Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 273-275 ; Parishista; Sadhak jivani drashti; Varnanukram gatha suchi.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 27 of 28

 

Page 488 of 513
PDF/HTML Page 521 of 546
single page version

viyukto nityaṁ jñānī syāt, sa khalu sampūrṇaśrāmaṇyaḥ sākṣāt śramaṇo helāvakīrṇa-
sakalaprāktanakarmaphalatvādaniṣpāditanūtanakarmaphalatvācca punaḥ prāṇadhāraṇadainyamanāskandan dvitīy-
bhāvaparāvartābhāvāt
śuddhasvabhāvāvasthitavr̥ttirmokṣatattvamavabudhyatām ..272..
ath mokṣatattvasādhanatattvamudghāṭayati
sammaṁ vididapadatthā cattā uvahiṁ bahitthamajjhatthaṁ .
visayesu ṇāvasattā je te suddhā tti ṇiddiṭṭhā ..273..
samyagviditapadārthāstyaktvopadhiṁ bahisthamadhyastham .
viṣayeṣu nāvasaktā ye te śuddhā iti nirdiṣṭāḥ ..273..
mokṣatattvapariṇatapuruṣ evābheden mokṣasvarūpaṁ jñātavyamiti ..272.. ath mokṣakāraṇamākhyātisammaṁ
vididapadatthā saṁśayaviparyayānadhyavasāyarahitānantajñānādisvabhāvanijaparamātmapadārthaprabhr̥tisamastavastu-
vicāracaturacittacāturyaprakāśamānasātiśayaparamavivekajyotiṣā samyagviditapadārthāḥ . punarapi kiṁrūpāḥ.
visayesu ṇāvasattā pañcendriyaviṣayādhīnarahitatven nijātmatattvabhāvanārūpaparamasamādhisaṁjātaparamānandaik-
vicaratā (krīṛā karatā) honese ‘ayathācār rahit’ vartatā huā nitya jñānī ho, vāstavameṁ us
sampūrṇa śrāmaṇyavāle sākṣāt śramaṇako mokṣatatva jānanā, kyoṁki pahaleke sakal karmoṁke phal
usane līlāmātrase naṣṭa kar diye haiṁ isaliye aur vah nūtan karmaphaloṁko utpanna nahīṁ karatā
isaliye punaḥ prāṇadhāraṇarūp dīnatāko prāpta na hotā huā dvitīy bhāvarūp parāvartanake abhāvake
kāraṇ śuddhasvabhāvameṁ
1avasthit vr̥ttivālā rahatā hai ..272..
ab mokṣatatvakā sādhanatatva pragaṭ karate haiṁ :
anvayārtha :[samyagviditapadārthāḥ ] samyak (yathārthatayā) padārthoṁko jānate hue
[ye ] jo [bahisthamadhyastham ] bahiraṁg tathā aṁtaraṁg [upadhiṁ ] parigrahako [tyaktvā ] choṛakar
[viṣayeṣu na avasaktāḥ ] viṣayoṁmeṁ āsakta nahīṁ haiṁ, [te ] ve [śuddhāḥ iti nirdiṣṭāḥ ] ‘śuddha’
kahe gaye haiṁ
..273..
1. avasthit = sthir, [is saṁpūrṇa śrāmaṇyavāle jīvako anyabhāvarūp parāvartan (palaṭan) nahīṁ hotā, vah
sadā ek hī bhāvarūp rahatā haiśuddha svabhāvameṁ sthir pariṇatirūpase rahatā hai; isaliye vah jīv mokṣatatva
hī hai . ]
jāṇī yathārtha padārthane, tajī saṁg aṁtarbāhyane,
āsakta nahi viṣayo viṣe je, ‘śuddha’ bhākhyā temane. 273
.

