Pravachansar-Hindi (English transliteration). Introduction; PravachansAr ; Avrutti; Sadgurudev shri kAnjiswAmi; Arpan; Shri sadgurudev stuti; PrakAshakiy nivedan; Prakashakiy nivedan (seventh edition); Jinjini vANi; UpodghAt.

Next Page >


Combined PDF/HTML Page 1 of 28

 

Page -32 of 513
PDF/HTML Page 1 of 546
single page version

background image
sarvagnavItarAgAy nama.
shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt
shrI
pravachanasAr
mUl gAthA, sanskRit chhAyA, gujarAtI padyAnuvAd,
shrI amRutachandrAchAryadevavirachit ‘tattvapradIpikA’ nAmak sanskRit TIkA aur
usake gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntar sahit
: gujarAtI anuvAdak :
panDitaratna shrI himmatalAl jeThAlAl shAh(bI. esasI.)
sonagaDh (saurAShTra)
: hindI rUpAntarakAr :
pt.. parameShThIdAs nyAyatIrtha
lalitapur (u. pra.)
: prakAshak :
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa,
sonagaDh -364250 (saurAShTra)

Page -31 of 513
PDF/HTML Page 2 of 546
single page version

background image
bhagavAnashrIkundakunda -kahAnajainashAstramAlA, puShpa -87
sarvagnavItarAgAy nama.
shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt
shrI
pravachanasAr
mUl gAthA, sanskRit chhAyA, gujarAtI padyAnuvAd,
shrI amRutachandrAchAryadevavirachit ‘tattvapradIpikA’ nAmak sanskRit TIkA aur
usake gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntar sahit
: gujarAtI anuvAdak :
panDitaratna shrI himmatalAl jeThAlAl shAh(bI. esasI.)
sonagaDh (saurAShTra)
: hindI rUpAntarakAr :
pt.. parameShThIdAs nyAyatIrtha
lalitapur (u. pra.)
: prakAshak :
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa,
sonagaDh -364250 (saurAShTra)

Page -30 of 513
PDF/HTML Page 3 of 546
single page version

background image
prastut sAtavAn sanskaraN : 1000
vi. ni. san. 2533 vi. san. 2066 I. sa. 2010
mudraka
smRuti aoph seT
sonagaDh -364250
Phone : (02846) 244081
is shAstrakA lAgat mUlya ru. 183=00 paDA hai. mumukShuonkI Arthik sahayogase
isakA vikriy mUlya ru. 100=00 hotA hai. unamen shrI ghATakopar digambar jain mumukShu
manDal, mumbaIkI orase 50
% Arthik sahayog visheSh prApta honese is shAstrakA vikriy-
mUlya mAtra ru. 50=00 rakhA gayA hai.
mUlya : ru. 50=00
paramAgam shrI pravachanasAr (hindI)ke

sthAyI prakAshan puraskartA


Page -28 of 513
PDF/HTML Page 5 of 546
single page version

background image
arpaN
3
jinhonne is pAmar par apAr upakAr kiyA hai, jinakI
preraNAse pravachanasArakA yah anuvAd taiyAr huA hai,
jo jinapravachanake param bhakta evan marmagna hain, jo
jinapravachanake hArdakA anubhav kar nij kalyAN
sAdh rahe hain aur bhAratavarShake bhavya jIvonko
kalyANapanthamen lagA rahe hain, jo jinapravachanake
sArarU pa bhedavignAnake aur shuddhAtmapravRuttike
is kAlamen is kShetramen sarvotkRuShTa prabhAvak
hain, un paramapUjya paramopakArI sadguru dev
(shrI kAnajIsvAmI)ko yah
anuvAd -puShpa atyanta bhakti-
bhAvase samarpit
karatA hUn .
anuvAdak
(himmatalAl jeThAlAl shAh)
J

Page -27 of 513
PDF/HTML Page 6 of 546
single page version

background image
shrI sadgurudev -stuti
(harigIt)
sansArasAgar tAravA jinavANI chhe naukA bhalI,
gnAnI sukAnI maLyA vinA e nAv paN tAre nahIn;
A kALamAn shuddhAtmagnAnI sukAnI bahu bahu dohyalo,
muj puNyarAshi phaLyo aho ! guru k hAn tun nAvik maLyo.
(anuShTup)
aho ! bhakta chidAtmAnA, sImandhar -vIr -kun danA !
bAhyAntar vibhavo tArA, tAre nAv mumukShunAn.
(shikhariNI)
sadA draShTi tArI vimaL nij chaitanya nIrakhe,
ane gnaptimAnhI darav -guN -paryAy vilase;
nijAlambIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe,
nimitto vahevAro chidaghan viShe kAI na maLe.
(shArdUlavikrIDit)
haiyun ‘sat sat, gnAn gnAn’ dhabake ne vajravANI chhUTe,
je vajre sumumukShu sattva jhaLake ; paradravya nAto tUTe;
rAgadveSh ruche na, jamp na vaLe bhAvendrimAnanshamAn,
TankotkIrNa akan pa gnAn mahimA hRudaye rahe sarvadA.
(vasantatilakA)
nitye sudhAjharaN chandra ! tane namun hun,
ka ruNA akAraN samudra ! tane namun hun;
he gnAnapoShak sumegh ! tane namun hun,
A dAsanA jIvanashilpI ! tane namun hun.
(sragdharA)
UnDI UnDI, UnDethI sukhanidhi satanA vAyu nitye vahantI,
vANI chinmUrti ! tArI ur -anubhavanA sUkShma bhAve bharelI;
bhAvo UnDA vichArI, abhinav mahimA chittamAn lAvI lAvI,
khoyelun ratna pAmun,
manarath manano; pUrajo shakti shALI !
rachayitA : himmatalAl jeThAlAl shAh

