खल्वात्मा परिणमति । यः कश्चनाप्यात्मनः परिणामः स सर्वोऽपि चेतनां नातिवर्तत इति तात्पर्यम् । चेतना पुनर्ज्ञानकर्मक र्मफलत्वेन त्रेधा । तत्र ज्ञानपरिणतिर्ज्ञानचेतना, कर्मपरिणतिः कर्मचेतना, कर्मफलपरिणतिः कर्मफलचेतना ।।१२३।।
णाणं अट्ठवियप्पो कम्मं जीवेण जं समारद्धं ।
वा फले वा । कस्य फले । कम्मणो कर्मणः । भणिदा भणिता कथितेति । ज्ञानपरिणतिः ज्ञानचेतना अग्रे
वक्ष्यमाणा, कर्मपरिणतिः क र्मचेतना, क र्मफलपरिणतिः कर्मफलचेतनेति भावार्थः ।।१२३।। अथ
ज्ञानकर्मकर्मफलरूपेण त्रिधा चेतनां विशेषेण विचारयति — णाणं अट्ठवियप्पं ज्ञानं मत्यादिभेदेनाष्टविकल्पं
भवति । अथवा पाठान्तरम् — णाणं अट्ठवियप्पो ज्ञानमर्थविकल्पः । तथाहि — अर्थः परमात्मादिपदार्थः,
अनन्तज्ञानसुखादिरूपोऽहमिति रागाद्यास्रवास्तु मत्तो भिन्ना इति स्वपराकारावभासेनादर्श इवार्थ-
स्वरूप छे, ते -रूपे (चेतनारूपे) खरेखर आत्मा परिणमे छे. आत्मानो जे कोई पण परिणाम होय ते सघळोय चेतनाने उल्लंघतो नथी (अर्थात् आत्मानो कोई पण परिणाम चेतनाने जराय छोडतो नथी — चेतना वगरनो बिलकुल होतो नथी) — एम तात्पर्य छे. वळी चेतना ज्ञानपणे, कर्मपणे अने कर्मफळपणे एम त्रण प्रकारे छे. त्यां, ज्ञानपरिणति (ज्ञानरूपे परिणति) ते ज्ञानचेतना, कर्मपरिणति ते कर्मचेतना, कर्मफळपरिणति ते कर्मफळ- चेतना छे. १२३.
— ते छे अनेक प्रकारनुं, ‘फळ’ सौख्य अथवा दुःख छे.१२४.
अन्वयार्थः — [अर्थविकल्पः] अर्थविकल्प (अर्थात् स्व -पर पदार्थोनुं भिन्नतापूर्वक युगपद् अवभासन) [ज्ञानं] ते ज्ञान छे; [जीवेन] जीव वडे [यत् समारब्धं] जे करातुं होय [कर्म] ते कर्म छे, [तद् अनेकविधं] ते अनेक प्रकारनुं छे; [सौख्यं वा दुःखं वा] सुख अथवा दुःख [फलम् इति भणितम्] ते कर्मफळ कहेवामां आव्युं छे.