Page 489 of 513
PDF/HTML Page 522 of 546
single page version

anekāntakalitasakalajñātr̥jñeyatattvayathāvasthitasvarūpapāṇḍityaśauṇḍāḥ santaḥ samasta-
bahiraṁgantaraṁgasaṁgatiparityāgaviviktāntaścakacakāyamānānantaśakticaitanyabhāsvarātmatattvasvarūpāḥ
svarūpaguptasuṣuptakalpāntastattvavr̥ttitayā viṣayeṣu manāgapyāsaktimanāsādayantaḥ samastānubhāvavanto
bhagavantaḥ śuddhā evāsaṁsāraghaṭitavikaṭakarmakavāṭavighaṭanapaṭīyasādhyavasāyen prakaṭīkriyamāṇā-
vadānā mokṣatattvasādhanatattvamavabudhyatām
..273..
ath mokṣatattvasādhanatattvaṁ sarvamanorathasthānatvenābhinandayati
suddhassa ya sāmaṇṇaṁ bhaṇiyaṁ suddhassa daṁsaṇaṁ ṇāṇaṁ .
suddhassa ya ṇivvāṇaṁ so cciy siddho ṇamo tassa ..274..
lakṣaṇasukhasudhārasāsvādānubhavabalen viṣayeṣu manāgapyanāsaktāḥ . kiṁ kr̥tvā . pūrvaṁ svasvarūpaparigrahaṁ
svīkāraṁ kr̥tvā, cattā tyaktvā . kam . uvahiṁ upadhiṁ parigraham . kiṁviśiṣṭam . bahitthamajjhatthaṁ bahisthaṁ
kṣetravāstvādyanekavidhaṁ madhyasthaṁ mithyātvādicaturdaśabhedabhinnam . je evaṁguṇaviśiṣṭāḥ ye mahātmānaḥ te suddha
tti ṇiddiṭṭhā te śuddhāḥ śuddhopayoginaḥ iti nirdiṣṭāḥ kathitāḥ . anen vyākhyānen kimuktaṁ bhavati
itthaṁbhūtāḥ paramayogin evābheden mokṣamārga ityavaboddhavyam ..273.. ath śuddhopayogalakṣaṇamokṣamārgaṁ
sarvamanorathasthānatven pradarśayatibhaṇiyaṁ bhaṇitam . kim . sāmaṇṇaṁ samyagdarśanajñānacāritraikāgāā
āā
rra
rra
rayalakṣaṇaṁ
yalakṣaṇaṁ
pra. 62
ṭīkā :anekāntake dvārā jñāt sakal jñātr̥tattva aur jñeyatattvake yathāsthit
svarūpameṁ jo pravīṇ haiṁ, antaraṁgameṁ cakacakit hote hue anantaśaktivāle caitanyase bhāsvar
(tejasvī) ātmatattvake svarūpako jinane samasta bahiraṁg tathā antaraṁg saṁgatike parityāgase
vivikta (bhinna) kiyā hai, aur (isaliye) antaḥtattvakī vr̥tti (-ātmākī pariṇati) svarūp
gupta tathā suṣupta (jaise ki so gayā ho) samān (
praśāṁt) rahanese jo viṣayoṁmeṁ kiṁcit bhī
āsaktiko prāpta nahīṁ hote,aise jo sakalmahimāvān bhagavanta ‘śuddha’ (-śuddhopayogī) haiṁ
unheṁ hī mokṣatattvakā sādhanatattva jānanā . (arthāt ve śuddhopayogī hī mokṣamārgarūp haiṁ ), kyoṁki
ve anādi saṁsār se racitbanda rahe hue vikaṭ karmakapāṭako toṛanekholaneke ati ugra
prayatnase parākram pragaṭ kar rahe haiṁ ..273..
ab mokṣatattvake sādhanatattvakā (arthāt śuddhopayogīkā) sarva manorathoṁke sthānake
rūpameṁ abhinandan (praśaṁsā) karate haiṁ :
re ! ‘śuddhane śrāmaṇya bhākhyuṁ, jñān darśan śuddhane,
che śuddhane nirvāṇ, śuddha ja siddha, praṇamuṁ tehane. 274
.