Page -26 of 513
PDF/HTML Page 7 of 546
single page version

background image
OM
nama shrIpravachanasAraparamAgamAya.
prakAshakIy nivedan
[chhaThavAn sanskaraN]
pravartamAnatIrthapraNetA vItarAg sarvagna bhagavAn shrI mahAvIrasvAmIkI OMkAr divyadhvanise
pravAhit aur gaNadharadev shrI gautamasvAmI Adi guruparamparA dvArA prApta hue shuddhAtmAnubhUtipradhAn
adhyAtmapravAhako jhelakar, tathA videhakShetrastha jIvantasvAmI shrI sImandharajinavarakI pratyakSha
vandanA evan deshanAshravaNase puShTa kar, shrImad bhagavatkundakundAchAryadevane use samayasArAdi
paramAgamarUp bhAjanommen sangRuhIt karake adhyAtmatattvapipAsu jagat par sAtishay mahAn upakAr
kiyA hai
.
svAnubhavapradhAnadhyAtmashrutalabdhidhar bhagavatkundakundAchAryadev dvArA praNIt prAbhRutarUp
prabhUt shrutarachanAommen shrI samayasAr, shrI pravachanasAr, shrI panchAstikAyasangrah, shrI niyamasAr aur
shrI aShTaprAbhRut
yah pAnch paramAgam mukhya hain . ye pAnchon paramAgam shrI kundakundaadhyAtma-
bhAratIke ananya paramopAsak, adhyAtmayugapravartak, paramopakArI pUjya sadgurudev shrI
kAnajIsvAmIke satprabhAvanodayase shrI di0 jain svAdhyAyamandir TrasTa (sonagaDh) evan anya
TrasTa dvArA gujarAtI evan hindI bhAShAmen anek bAr prakAshit ho chuke hain
. unake hI satpratApase
ye pAnchon hI paramAgam, adhyAtmaatishayakShetra shrI suvarNapurI (sonagaDh)men bhagavAn mahAvIrake
pachIsaven shatAbdIsamArohake avasar par (vi. san. 2030men), vishvamen advitIy evan darshanIy
aise ‘shrI mahAvIrkundakundadigambarjainparamAgamamandir’kI bhavya divAron par lage
sangemarmarake dhaval shilApaT par (Adya chAr paramAgam TIkA sahit aur aShTaprAbhRutakI mUl
gAthA) utkIrNa karAkar chiranjIvI kiye gaye hain
. adhunA, paramAgam shrI pravachanasAr evan shrImad
amRutachandrAchAryadevakI ‘tattvapradIpikA’ TIkAke gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntarakA yah
chhaThavAn sanskaraN adhyAtmatattvapremiyonke hAthamen prastut karate hue shrutaprabhAvanAkA visheSh Ananda
anubhUt hotA hai
.
jinake punIt prabhAvanodayase shrI kundakundaadhyAtmabhAratIkA is yugamen punarabhyuday
huA hai aise hamAre paramopakArI pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIkI upakAramahimA kyA kahI
jAye ? unahIne bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI dvArA prarUpit evan tadAmnAyAnuvartI
bhagavatkundakundAchAryadev dvArA samayasAr, pravachanasAr Adi paramAgamommen susanchit svAnubhav

Page -25 of 513
PDF/HTML Page 8 of 546
single page version

background image
mudrit va shuddhAtmadravyapradhAn adhyAtmatattvAmRutakA svayam pAn karake, is kalikAlamen
adhyAtmasAdhanAke pAvan pathakA puna samudyot kiyA hai, tathA rUDhiprasta sAmpradAyikatAmen phanse
hue jainajagat par, dravyadRuShTipradhAn svAnubhUtimUlak vItarAg jainadharmako prakAshamen lAkar,
anupam, adbhut evan ananta
ananta upakAr kiye hain
. aise paramopakArI, svAnubhavarasabhInI
adhyAtmavidyAke dAtA, pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIne is pravachanasAr paramAgam par
anek bAr pravachanon dvArA usake gahan tAttvik rahasyonkA udghATan kiyA hai
. is shatAbdImen
adhyAtmaruchikA evan adhyAtmatattvagnAnakA jo navayug pravarta rahA hai usakA shrey pUjya
gurudevashrIko hI hai
.
pUjya gurudevashrIke punIt pratApase hI mumukShujagatako jain adhyAtmashrutake anek
paramAgamaratna apanI mAtRubhAShAmen prApta hue hain . shrI pravachanasArakA gujarAtI anuvAd (jisakA
yah hindI rUpAntar hai) bhI, shrI samayasArake gujarAtI gadyapadyAnuvAdakI bhAnti, prashamamUrti
bhagavatI pUjya bahinashrI champAbahinake baDe bhAI adhyAtmatattvarasik, vidvadratna, AdaraNIy pt.
shrI himmatalAl jeThAlAl shAhane, pUjya gurudev dvArA diye gaye shuddhAtmadarshI upadeshAmRutabodh
dvArA shAstronke gahan bhAvonko kholanekI sUjh prApta kar, adhyAtmajinavANIkI agAdh bhaktise
saral bhAShAmen
AbAlavRuddhagrAhya, rochak evan sundar Dhangasekar diyA hai . sammAnanIy
anuvAdak mahAnubhAv adhyAtmarasik vidvAn honeke atirikta tattvavichArak, gambhIr Adarsha
AtmArthI, vairAgyashAlI, shAnta, gambhIr, nispRuh, nirabhimAnI evan vivekashIl sajjan hain; tathA
unamen adhyAtmarasabharA madhur kavitva bhI hai ki jisake darshan unake padyAnusAr evan anya
stutikAvyonse spaShTatayA hote hai
. ve bahut varShon tak pUjya gurudevake samAgamamen rahe hain, aur
pUjya gurudevake adhyAtmapravachanonke shravaN evan svayamke gahan manan dvArA unhonne apanI
AtmArthitAkI bahut puShTi kI hai
. tattvArthake mUl rahasyon par unakA manan ati gahan hai .
shAstrakAr evan TIkAkAr ubhay AchAryabhagavantonke hRudayake gahan bhAvonkI gambhIratAko
yathAvat surakShit rakhakar unhonne yah shabdasha gujarAtI anuvAd kiyA hai; taduparAnta mUl
gAthAsUtronkA bhAvapUrNa madhur gujarAtI padyAnuvAd bhI (harigIt chhandamen) unhonne kiyA hai, jo
is anuvAdakI atIv adhikatA lAtA hai aur svAdhyAyapremiyonko bahut hI upayogI hotA
hai
. taduparAnta jahAn AvashyakatA lagI vahAn bhAvArtha dvArA yA padaTippaN dvArA bhI unhonne ati
sundar spaShTatA kI hai .
is prakAr bhagavatkundakundAchAryadevake samayasArAdi uttamottam paramAgamonke anuvAdakA
param saubhAgya, pUjya gurudevashrI evan pUjya bahinashrIkI param kRupAse, AdaraNIy shrI

