पत्तेऽपि न गृह्यन्ते, तथाविधक्षयोपशमनशक्तेरसंभवात् । इन्द्रियाणां हि क्षयोपशमसंज्ञिकायाः
परिच्छेत्र्याः शक्तेरन्तरङ्गायाः काकाक्षितारकवत् क्रमप्रवृत्तिवशादनेकतः प्रकाशयितुमसमर्थत्वा-
त्सत्स्वपि द्रव्येन्द्रियद्वारेषु न यौगपद्येन निखिलेन्द्रियार्थावबोधः सिद्धयेत्, परोक्षत्वात् ।।५६।।
निश्चिनोति — फासो रसो य गंधो वण्णो सद्दो य पोग्गला होंति स्पर्शरसगन्धवर्णशब्दाः पुद्गला मूर्ता
भवन्ति । ते च विषयाः । केषाम् । अक्खाणं स्पर्शनादीन्द्रियाणां । ते अक्खा तान्यक्षाणीन्द्रियाणी कर्तृणि
जुगवं ते णेव गेण्हंति युगपत्तान् स्वकीयविषयानपि न गृह्णन्ति न जानन्तीति । अयमत्राभिप्रायः — यथा
सर्वप्रकारोपादेयभूतस्यानन्तसुखस्योपादानकारणभूतं के वलज्ञानं युगपत्समस्तं वस्तु जानत्सत् जीवस्य सुखकारणं तथेदमिन्द्रियज्ञानं स्वकीयविषयेऽपि युगपत्परिज्ञानाभावात्सुखकारणं न भवति ।।५६।।
teo — indriyo vaḍe grahāvāyogya ( – jaṇāvāyogya) chhe. (parantu) indriyo vaḍe teo paṇ yugapad grahātā ( – jaṇātā) nathī, kāraṇ ke kṣhayopashamanī te prakāranī shakti nathī. indriyone je kṣhayopasham nāmanī antaraṅg ( – andaranī) jāṇanārī shakti te kāgaḍānī āṅkhanā ḍoḷānī jem krame pravartatī hovāne līdhe anekataḥ prakāshavāne ( – ekīsāthe anek viṣhayone jāṇavāne) asamartha chhe tethī dravyendriy -dvāro vidyamān hovā chhatān samasta indriyonā viṣhayonun ( – viṣhayabhūt padārthonun) gnān ekīsāthe thatun nathī, kāraṇ ke indriyagnān parokṣha chhe.
bhāvārthaḥ — kāgaḍāne āṅkh be hoy chhe paṇ pūtaḷī ( – kīkī) ek ja hoy chhe. je āṅkhathī kāgaḍāne jovun hoy chhe te āṅkhamān pūtaḷī āvī jāy chhe; te vakhate te bījī āṅkhathī joī shakato nathī. ām hovā chhatān pūtaḷī eṭalī jhaḍapathī be āṅkhomān phare chhe ke banne āṅkhomān judī judī pūtaḷī hoy em lokone lāge chhe. vāstavik rīte pūtaḷī ek ja hoy chhe. āvī ja dashā kṣhāyopashamik gnānanī chhe. dravya- indriyarūpī dvāro to pāñch chhe paṇ kṣhāyopashamik gnān ek vakhate ek indriy dvārā ja jāṇī shake chhe; te vakhate bījī indriyo dvārā kārya thatun nathī. kṣhāyopashamik gnān jyāre netra dvārā varṇane jāṇavānun ( – jovānun) kārya karatun hoy chhe tyāre te shabda, gandh, ras ke sparshane jāṇī shakatun nathī arthāt jyāre te gnānano upayog netra dvārā varṇa jovāmān rokāyo hoy chhe tyāre kān par shā shabdo paḍe chhe, nākamān kevī gandh āve chhe vagere khyāl raheto nathī. joke gnānano upayog ek viṣhayamānthī bījā viṣhayamān jhaḍapathī palaṭāto hovāthī jāṇe ke badhā viṣhayo ekīsāthe jaṇātā hoy em sthūl draṣhṭie jotān lāge chhe topaṇ sūkṣhma draṣhṭithī jotān kṣhāyopashamik gnān ek vakhate ek ja indriy dvārā pravartatun spaṣhṭa rīte bhāse chhe. ā rīte indriyo potānā viṣhayomān paṇ krame pravartatī hovāthī parokṣha evun indriyagnān hey chhe. 56.
98pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-