Page 490 of 513
PDF/HTML Page 523 of 546
single page version

śuddhasya ca śrāmaṇyaṁ bhaṇitaṁ śuddhasya darśanaṁ jñānam .
śuddhasya ca nirvāṇaṁ sa ev siddho namastasmai ..274..
yattāvatsamyagdarśanajñānacāritrayaugapadyapravr̥ttaikāgrayalakṣaṇaṁ sākṣānmokṣamārgabhūtaṁ śrāmaṇyaṁ tacca
śuddhasyaiv . yacca samastabhūtabhavadbhāvivyatirekakarambitānantavastvanvayātmakaviśvasāmānyaviśeṣ-
pratyakṣapratibhāsātmakaṁ darśanaṁ jñānaṁ ca tat śuddhasyaiv . yacca niḥpratighavijr̥mbhitasahajajñānānanda-
mudritadivyasvabhāvaṁ nirvāṇaṁ tat śuddhasyaiv . yaśca ṭaṁkotkīrṇaparamānandāvasthāsusthitātmasva-
bhāvopalambhagambhīro bhagavān siddhaḥ sa śuddha ev . alaṁ vāgvistareṇ, sarvamanorathasthānasya
mokṣatattvasādhanatattvasya śuddhasya parasparamaṁgāṁgibhāvapariṇatabhāvyabhāvakabhāvatvāt pratyastamit-
svaparavibhāgo bhāvanamaskāro‘stu
..274..
śatrumitrādisamabhāvapariṇatirūpaṁ sākṣānmokṣakāraṇaṁ yacchrāmaṇyam . tattāvtttttka sya . suddhassa ya śuddhasya ca
śuddhopayogin ev . suddhassa daṁsaṇaṁ ṇāṇaṁ trailokyodaravivaravartitrikālaviṣayasamastavastugatānantadharmaik-----
samayasāmānyaviśeṣaparicchittisamarthaṁ yaddarśanajñānadvayaṁ tacchuddhasyaiv . suddhassa ya ṇivvāṇaṁ avyābādhānanta-
sukhādiguṇādhārabhūtaṁ parādhīnarahitatven svāyattaṁ yannirvāṇaṁ tacchuddhasyaiv . so cciy siddho yo
anvayārtha :[śuddhasya ca ] śuddha (-śuddhopayogī) ko [śrāmaṇyaṁ bhaṇitaṁ ] śrāmaṇya
kahā hai, [śuddhasya ca ] aur śuddhako [darśanaṁ jñānaṁ ] darśan tathā jñān kahā hai, [śuddhasya ca ]
śuddhake [nirvāṇaṁ ] nirvāṇ hotā hai; [saḥ ev ] vahī (-śuddha hī) [siddhaḥ ] siddha hotā hai;
[tasmai namaḥ ] use namaskār ho
..274..
ṭīkā :pratham to, samyagdarśan -jñān -cāritrake yugapadpanerūpase pravartamān ekāgratā
jisakā lakṣaṇ hai aisā jo sākṣāt mokṣamārgabhūt śrāmaṇya, ‘śuddha ke hī hotā hai; samasta bhūt
vartamānbhāvī vyatirekoṁke sāth milit (miśrit), ananya vastuoṁkā anvayātmak jo viśva
usake (1) sāmānya aur (2) viśeṣake pratyakṣa pratibhāsasvarūp jo (1) darśan aur (2)
jñān ve ‘śuddha’ ke hī hote haiṁ; nirvighna
khile hue sahaj jñānānandakī mudrāvālā (-svābhāvik
jñān aur ānandakī chāpavālā) divya jisakā svabhāv hai aisā jo nirvāṇ, vah ‘śuddha’ ke
hī hotā hai; aur ṭaṁkotkīrṇa paramānanda
avasthārūpase susthit ātmasvabhāvakī upalabdhise
gaṁbhīr aise jo bhagavān siddha, ve ‘śuddha’ hī hote haiṁ (arthāt śuddhopayogī hī siddha hote haiṁ ),
vacanavistārase bas ho ! sarva manorathoṁke sthānabhūt, mokṣatatvake sādhanatatvarūp, ‘śuddha’ko,
jisameṁ paraspar aṁgaaṁgīrūpase pariṇamit
1bhāvakbhāvyatāke kāraṇ svaparakā vibhāg asta
1. bhāvak (bhāvanamaskār karanevālā) vah aṁg (aṁś) hai aur bhāvya (bhāvanamaskār karane yogya padārtha)
vah aṁgī (aṁśī) hai, isaliye is bhāvanamaskārameṁ bhāvak tathā bhāvya svayaṁ hī hai . aisā nahīṁ hai ki
bhāvak svayaṁ ho aur bhāvya par ho .

Page 491 of 513
PDF/HTML Page 524 of 546
single page version

ath śiṣyajanaṁ śāstraphalen yojayan śāstraṁ samāpayati
bujjhadi sāsaṇamedaṁ sāgāraṇagāracariyayā jutto .
jo so pavayaṇasāraṁ lahuṇā kāleṇ pappodi ..275..
budhyate śāsanametat sākārānākāracaryayā yuktaḥ .
yaḥ sa pravacanasāraṁ laghunā kālen prāpnoti ..275..
yo hi nām suviśuddhajñānadarśanamātrasvarūpavyavasthitavr̥ttisamāhitatvāt sākārā-
nākāracaryayā yuktaḥ san śiṣyavargaḥ svayaṁ samastaśāstrārthavistarasaṁkṣepātmakaśrutajñānopayog-
laukikamāyāñjanarasadigvijayamantrayantrādisiddhavilakṣaṇaḥ svaśuddhātmopalambhalakṣaṇaḥ ṭaṅkotkīrṇajñāyakaik-
svabhāvo jñānāvaraṇādyaṣṭavidhakarmarahitatven samyaktvādyaṣṭaguṇāntarbhūtānantaguṇasahitaḥ siddho bhagavān sa