Page -24 of 513
PDF/HTML Page 9 of 546
single page version

background image
himmatabhAIko samprApta huA etadartha ve sachamuch abhinandanIy hain . pUjya gurudevashrIkI kalyANI
preraNA jhelakar atyanta parishramapUrvak aisA sundar bhAvavAhI anuvAd kar deneke badalemen sansthA
evan samagra adhyAtmajignAsu samAj unakA jitanA upakAr mAne vah kam hai
. yah anuvAd
amUlya hai, kyonki kundakundabhAratI evan gurudevake prati mAtra param bhaktise prerit hokar apanI
adhyAtmarasikatA dvArA kiye gaye is anuvAdakA mUlya kais AnkA jAye ? pravachanasArake is
anuvAdarUp mahAn kAryake badalemen sansthA dvArA, kuchh kImatI bheTakI svIkRutike liye,
unako AgrahapUrNa anurodh kiyA gayA thA tab unhonne vairAgyapUrvak namrabhAvase aisA pratyuttar
diyA thA ki ‘‘merA AtmA is sansAraparibhramaNase chhUTe itanA hI paryApta hai, dUsarA mujhe kuchh
badalA nahIn chAhiye’’
. unakI yah nispRuhatA bhI atyanta prashansanIy hai . upodghAtamen bhI apanI
bhAvanA vyakta karate hue ve likhate hain ki‘‘yah anuvAd mainne shrI pravachanasAr prati bhaktise
aur pUjya gurudevashrIkI preraNAse prerit hokar, nij kalyANake liye, bhavabhayase Darate Darate
kiyA hai’’
.
shrI pravachanasAr shAstrake dUsare sanskaraNake avasar par pUjya gurudevashrIke antevAsI
brahmachArI shrI chandUlAlabhAI khImachanda jhobAliyA dvArA, hastalikhit pratiyonke AdhArase
sanshodhit shrI jayasenAchAryadevakRut ‘tAtparyavRutti’ sanskRit TIkA bhI is hindI sanskaraNamen joD
dI hai
. hindI sanskaraNake liye gujarAtI anuvAdakA hindI rUpAntar pt. parameShThIdAsajI jain
nyAyatIrtha (lalitapur)ne kiyA hai, tadartha unake prati upakRutabhAv tathA is sanskaraNake sundar
mudraNake liye ‘kitAbaghar’ rAjakoTake prati kRutagnatA vyakta karate hain
.
is shAstramen AchAryabhagavantonne kahe hue adhyAtmamantrako gaharAIse samajhakar, bhavya
jIv shuddhopayogadharmako prApta karoyahI hArdik kAmanA .
bhAdon kRuShNA 2, vi. san. 2049,
‘79vIn bahinashrI
chambAbenjanmajayantI’sAhityaprakAshanasamiti
shrI di0 jain svAdhyAyamandir TrasTa
sonagaDh -364250(saurAShTra)

Page -23 of 513
PDF/HTML Page 10 of 546
single page version

background image
sAhityaprakAshanavibhAg
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa,
sonagaDh364250 (saurAShTra)

prakAshakIy nivedan
[sAtavAn sanskaraN]
is granth pravachanasArakA agalA sanskaraN samApta ho jAnese mumukShuonkI mAngako dhyAnamen
rakhakar yah navIn sAtavAn sanskaraN prakAshit kiyA jA rahA hai. is sanskaraNamen agale
sanskaraNakI kShatiyonko sudhAranekA yathAyogya prayatna kiyA gayA hai.
pravachanasAramen batAye hue bhAvonko pUjya gurudevashrIne jis prakAr kholA hai us prakAr
yathArtha samajhakar, antaramen usakA pariNaman karake atIndriy gnAnakI prApti dvArA atIndriy
Anandako sab jIv AsvAdan kare yah antarIk bhAvanA sah.....
mahAvIr nirvANotsav
dIpAvalI
tA. 26 -10 -2011

Page -22 of 513
PDF/HTML Page 11 of 546
single page version

background image
jinajInI vANI
(rAgAshAbharyA ame AvIyA)
sImandhar mukhathI phU laDAn khare,
enI kun dakun da gUnthe mAL re,
jinajInI vANI bhalI re.
vANI bhalI, man lAge raLI,
jemAn sAr -samay shiratAj re,
jinajInI vANI bhalI re......sImandhara0
gUnthyAn pAhuD ne gUnthyun panchAsti,
gUnthyun pravachanasAr re,
jinajInI vANI bhalI re.
gUnthyun niyamasAr, gUnthyun rayaNasAr,
gUnthyo samayano sAr re,
jinajInI vANI bhalI re.......sImandhara0
syAdvAd ke rI suvAse bharelo,
jinajIno OMkAranAd re,
jinajInI vANI bhalI re.
vandun jineshvar, vandun hun kun dakun da,
vandun e OMkAranAd re,
jinajInI vANI bhalI re.......sImandhara0
haiDe hajo, mArA bhAve hajo,
mArA dhyAne hajo jinavAN re,
jinajInI vANI bhalI re.
jineshvaradevanI vANInA vAyarA
vAjo mane dinarAt re,
jinajInI vANI bhalI re.......sImandhara0
himmatalAl jeThAlAl shAh

