पर्यायत्वे शब्दस्य पृथिवीस्कन्धस्येव स्पर्शनादीन्द्रियविषयत्वम्; अपां घ्राणेन्द्रियाविषयत्वात्, ज्योतिषो घ्राणरसनेन्द्रियाविषयत्वात्, मरुतो घ्राणरसनचक्षुरिन्द्रियाविषयत्वाच्च । न चागन्धा- गन्धरसागन्धरसवर्णाः एवमप्ज्योतिर्मारुतः, सर्वपुद्गलानां स्पर्शादिचतुष्कोपेतत्वाभ्युपगमात्; व्यक्तस्पर्शादिचतुष्कानां च चन्द्रकान्तारणियवानामारम्भकैरेव पुद्गलैरव्यक्तगन्धाव्यक्तगन्धरसा- व्यक्तगन्धरसवर्णानामप्ज्योतिरुदरमरुतामारम्भदर्शनात् । न च क्वचित्कस्यचित् गुणस्य व्यक्ता- पौद्गलः । यथा जीवस्य नरनारकादिविभावपर्यायाः तथायं शब्दः पुद्गलस्य विभावपर्यायो, न च गुणः । कस्मात् । गुणस्याविनश्वरत्वात्, अयं च विनश्वरो । नैयायिकमतानुसारी कश्चिद्वदत्याकाश- गुणोऽयं शब्दः । परिहारमाह – आकाशगुणत्वे सत्यमूर्तो भवति । अमूर्तश्च श्रवणेन्द्रियविषयो न भवति, दृश्यते च श्रवणेन्द्रियविषयत्वम् । शेषेन्द्रियविषयः कस्मान्न भवतीति चेत् —
vaḷī ‘jo shabda pudgalano paryāy hoy to pr̥ithvīskandhanī jem te sparshanādik indriyono viṣhay hovo joīe arthāt jem pr̥ithvīskandharūp pudgalaparyāy sarva indriyothī jaṇāy chhe tem shabdarūp pudgalaparyāy paṇ sarva indriyothī jaṇāvo joīe’ (em tarka karavāmān āve to) em paṇ nathī; kāraṇ ke pāṇī (pudgalaparyāy hovā chhatān) ghrāṇendriyano viṣhay nathī, agni (pudgalaparyāy hovā chhatān) ghrāṇendriy tathā rasanendriyano viṣhay nathī ane pavan (pudgalaparyāy hovā chhatān) ghrāṇendriy, rasanendriy tathā chakṣhu -indriyano viṣhay nathī. vaḷī em nathī ke pāṇī gandh vinānun chhe (tethī nākathī agrāhya chhe), agni gandh tathā ras vināno chhe (tethī nāk tathā jībhathī agrāhya chhe) ane pavan gandh, ras tathā varṇa vināno chhe (tethī nāk, jībh tathā āṅkhathī agrāhya chhe); kāraṇ ke sarva pudgalo sparshādi
(1) chandrakāntane, (2) araṇine ane (3) javane je pudgalo utpanna kare chhe te ja pudgalo vaḍe (1) jene gandh avyakta chhe evā pāṇīnī, (2) jene gandh tathā ras avyakta chhe evā agninī ane (3) jene gandh, ras tathā varṇa avyakta chhe evā udaravāyunī utpatti thatī jovāmān āve chhe.
* chatuṣhka = chatuṣhṭay; chārano samūh. [sarva pudgalomān — pr̥ithvī, pāṇī, agni, ane vāyu e badhāyamān — sparshādi chāre guṇo hoy chhe. mātra pher eṭalo ja chhe ke pr̥ithvīmān chāre guṇo vyakta chhe, pāṇīmān gandh avyakta chhe, agnimān gandh tathā ras avyakta chhe ane vāyumān gandh, ras tathā varṇa avyakta chhe. ā vātanī siddhine māṭe yukti ā pramāṇe chheḥ chandrakāntamaṇirūp pr̥ithvīmānthī pāṇī jhare chhe, araṇinā lākaḍāmānthī agni thāy chhe ane jav khāvāthī peṭamān vāyu thāy chhe; māṭe (1) chandrakāntamaṇimān, (2) araṇimān ane (3) javamān rahelā chāre guṇo (1) pāṇīmān, (2) agnimān ane (3) vāyumān hovā joīe. mātra pher eṭalo ja chhe ke te guṇomānthī keṭalāk apragaṭarūpe pariṇamyā chhe. vaḷī pāchhā, pāṇīmānthī motīrūp pr̥ithvīkāy nīpajatān athavā agnimānthī kājaḷarūp pr̥ithvīkāy nīpajatān chāre guṇo pragaṭ thatā jovāmān āve chhe.
262pravachanasār[ bhagavānashrīkundakund-
*