द्रव्यं हि तावद्द्रव्यत्वभूतामन्वयशक्तिं नित्यमप्यपरित्यजद्भवति सदेव । यस्तु द्रव्यस्य पर्यायभूताया व्यतिरेकव्यक्तेः प्रादुर्भावः तस्मिन्नपि द्रव्यत्वभूताया अन्वयशक्तेरप्रच्यवनात् द्रव्यमनन्यदेव । ततोऽनन्यत्वेन निश्चीयते द्रव्यस्य सदुत्पादः । तथाहि — जीवो द्रव्यं भवन्नारकतिर्यग्मनुष्यदेवसिद्धत्वानामन्यतमेन पर्यायेण द्रव्यस्य पर्यायदुर्ललितवृत्तित्वाद- वश्यमेव भविष्यति । स हि भूत्वा च तेन किं द्रव्यत्वभूतामन्वयशक्तिमुज्झति, नोज्झति । किं किं भविष्यति । निर्विकारशुद्धोपयोगविलक्षणाभ्यां शुभाशुभोपयोगाभ्यां परिणम्य णरोऽमरो वा परो नरो देवः परस्तिर्यङ्नारकरूपो वा निर्विकारशुद्धोपयोगेन सिद्धो वा भविष्यति । भवीय पुणो एवं पूर्वोक्तप्रकारेण पुनर्भूत्वापि । अथवा द्वितीयव्याख्यानम् । भवन् वर्तमानकालापेक्षया भविष्यति भाविकालापेक्षया भूत्वा भूतकालापेक्षया चेति कालत्रये चैवं भूत्वापि किं दव्वत्तं पजहदि किं द्रव्यत्वं परित्यजति । ण चयदि द्रव्यार्थिकनयेन द्रव्यत्वं न त्यजति, द्रव्याद्भिन्नो न भवति । अण्णो कहं हवदि
अन्वयार्थः — [जीवः] जीव [भवन्] परिणमतो होवाथी [नरः] मनुष्य, [अमरः] देव [वा] अथवा [परः] बीजुं कांई (-तिर्यंच, नारक के सिद्ध) [भविष्यति] थशे. [पुनः] परंतु [भूत्वा] मनुष्यदेवादिक थइने [किं] शुं ते [द्रव्यत्वं प्रजहाति] द्रव्यपणाने छोडे छे? [न जहत्] नहि छोडतो थको ते [अन्यः कथं भवति] अन्य केम होय? (अर्थात् ते अन्य नथी, तेनो ते ज छे.)
टीकाः — प्रथम तो द्रव्य द्रव्यत्वभूत अन्वयशक्तिने सदाय नहि छोडतुं थकुं सत् ज (हयात ज) छे. अने द्रव्यने जे पर्यायभूत व्यतिरेकव्यक्तिनो उत्पाद थाय छे तेमां पण द्रव्यत्वभूत अन्वयशक्तिनुं अच्युतपणुं होवाथी द्रव्य अनन्य ज छे (अर्थात् ते उत्पादमां पण अन्वयशक्ति तो अपतित – अविनष्ट – निश्चळ होवाथी द्रव्य तेनुं ते ज छे, अन्य नथी). माटे अनन्यपणा वडे द्रव्यनो सत् -उत्पाद नक्की थाय छे (अर्थात् उपर कह्युं तेम द्रव्यनुं द्रव्य -अपेक्षाए अनन्यपणुं होवाथी, तेने सत् -उत्पाद छे — एम अनन्यपणा द्वारा सिद्ध थाय छे).
आ वातने (उदाहरणथी) स्पष्ट करवामां आवे छेः जीव द्रव्य होवाथी अने द्रव्य पर्यायोमां वर्ततुं होवाथी जीव नारकत्व, तिर्यंचत्व, मनुष्यत्व, देवत्व अने सिद्धत्वमांना कोई एक पर्याये अवश्यमेव थशे — परिणमशे. परंतु ते जीव ते पर्यायरूपे थइने शुं द्रव्यत्वभूत अन्वयशक्तिने छोडे छे? नथी छोडतो. जो नथी