Page -21 of 513
PDF/HTML Page 12 of 546
single page version

background image
OM
nama shrI sadgurave .
upodghAt
[ gujarAtIkA hindI anuvAd ]
bhagavAn shrI kundakundAchAryadevapraNIt yah ‘pravachanasAr’ nAmakA shAstra ‘dvitIy
shrutaskandh’ke sarvotkRuShTa Agamommense ek hai.
‘dvitIy shrutaskandh’kI utpatti kese huI, usakA ham paTTAvalionke AdhArase
sankShepamen avalokan karen :
Aj se 2474 varSha pUrva is bharatakShetrakI puNyabhUmimen jagatpUjya param bhaTTArak
bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI mokShamArgakA prakAsh karaneke liye samasta padArthonkA svarUp
apanI sAtishay divyadhvanike dvArA pragaT kar rahe the
. unake nirvANake pashchAt pAnch
shrutakevalI hue, jinamense antim shrutakevalI shrI bhadrabAhusvAmI the. vahAn tak to
dvAdashAngashAstrake prarUpaNAse nishchay -vyavahArAtmak mokShamArga yathArtharUpamen pravartatA rahA.
tatpashchAt kAladoShase kramasha angonke gnAnakI vyuchchhitti hotI gaI aur isaprakAr apAr
gnAnasindhukA bahubhAg vichchhinna honeke bAd dUsare bhadrabAhusvAmI AchAryakI paripATI
(paramparA)men do mahA samartha muni hue
. unamenseekakA nAm shrI dharasen AchArya tathA
dUsaronkA nAm shrI guNadhar AchArya thA. unase prApta gnAnake dvArA unakI paramparAmen honevAle
AchAryonne shAstronkI rachanA kI aur shrI vIr bhagavAnake upadeshakA pravAh chAlU rakhA.
shrI dharasenAchAryako AgrAyaNIpUrvake pancham vastuadhikArake ‘mahAkarmaprakRiti’ nAmak
chauthe prAbhRutakA gnAn thA. us gnAnAmRutamense kramasha unake bAdake AchAryon dvArA
ShTakhanDAgam, dhaval, mahAdhaval, gommTasAr, labdhisAr, kShapaNAsAr Adi shAstronkI rachanA
huI
. isaprakAr pratham shrutaskandhakI utpatti huI. usamen jIv aur karmake sanyogase
honevAlI AtmAkI sansAraparyAyakAguNasthAn, mArgaNAsthAn AdikAvarNan hai,
paryAyArthikanayako pradhAn karake kathan hai. is nayako ashuddhadravyArthik bhI kahate hain aur
adhyAtmabhAShAse ashuddha -nishchayanay athavA vyavahAr kahate hain.

Page -20 of 513
PDF/HTML Page 13 of 546
single page version

background image
shrI guNadhar AchAryako gnAnapravAdapUrvakI dasham vastuadhikArake tRutIy prAbhRutakA
gnAn thA. us gnAnamense bAdake AchAryonne kramasha siddhAnta -rachanA kI. isaprakAr sarvagna
bhagavAn mahAvIrase chalA AnevAlA gnAn AchAryaparamparAse bhagavAn shrI kundakundAchAryadevako
prApta huA
. unhonne panchAstikAyasangrah, pravachanasAr, samayasAr, niyamasAr, aShTapAhuD Adi
shAstronkI rachanA kI. is prakAr dvitIy shrutaskandhakI utpatti huI. usamen gnAnako pradhAn
karake shuddhadravyArthik nayase kathan hai, AtmAke shuddhasvarUpakA varNan hai.
bhagavAn shrI kundakundAchAryadev vikram samvatke prArambhamen ho gaye hain. digambar jain
paramparAmen bhagavAn kundakundAchAryadevakA sthAn sarvotkRuShTa hai.
mangalan bhagavAn vIro mangalan gautamo gaNI.
mangalan kundakundAryo jainadharmostu mangalam..
yah shlok pratyek digambar jain, shAstrasvAdhyAyake prArambhamen mangalAcharaNake
rUpamen bolate hain. isase siddha hotA hai ki sarvagna bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI aur
gaNadhar bhagavAn shrI gautamasvAmIke pashchAt turat hI bhagavAn kundakundAchAryakA sthAn
AtA hai
. digambar jain sAdhu apaneko kundakundAchAryakI paramparAkA kahalAnemen gaurav
mAnate hain. bhagavAn kundakundAchAryadevake shAstra sAkShAt gaNadharadevake vachan jitane hI
pramANabhUt mAne jAte hain. unake bAd honevAle granthakAr AchArya apane kisI kathanako
siddha karaneke liye kundakundAchAryadevake shAstronkA pramAN dete hain jisase yah kathan
nirvivAd siddha ho jAtA hai
. unake bAd likhe gaye granthommen unake shAstrommense anekAnek
bahutase avataraN liye gae hain. vAstavamen bhagavAn kundakundAchAryadevane apane paramAgamommen
tIrthankaradevonke dvArA prarUpit uttamottam siddhAntonko surakShit kar rakhA hai, aur mokShamArgako
sthir rakhA hai
. vikram samvat 660men honevAle shrI devasenAchAryavar apane darshanasAr
nAmake granthamen kahate hain ki
jai paumaNandiNAho sImandharasAmidivvaNANeN.
Na vibohai to samaNA kahan sumaggan payANanti..
‘‘videhakShetrake vartamAn tIrthankar shrI sImandharasvAmIke samavasaraNamen jAkar shrI
padmanandinAthane (shrI kundakundAchAryadevane) svayam prApta kiye gae gnAnake dvArA bodh na diyA
hotA to munijan sachche mArgako kaise jAnate ?’’ ek dUsarA ullekh dekhiye, jisamen
kundakundAchAryadevako ‘kalikAlasarvagna’ kahA gayA hai
. ShaTprAbhRutakI shrI shrutasAgarasUrikRut

