द्रव्यं हि स्वभावे नित्यमवतिष्ठमानत्वात्सदिति प्राक् प्रतिपादितम् । स्वभावस्तु द्रव्यस्य परिणामोऽभिहितः । य एव द्रव्यस्य स्वभावभूतः परिणामः, स एव सदविशिष्टो गुण इतीह साध्यते । यदेव हि द्रव्यस्वरूपवृत्तिभूतमस्तित्वं द्रव्यप्रधाननिर्देशात्सदिति संशब्द्यते तदविशिष्टगुणभूत एव द्रव्यस्य स्वभावभूतः परिणामः, द्रव्यवृत्तेर्हि त्रिकोटिसमय- भिन्नस्य सुवर्णस्याभावस्तथैव सुवर्णप्रदेशेभ्यो भिन्नस्य सुवर्णत्वगुणस्याप्यभावः, तथा सत्तागुण- प्रदेशेभ्यो भिन्नस्य मुक्तजीवद्रव्यस्याभावस्तथैव मुक्तजीवद्रव्यप्रदेशेभ्यो भिन्नस्य सत्तागुणस्याप्यभावः इत्युभयशून्यत्वं प्राप्नोति । यथेदं मुक्तजीवद्रव्ये संज्ञादिभेदभिन्नस्यातद्भावस्तस्य सत्तागुणेन सह प्रदेशाभेदव्याख्यानं कृतं तथा सर्वद्रव्येषु यथासंभवं ज्ञातव्यमित्यर्थः ।।१०८।। एवं द्रव्यस्यास्तित्व- कथनरूपेण प्रथमगाथा, पृथक्त्वलक्षणातद्भावाभिधानान्यत्वलक्षणयोः कथनेन द्वितीया, संज्ञालक्षण- प्रयोजनादिभेदरूपस्यातद्भावस्य विवरणरूपेण तृतीया, तस्यैव दृढीकरणार्थं च चतुर्थीति द्रव्यगुण- योरभेदविषये युक्तिकथनमुख्यतया गाथाचतुष्टयेन पञ्चमस्थलं गतम् । अथ सत्ता गुणो भवति, द्रव्यं
anvayArtha — [यः खलु] je, [द्रव्यस्वभावः परिणामः] dravyanA svabhAvabhUt (utpAd- vyayadhrauvyAtmak) pariNAm chhe [सः] te (pariNAm) [सदविशिष्टः गुणः] ‘sat’thI avishiShTa (-sattAthI koI judo nahi evo) guN chhe. ‘[स्वभावे अवस्थितं] svabhAvamAn avasthit (hovAthI) [द्रव्यं] dravya [सत्] sat chhe’ — [इति जिनोपदेशः] evo je (99mI gAthAmAn kahelo) jinopadesh [अयम्] te ja A chhe (arthAt 99mI gAthAnA kathanamAnthI A gAthAmAn kahelo bhAv saheje nIkaLe chhe).
TIkA — dravya svabhAvamAn nitya avasthit hovAthI sat chhe — em pUrve (99mI gAthAmAn) pratipAdit karavAmAn Avyun chhe; ane (tyAn) dravyano svabhAv pariNAm kahevAmAn Avyo chhe. ahIn em siddha karavAmAn Ave chhe ke — je dravyanA svabhAvabhUt pariNAm chhe, te ja ‘sat’thI avishiShTa ( – astitvathI abhinna evo, astitvathI koI bIjo nahi evo) guN chhe.
dravyanA svarUpanI vRuttibhUt evun je astitva dravyapradhAn kathan dvArA ‘sat’ shabdathI kahevAmAn Ave chhe, tenAthI avishiShTa ( – te astitvathI ananya) guNabhUt ja dravyasvabhAvabhUt pariNAm chhe; kAraN ke dravyanI 1vRutti traN prakAranA samayane sparshatI
1. vRutti = vartavun te; hayAt rahevun te; Takavun te.