द्रव्यकर्मण एव कर्ता, न त्वात्मपरिणामात्मक स्य भावकर्मणः । तत आत्मात्मस्वरूपेण परिणमति, न पुद्गलस्वरूपेण परिणमति ।।१२२।। अथ किं तत्स्वरूपं येनात्मा परिणमतीति तदावेदयति — परिणमदि चेदणाए आदा पुण चेदणा तिधाभिमदा ।
यतो हि नाम चैतन्यमात्मनः स्वधर्मव्यापकत्वं ततश्चेतनैवात्मनः स्वरूपं, तया परिणमति तदा मोक्षं साधयति, अशुद्धोपादानकारणेन तु बन्धमिति । पुद्गलोऽपि जीववन्निश्चयेन स्वकीयपरिणामानामेव कर्ता, जीवपरिणामानां व्यवहारेणेति ।।१२२।। एवं रागादिपरिणामाः कर्मबन्ध- कारणं, तेषामेव कर्ता जीव इतिकथनमुख्यतया गाथाद्वयेन तृतीयस्थलं गतम् । अथ येन परिणामेनात्मा परिणमति तं परिणामं कथयति — परिणमदि चेदणाए आदा परिणमति चेतनया करणभूतया । स कः । आत्मा । यः कोऽप्यात्मनः शुद्धाशुद्धपरिणामः स सर्वोऽपि चेतनां न त्यजति इत्यभिप्रायः । पुण चेदणा तिधाभिमदा सा सा चेतना पुनस्त्रिधाभिमता । कुत्र कुत्र । णाणे ज्ञानविषये कम्मे कर्मविषये फलम्मि
तेथी (एम समजवुं के) आत्मा आत्मस्वरूपे परिणमे छे, पुद्गलस्वरूपे नथी परिणमतो. १२२.
हवे, शुं ते स्वरूप छे के जे -रूपे आत्मा परिणमे छे — ते कहे छेः —
अन्वयार्थः — [आत्मा] आत्मा [चेतनया] चेतनारूपे [परिणमति] परिणमे छे. [पुनः] वळी [चेतना] चेतना [त्रिधा अभिमता] त्रण प्रकारे मानवामां आवी छे; [पुनः] अने [सा] तेने [ज्ञाने] ज्ञान संबंधी, [कर्मणि] कर्म संबंधी [वा] अथवा [कर्मणः फले] कर्मना फळ संबंधी — [भणिता] एम कहेवामां आवी छे.
टीकाः — जेथी चैतन्य ते आत्मानुं १स्वधर्मव्यापकपणुं छे तेथी चेतना ज आत्मानुं
२४२प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
१. स्वधर्मव्यापकपणुं = पोताना धर्मोमां व्यापकपणुं – फेलावापणुं.