इंदियपाणो य तधा बलपाणो तह य आउपाणो य । आणप्पाणप्पाणो जीवाणं होंति पाणा ते ।।१४६।।
स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रपञ्चकमिन्द्रियप्राणाः, कायवाङ्मनस्त्रयं बलप्राणाः, भव- धारणनिमित्तमायुःप्राणः, उदञ्चनन्यञ्चनात्मको मरुदानपानप्राणः ।।१४६।।
अथ प्राणानां निरुक्त्या जीवत्वहेतुत्वं पौद्गलिकत्वं च सूत्रयति — अनाद्यनन्तस्वभावात्परमात्मपदार्थाद्विपरीतः साद्यन्त आयुःप्राणः, उच्छ्वासनिश्वासजनितखेदरहिता- च्छुद्धात्मतत्त्वात्प्रतिपक्षभूत आनपानप्राणः । एवमायुरिन्द्रियबलोच्छ्वासरूपेणाभेदनयेन जीवानां संबन्धिनश्चत्वारः प्राणा भवन्ति । ते च शुद्धनयेन जीवाद्भिन्ना भावयितव्या इति ।।१४६।। अथ त एव प्राणा भेदनयेन दशविधा भवन्तीत्यावेदयति —
अन्वयार्थः — [इन्द्रियप्राणः च] इन्द्रियप्राण, [तथा बलप्राणः] बळप्राण, [तथा च आयुःप्राणः] आयुप्राण [च] तथा [आनपानप्राणः] श्वासोच्छ्वासप्राण — [ते] ए (चार) [जीवानां] जीवोना [प्राणाः] प्राणो [भवन्ति] छे.
टीकाः — स्पर्शन, रसना, घ्राण, चक्षु अने श्रोत्र ए पांच, इन्द्रियप्राण छे; काय, वचन अने मन ए त्रण, बळप्राण छे; भवधारणनुं निमित्त (अर्थात् मनुष्यादिपर्यायनी स्थितिनुं निमित्त) ते आयुप्राण छे; नीचे तथा ऊंचे जवुं ते जेनुं स्वरूप छे एवो वायु (श्वास) ते श्वासोच्छ्वासप्राण छे. १४६.
हवे व्युत्पत्तिथी प्राणोने जीवत्वनुं हेतुपणुं तथा तेमनुं पौद्गलिकपणुं सूत्र द्वारा कहे छे (अर्थात् प्राणो जीवत्वना हेतु छे एम व्युत्पत्तिथी दर्शावे छे तथा प्राणो पौद्गलिक छे एम कहे छे)ः —
२९०प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-