उप्पादो पद्धंसो विज्जदि जदि जस्स एगसमयम्हि ।
समयो हि समयपदार्थस्य वृत्त्यंशः । तस्मिन् कस्याप्यवश्यमुत्पादप्रध्वंसौ संभवतः, परमाणोर्व्यतिपातोत्पद्यमानत्वेन कारणपूर्वत्वात् । तौ यदि वृत्त्यंशस्यैव, किं यौगपद्येन किं भवन्तीत्यभिप्रायः ।।१४१।। एवं सप्तमस्थले स्वतन्त्रगाथाद्वयं गतम् । अथ समयसन्तानरूपस्योर्ध्व- प्रचयस्यान्वयिरूपेणाधारभूतं कालद्रव्यं व्यवस्थापयति – उप्पादो पद्धंसो विज्जदि जदि उत्पादः प्रध्वंसो विद्यते यदि चेत् । कस्य । जस्स यस्य कालाणोः । क्व । एगसमयम्हि एकसमये वर्तमानसमये । समयस्स समयोत्पादकत्वात्समयः कालाणुस्तस्य । सो वि समओ सोऽपि कालाणुः सभावसमवट्ठिदो हवदि स्वभावसमवस्थितो भवति । पूर्वोक्तमुत्पादप्रध्वंसद्वयं तदाधारभूतं कालाणुद्रव्यरूपं ध्रौव्यमिति
anvayArtha — [यदि यस्य समयस्य] jo kALane [एकसमये] ek samayamAn [उत्पादः प्रध्वंसः] utpAd ane dhvans [विद्यते] varte chhe, [सः अपि समयः] to te kAL [स्वभावसमवस्थितः] svabhAve avasthit arthAt dhruv [भवति] (Thare) chhe.
TIkA — samay kALapadArthano *vRuttyansh chhe; temAn ( – te vRuttyanshamAn) koIne paN avashya utpAd tathA vinAsh sambhave chhe, kem ke paramANunA atikramaN dvArA (samayarUpI vRuttyansh) utpanna thato hovAthI kAraNapUrvak chhe. (paramANu vaDe je ek AkAshapradeshanun mand gatithI oLangavun te kAraN chhe ane samayarUpI vRuttyansh te kAraNanun kArya chhe tethI temAn koI padArthane utpAd tathA vinAsh thatA hovA joIe.)
(‘koI padArthane utpAd -vinAsh thavAnI shI jarUr chhe? tene badale te vRuttyanshane ja utpAd -vinAsh thatA mAnI laIe to shI harakat?’ evA tarkanun samAdhAn karavAmAn Ave chhe)
utpAd ane vinAsh jo vRuttyanshanA ja mAnavAmAn Ave to, (pUchhIe chhIe ke) pra. 36
*vRuttyansh = vRuttino ansh; sUkShmamAn sUkShma pariNati arthAt paryAy.