhān ūbhān bhojan [च] ane [एकभक्तं] ek vakhat āhār — [एते] ā [खलु] kharekhar [श्रमणानां मूलगुणाः] shramaṇonā mūḷaguṇo [जिनवरैः प्रज्ञप्ताः] jinavaroe kahyā chhe; [तेषु] temān [प्रमत्तः] pramatta thayo thako [श्रमणः] shramaṇ [छेदोपस्थापकः भवति] chhedopasthāpak thāy chhe.

ṭīkāḥ — sarva sāvadyayoganā pratyākhyānasvarūp ek mahāvratanī vyaktio (visheṣho, pragaṭatāo) hovāne līdhe, hinsā, asatya, chorī, abrahma ane parigrahanī viratisvarūp pāñch prakāranān vrat tathā tenā ¹parikarabhūt pāñch prakāranī samiti, pāñch prakārano indriyarodh, loch, chha prakāranān āvashyak, ²achelakapaṇun, asnān, ³kṣhitishayan, ⁴adantadhāvan, ūbhān

1. parikar = anusaranāro samudāy; anucharasamūh. [samiti, indriyarodh vagere guṇo pāñch vratonī pāchhaḷ pāchhaḷ hoy ja chhe tethī samiti vagere guṇo pāñch vratono parikar arthāt anucharasamūh chhe.]

2. achelakapaṇun = vastrarahitapaṇun; digambarapaṇun.
3. kṣhitishayan = bhūmishayan, pr̥ithvī par sūvun.
4. adantadhāvan = dānt sāph na karavā te; dātaṇ na karavun te.

Page 388 of 513
PDF/HTML Page 419 of 544
single page version

सामायिकसंयमविकल्पत्वात् श्रमणानां मूलगुणा एव । तेषु यदा निर्विकल्पसामायिक- संयमाधिरूढत्वेनानभ्यस्तविकल्पत्वात्प्रमाद्यति तदा केवलकल्याणमात्रार्थिनः कुण्डलवलयाङ्गुली- यादिपरिग्रहः किल श्रेयान्, न पुनः सर्वथा कल्याणलाभ एवेति सम्प्रधार्य विकल्पेनात्मान- मुपस्थापयन् छेदोपस्थापको भवति ।।२०८ । २०९।।

अथास्य प्रव्रज्यादायक इव छेदोपस्थापकः परोऽप्यस्तीत्याचार्यविकल्पप्रज्ञापन- द्वारेणोपदिशति —

परमसामायिकाभिधानेन निश्चयैकव्रतेन मोक्षबीजभूतेन मोक्षे जाते सति सर्वे प्रकटा भवन्ति । तेन कारणेन तदेव सामायिकं मूलगुणव्यक्तिकारणत्वात् निश्चयमूलगुणो भवति । यदा पुनर्निर्विकल्पसमाधौ समर्थो न भवत्ययं जीवस्तदा यथा कोऽपि सुवर्णार्थी पुरुषः सुवर्णमलभमानस्तपर्यायानपि कुण्डलादीन् गृह्णाति, न च सर्वथा त्यागं करोति; तथायं जीवोऽपि निश्चयमूलगुणाभिधानपरमसमाध्यभावे छेदोपस्थानं चारित्रं गृह्णाति । छेदे सत्युपस्थापनं छेदोपस्थापनम् । अथवा छेदेन व्रतभेदेनोपस्थापनं छेदोपस्थापनम् । तच्च संक्षेपेण पञ्चमहाव्रतरूपं भवति । तेषां व्रतानां च रक्षणार्थं पश्चसमित्यादिभेदेन पुनरष्टाविंशतिमूलगुणभेदा भवन्ति । तेषां च मूलगुणानां रक्षणार्थं द्वाविंशतिपरीषहजयद्वादशविध- तपश्चरणभेदेन चतुस्त्रिंशदुत्तरगुणा भवन्ति । तेषां च रक्षणार्थं देवमनुष्यतिर्यगचेतनकृतचतुर्विधोपसर्ग- जयद्वादशानुप्रेक्षाभावनादयश्चेत्यभिप्रायः ।।२०८।२०९।। एवं मूलोत्तरगुणकथनरूपेण द्वितीयस्थले

have āne (shramaṇane) pravrajyādāyakanī māphak chhedopasthāpak par paṇ hoy chhe em, āchāryanā bhedo jaṇāvavā dvārā, upadeshe chheḥ —