caiv śuddhaḥ ev
. ṇamo tassa nirdoṣinijaparamātmanyārādhyārādhakasaṁbandhalakṣaṇo bhāvanamaskāro‘stu tasyaiv .
atraitaduktaṁ bhavatiasya mokṣakāraṇabhūtaśuddhopayogasya madhye sarveṣṭamanorathā labhyanta iti matvā
śeṣamanorathaparihāreṇ tatraiv bhāvanā kartavyeti ..274.. ath śiṣyajanaṁ śāstraphalaṁ darśayan śāstraṁ
samāpayatipappodi prāpnoti . so sa śiṣyajanaḥ kartā . ka m . pavayaṇasāraṁ pravacanasāraśabdavācyaṁ
nijaparamātmānam . ken . lahuṇā kāleṇ stokkālen . yaḥ kiṁ karoti . jo bujjhadi yaḥ śiṣyajano budhyate
jānāti . kim . sāsaṇamedaṁ śāstramidaṁ . kiṁ nām . pavayaṇasāraṁ pravacanasāraṁ,samyagjñānasya tasyaiv
huā hai aisā bhāvanamaskār ho ..274..
ab (bhagavān kundakundācāryadev) śiṣyajanako śāstrake phalake sāth joṛate hue
śāstra samāpta karate haiṁ :
anvayārtha :[yaḥ ] jo [sākārānākāracaryayā yuktaḥ ] sākāranākār caryāse
yukta vartatā huā [etat śāsanaṁ ] is upadeśako [budhyate ] jānatā hai, [saḥ ] vah [laghunā
kālen ]
alpa kālameṁ hī [pravacanasāraṁ ] pravacanake sārako (-bhagavān ātmāko) [prāpnoti ]
pātā hai
..275..
ṭīkā :1suviśuddhajñānadarśanamātra svarūpameṁ avasthit pariṇatimeṁ lagā honese
sākāranākār caryāse yukta vartatā huā, jo śiṣyavarga svayaṁ samasta śāstroṁke arthoṁke
2vistārasaṁkṣepātmak śrutajñānopayogapūrvak prabhāv dvārā keval ātmāko anubhavatā huā, is
1. ātmākā svarūp mātra suviśuddha jñān aur darśan hai . [isameṁ, jñān sākār hai aur darśan anākār hai . ]
2. vistārasaṁkṣepātmak = vistārātmak yā saṁkṣepātmak .
sākār aṇākār caryāyukta ā upadeśane
je jāṇato, te alpakāḷe sār pravacanano lahe. 275.

Page 492 of 513
PDF/HTML Page 525 of 546
single page version

pūrvakānubhāven kevalamātmānamanubhavanśāsanametad budhyate sa khalu niravadhitrisamay-
pravāhāvasthāyitven sakalārthasārthātmakasya pravacanasya sārabhūtaṁ bhūtārthasvasaṁvedyadivyajñānānanda-
svabhāvamananubhūtapūrvaṁ bhagavantamātmānamavāpnoti
..275..
iti tattvadīpikāyāṁ śrīmadamr̥tacandrasūriviracitāyāṁ pravacanasāravr̥ttau caraṇānuyogasūcikā
cūlikā nām tr̥tīyaḥ śrutaskandhaḥ samāptaḥ ..3..
✽ ✽ ✽
jñeyabhūtaparamātmādipadārthānāṁ tatsādhyasya nirvikārasvasaṁvedanajñānasya ca, tathaiv tattvārthaśraddhānalakṣaṇ-
samyagdarśanasya tadviṣayabhūtānekāntātmakaparamātmādidravyāṇāṁ ten vyavahārasamyaktven sādhyasya nij-

śuddhātmarucirūpaniścayasamyaktvasya ca, tathaiv ca vratasamitigu ptyādyanuṣṭhānarūpasya sarāgacāritrasya tenaiv

