यथा हि केषांचिन्नक्तंचराणां चक्षुषः स्वयमेव तिमिरविकरणशक्तियोगित्वान्न तदपाकरणप्रवणेन प्रदीपप्रकाशादिना कार्यं, एवमस्यात्मनः संसारे मुक्तौ वा स्वयमेव सुखतया परिणममानस्य सुखसाधनधिया अबुधैर्मुधाध्यास्यमाना अपि विषयाः किं हि नाम कुर्युः ।।६७।। वा योऽसौ दिव्यो देवदेहः सोऽप्युपचारं विहाय सुखं न करोति । विसयवसेण दु सोक्खं दुक्खं वा हवदि सयमादा किंतु निश्चयेन निर्विषयामूर्तस्वाभाविकसदानन्दैकसुखस्वभावोऽपि व्यवहारेणानादि- कर्मबन्धवशाद्विषयाधीनत्वेन परिणम्य सांसारिकसुखं दुःखं वा स्वयमात्मैव भवति, न च देह इत्यभिप्रायः ।।६६।। एवं मुक्तात्मनां देहाभावेऽपि सुखमस्तीति परिज्ञानार्थं संसारिणामपि देहः सुखकारणं न भवतीतिकथनरूपेण गाथाद्वयं गतम् । अथात्मनः स्वयमेव सुखस्वभावत्वान्निश्चयेन यथा देहः सुखकारणं न भवति तथा विषया अपीति प्रतिपादयति — जइ यदि दिट्ठी नक्तंचरजनस्य दृष्टिः तिमिरहरा अन्धकारहरा भवति जणस्स जनस्य दीवेण णत्थि कायव्वं दीपेन नास्ति कर्तव्यं । तस्य प्रदीपादीनां यथा प्रयोजनं नास्ति तह सोक्खं सयमादा विसया किं तत्थ कुव्वंति तथा
अन्वयार्थः — [यदि] जो [जनस्य दृष्टिः] प्राणीनी द्रष्टि [तिमिरहरा] तिमिरनाशक होय तो [दीपेन नास्ति कर्तव्यं] दीवाथी कांई प्रयोजन नथी अर्थात् दीवो कांई करतो नथी, [तथा] तेम ज्यां [आत्मा] आत्मा [स्वयं] स्वयं [सौख्यं] सुखरूप परिणमे छे [तत्र] त्यां [विषयाः] विषयो [किं कुर्वन्ति] शुं करे छे?
टीकाः — जेम कोई *निशाचरोनां नेत्रो स्वयमेव अंधकारने नष्ट करवानी शक्तिवाळां होवाथी, अंधकारने दूर करवाना स्वभाववाळा दीपक -प्रकाशादिकथी कांई प्रयोजन नथी (अर्थात् दीवा वगेरेनो प्रकाश कांई करतो नथी), तेम — जोके अज्ञानीओ ‘विषयो सुखनां साधन छे’ एवी बुद्धि वडे विषयोनो फोगट अध्यास ( – आश्रय) करे छे तोपण — संसारमां के मुक्तिमां स्वयमेव सुखपणे परिणमता आ आत्माने विषयो शुं करे छे?
भावार्थः — संसारमां के मोक्षमां आत्मा पोतानी मेळे ज सुखरूप परिणमे छे; तेमां विषयो अकिंचित्कर छे अर्थात् कांई करता नथी. अज्ञानीओ विषयोने सुखनां कारण मानीने नकामा तेमने अवलंबे छे! ६७.
११६प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
*निशाचरो = रात्रे फरनारा — घुवड, सर्प, भूत वगेरे.