पर्याया हि पर्यायभूताया आत्मव्यतिरेकव्यक्तेः काल एव सत्त्वात्ततोऽन्यकालेषु भवन्त्यसन्त एव । यश्च पर्यायाणां द्रव्यत्वभूतयान्वयशक्त्यानुस्यूतः क्रमानुपाती स्वकाले प्रादुर्भावः तस्मिन्पर्यायभूताया आत्मव्यतिरेकव्यक्तेः पूर्वमसत्त्वात्पर्याया अन्य एव । ततः पर्यायाणामन्यत्वेन निश्चीयते पर्यायस्वरूपकर्तृकरणाधिकरणभूतत्वेन पर्यायेभ्योऽपृथग्भूतस्य द्रव्यस्यासदुत्पादः । तथाहि — न हि मनुजस्त्रिदशो वा सिद्धो वा स्यात्, न हि त्रिदशो मनुजो वा सिद्धो वा स्यात् । एवमसन् कथमनन्यो नाम स्यात्, येनान्य एव न स्यात्; येन च निष्पद्यमानमनुजादिपर्यायं जायमानवलयादिविकारं काञ्चनमिव जीवद्रव्यमपि प्रतिपद- मन्यन्न स्यात् ।।११३।। देवपर्यायकाले मनुष्यपर्यायस्यानुपलम्भात् । देवो वा माणुसो व सिद्धो वा देवो वा मनुष्यो न भवति स्वात्मोपलब्धिरूपसिद्धपर्यायो वा न भवति । कस्मात् । पर्यायाणां परस्परं भिन्नकालत्वात्, सुवर्णद्रव्ये कुण्डलादिपर्यायाणामिव । एवं अहोज्जमाणो एवमभवन्सन् अणण्णभावं कधं लहदि अनन्यभाव-

TIkA — paryAyo paryAyabhUt svavyatirekavyaktinA kALe ja sat (-hayAt) hovAne lIdhe tenAthI anya kALomAn asat ja (-ahayAt ja) chhe. ane paryAyono dravyatvabhUt anvayashakti sAthe gUnthAyelo ( – ekarUpapaNe joDAyelo) je kramAnupAtI (kramAnusAr) svakALe utpAd thAy chhe temAn paryAyabhUt svavyatirekavyaktinun pUrve asatpaNun hovAthI, paryAyo anya ja chhe. mATe paryAyonA anyapaNA vaDe dravyano — ke je paryAyonA svarUpanun kartA, karaN ane adhikaraN hovAne lIdhe paryAyothI apRuthak chhe teno — asat -utpAd nakkI thAy chhe.

A vAtane (udAharaN vaDe) spaShTa karavAmAn Ave chhe manuShya te dev ke siddha nathI, dev te manuShya ke siddha nathI; e rIte nahi hoto thako ananya ( – teno te ja) kem hoy, ke jethI anya ja na hoy ane jethI manuShyAdi paryAyo jene nIpaje chhe evun jIvadravya paN — valayAdi vikAro (kankaN vagere paryAyo) jene Upaje chhe evA suvarNanI jem — pade pade (pagale pagale, paryAye paryAye) anya na hoy? [jem kankaN, kunDaL vagere paryAyo anya chhe (-bhinnabhinna chhe, tenA te ja nathI) tethI te paryAyo karanArun suvarNa paN anya chhe, tem manuShya, dev vagere paryAyo anya chhe tethI te paryAyo karanArun jIvadravya paN paryAy -apekShAe anya chhe.]

bhAvArtha — jIv anAdi -anant hovA chhatAn, manuShyaparyAyakALe devaparyAyanI ke svAtmopalabdhirUp siddhaparyAyanI aprApti chhe arthAt manuShya te dev ke siddha nathI mATe te paryAyo anya -anya chhe. A rIte paryAyo anya hovAthI, te paryAyono karanAr, sAdhan ane AdhAr evo jIv paN paryAy -apekShAe anyapaNAne pAme chhe. A rIte, jIvanI mAphak,

222pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-