sādhyasya svaśuddhātmaniścalānubhūtirūpasya vītarāgacāritrasya ca pratipādakatvātpravacanasārābhidheyam
.
kathaṁbhūtaḥ saḥ śiṣyajanaḥ . sāgāraṇagāracariyayā jutto sāgārānāgāracaryayā yuktaḥ . ābhyantararatna-
trayānuṣṭhānamupādeyaṁ kr̥tvā bahiraṅgaratnatrayānuṣṭhānaṁ sāgāracaryā śrāvakacaryā . bahiraṅgaratnatrayādhāreṇābhyantar-
ratnatrayānuṣṭhānamanāgāracaryā pramattasaṁyatāditapodhanacaryetyarthaḥ ..275.. iti gāthāpañcaken pañcaratnasaṁjñaṁ
pañcamasthalaṁ vyākhyātam . evaṁ ‘ṇicchidasuttatthapado’ ityādi dvātriṁśadgāthābhiḥ sthalapañcaken śubhop-
yogābhidhānaścaturthāntarādhikāraḥ samāptaḥ ..
iti śrījayasenācāryakr̥tāyāṁ tātparyavr̥ttau pūrvoktakrameṇ ‘evaṁ paṇamiy siddhe’ ityādyek-
viṁśatigāthābhirutsargādhikāraḥ . tadanantaraṁ ‘ṇa hi ṇiravekkho cāgo’ ityādi triṁśadgāthābhirapavādādhikāraḥ .
tataḥ paraṁ ‘eyaggagado samaṇo’ ityādicaturdaśagāthābhiḥ śrāmaṇyāparanāmā mokṣamārgādhikāraḥ . tato‘pyanantaraṁ
‘ṇicchidasuttatthapado’ ityādidvātriṁśadgāthābhiḥ śubhopayogādhikāraścetyantarādhikāracatuṣṭayen
saptanavatigāthābhi
ścaraṇānuyogacūlikā nāmā tr̥tīyo mahādhikāraḥ samāptaḥ ..3..
upadeśako jānatā hai, vah vāstavameṁ, 1bhūtārthasvasaṁvedyadivya jñānānanda jisakā svabhāv hai,
pūrvakālameṁ kabhī jisakā anubhav nahīṁ kiyā, aise bhagavān ātmāko prāpta karatā haijo ki
(jo ātmā) tīnoṁ kālake niravadhi pravāhameṁ sthāyī honese 2sakal padārthoṁke samūhātmak
pravacanakā sārabhūt hai ..275..
isaprakār (śrīmad bhagavatkundakundācāryadevapraṇīt) śrī pravacanasār śāstrakī
śrīmadamr̥tacandrācāryadev viracit tatvadīpikā nāmak ṭīkāmeṁ caraṇānuyogasūcak cūlikā
nāmakā tr̥tīy śrutaskaṁdh samāpta huā
.
❊ ❊ ❊
1. bhūtārtha pāramārthik(satyārtha), svasaṁvedya aur divya aise jo jñān aur ānanda vah bhagavān ātmākā
svabhāv hai .
2. pravacan sakal padārthoṁke samūhakā pratipādan karatā hai, isaliye use sakal padārthoṁkā samūhātmak kahā
hai . [nij śuddhātmā pravacanakā sārabhūt hai, kyoṁki pravacan jo sarvapadārthasamūhakā pratipādan karatā hai usameṁ
ek nijātmapadārtha hī svayaṁko dhruv hai, dūsarā koī padārtha svayaṁko dhruv nahīṁ, ]

