एकस्मिन्द्रव्ये यद्द्रव्यं गुणो न तद्भवति, यो गुणः स द्रव्यं न भवतीत्येवं यद्द्रव्यस्य गुणरूपेण गुणस्य वा द्रव्यरूपेण तेनाभवनं सोऽतद्भावः, एतावतैवान्यत्वव्यवहारसिद्धेः । न पुनर्द्रव्यस्याभावो गुणो गुणस्याभावो द्रव्यमित्येवंलक्षणोऽभावोऽतद्भावः । एवं सत्येकद्रव्य- स्यानेकत्वमुभयशून्यत्वमपोहरूपत्वं वा स्यात् । तथाहि — यथा खलु चेतनद्रव्यस्याभावो- ऽचेतनद्रव्यमचेतनद्रव्यस्याभावश्चेतनद्रव्यमिति तयोरनेकत्वं, तथा द्रव्यस्याभावो गुणो गुणस्याभावो द्रव्यमित्येकस्यापि द्रव्यस्यानेकत्वं स्यात् । यथा सुवर्णस्याभावे सुवर्णत्वस्या- भावः सुवर्णत्वस्याभावे सुवर्णस्याभाव इत्युभयशून्यत्वं, तथा द्रव्यस्याभावे गुणस्याभावो योऽपि गुणः स न तत्त्वं द्रव्यमर्थतः परमार्थतः, यः शुद्धसत्तागुणः स मुक्तात्मद्रव्यं न भवति । शुद्धसत्ताशब्देन मुक्तात्मद्रव्यं वाच्यं न भवतीत्यर्थः । एसो हि अतब्भावो एष उक्तलक्षणो हि स्फु टमतद्भावः । उक्तलक्षण इति कोऽर्थः । गुणगुणिनोः संज्ञादिभेदेऽपि प्रदेशभेदाभावः । णेव अभावो त्ति णिद्दिट्ठो नैवाभाव इति निर्दिष्टः । नैव अभाव इति कोऽर्थः । यथा सत्तावाचकशब्देन मुक्तात्म- द्रव्यं वाच्यं न भवति तथा यदि सत्ताप्रदेशैरपि सत्तागुणात्सकाशाद्भिन्नं भवति तदा यथा
TIkA — ek dravyamAn, je dravya chhe te guN nathI, je guN chhe te dravya nathI — e rIte je dravyanun guNarUpe abhavan ( – nahi hovun) athavA guNanun dravyarUpe abhavan te atadbhAv chhe; kAraN ke ATalAthI ja anyatvavyavahAr ( – anyatvarUp vyavahAr) siddha thAy chhe. parantu dravyano abhAv te guN, guNano abhAv te dravya — evA lakShaNavALo abhAv te atadbhAv nathI. jo em hoy to (1) ek dravyane anekapaNun Ave, (2) ubhayashUnyatA thAy (arthAt banneno abhAv thAy), athavA (3) apoharUpatA thAy. te samajAvavAmAn Ave chhe —
(dravyano abhAv te guN ane guNano abhAv te dravya em mAnatAn pratham doSh A pramANe Ave)
(1) jem chetanadravyano abhAv te achetanadravya chhe, achetanadravyano abhAv te chetanadravya chhe — e rIte temane anekapaNun (be -paNun) chhe, tem dravyano abhAv te guN, guNano abhAv te dravya — e rIte ek dravyane paN anekapaNun Ave (arthAt dravya ek hovA chhatAn tene anekapaNAno prasang Ave).
(athavA ubhayashUnyatvarUp bIjo doSh A pramANe Ave) (2) jem suvarNano abhAv thatAn suvarNapaNAno abhAv thAy, suvarNapaNAno abhAv thatAn suvarNano abhAv thAy — e rIte ubhayashUnyatva (banneno abhAv) thAy, tem dravyano abhAv thatAn guNano abhAv thAy, guNano abhAv thatAn dravyano abhAv thAy — e rIte