Page -19 of 513
PDF/HTML Page 14 of 546
single page version

background image
TIkAke antamen likhA hai ki‘‘padmanandI, kundakundAchArya, vakragrIvAchArya, ailAchArya,
gRidhrapichchhAchArya,in pAnch nAmonse yukta tathA jinhen chAr angul U par AkAshamen chalanekI
Ruddhi prApta thI, aur jinhonne pUrvavidehamen jAkar sImandharabhagavAnakI vandanA kI thI tathA
unake pAsase prApta shrutagnAnake dvArA jinhonne bhAratavarShake bhavya jIvonko pratibodhit kiyA
hai, un shrI jinachandrasUribhaTTArakake paTTake AbharaNarUp kalikAlasarvagna (bhagavAn
kundakundAchAryadev)ke dvArA rachit is ShaTprAbhRut granthamen........sUrIshvar shrI shrutasAgar dvArA
rachit mokShaprAbhRutakI TIkA samApta huI
.’’ bhagavAn kundakundAchAryadevakI mahattA batAnevAle
aise anekAnek ullekh jain sAhityamen milate hain; kaI shilAlekhommen bhI ullekh pAyA
jAtA hai. is prakAr ham dekhate hain ki sanAtan jain (digambar) sampradAyamen kalikAlasarvagna
bhagavAn kundakundAchAryakA advitIy sthAn hai.
bhagavAn kundakundAchAryadev dvArA rachit anek shAstra hain jinamense thoDese vartamAnamen
vidyamAn hai. trilokInAth sarvagnadevake mukhase pravAhit shrutAmRutakI saritAmense bhar lie gae
vah amRutabhAjan vartamAnamen bhI anek AtmArthiyonko AtmajIvan pradAn karate hain. unake
samayasAr, panchAstikAy aur pravachanasAr nAmak tIn uttamottam shAstra ‘prAbhRutatray’ kahalAte
hain
. in tIn paramAgamommen hajAron shAstronkA sAr A jAtA hai. bhagavAn kundakundAchAryake bAd
likhe gae anek granthonke bIj in tIn paramAgamommen vidyamAn hain,aisA sUkShmadRuShTise abhyAs
karane par spaShTa gnAt hotA hai. shrI samayasAr is bharatakShetrakA sarvotkRuShTa paramAgam hai. usamen
nav tattvonkA shuddhanayakI dRuShTise nirUpaN karake jIvakA shuddha svarUp sarva prakAraseAgam,
yukti, anubhav aur paramparAseati vistArapUrvak samajhAyA hai. panchAstikAyamen chhah dravyon
aur nav tattvonkA svarUp sankShepamen kahA gayA hai. pravachanasAramen usake nAmAnusAr
jinapravachanakA sAr sangRuhIt kiyA gayA hai. jaise samayasAramen mukhyatayA darshanapradhAn nirUpaN
hai usIprakAr pravachanasAramen mukhyatayA gnAnapradhAn kathan hai.
shrI pravachanasArake prArambhamen hI shAstrakartAne vItarAgachAritrake lie apanI tIvra AkAnkShA
vyakta kI hai . bArbAr bhItar hI bhItar (antaramen) DubakI lagAte hue AchAryadev nirantar
bhItar hI samAe rahanA chAhate hain . kintu jab tak us dashAko nahIn pahunchA jAtA tab tak
antar anubhavase chhUTakar bArbAr bAhar bhI AnA ho jAtA hai . is dashAmen jin amUlya
vachan mauktikonkI mAlA gUnth gaI vah yah pravachanasAr paramAgam hai . sampUrNa paramAgamamen
vItarAgachAritrakI tIvrAkAnkShAkI mukhya dhvani gUnj rahI hai .
shilAlekhake lie dekhe pRuShTha 19

Page -18 of 513
PDF/HTML Page 15 of 546
single page version

background image
aise is param pavitra shAstramen tIn shrutaskandha hain . pratham shrutaskandhakA nAm
‘gnAnatattvapragnApan’ hai . anAdikAlase paronmukh jIvonko kabhI aisI shraddhA nahIn huI ki ‘main
gnAnasvabhAv hUn aur merA sukh mujhamen hI hai’ . isIlie usakI paramukhApekShIparonmukhavRutti
kabhI nahIn TalatI . aise dIn dukhI jIvon par AchAryadevane karuNA karake is adhikAramen
jIvakA gnAnAnandasvabhAv vistArapUrvak samajhAyA hai; usIprakAr kevalIke gnAn aur sukh
prApta karanekI prachur utkRuShTa bhAvanA bahAI hai
. ‘‘kShAyik gnAn hI upAdey hai,
kShAyopashamikagnAnavAle to karmabhArako hI bhogate hain; pratyakShagnAn hI ekAntik sukh hai,
parokShagnAn to atyant Akul hai; kevalIkA atIndriy sukh hI sukh hai, indriyajanit sukh
to dukh hI hai; siddha bhagavAn svayamev gnAn, sukh aur dev hain, ghAtikarma rahit bhagavAnakA
sukh sunakar bhI jinhen unake prati shraddhA nahIn hotI ve abhavya (dUrabhavya) hain’’ yon
anekAnek prakArase AchAryadevane kevalagnAn aur atIndriy, paripUrNa sukhake liye pukAr kI
hai
. kevalIke gnAn aur Anandake lie AchAryadevane aisI bhAv bharI dhun machAI hai ki
jise sunakarpaDhakar sahaj hI aisA lagane lagatA hai ki videhavAsI sImandhar bhagavAnake
aur kevalI bhagavantonke jhuNDamense bharatakShetramen Akar tatkAl hI kadAchit AchAryadevane yah
adhikAr rachakar apanI hRudayormiyAn vyakta kI hon
. is prakAr gnAn aur sukhakA anupam
nirUpaN karake is adhikAramen AchAryadevane mumukShuonko atIndriy gnAn aur sukhakI ruchi
tathA shraddhA karAI hai, aur antim gAthAommen moh
rAgdveShako nirmUl karanekA jinokta
yathArtha upAy sankShepamen batAyA hai .
dvitIy shrutaskandhakA nAm ‘gneyatattvapragnApan’ hai . anAdikAlase paribhramaN karatA
huA jIv sab kuchh kar chukA hai, kintu usane svaparakA bhedavignAn kabhI nahIn kiyA .
use kabhI aisI sAnubhav shraddhA nahIn huI ki ‘bandh mArgamen tathA mokShamArgamen jIv akelA
hI kartA, karma, karaN aur karmaphal banatA hai, usakA parake sAth kabhI bhI kuchh bhI
sambandha nahIn hai’
. isalie hajAron mithyA upAy karane par bhI vah dukh mukta nahIn hotA .
is shrutaskandhamen AchAryadevane dukhakI jaD chhedanekA sAdhanbhedavignAnsamajhAyA hai .
‘jagatakA pratyek sat arthAt pratyek dravya utpAdvyaydhrauvyake atirikta yA guNparyAy
samUhake atirikta anya kuchh bhI nahIn hai . sat kaho, dravya kaho, utpAdvyaydhrauvya
kaho yA guNaparyAyapiNDa kaho,yah sab ek hI hai’ yah trikAlagna jinendrabhagavAnake dvArA
sAkShAt dRuShTa vastusvarUpakA mUlabhUt siddhAnta hai . vItarAgavignAnakA yah mUlabhUt siddhAnta
prArambhakI bahutasI gAthAommen atyadhik sundar rItise, kisI lokottar vaignAnik Dhangase