Page 493 of 513
PDF/HTML Page 526 of 546
single page version

nanu ko‘yamātmā kathaṁ cāvāpyat iti cet, abhihitametat punarapyabhidhīyate . ātmā
hi tāvaccaitanyasāmānyavyāptānantadharmādhiṣṭhātrekaṁ dravyamanantadharmavyāpakānantanayavyāpyekaśrut-
jñānalakṣaṇapramāṇapūrvakasvānubhavapramīyamāṇatvāt
. tattu dravyanayen paṭamātravaccinmātram 1 .
paryāyanayen tantumātravaddarśanajñānādimātram 2 . astitvanayenāyomayaguṇakārmukāntarālavarti-
saṁhitāvasthalakṣyonmukhaviśikhavat svadravyakṣetrakālabhāvairastitvavat 3 . nāstitvanayenānayomayā-
guṇakārmukāntarālavartyasaṁhitāvasthālakṣyonmukhaprākta naviśikhavat paradravyakṣetrakālabhāvairnāsti-
atrāh śiṣyaḥparamātmadravyaṁ yadyapi pūrvaṁ bahudhā vyākhyātam, tathāpi saṁkṣepeṇ punarapi
kathyatāmiti . bhagavānāhkevalajñānādyanantaguṇānāmādhārabhūtaṁ yattadātmadravyaṁ bhaṇyate . tasya ca nayaiḥ
[ab ṭīkākār śrī amr̥tacandrācāryadev pariśiṣṭarūpase kuch kahate haiṁ : ]
‘yah ātmā kaun hai (-kaisā hai) aur kaise prāpta kiyā jātā hai’ aisā praśna kiyā
jāy to isakā uttar (pahale hī) kahā jā cukā hai aur (yahān̐) punaḥ kahate haiṁ :
pratham to, ātmā vāstavameṁ caitanyasāmānyase vyāpta ananta dharmoṁkā adhiṣṭhātā (svāmī)
ek dravya hai, kyoṁki ananta dharmoṁmeṁ vyāpta honevāle jo ananta nay haiṁ unameṁ vyāpta honevālā
jo ek śrutajñānasvarūp pramāṇ hai, us pramāṇapūrvak svānubhavase (vah ātmadravya) pramey hotā
hai (-jñāt hotā hai)
.
vah ātmadravya dravyanayase, paṭamātrakī bhān̐ti, cinmātra hai (arthāt ātmā dravyanayase
caitanyamātra hai, jaise vastra vastramātra hai tadanusār .) 1.
ātmadravya paryāyanayase, taṁtumātrakī bhān̐ti, darśanajñānādimātra hai (arthāt ātmā
paryāyanayase darśanajñānacāritrādimātra hai, jaise vastra taṁtumātra hai .) 2.
ātmadravya astitvanayase svadravyakṣetrakālbhāvase astitvavālā hai; lohamay,
ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ sthit, saṁdhānadaśāmeṁ rahe hue aur lakṣyonmukh bāṇakī bhān̐ti . (jaise
koī bāṇ svadravyase lohamay hai, svakṣetrase ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ sthit hai, svakālase saṁdhān
daśāmeṁ hai, arthāt dhanuṣ par carḥākar kheṁcī huī daśāmeṁ hai, aur svabhāvase lakṣyonmukh hai arthāt
niśānakī or hai, usīprakār ātmā astitvanayase svacatuṣṭayase astitvavālā hai
.) 3.
ātmadravya nāstitvanayase paradravyakṣetrakālbhāvase nāstitvavālā hai; alohamay,
ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ nahīṁ sthit, saṁdhānadaśāmeṁ na rahe hue aur alakṣyonmukh aise pahaleke
bāṇakī bhān̐ti
. (jaise pahalekā bāṇ anya bāṇake dravyakī apekṣāse alohamay hai, anya
bāṇake kṣetrakī apekṣāse ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ sthit nahīṁ hai, anya bāṇake kālakī
apekṣāse saṁdhānadaśāmeṁ nahīṁ rahā huā aur anya bāṇake bhāvakī apekṣāse alakṣyonmukh hai,

Page 494 of 513
PDF/HTML Page 527 of 546
single page version

tvavat 4 . astitvanāstitvanayenāyomayānayomayaguṇakārmukāntarālavartyaguṇakārmukāntarāl-
vartisaṁhitāvasthāsaṁhitāvasthalakṣyonmukhālakṣyonmukhaprāktanaviśikhavat kramataḥ svaparadravyakṣetra-
kālabhāvairastitvanāstitvavat 5 . avaktavyanayenāyomayānayomayaguṇakārmukāntarālavartyaguṇ-
kārmukāṁtarālavartisaṁhitāvasthāsaṁhitāvasthalakṣyonmukhālakṣyonmukhaprākta naviśikhavat yugapatsvapar-
dravyakṣetrakālabhāvairavakta vyam 6 . astitvāvaktavyanayenāyomayaguṇakārmukāntarālavartisaṁhitāvastha-
lakṣyonmukhāyomayānayomayaguṇakārmukāntarālavartyaguṇakārmukāntarālavartisaṁhitāvasthāsaṁhitā-
pramāṇen ca parīkṣā kriyate . tadyathāetāvat śuddhaniścayanayen nirupādhispha ṭikavatsamastarāgādi-
vikalpopādhirahitam . tadevāśuddhaniścayanayen sopādhispha ṭikavatsamastarāgādivikalpopādhisahitam .
śuddhasadbhūtavyavahāranayen śuddhasparśarasagṁṁṁṁṁdhavarṇānāmādhārabhūtapudgadgadgadgadgalaparamāṇuvatkevalajñānādiśuddhaguṇānāmādhār-
usīprakār ātmā nāstitvanayase paracatuṣṭayase nāstitvavālā hai .) 4.
ātmadravya astitvanāstitvanayase kramaśaḥ svaparadravyakṣetrakālbhāvase astitva
nāstitvavālā hai; lohamay tathā alohamay, ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ sthit tathā ḍorī aur
dhanuṣake madhyameṁ nahīṁ sthit, saṁdhān avasthāmeṁ rahe hue tathā saṁdhān avasthāmeṁ na rahe hue aur
lakṣyonmukh tathā alakṣyonmukh aise pahaleke bāṇakī bhān̐ti
. (jaise pahalekā bāṇ kramaśaḥ
svacatuṣṭayakī tathā paracatuṣṭayakī apekṣāse lohamayādi aur alohamayādi hai, usīprakār ātmā
astitva
nāstitvanayase kramaśaḥ svacatuṣṭay aur paracatuṣṭayakī apekṣāse astitvavālā aur
nāstitvavālā hai .) 5.
ātmadravya avyaktavyanayase yugapat svaparadravyakṣetrakālbhāvase avaktavya hai;
lohamay tathā alohamay, ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ sthit tathā ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ
nahīṁ sthit, saṁdhān avasthāmeṁ rahe hue tathā saṁdhān avasthāmeṁ na rahe hue aur lakṣyonmukh tathā
alakṣyonmukh aise pahalekī bāṇakī bhān̐ti
. (jaise pahalekā bāṇ yugapat svacatuṣṭayakī aur
paracatuṣṭayakī apekṣāse yugapat lohamayādi tathā alohamayādi honese avaktavya hai, usīprakār
ātmā avaktavyanayase yugapat svacatuṣṭay aur paracatuṣṭayakī apekṣāse avaktavya hai
.) 6.
ātmadravya astitvaavaktavya nayase svadravyakṣetrakālbhāvase tathā yugapat
svaparadravyakṣetrakālbhāvase astitvavālāavaktavya hai; (svacatuṣṭayase) lohamay, ḍorī
aur dhanuṣake madhyameṁ sthit, saṁdhān avasthāmeṁ rahe hue aur lakṣyonmukh aise tathā (yugapat sva-
paracatuṣṭase) lohamay tathā alohamay, ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ sthit tathā ḍorī aur dhanuṣake
madhyameṁ nahīṁ sthit, saṁdhān avasthāeṁ rahe hue tathā saṁdhān avasthāmeṁ rahe hue aur lakṣyonmukh
tathā alakṣyonmukh aise pahaleke bāṇakī bhān̐ti
. [jaise pahalekā bāṇ (1) svacatuṣṭayase tathā
(2) ek hī sāth svaparacatuṣṭayakī apekṣāse (1) lohamayādi tathā (2) avaktavya hai,

