द्रव्यं हि स्वभावे नित्यमवतिष्ठमानत्वात्सदिति प्राक् प्रतिपादितम् । स्वभावस्तु द्रव्यस्य परिणामोऽभिहितः । य एव द्रव्यस्य स्वभावभूतः परिणामः, स एव सदविशिष्टो गुण इतीह साध्यते । यदेव हि द्रव्यस्वरूपवृत्तिभूतमस्तित्वं द्रव्यप्रधाननिर्देशात्सदिति संशब्द्यते तदविशिष्टगुणभूत एव द्रव्यस्य स्वभावभूतः परिणामः, द्रव्यवृत्तेर्हि त्रिकोटिसमय- भिन्नस्य सुवर्णस्याभावस्तथैव सुवर्णप्रदेशेभ्यो भिन्नस्य सुवर्णत्वगुणस्याप्यभावः, तथा सत्तागुण- प्रदेशेभ्यो भिन्नस्य मुक्तजीवद्रव्यस्याभावस्तथैव मुक्तजीवद्रव्यप्रदेशेभ्यो भिन्नस्य सत्तागुणस्याप्यभावः इत्युभयशून्यत्वं प्राप्नोति । यथेदं मुक्तजीवद्रव्ये संज्ञादिभेदभिन्नस्यातद्भावस्तस्य सत्तागुणेन सह प्रदेशाभेदव्याख्यानं कृतं तथा सर्वद्रव्येषु यथासंभवं ज्ञातव्यमित्यर्थः ।।१०८।। एवं द्रव्यस्यास्तित्व- कथनरूपेण प्रथमगाथा, पृथक्त्वलक्षणातद्भावाभिधानान्यत्वलक्षणयोः कथनेन द्वितीया, संज्ञालक्षण- प्रयोजनादिभेदरूपस्यातद्भावस्य विवरणरूपेण तृतीया, तस्यैव दृढीकरणार्थं च चतुर्थीति द्रव्यगुण- योरभेदविषये युक्तिकथनमुख्यतया गाथाचतुष्टयेन पञ्चमस्थलं गतम् । अथ सत्ता गुणो भवति, द्रव्यं
अन्वयार्थः — [यः खलु] जे, [द्रव्यस्वभावः परिणामः] द्रव्यना स्वभावभूत (उत्पाद- व्ययध्रौव्यात्मक) परिणाम छे [सः] ते (परिणाम) [सदविशिष्टः गुणः] ‘सत्’थी अविशिष्ट (-सत्ताथी कोई जुदो नहि एवो) गुण छे. ‘[स्वभावे अवस्थितं] स्वभावमां अवस्थित (होवाथी) [द्रव्यं] द्रव्य [सत्] सत् छे’ — [इति जिनोपदेशः] एवो जे (९९मी गाथामां कहेलो) जिनोपदेश [अयम्] ते ज आ छे (अर्थात् ९९मी गाथाना कथनमांथी आ गाथामां कहेलो भाव सहेजे नीकळे छे).
टीकाः — द्रव्य स्वभावमां नित्य अवस्थित होवाथी सत् छे — एम पूर्वे (९९मी गाथामां) प्रतिपादित करवामां आव्युं छे; अने (त्यां) द्रव्यनो स्वभाव परिणाम कहेवामां आव्यो छे. अहीं एम सिद्ध करवामां आवे छे के — जे द्रव्यना स्वभावभूत परिणाम छे, ते ज ‘सत्’थी अविशिष्ट ( – अस्तित्वथी अभिन्न एवो, अस्तित्वथी कोई बीजो नहि एवो) गुण छे.
द्रव्यना स्वरूपनी वृत्तिभूत एवुं जे अस्तित्व द्रव्यप्रधान कथन द्वारा ‘सत्’ शब्दथी कहेवामां आवे छे, तेनाथी अविशिष्ट ( – ते अस्तित्वथी अनन्य) गुणभूत ज द्रव्यस्वभावभूत परिणाम छे; कारण के द्रव्यनी १वृत्ति त्रण प्रकारना समयने स्पर्शती १. वृत्ति = वर्तवुं ते; हयात रहेवुं ते; टकवुं ते.