Page -17 of 513
PDF/HTML Page 16 of 546
single page version

background image
samajhAyA gayA hai . usamen dravyasAmAnyakA svarUp jis alaukik shailIse siddha kiyA hai
usakA dhyAn pAThakonko yah bhAg svayam hI samajhapUrvak paDhe binA AnA ashakya hai .
vAstavamen pravachanasAramen varNit yah dravyasAmAnya nirUpaN atyanta abAdhya aur param
pratItikar hai . is prakAr dravyasAmAnyakI gnAnarUpI sudRuDh bhUmikA rachakar, dravya visheShakA
asAdhAraN varNan, prANAdise jIvakI bhinnatA, jIv dehAdikAkartA, kArayitA, anumodak nahIn
haiyah vAstavikatA, jIvako pudgalapiNDakA akartRutva, nishchayabandhakA svarUp, shuddhAtmAkI
upalabdhikA phal, ekAgra sanchetanalakShaN dhyAn ityAdi anek viShay ati spaShTatayA samajhAe
gae hain
. in sabamen svaparakA bhedavignAn hI spaShTa tairatA dikhAI de rahA hai . sampUrNa adhikAr
men vItarAg praNIt dravyAnuyogakA sattva khUb ThUns ThUns kar bharA hai, jinashAsanake maulik
siddhAntonko abAdhyayuktise siddha kiyA hai
. yah adhikAr jinashAsanake stambha samAn hai .
isakA gaharAIse abhyAs karanevAle madhyastha supAtra jIvako aisI pratIti huye binA nahIn rahatI
ki ‘jain darshan hI vastudarshan hai’
. viShayakA pratipAdan itanA prauDh, agAdh gaharAIyukta, marmasparshI
aur chamatkRutimay hai ki vah mumukShuke upayogako tIkShNa banAkar shrutaratnAkarakI gambhIr gaharAImen
le jAtA hai
. kisI uchchakoTike mumukShuko nijasvabhAvaratnakI prApti karAtA hai, aur yadi koI
sAmAnya mumukShu vahAn tak na pahunch sake to usake hRudayamen bhI itanI mahimA to avashya hI ghar
kar letI hai ki ‘shrutaratnAkar adbhut aur apAr hai’
. granthakAr shrI kundakundAchAryadev aur
TIkAkAr shrI amRutachandrAchAryadevake hRudayase pravAhit shrutagangAne tIrthankarake aur shrutakevaliyonke
virahako bhulA diyA hai
.
tIsare shrutaskandhakA nAm ‘charaNAnuyogasUchak chUlikA’ hai . shubhopayogI muniko antarang
dashAke anurUp kis prakArakA shubhopayog vartatA hai aur sAth hI sAth sahajatayA bAharakI
kaisI kriyAmen svayam vartanA hotI hain, vah isamen jinendra kathanAnusAr samajhAyA gayA hai
. dIkShA
grahaN karanekI jinokta vidhi, antarang sahaj dashAke anurUp bahirangayathAjAt -rUpatva, aTThAIs
mUlaguN, antarang
bahirang chhed, upadhiniShedh, utsargaapavAd, yuktAhAr vihAr, ekAgratArUp
mokShamArga, munikA anya muniyonke pratikA vyavahAr Adi anek viShay isamen yukti sahit
samajhAye gaye hain
. granthakAr aur TIkAkAr AchAryayugalane charaNAnuyog jaise viShayako bhI
Atmadravyako mukhya karake shuddhadravyAvalambI antarang dashAke sAth unun kriyAonkA yA
shubhabhAvonkA sambandh darshAte hue nishchayvyavahArakI sandhipUrvak aisA chamatkArapUrNa varNan kiyA
hai ki AcharaNapragnApan jaise adhikAramen bhI jaise koI shAntajharanese jharatA huA adhyAtmagIt gAyA
jA rahA ho,
aisA hI lagatA rahatA hai . Atmadravyako mukhya karake, aisA sayuktik aisA

