वर्तिध्रौव्यमेव कुतस्त्यम् । एवं सति नश्यति त्रैलक्षण्यं, उल्लसति क्षणभङ्गः, अस्तमुपैति नित्यं
द्रव्यं, उदीयन्ते क्षणक्षयिणो भावाः । ततस्तत्त्वविप्लवभयात्कश्चिदवश्यमाश्रयभूतो वृत्तेर्वृत्ति-
माननुसर्तव्यः । स तु प्रदेश एवाप्रदेशस्यान्वयव्यतिरेकानुविधायित्वासिद्धेः । एवं सप्रदेशत्वे हि
कालस्य कुत एकद्रव्यनिबन्धनं लोकाकाशतुल्यासंख्येयप्रदेशत्वं नाभ्युपगम्येत । पर्याय-
समयाप्रसिद्धेः । प्रदेशमात्रं हि द्रव्यसमयमतिक्रामतः परमाणोः पर्यायसमयः प्रसिद्धयति ।
लोकाकाशतुल्यासंख्येयप्रदेशत्वे तु द्रव्यसमयस्य कुतस्त्या तत्सिद्धिः । लोकाकाशतुल्या-
संख्येयप्रदेशैकद्रव्यत्वेऽपि तस्यैकं प्रदेशमतिक्रामतः परमाणोस्तत्सिद्धिरिति चेन्नैवं; एकदेशवृत्तेः
जानीहि हे शिष्य । कस्माच्छून्यमिति चेत् । अत्थंतरभूदं एकप्रदेशाभावे सत्यर्थान्तरभूतं भिन्नं भवति
यतः कारणात् । कस्याः सकाशाद्भिन्नम् । अत्थीदो उत्पादव्ययध्रौव्यात्मकसत्ताया इति । तथाहि – काल-
पदार्थस्य तावत्पूर्वसूत्रोदितप्रकारेणोत्पादव्ययध्रौव्यात्मकमस्तित्वं विद्यते; तच्चास्तित्वं प्रदेशं विना न
ekatAmAn vartanArun dhrauvya ja kyAthi? Am hotAn, trilakShaNapaNun (utpAdavyayadhrauvyapaNun) naShTa thAy chhe, kShaNabhang (arthAt bauddhone mAnya kShaNavinAsh) ullase chhe, nitya dravya asta pAme chhe ane kShaNamAn nAsh pAmatA bhAvo utpanna thAy chhe. mATe *tattvaviplavanA bhayathI avashya vRuttinA AshrayabhUt koI vRuttimAn shodhavo – svIkAravo – yogya chhe. te to pradesh ja chhe (arthAt te vRuttimAn sapradesh ja hoy chhe), kAraN ke apradeshane anvay tathA vyatirekanun anuvidhAyitva asiddha chhe ( – apradesh hoy te anvay tathA vyatirekone anusarI shake nahi arthAt temAn dhrauvya tathA utpAd -vyay hoI shake nahi).
[prashna – ] A pramANe kAL sapradesh chhe to tene ek dravyanA kAraNabhUt lokAkAsh tulya asankhya pradesho kem na mAnavA joIe?
[uttara – ] em hoy to paryAyasamay prasiddha thato nathI tethI asankhya pradesho mAnavA yogya nathI. paramANu vaDe pradeshamAtra dravyasamay oLangAtAn (arthAt paramANu vaDe ek pradeshamAtra kALANuthI nikaTanA bIjA pradeshamAtra kALANu sudhI mand gatie gaman karatAn) paryAyasamay prasiddha thAy chhe. jo dravyasamay lokAkAsh tulya asankhya pradeshovALo hoy to paryAyasamayanI siddhi kyAthi thAy?
‘jo dravyasamay arthAt kALapadArtha lokAkAsh jeTalA asankhya pradeshovALun ek dravya hoy topaN paramANu vaDe teno ek pradesh oLangAtAn paryAyasamayanI siddhi thAy’ em kahevAmAn Ave to, em nathI; kAraN ke (temAn be doSh Ave chhe) —
286pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
*tattvaviplav = vastusvarUpamAn andhAdhUndhI. [tattva = vastusvarUp. viplav = andhAdhUndhI; goTALo; virodh;
vinAsh.]