૩૪૮પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
शाद्वलशिलीन्ध्रशक्रगोपादिभावैः परिणमन्ते, तथा यदायमात्मा रागद्वेषवशीकृतः शुभाशुभ-
भावेन परिणमति तदा अन्ये योगद्वारेण प्रविशन्तः कर्मपुद्गलाः स्वयमेव समुपात्तवैचित्र्यै-
र्ज्ञानावरणादिभावैः परिणमन्ते । अतः स्वभावकृतं कर्मणां वैचित्र्यं, न पुनरात्मकृतम् ।।१८७।।
भावेन परिणमति तदा अन्ये योगद्वारेण प्रविशन्तः कर्मपुद्गलाः स्वयमेव समुपात्तवैचित्र्यै-
र्ज्ञानावरणादिभावैः परिणमन्ते । अतः स्वभावकृतं कर्मणां वैचित्र्यं, न पुनरात्मकृतम् ।।१८७।।
अथैक एव आत्मा बन्ध इति विभावयति —
सपदेसो सो अप्पा कसायिदो मोहरागदोसेहिं ।
कम्मरएहिं सिलिट्ठो बंधो त्ति परूविदो समये ।।१८८।।
सप्रदेशः स आत्मा कषायितो मोहरागद्वेषैः ।
कर्मरजोभिः श्लिष्टो बन्ध इति प्ररूपितः समये ।।१८८।।
रागद्वेषयुक्तः परिणत इत्यर्थः । तं पविसदि कम्मरयं तदा काले तत्प्रसिद्धं कर्मरजः प्रविशति । कैः कृत्वा ।
णाणावरणादिभावेहिं भूमेर्मेघजलसंयोगे सति यथाऽन्ये पुद्गलाः स्वयमेव हरितपल्लवादिभावैः परिणमन्ति
तथा स्वयमेव नानाभेदपरिणतैर्मूलोत्तरप्रकृतिरूपज्ञानावरणादिभावैः पर्यायैरिति । ततो ज्ञायते यथा
ज्ञानावरणादिकर्मणामुत्पत्तिः स्वयंकृता तथा मूलोत्तरप्रकृतिरूपवैचित्र्यमपि, न च जीवकृतमिति ।।१८७।।
પરિણમે છે ત્યારે અન્ય પુદ્ગલો સ્વયમેવ વૈચિત્ર્યને પામેલા ૧શાદ્વલ -૨શિલીંધ્ર-
૩ઇંદ્રગોપાદિભાવે પરિણમે છે, તેમ જ્યારે આ આત્મા રાગદ્વેષને વશીભૂત થયો થકો શુભા-
શુભભાવે પરિણમે છે, ત્યારે બીજાં, યોગદ્વાર વડે પ્રવેશતાં કર્મપુદ્ગલો સ્વયમેવ વૈચિત્ર્યને
પામેલા જ્ઞાનાવરણાદિભાવે પરિણમે છે.
પામેલા જ્ઞાનાવરણાદિભાવે પરિણમે છે.
આથી (એમ નક્કી થયું કે) કર્મોનું વૈચિત્ર્ય ૪સ્વભાવકૃત છે, પરંતુ આત્મકૃત નથી. ૧૮૭.
હવે એકલો જ આત્મા બંધ છે એમ સમજાવે છેઃ —
સપ્રદેશ જીવ સમયે કષાયિત મોહરાગાદિ વડે,
સંબંધ પામી કર્મરજનો, બંધરૂપ કથાય છે.૧૮૮.
અન્વયાર્થઃ — [सप्रदेशः] સપ્રદેશ એવો [सः आत्मा] તે આત્મા [समये] સમયે [मोहरागद्वेषैः] મોહ -રાગ -દ્વેષ વડે [कषायितः] કષાયિત થવાથી [कर्मरजोभिः श्लिष्टः] કર્મરજ વડે શ્લિષ્ટ થયો થકો (અર્થાત્ જેને કર્મરજ વળગી છે એવો થયો થકો) [बन्धः इति प्ररूपितः] ‘બંધ’ કહેવામાં આવ્યો છે. ૧. શાદ્વલ = લીલું મેદાન ૨. શિલીંધ્ર = ટોપ; બિલાડીનો ટોપ. ૩. ઇંદ્રગોપ = ચોમાસામાં થતું એક જીવડું ૪. સ્વભાવકૃત = કર્મોના પોતાના સ્વભાવથી કરાયેલું