तत्र विप्रतिषेधस्यावतारः । यथा हि प्रकाशकस्य प्रदीपस्य परं प्रकाश्यतामापन्नं प्रकाशयतः स्वस्मिन् प्रकाश्ये न प्रकाशकान्तरं मृग्यं, स्वयमेव प्रकाशनक्रियायाः समुपलम्भात्; तथा परिच्छेदकस्यात्मनः परं परिच्छेद्यतामापन्नं परिच्छिन्दतः स्वस्मिन् परिच्छेद्ये न परिच्छेदकान्तरं मृग्यं, स्वयमेव परिच्छेदनक्रियायाः समुपलम्भात् ।
ननु कुत आत्मनो द्रव्यज्ञानरूपत्वं द्रव्याणां च आत्मज्ञेयरूपत्वं च । परिणाम-
संबन्धत्वात् । यतः खलु आत्मा द्रव्याणि च परिणामैः सह संबध्यन्ते, तत आत्मनो
द्रव्यालम्बनज्ञानेन द्रव्याणां तु ज्ञानमालम्ब्य ज्ञेयाकारेण परिणतिरबाधिता प्रतपति ।।३६।।
तथैवोत्पादव्ययध्रौव्यरूपेण च त्रिधा समाख्यातम् । दव्वं ति पुणो आदा परं च तच्च ज्ञेयभूतं द्रव्यमात्मा
भवति परं च । कस्मात् । यतो ज्ञानं स्वं जानाति परं चेति प्रदीपवत् । तच्च स्वपरद्रव्यं कथंभूतम् ।
परिणामसंबद्धं कथंचित्परिणामीत्यर्थः । नैयायिकमतानुसारी कश्चिदाह ---ज्ञानं ज्ञानान्तरवेद्यं प्रमेयत्वात्
utpattirUp kriyA to ‘koI pote potAmAnthI utpanna thaI shake nahi’ evA AgamakathanathI viruddha ja chhe. parantu gnaptirUp kriyAmAn virodh Avato nathI, kAraN ke te, prakAshanakriyAnI mAphak, utpattikriyAthI viruddha rIte (judI rIte) varte chhe. jem je prakAshyabhUt parane prakAshe chhe evA prakAshak dIvAne sva prakAshyane prakAshavAnI bAbatamAn anya prakAshakanI jarUr paDatI nathI, kAraN ke svayamev prakAshanakriyAnI prApti chhe; tem je gneyabhUt parane jANe chhe evA gnAyak AtmAne sva gneyane jANavAnI bAbatamAn anya gnAyakanI jarUr paDatI nathI, kAraN ke svayamev gnAnakriyAnI prApti chhe.* (A rIte siddha thayun ke gnAn svane paN jANI shake chhe.)
(prashna – ) AtmAne dravyonA gnAnarUpapaNun ane dravyone AtmAnA gneyarUpapaNun shAthI ( – kaI rIte ghaTe) chhe? (uttar – ) teo pariNAmavALAn hovAthI. AtmA ane dravyo pariNAmayukta chhe, tethI AtmAne, dravyo jenun 1Alamban chhe evA gnAnarUpe (pariNati), ane dravyone, gnAnane 2avalambIne gneyAkArarUpe pariNati abAdhitapaNe tape chhe — pratApavant varte chhe.
* koI paryAy pote potAmAnthI utpanna thaI shake nahi paN te dravyanA AdhAre — dravyamAnthI — utpanna thAy; kAraN ke jo em na hoy to to dravyarUp AdhAr vinA paryAyo utpanna thAy, jaL vinA tarango thAy. e to pratyakSha viruddha chhe; tethI paryAyane utpanna thavA mATe dravyarUp AdhAr joIe. A rIte gnAnaparyAy paN pote potAmAnthI utpanna thaI shake nahi, AtmadravyamAnthI utpanna thAy — e vAt to barAbar chhe. panratu gnAnaparyAy pote potAthI jaNAI shake nahi e vAt yathArtha nathI. AtmadravyamAnthI utpanna thato gnAnaparyAy pote potAthI ja jaNAy chhe. jem dIvArUp AdhAramAnthI utpanna thato prakAshaparyAy svaparane prakAshe chhe tem AtmArUp AdhAramAnthI utpanna thato gnAnaparyAy svaparane jANe chhe. vaLI gnAn pote potAne jANe chhe e anubhavasiddha paN chhe.
62pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-