Page 495 of 513
PDF/HTML Page 528 of 546
single page version

vasthalakṣyonmukhālakṣyonmukhaprāktanaviśikhavat svadravyakṣetrakālabhāvairyugapatsvaparadravyakṣetrakāl-
bhāvaiścāstitvavadavakta vyam 7 . nāstitvāvaktavyanayenānayomayāguṇakārmukāntarālavartyasaṁhitā-
vasthālakṣyonmukhāyomayānayomayaguṇakārmukāntarālavartyaguṇakārmukāntarālavartisaṁhitāvasthāsaṁhitā-
vasthalakṣyonmukhālakṣyonmukhaprāktanaviśikhavat
paradravyakṣetrakālabhāvairyugapatsvaparadravyakṣetrakāl-
bhāvaiśca nāstitvavadavakta vyam 8 . astitvanāstitvāvaktavyanayenāyomayaguṇakārmukāntarāl-
vartisaṁhitāvasthalakṣyonmukhānayomayāguṇakārmukāntarālavartyasaṁhitāvasthālakṣyonmukhāyomayānayo-
bhūtam . tadevāśuddhasadbhūtavyavahāranayenāśuddhasparśarasagandhavarṇānāmādhārabhūtavdyaṇukādiskandhavanmatijñānādi-
vibhāvaguṇānāmādhārabhūtam . anupacaritāsadbhūtavyavahāranayen vdyaṇukādiskandheṣu saṁśleśabandhasthit-
usīprakār ātmā astitvaavaktavyanayase (1) svacatuṣṭayakī tathā (2) yugapat
svaparacatuṣṭayakī apekṣāse (1) astitvavālā tathā (2) avaktavya hai
. ] 7.
ātmadravya nāstitvaavaktavyanayase paradravyakṣetrakāl bhāvase tathā yugapat
svaparadravyakṣetrakālbhāvase nāstitvavālāavaktavya hai; (paracatuṣṭayase) alohamay,
ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ nahīṁ sthit, saṁdhān avasthāmeṁ rahe hue aur alakṣyonmukh aise tathā
(yugapat svaparacatuṣṭayase) lohamay tathā alohamay, ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ sthit tathā ḍorī
aur dhanuṣake madhyameṁ nahīṁ sthit, saṁdhān avasthāmeṁ rahe hue tathā saṁdhān avasthāmeṁ na rahe hue
aur lakṣyonmukh tathā alakṣyonmukh aise pahaleke bāṇakī bhān̐ti
. [jaise pahalekā bāṇ
(1) paracatuṣṭayakī tathā (2) ek hī sāth svaparacatuṣṭayakī apekṣāse (1) alohamayādi tathā
(2) avaktavya hai, usīprakār ātmā nāstitva
avaktavyanayase (1) paracatuṣṭayakī tathā
(2) yugapat svaparacatuṣṭayakī apekṣāse (1) nāstitvavālā tathā (2) avaktavya hai . ] 8.
ātmadravya astitvanāstitvaavaktavyanayase svadravyakṣetrakālabhāvase, paradravyakṣetra
kālbhāvase tathā yugapat svaparadravyakṣetrakālbhāvase astitvavālānāstitvavālā
avaktavya hai; (svacatuṣṭayase) lohamay, ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ sthit, saṁdhān avasthāmeṁ
rahe hue aur lakṣyonmukh aise, (paracatuṣṭayase) alohamay, ḍorī aur dhanuṣake madhyameṁ nahīṁ
sthit, saṁdhān avasthāmeṁ na rahe hue aur alakṣyonmukh aise tathā (yugapat svaparacatuṣṭayase)
lohamay tathā alohamay, ḍoro aur dhanuṣake madhyameṁ sthit tathā pratyañcā aur dhanuṣake madhyameṁ
nahīṁ sthit, saṁdhān avasthāmeṁ rahe hue tathā saṁdhān avasthāmeṁ na rahe hue aur lakṣyonmukh tathā
alakṣyonmukh aise pahaleke bāṇakī bhān̐ti
. [jaise pahalekā bāṇ (1) svacatuṣṭayakī,
(2) paracatuṣṭayakī tathā (3) yugapat svaparacatuṣṭayakī apekṣāse (1) lohamay,
(2) alohamay tathā (3) avaktavya hai, usīprakār ātmā astitva
nāstitva
avaktavyanayase (1) svacatuṣṭayakī, (2) paracatuṣṭayakī tathā (3) yugapat svaparacatuṣṭayakī

