इन्द्रियज्ञानं नाम उपदेशान्तःकरणेन्द्रियादीनि विरूपकारणत्वेनोपलब्धिसंस्कारादीन् अन्तरङ्गस्वरूपकारणत्वेनोपादाय प्रवर्तते । प्रवर्तमानं च सप्रदेशमेवाध्यवस्यति स्थूलोपलम्भक- त्वान्नाप्रदेशम् । मूर्तमेवावगच्छति तथाविधविषयनिबन्धनसद्भावान्नामूर्तम् । वर्तमानमेव परिच्छि- नत्ति विषयविषयिसन्निपातसद्भावान्न तु वृत्तं वर्त्स्यच्च । यत्तु पुनरनावरणमतीन्द्रियं ज्ञानं तस्य समिद्धधूमध्वजस्येवानेकप्रकारतालिङ्गितं दाह्यं दाह्यतानतिक्रमाद्दाह्यमेव यथा तथात्मनः अप्रदेशं सप्रदेशं मूर्तममूर्तमजातमतिवाहितं च पर्यायजातं ज्ञेयतानतिक्रमात्परिच्छेद्यमेव भवतीति ।।४१।। अथातीन्द्रियज्ञानमतीतानागतसूक्ष्मादिपदार्थान् जानातीत्युपदिशति ---अपदेसं अप्रदेशं कालाणुपरमाण्वादि सपदेसं शुद्धजीवास्तिकायादिपञ्चास्तिकायस्वरूपं मुत्तं मूर्तं पुद्गलद्रव्यं अमुत्तं च अमूर्तं च शुद्धजीवद्रव्यादि पज्जयमजादं पलयं गदं च पर्यायमजातं भाविनं प्रलयं गतं चातीतमेतत्सर्वं पूर्वोक्तं ज्ञेयं वस्तु जाणदि जानाति यद्ज्ञानं कर्तृ तं णाणमदिंदियं भणियं तद्ज्ञानमतीन्द्रियं भणितं, तेनैव सर्वज्ञो भवति । तत एव च पूर्वगाथोदितमिन्द्रियज्ञानं मानसज्ञानं च त्यक्त्वा ये निर्विकल्पसमाधि- रूपस्वसंवेदनज्ञाने समस्तविभावपरिणामत्यागेन रतिं कुर्वन्ति त एव परमाह्लादैकलक्षणसुखस्वभावं सर्वज्ञपदं लभन्ते इत्यभिप्रायः ।।४१।। एवमतीतानागतपर्याया वर्तमानज्ञाने प्रत्यक्षा न भवन्तीति
TIkA — indriyagnAn upadesh, antakaraN, indriy vagerene 1virUp -kAraNapaNe (grahIne) ane 2upalabdhi, 3sanskAr vagerene antarang svarUp -kAraNapaNe grahIne pravarte chhe; ane pravartatun thakun (te), sapradeshane ja jANe chhe kAraN ke sthUlanun jANanAr chhe, apradeshane nathI jANatun (kAraN ke sUkShmanun jANanAr nathI); mUrtane ja jANe chhe kAraN ke tevA (mUrtik) viShay sAthe tene sambandh chhe, amUrtane nathI jANatun (kAraN ke amUrtik viShay sAthe indriyagnAnane sambandh nathI); vartamAnane ja jANe chhe kAraN ke viShay -viShayInA sannipAtano sadbhAv chhe, vartI chUkelAne ane bhaviShyamAn vartanArane nathI jANatun (kAraN ke indriy ane padArthanA sannikarShano abhAv chhe).
parantu je anAvaraN atIndriy gnAn chhe tene to potAne apradesh, sapradesh, mUrta ne amUrta (padArthamAtra) tathA anutpanna tem ja vyatIt paryAyamAtra, gneyapaNAne nahi atikramatA hovAthI gney ja chhe — jem prajvalit agnine anek prakAranun indhan, dAhyapaNAne nahi atikramatun hovAthI, dAhya ja chhe. (jem pradIpta agni dAhyamAtrane — indhanamAtrane — bALe chhe, tem nirAvaraN gnAn gneyamAtrane — dravyaparyAyamAtrane — jANe chhe). 41.
70pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
1virUp = gnAnanA svarUpathI bhinna svarUpavALAn. (upadesh, man ane indriyo paudgalik hovAthI temanun
rUp gnAnanA svarUpathI bhinna chhe. teo indriyagnAnamAn bahirang kAraNo chhe.)
2upalabdhi = gnAnAvaraNIy karmanA kShayopashamanA nimitte UpajelI padArthone jANavAnI shakti.
(A ‘labdha’shakti jyAre ‘upayukta’ thAy tyAre ja padArtha jaNAy.)
3sanskAr = pUrve jANelA padArthonI dhAraNA