फासो रसो य गंधो वण्णो सद्दो य पोग्गला होंति ।
इन्द्रियाणां हि स्पर्शरसगन्धवर्णप्रधानाः शब्दश्च ग्रहणयोग्याः पुद्गलाः । अथेन्द्रियैर्युग-
कतंभूतम् । इन्द्रियग्रहणयोग्यइन्द्रियग्रहणयोग्यम् । जाणदि वा तं ण जाणादि स्वावरणक्षयोपशमयोग्यं किमपि स्थूलं
जानाति, विशेषक्षयोपशमाभावात् सूक्ष्मं न जानातीति । अयमत्र भावार्थः — इन्द्रियज्ञानं यद्यपि
व्यवहारेण प्रत्यक्षं भण्यते, तथापि निश्चयेन केवलज्ञानापेक्षया परोक्षमेव । परोक्षं तु यावतांशेन सूक्ष्मार्थं
न जानाति तावतांशेन चित्तखेदकारणं भवति । खेदश्च दुःखं, ततो दुःखजनकत्वादिन्द्रियज्ञानं
हेयमिति ।।५५।। अथ चक्षुरादीन्द्रियज्ञानं रूपादिस्वविषयमपि युगपन्न जानाति तेन कारणेन हेयमिति
इंद्रिय, प्रकाश आदि बाह्य सामग्रीने शोधवारूप व्यग्रताने ( – अस्थिरताने) लीधे अतिशय चंचळ – क्षुब्ध छे, अल्प शक्तिवाळुं होवाथी खेदखिन्न छे, पर पदार्थोने परिणमाववानो अभिप्राय करतुं होवा छतां पगले पगले ठगाय छे (कारण के पर पदार्थो आत्माने आधीन परिणमता नथी); तेथी परमार्थे तो ते ज्ञान ‘अज्ञान’ नामने ज योग्य छे. माटे ते हेय छे. ५५.
हवे, इन्द्रियो मात्र पोताना विषयोमां पण युगपद् नहि प्रवर्तती होवाथी इन्द्रियज्ञान हेय ज छे एम नक्की करे छेः —
अन्वयार्थः — [स्पर्शः] स्पर्श, [रसः च] रस, [गन्धः] गंध, [वर्णः] वर्ण [शब्दः च] अने शब्द — [ पुद्गलाः ] के जेओ पुद्गल छे तेओ — [अक्षाणां भवन्ति] इन्द्रियोना विषयो छे. [ तानि अक्षाणि ] (परंतु) ते इन्द्रियो [ तान् ] तेमने (पण) [ युगपद् ] युगपद् [ न एव गृह्णन्ति ] ग्रहती ( – जाणती) नथी.
टीकाः — *मुख्य एवां स्पर्श -रस -गंध -वर्ण तथा शब्द — के जेओ पुद्गल छे
* स्पर्श, रस, गंध अने वर्ण — ए पुद्गलना मुख्य गुणो छे. प्र. १३