છે તોપણ *બે પ્રદેશો વગેરેના ઉદ્ભવના હેતુભૂત તથાવિધ (તે પ્રકારના) સ્નિગ્ધ -રૂક્ષગુણરૂપે
પરિણમવાની શક્તિરૂપ સ્વભાવને લીધે તેને પ્રદેશોનો ઉદ્ભવ છે; તેથી પર્યાયે અનેક-
પ્રદેશીપણાનો પણ સંભવ હોવાથી પુદ્ગલને દ્વિપ્રદેશીપણાથી માંડીને સંખ્યાત, અસંખ્યાત
અને અનંતપ્રદેશીપણું પણ ન્યાયયુક્ત છે. ૧૩૭.
હવે ‘કાળાણુ અપ્રદેશી જ છે’ એવો નિયમ કરે છે (અર્થાત્ દર્શાવે છે)ઃ —
છે કાળ તો અપ્રદેશ; એકપ્રદેશ પરમાણુ યદા
આકાશદ્રવ્ય તણો પ્રદેશ અતિક્રમે, વર્તે તદા.૧૩૮.
અન્વયાર્થઃ — [समयः तु] કાળ તો [अप्रदेशः] અપ્રદેશી છે. [प्रदेशमात्रस्य
द्रव्यजातस्य] પ્રદેશમાત્ર પુદ્ગલ -પરમાણુ [आकाशद्रव्यस्य प्रदेशं ] આકાશ દ્રવ્યના પ્રદેશને
[व्यतिपततः] મંદ ગતિથી ઓળંગતો હોય ત્યારે [सः वर्तते] તે વર્તે છે અર્થાત્ નિમિત્તભૂતપણે
પરિણમે છે.
द्विप्रदेशाद्युद्भवहेतुभूततथाविधस्निग्धरूक्षगुणपरिणामशक्तिस्वभावात्प्रदेशोद्भवत्वमस्ति । ततः
पर्यायेणानेकप्रदेशत्वस्यापि संभवात् द्वयादिसंख्येयासंख्येयानन्तप्रदेशत्वमपि न्याय्यं
पुद्गलस्य ।।१३७।।
अथ कालाणोरप्रदेशत्वमेवेति नियमयति —
समओ दु अप्पदेसो पदेसमेत्तस्स दव्वजादस्स ।
वदिवददो सो वट्टदि पदेसमागासदव्वस्स ।।१३८।।
समयस्त्वप्रदेशः प्रदेशमात्रस्य द्रव्यजातस्य ।
व्यतिपततः स वर्तते प्रदेशमाकाशद्रव्यस्य ।।१३८।।
अप्पदेसो अप्रदेशो द्वितीयादिप्रदेशरहितो भवति । स च किं करोति । सो वट्टदि स पूर्वोक्तकालाणुः
परमाणोर्गतिपरिणतेः सहकारित्वेन वर्तते । कस्य संबन्धी योऽसौ परमाणुः । पदेसमेत्तस्स दव्वजादस्स
प्रदेशमात्रपुद्गलजातिरूपपरमाणुद्रव्यस्य । किं कुर्वतः । वदिवददो व्यतिपततो मन्दगत्या गच्छतः । कं
प्रति । पदेसं कालाणुव्याप्तमेकप्रदेशम् । कस्य संबन्धिनम् । आगासदव्वस्स आकाशद्रव्यस्येति । तथाहि –
कालाणुरप्रदेशो भवति । कस्मात् । द्रव्येणैकप्रदेशत्वात् । अथवा यथा स्नेहगुणेन पुद्गलानां
*દ્વિપ્રદેશી વગેરે સ્કંધોની ઉત્પત્તિના કારણભૂત જે સ્નિગ્ધ -રૂક્ષ ગુણો તે -રૂપે પરિણમવાની શક્તિ
પુદ્ગલનો સ્વભાવ છે.
૨૭૨પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-