Page -16 of 513
PDF/HTML Page 17 of 546
single page version

background image
pramANabhUt, sAdyanta, shAntarasanirjharatA charaNAnuyogakA pratipAdan anya kisI shAstramen nahIn hai .
hRudayamen bhare hue anubhavAmRutamen otaprot hokar nikalatI huI donon AchAryadevonkI vANImen koI
aisA chamatkAr hai ki vah jis jis viShayako sparsha karatI hai us us viShayako param rasamay,
shItal
shItal aur sudhAsyandI banA detI hai .
is prakAr tIn shrutaskandhommen vibhAjit yah param pavitra paramAgam mumukShuonko yathArtha
vastusvarUpake samajhanemen mahAnimittabhUt hai . is shAstramen jinashAsanake anek mukhya mukhya
siddhAntonke bIj vidyamAn hain . is shAstramen pratyek padArthakI svatantratAkI ghoShaNA kI gaI
hai tathA divyadhvanike dvArA vinirgat anek prayojanabhUt siddhAntonkA dohan hai . paramapUjya gurudev
shrI kAnajIsvAmI anek bAr kahate hai ki‘shrI samayasAr, pravachanasAr, niyamasAr Adi
shAstronkI gAthAgAthAmen divyadhvanikA sandesh hai . in gAthAommen itanI apAr gaharAI hai ki
usakA mAp karanemen apanI hI shaktikA mAp hojAtA hai . yah sAgaragambhIr shAstronke rachayitA
paramakRupAlu AchAryabhagavAnakA koI param alaukik sAmarthya hai . param adbhut sAtishay
antarbAhya yogonke binA in shAstronkA rachA jAnA shakya nahIn hai . in shAstronkI vANI tairate
hue puruShakI vANI hai yah spaShTa pratIt hotA hai . inakI pratyek gAthA chhaThavensAtaven guNasthAnamen
jhUlanevAle mahAmunike AtmAnubhavase nikalI huI hai . in shAstronke kartA bhagavAn
kundakundAchAryadev mahAvidehakShetramen sarvagna vItarAg bhI sImandhar bhagavAnake samavasaraNamen gaye the,
aur vahAn ve ATh din rahe the yah bAt yathAtathya hai, akSharasha satya hai, pramANasiddha hai
. un
paramopakArI AchAryadevake dvArA rachit samayasAr, pravachanasAr Adi shAstrommen tIrthankaradevakI
OMkAradhvanimense hI nikalA huA upadesh hai
.
bhagavAn kundakundAchAryadevakRut is shAstrakI prAkRit gAthAonkI ‘tattvadIpikA’
nAmak sanskRit TIkA shrI amRutachandrAchArya (jo ki lagabhag vikram samvatkI 10vIn shatAbdImen
ho gaye hain)ne rachI hai
. jaise is shAstrake mUl kartA alaukik puruSh hain vaise hI isake
TIkAkAr bhI mahAsamartha AchArya hain . unhonne samayasAr tathA panchAstikAyakI TIkA bhI likhI
hai aur tattvArthasAr, puruShArthasiddhyupAy Adi svatantra granthonkI bhI rachanA kI hai . un jaisI
TIkAyen abhI tak anya jainashAstrakI nahIn huI hai . unakI TIkAonke pAThakonko unakI
adhyAtmarasikatA, AtmAnubhav, prakhar vidvattA, vastusvarUpako nyAyapUrvak siddha karanekI
asAdhAraN shakti, jinashAsanakA atyanta gambhIr gnAn, nishchay
vyavahArakA sandhibaddha nirUpaN
karanekI viral shakti aur uttam kAvyashaktikA pUrA patA lag jAtA hai . gambhIr rahasyonko
atyanta sankShepamen bhar denekI unakI shakti vidvAnonko Ashcharyachakit kar detI hai . unakI daivI

Page -15 of 513
PDF/HTML Page 18 of 546
single page version

background image
TIkAyen shrutakevalIke vachanon jaisI hain . jaise mUl shAstrakArake shAstra anubhavyukti Adi
samasta samRuddhiyonse samRuddha hain vaise hI TIkAkArakI TIkAyen bhI un un sarva samRuddhiyonse
vibhUShit hain
. shAsanamAnya bhagavAn kundakundAchAryadevane mAno ki ve kundakundabhagavAnke hRudayamen
paiTh gaye hon isaprakArase unake gambhIr Ashayonko yathArthatayA vyakta karake unake gaNadhar jaisA
kArya kiyA hai
. shrI amRutachandrAchAryadev dvArA rachit kAvya bhI adhyAtmaras aur AtmAnubhavakI
mastIse bharapUr hain . shrI samayasArakI TIkAmen AnevAle kAvyon (kalashon)ne shrI padmaprabhadev
jaise samartha munivaron par gaharI chhAp jamAI hai, aur Aj bhI tattvagnAn tathA adhyAtmarasase
bhare hue ve madhur kalash adhyAtmarasikonke hadayake tArako jhanajhanA DAlate hain
.
adhyAtmakavike rUpamen shrI amRutachandrAchAryadevakA sthAn advitIy hai .
pravachanasAramen bhagavAn kundakundAchAryadevane 275 gAthAonkI rachanA prAkRitamen kI hai .
usapar shrI amRutachandrAchAryane tattvadIpikA nAmak tathA shrI jayasenAchAryane tAtparyavRutti nAmak
sanskRit TIkAkI rachanA kI hai
. shrI pAnDe hemarAjajIne tattvadIpikAkA bhAvArtha hindImen likhA
hai, jisakA nAm ‘bAlAvabodhabhAShATIkA’ rakhA hai . vikram samvat 1969men shrI
paramashrutaprabhAvak maNDal dvArA prakAshit hindI pravachanasAramen mUl gAthAyen, donon sanskRit
TIkAyen, aur shrI hemarAjajIkRut hindI bAlAvabodhabhAShATIkA mudrit huI hai
. ab is
prakAshit gujarAtI pravachanasAramen mUl gAthAyen, unakA gujarAtI padyAnuvAd, sanskRit tattvadIpikA
TIkA aur un gAthA va TIkAkA akSharasha gujarAtI anuvAd pragaT kiyA gayA hai
. jahAn kuchh
visheSh spaShTIkaraN karanekI AvashyakatA pratIt huI hai vahAn koShThakamen athavA ‘bhAvArtha’men yA
phU TanoTamen spaShTatA kI gaI hai
. us spaShTatA karanemen bahut sI jagah shrI jayasenAchAryakI
‘tAtparyavRutti’ atyanta upayogI huI hai aur kahI kahIn shrI hemarAjajIkRut
bAlAvabodhabhAShATIkAkA bhI AdhAr liyA hai
. shrI paramashrutaprabhAvak maNDal dvArA prakAshit
pravachanasAramen mudrit sanskRit TIkAko hastalikhit pratiyonse milAn karane par usamen kahIn kahIn
jo alpa ashuddhiyAn mAlUm huI ve isamen ThIk kar lI gaI hain
.
yah anuvAd karanekA mahAbhAgya mujhe prApta huA, jo ki mere liye atyanta harShakA
kAraN hai . paramapUjya adhyAtmamUrti sadgurudev shrI kAnajIsvAmIke Ashrayamen is gahan
shAstrakA anuvAd huA hai . anuvAd karanekI sampUrNa shakti mujhe pUjyapAd sadgurudevase hI
prApta huI hai . paramopakArI sadgurudevake pavitra jIvanake pratyakSha parichayake binA aur unake
AdhyAtmik upadeshake binA is pAmarako jinavANIke prati leshamAtra bhI bhakti yA shraddhA
kahAnse pragaT hotI, bhagavAn kundakundAchAryadev aur unake shAstronkI ranchamAtra mahimA kahAnse

