कहानजैनशास्त्रमाळा ]
ज्ञेयतत्त्व-प्रज्ञापन
२२१
यदि नोज्झति कथमन्यो नाम स्यात्, येन प्रकटितत्रिकोटिसत्ताकः स एव न
स्यात् ।।११२।।
अथासदुत्पादमन्यत्वेन निश्चिनोति —
मणुवो ण होदि देवो देवो वा माणुसो व सिद्धो वा ।
एवं अहोज्जमाणो अणण्णभावं कधं लहदि ।।११३।।
मनुजो न भवति देवो देवो वा मनुषो वा सिद्धो वा ।
एवमभवन्ननन्यभावं कथं लभते ।।११३।।
अन्यो भिन्नः कथं भवति । किंतु द्रव्यान्वयशक्तिरूपेण सद्भावनिबद्धोत्पादः स एवेति द्रव्यादभिन्न इति
भावार्थः ।।११२।। अथ द्रव्यस्यासदुत्पादं पूर्वपर्यायादन्यत्वेन निश्चिनोति — मणुवो ण हवदि देवो
आकुलत्वोत्पादकमनुजदेवादिविभावपर्यायविलक्षणमनाकुलत्वरूपस्वभावपरिणतिलक्षणं परमात्मद्रव्यं
यद्यपि निश्चयेन मनुष्यपर्याये देवपर्याये च समानं तथापि मनुजो देवो न भवति । कस्मात् ।
यद्यपि निश्चयेन मनुष्यपर्याये देवपर्याये च समानं तथापि मनुजो देवो न भवति । कस्मात् ।
छोडतो तो ते अन्य कई रीते होय के जेथी त्रिकोटि सत्ता( – त्रण प्रकारनी सत्ता,) जेने
प्रगट छे एवो ते (जीव), ते ज न होय? (अर्थात् उत्पाद -व्यय -ध्रौव्यात्मक जीव,
मनुष्यादि पर्यायोरूपे परिणमतां छतां, अन्वयशक्तिने नहि छोडतो होवाथी अनन्य — तेनो
ते ज — छे.)
भावार्थः — जीव मनुष्य -देवादिक पर्याये परिणमतां छतां अन्य थई जतो नथी, अनन्य रहे छे, तेनो ते ज रहे छे; कारण के ‘ते ज आ देवनो जीव छे, जे पूर्व भवे मनुष्य हतो अने अमुक भवे तिर्यंच हतो’ एम ज्ञान थई शके छे. आ रीते, जीवनी माफक, दरेक द्रव्य पोताना सर्व पर्यायोमां तेनुं ते ज रहे छे, अन्य थई जतुं नथी — अनन्य रहे छे. आम द्रव्यनुं अनन्यपणुं होवाथी द्रव्यनो सत् -उत्पाद नक्की थाय छे. ११२.
हवे असत् -उत्पादने अन्यपणा वडे (अन्यपणा द्वारा) नक्की करे छेः —
मानव नथी सुर, सुर पण नहि मनुज के नहि सिद्ध छे;
ए रीत नहि होतो थको क्यम ते अनन्यपणुं धरे?११३.
अन्वयार्थः — [मनुजः] मनुष्य ते [देवः न भवति] देव नथी, [वा] अथवा [देवः] देव ते [मानुषः वा सिद्धः वा] मनुष्य के सिद्ध नथी; [एवम् अभवन्] एम नहि होतो थको [अनन्यभावं कथं लभते] अनन्य केम होय?