Page 389 of 513
PDF/HTML Page 420 of 544
single page version

यतो लिङ्गग्रहणकाले निर्विकल्पसामायिकसंयमप्रतिपादकत्वेन यः किलाचार्यः प्रव्रज्यादायकः स गुरुः, यः पुनरनन्तरं सविकल्पच्छेदोपस्थापनसंयमप्रतिपादकत्वेन छेदं प्रत्युपस्थापकः स निर्यापकः, योऽपि छिन्नसंयमप्रतिसन्धानविधानप्रतिपादकत्वेन छेदे सत्युपस्थापकः सोऽपि निर्यापक एव । ततश्छेदोपस्थापकः परोऽप्यस्ति ।।२१०।। सूत्रद्वयं गतम् । अथास्य तपोधनस्य प्रव्रज्यादायक इवान्योऽपि निर्यापकसंज्ञो गुरुरस्ति इति गुरुव्यवस्थां निरूपयति — लिंगग्गहणे तेसिं लिङ्गग्रहणे तेषां तपोधनानां गुरु त्ति होदि गुरुर्भवतीति । स कः । पव्वज्जदायगो निर्विकल्पसमाधिरूपपरमसामायिकप्रतिपादको योऽसौ प्रव्रज्यादायकः स एव दीक्षागुरुः, छेदेसु अ वट्टगा छेदयोश्च वर्तकाः ये सेसा णिज्जावगा समणा ते शेषाः श्रमणा निर्यापका भवन्ति शिक्षागुरवश्च भवन्तीति । अयमत्रार्थः — निर्विकल्पसमाधिरूपसामायिकस्यैकदेशेन च्युतिरेकदेशच्छेदः,

anvayārthaḥ — [लिंगग्रहणे] liṅgagrahaṇ vakhate [प्रव्रज्यादायकः भवति] je pravrajyādāyak (dīkṣhā denār) chhe te [तेषां गुरुः इति] temanā guru chhe ane [छेदयोः उपस्थापकाः] je ¹chhedadvaye upasthāpak chhe [eṭale ke (1) je bhedomān sthāpit kare chhe tem ja (2) je sanyamamān chhed thatān pharī sthāpit kare chhe] [शेषाः श्रमणाः] te sheṣh shramaṇo [निर्यापकाः] ²niryāpak chhe.

ṭīkāḥ — je āchārya liṅgagrahaṇakāḷe nirvikalpa sāmāyikasanyamanā pratipādak hovāthī pravrajyādāyak chhe, te guru chhe; ane tyār pachhī turat je (āchārya) savikalpa chhedopasthāpanasanyamanā pratipādak hovāthī ‘chhed pratye upasthāpak ( – bhedamān sthāpanār)’ chhe, te niryāpak chhe; tem ja je (āchārya) ³chhinna sanyamanā ⁴pratisandhānanī vidhinā pratipādak hovāthī ‘chhed thatān upasthāpak ( – sanyamamān chhed thatān pharī temān sthāpit karanār)’ chhe, te paṇ niryāpak ja chhe. tethī ⁵chhedopasthāpak par paṇ hoy chhe. 210.

1. chhedadvay = be prakāranā chhed. [ahīn, (1) sanyamamān je 28 mūḷaguṇarūp bhed paḍe tene paṇ chhed kahel chhe ane (2) khaṇḍanane athavā doṣhane paṇ chhed kahel chhe.]

2. niryāpak = nirvāh karanār; sadupadeshathī draḍh karanār; shikṣhāguru; shrutaguru.
3. chhinna = chhed pāmelo; khaṇḍit; tūṭelo; doṣhaprāpta.
4. pratisandhān = pharīne sāndhavun te; sandhān; sandhāṇ; joḍī devun te; doṣh ṭāḷīne sarakhun (doṣh vinānun) karī devun te.

5. chhedopasthāpakanā be artha chheḥ (1) je ‘chhed (bhed) pratye upasthāpak’ chhe arthāt je 28 mūḷaguṇarūp bhedo samajāvī temān sthāpit kare chhe te chhedopasthāpak chhe; tem ja (2) je ‘chhed thatān upasthāpak’
chhe eṭale ke sanyam chhinna (khaṇḍit) thatān pharī temān sthāpit kare chhe te paṇ chhedopasthāpak chhe.