Page -14 of 513
PDF/HTML Page 19 of 546
single page version

background image
AtI, tathA un shAstronkA artha DhUnDh nikAlanekI leshamAtra shakti kahAnse AtI ?isaprakAr
anuvAdakI samasta shaktikA mUl shrI sadgurudev hI honese vAstavamen to sadgurudevakI
amRutavANIkA pravAh hI
unase prApta amUlya upadesh hIyathAsamay is anuvAdake rUpamen
pariNat huA hai . jinake dvArA sinchit shaktise aur jinakA pIThapar bal honese is gahan
shAstrake anuvAd karanekA mainne sAhas kiyA aur jinakI kRupAse vah nirvighna samApta huA
un paramapUjya paramopakArI sadgurudev (shrI kAnajIsvAmI)ke charaNAravindamen ati bhaktibhAvase
main vandanA karatA hUn
.
paramapUjya bahenashrI champAbenake prati bhI, is anuvAdakI pUrNAhuti karate huye,
upakAravashatAkI ugra bhAvanAkA anubhav ho rahA hai . jinake pavitra jIvan aur bodh is
pAmarako shrI pravachanasArake prati, pravachanasArake mahAn kartAke prati aur pravachanasAramen upadiShTa
vItarAgavignAnake prati bahumAnavRuddhikA vishiShTa nimitta hue hain
aisI un paramapUjya bahinashrIke
charaNakamalamen yah hRuday naman karatA hai .
is anuvAdamen anek bhAiyonse hArdik sahAyatA milI hai . mAnanIy shrI vakIl
rAmajIbhAI mANekachanda doshIne apane bharapUr dhArmik vyavasAyommense samay nikAlakar sArA
anuvAd bArIkIse jAnch liyA hai, yathochit salAh dI hai aur anuvAdamen AnevAlI chhoTI
baDI kaThinAiyonkA apane vishAl shAstragnAnase hal kiyA hai . bhAIshrI khImachanda jeThAlAl
sheThane bhI pUrA anuvAd sAvadhAnIpUrvak jAnchA hai aur apane sanskRit bhAShAke tathA shAstrIy
gnAnake AdhArake upayogI sUchanAyen dI hain
. brahmachArI bhAIshrI chandUlAl khImachanda jhobAliyAne
hastalikhit pratiyonke AdhArase sanskRit TIkAmen sudhAr kiyA hai, anuvAdakA kitanA hI bhAg
jAnchA hai, shuddhipatra, anukramaNikA aur gAthAsUchI taiyAr kI hai, tathA prUph sanshodhanakA kArya
kiyA hai
is prakAr vidhavidh sahAyatA kI hai . in sab bhAiyonkA main antakaraNapUrvak
AbhAr mAnatA hUn . unakI sahRuday sahAyatAke binA anuvAdamen anek trUTiyAn rah jAtIn . inake
atirikta anya jinjin bhAiyonkI isamen sahAyatA milI hai main un sabakA RuNI hUn .
mainne yah anuvAd pravachanasArake prati bhaktise aur gurudevakI preraNAse prerit hokar nij
kalyANake hetu, bhavabhayase DarateDarate kiyA hai . anuvAd karate huye shAstrake mUl Ashayamen
koI antar na paDane pAye, is or mainne pUrIpUrI sAvadhAnI rakhI hai; tathApi alpagnatAke
kAraN usamen kahIn koI Ashay badal gayA ho yA koI bhUl rah gaI ho to usake liye
main shAstrakAr shrI kundakundAchAryabhagavAn, TIkAkAr shrI amRutachandrAchAryadev aur mumukShu
pAThakonse antakaraNapUrvak kShamAyAchanA karatA hUn
.

Page -13 of 513
PDF/HTML Page 20 of 546
single page version

background image
merI Antarik bhAvanA hai ki yah anuvAd bhavya jIvonko jinakathit vastuvignAnakA
nirNay karAkar, atIndriy gnAn aur sukhakI shraddhA karAkar, pratyek dravyakA sampUrNa svAtantrya
samajhAkar, dravyasAmAnyamen lIn honerUp shAshvat sukhakA panth dikhAye
. ‘paramAnandarUpI
sudhArasake pipAsu bhavya jIvonke hitArtha’ shrI amRutachandrAchAryadevane is mahAshAstrakI vyAkhyA
kI hai
. jo jIv isamen kathit paramakalyANakArI bhAvonko hRudayagat karenge ve avashya
paramAnandarUpI sudhArasake bhAjan honge . jab tak ye bhAv hRudayagat na hon tab tak nish
din yahI bhAvanA, yahI vichAr, yahI manthan aur yahI puruShArtha kartavya hai . yahI
paramAnandaprAptikA upAy hai . shrI amRutachandrAchAryadev dvArA tattvadIpikAkI pUrNAhuti karate huye
bhAvit bhAvanAko bhAkar yah upodghAt pUrNa karatA hUn‘‘AnandAmRutake pUrase paripUrNa
pravAhit kaivalyasaritAmen jo nimagna hai, jagatko dekhaneke liye samartha mahAgnAnalakShmI jisamen
mukhya hai, jo uttam ratnake kiraNonke samAn spaShTa hai aur jo iShTa hai
aise prakAshamAn
svatattvako jIv syAtkAralakShaNase lakShit jinendrashAsanake vash prApta hon .’’
shrutapanchamI, vi0 san0 2004
jo jANandi arahantan davvattaguNattapajjayattehin .
so jANadi appANan moho khalu jAli tassa layan ..
jIvo vavagadamoho uvaladdho tachchamappaNo samman .
jahadi jadi rAgadose so appANan lahadi suddhan ..
savve vi ya arahantA teN vidhANeN khavidakammansA .
kichchA tadhovadesan NivvAdA te Namo tesin ..
shrImad bhagavatkundakundAchAryadev
himmatalAl jeThAlAl shAh