चेत्किमभिन्नांशाविभागैकद्रव्यत्वेन किं वा भिन्नांशाविभागैकद्रव्यत्वेन । अभिन्नांशा- विभागैकद्रव्यत्वेन चेत् येनांशेनैकस्या अङ्गुलेः क्षेत्रं तेनांशेनेतरस्या इत्यन्यतरांशाभावः । एवं द्वयाद्यंशानामभावादाकाशस्य परमाणोरिव प्रदेशमात्रत्वम् । भिन्नांशाविभागैकद्रव्यत्वेन चेत् अविभागैकद्रव्यस्यांशकल्पनमायातम् । अनेकं चेत् किं सविभागानेकद्रव्यत्वेन किं वाऽविभागै- कद्रव्यत्वेन । सविभागानेकद्रव्यत्वेन चेत् एकद्रव्यस्याकाशस्यानन्तद्रव्यत्वं, अविभागैकद्रव्यत्वेन चेत् अविभागैकद्रव्यस्यांशकल्पनमायातम् ।।१४०।। सर्वेषामणूनां चकारात्सूक्ष्मस्कन्धानां च सक्कदि तं देदुमवगासं शक्नोति स आकाशप्रदेशो दातुम- वकाशम् । तस्याकाशप्रदेशस्य यदीत्थंभूतमवकाशदानसामर्थ्यं न भवति तदानन्तानन्तो जीवराशिस्त- स्मादप्यनन्तगुणपुद्गलराशिश्चासंख्येयप्रदेशलोके कथमवकाशं लभते । तच्च विस्तरेण पूर्वं भणितमेव । अथ मतम् – अखण्डाकाशद्रव्यस्य प्रदेशविभागः कथं घटते । परिहारमाह – चिदानन्दैकस्वभावनिजात्म- तत्त्वपरमैकाग्र्यलक्षणसमाधिसंजातनिर्विकाराह्लादैकरूपसुखसुधारसास्वादतृप्तमुनियुगलस्यावस्थितक्षेत्रं किमेकमनेकं वा । यद्येकं तर्हि द्वयोरप्येकत्वं प्राप्नोति । न च तथा । भिन्नं चेत्तदा अखण्डस्या- प्याकाशद्रव्यस्य प्रदेशविभागो न विरुध्यत इत्यर्थः ।।१४०।। अथ तिर्यक्प्रचयोर्ध्वप्रचयौ

जो ‘बे आंगळीनुं एक क्षेत्र छे’ एम कहेवामां आवे तो (पूछीए छीए के), (१) आकाश अभिन्न अंशोवाळुं अविभाग एक द्रव्य छे तेथी बे आंगळीनुं एक क्षेत्र छे के (२) भिन्न अंशोवाळुं अविभाग एक द्रव्य छे तेथी? (१) ‘आकाश अभिन्न अंशोवाळुं अविभाग एक द्रव्य छे तेथी बे आंगळीनुं एक क्षेत्र छे’ एम कहेवामां आवे तो, जे अंश एक आंगळीनुं क्षेत्र छे ते ज अंश बीजी आंगळीनुं क्षेत्र छे तेथी बेमांथी एक अंशनो अभाव थयो. ए रीते बे वगेरे (अर्थात् एकथी वधारे) अंशोनो अभाव थवाथी आकाश परमाणुनी माफक प्रदेशमात्र ठर्युं! (माटे ते तो घटतुं नथी.) (२) ‘आकाश भिन्न अंशोवाळुं अविभाग एक द्रव्य छे तेथी बे आंगळीनुं एक क्षेत्र छे’ एम कहेवामां आवे तो (ते योग्य ज छे कारण के) अविभाग एक द्रव्यमां अंशकल्पना फलित थई.

जो ‘बे आंगळीनां अनेक क्षेत्र छे (अर्थात् एकथी वधारे क्षेत्र छे, एक नथी)’ एम कहेवामां आवे तो (पूछीए छीए के) (१) ‘आकाश सविभाग (खंडखंडरूप) अनेक द्रव्य छे तेथी बे आंगळीनां अनेक (एकथी वधारे) क्षेत्र छे के (२) आकाश अविभाग एक द्रव्य होवा छतां बे आंगळीनां अनेक क्षेत्र छे? (१) ‘आकाश सविभाग अनेक द्रव्य छे तेथी बे आंगळीनां अनेक क्षेत्र छे’ एम कहेवामां आवे तो, आकाश के जे एक द्रव्य छे तेने अनंतद्रव्यपणुं ठरे! (माटे ते तो घटतुं नथी.) (२) ‘आकाश अविभाग एक द्रव्य होवा छतां बे आंगळीनां अनेक क्षेत्र छे’ एम कहेवामां आवे तो (ते योग्य ज छे कारण के) अविभाग एक द्रव्यमां अंशकल्पना फलित थई. १४०.

२७८प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-