पाणेहिं चदुहिं जीवदि जीविस्सदि जो हि जीविदो पुव्वं ।
प्राणसामान्येन जीवति जीविष्यति जीवितवांश्च पूर्वमिति जीवः । एवमनादि- संतानप्रवर्तमानतया त्रिसमयावस्थत्वात्प्राणसामान्यं जीवस्य जीवत्वहेतुरस्त्येव । तथापि तन्न जीवस्य स्वभावत्वमवाप्नोति पुद्गलद्रव्यनिर्वृत्तत्वात् ।।१४७।।
इन्द्रियप्राणः पञ्चविधः, त्रिधा बलप्राणः, पुनश्चैक आनपानप्राणः, आयुःप्राणश्चेति भेदेन दश प्राणास्तेऽपि चिदानन्दैकस्वभावात्परमात्मनो निश्चयेन भिन्ना ज्ञातव्या इत्यभिप्रायः ।।“१२।। अथ प्राणशब्दव्युत्पत्त्या जीवस्य जीवत्वं प्राणानां पुद्गलस्वरूपत्वं च निरूपयति — पाणेहिं चदुहिं जीवदि यद्यपि निश्चयेन सत्ताचैतन्यसुखबोधादिशुद्धभावप्राणैर्जीवति तथापि व्यवहारेण वर्तमानकाले द्रव्यभाव- रूपैश्चतुर्भिरशुद्धप्राणैर्जीवति जीविस्सदि जीविष्यति भाविकाले जो हि जीविदो यो हि स्फु टं जीवितः पुव्वं पूर्वकाले सो जीवो स जीवो भवति । ते पाणा ते पूर्वोक्ताः प्राणाः पोग्गलदव्वेहिं णिव्वत्ता उदयागत- पुद्गलकर्मणा निर्वृत्ता निष्पन्ना इति । तत एव कारणात्पुद्गलद्रव्यविपरीतादनन्तज्ञानदर्शनसुख-
anvayArtha — [यः हि] je [चतुर्भिः प्राणैः] chAr prANothI [जीवति] jIve chhe, [जीविष्यति] jIvashe [जीवितः पूर्वं] ane pUrve jIvato hato, [सः जीवः] te jIv chhe. [पुनः] Am chhatAn [प्राणाः] prANo to [पुद्गलद्रव्यैः निर्वृत्ताः] pudgaladravyothI niShpanna chhe.
TIkA — (vyutpatti pramANe) prANasAmAnyathI jIve chhe, jIvashe ane pUrve jIvato hato, te jIv chhe. e rIte (prANasAmAnya) anAdi santAnarUpe (-pravAharUpe) pravartatA hovAne lIdhe (sansAradashAmAn) traNe kAL TakatA hovAthI prANasAmAnya jIvane jIvatvanA hetu chhe ja. tathApi te (prANasAmAnya) jIvano svabhAv nathI kAraN ke pudgaladravyathI nIpajelA — rachAyelA chhe.
bhAvArtha — joke nishchayathI jIv sadAy bhAvaprANathI jIve chhe, topaN sansAr- dashAmAn vyavahArathI tene vyavahArajIvatvanA kAraNabhUt indriyAdi dravyaprANothI jIvato