वदिवददो तं देसं तस्सम समओ तदो परो पुव्वो । जो अत्थो सो कालो समओ उप्पण्णपद्धंसी ।।१३९।।
यो हि येन प्रदेशमात्रेण कालपदार्थेनाकाशस्य प्रदेशोऽभिव्याप्तस्तं प्रदेशं मन्द- गत्यातिक्रमतः परमाणोस्तत्प्रदेशमात्रातिक्रमणपरिमाणेन तेन समो यः कालपदार्थ- सूक्ष्मवृत्तिरूपसमयः स तस्य कालपदार्थस्य पर्यायस्ततः एवंविधात्पर्यायात्पूर्वोत्तरवृत्तिवृत्तत्वेन- पुद्गलपरमाणोर्व्यतिपततो मन्दगत्या गच्छतः । कं कर्मतापन्नम् । तं देसं तं पूर्वगाथोदितं कालाणुव्याप्तमाकाशप्रदेशम् । तस्सम तेन कालाणुव्याप्तैकप्रदेशपुद्गलपरमाणुमन्दगतिगमनेन समः समानः सदृशस्तत्समः समओ कालाणुद्रव्यस्य सूक्ष्मपर्यायभूतः समयो व्यवहारकालो भवतीति पर्यायव्याख्यानं गतम् । तदो परो पुव्वो तस्मात्पूर्वोक्तसमयरूपकालपर्यायात्परो भाविकाले पूर्वमतीतकाले च जो अत्थो यः पूर्वापरपर्यायेष्वन्वयरूपेण दत्तपदार्थो द्रव्यं सो कालो स कालः कालपदार्थो भवतीति द्रव्यव्याख्यानम् । समओ उप्पण्णपद्धंसी स पूर्वोक्तसमयपर्यायो यद्यपि पूर्वापरसमयसन्तानापेक्षया
anvayArtha — [तं देशं व्यतिपततः] paramANu ek AkAshapradeshane (mand gatithI) oLange tyAre [तत्समः] tenA barAbar je vakhat te [समयः] ‘samay’ chhe; [ततः पूर्वः परः] ‘samay’nI pUrve tem ja pachhI evo (nitya) [यः अर्थः] je padArtha chhe [सः कालः] te kALadravya chhe; [समयः उत्पन्नप्रध्वंसी] ‘samay’ utpannadhvansI chhe.
TIkA — koI pradeshamAtra kALapadArtha vaDe AkAshano je pradesh vyApta hoy te pradeshane jyAre paramANu mand gatithI atikrame (oLange) tyAre te 1pradeshamAtra -atikramaNanA 2parimANanA barAbar je kALapadArthanI sUkShmavRuttirUp ‘samay’ te, te kALapadArthano paryAy chhe; ane AvA te paryAyanA pahelAnI tem ja pachhInI 3vRuttirUpe vartato hovAne lIdhe jenun nityatva
274pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
1. atikramaN = oLangavun te
2. parimAN = mAp
3. vRutti = vartavun te; pariNati. (kALapadArtha vartamAn samay pahelAnI pariNatirUpe tem ja tenA pachhInI
pariNatirUpe vartato -pariNamato hovAthI tenun nityapaNun pragaT chhe.)