Page 496 of 513
PDF/HTML Page 529 of 546
single page version

mayaguṇakārmukāntarālavartyaguṇakārmukāntarālavartisaṁhitāvasthāsaṁhitāvasthalakṣyonmukhālakṣyonmukh-
prākta naviśikhavat
svadravyakṣetrakālabhāvaiḥ paradravyakṣetrakālabhāvairyugapatsvaparadravyakṣetrakālabhāvaiścāsti-
tvanāstitvavadavakta vyam 9 . vikalpanayen śiśukumārasthaviraikapuruṣavat savikalpam 10 .
avikalpanayenaikapuruṣamātravadavikalpam 11 . nāmanayen tadātmavat śabdabrahmāmarśi 12 .
sthāpanānayen mūrtitvavat sakalapudgalālambi 13 . dravyanayen māṇavakaśreṣṭhiśramaṇapārthiv-
vadanāgatātītaparyāyodbhāsi 14 . bhāvanayen puruṣāyitapravr̥ttayoṣidvattadātvaparyāyollāsi 15 .
pudgalaparamāṇuvatparamaudārikaśarīre vītarāgasarvajñavadvā vivakṣitaikadehasthitam . upacaritāsadbhūtavyavahāranayen
kāṣṭhāsanādyupaviṣṭadevadattavatsamavasaraṇasthitavītarāgasarvajñavadvā vivakṣitaikagrāmagr̥hādisthitam . ityādi
parasparasāpekṣānekanayaiḥ pramīyamāṇaṁ vyavahriyamāṇaṁ krameṇ mecakasvabhāvavivakṣitaikadharmavyāpakatvādek-
apekṣāse (1) astitvavālā, (2) nāstitvavālā tathā (3) avaktavya hai . ] 9.
ātmadravya vikalpanayase, bālak, kumār aur vr̥ddha aise ek puruṣakī bhān̐ti, savikalpa
hai (arthāt ātmā bhedanayase, bhedasahit hai, jaise ki ek puruṣ bālak, kumār aur vr̥ddha aise
bhedavālā hai
.) 10.
ātmadravya avikalpanayase, ek puruṣamātrakī bhān̐ti, avikalpa hai (arthāt abhedanayase
ātmā abhed hai, jaise ki ek puruṣ bālak, kumār aur vr̥ddha aise bhedarahit ek puruṣamātra
hai
.) 11.
ātmadravya nāmanayase, nāmavālekī bhān̐ti, śabdabrahmako sparśa karanevālā hai (arthāt
ātmā nāmanayase śabdabrahmase kahā jātā hai, jaise ki nāmavālā padārtha usake nāmarūp śabdase
kahā jātā hai
.) 12.
ātmadravya sthāpanānayase, mūrtipanekī bhān̐ti, sarva pudgaloṁkā avalamban karanevālā hai
(arthāt sthāpanānayase ātmadravyakī paudgalik sthāpanā kī jā sakatī hai, mūrtikī bhān̐ti) 13.
ātmadravya dravyanayase bālak seṭhakī bhān̐ti aur śramaṇ rājākī bhān̐ti, anāgat aur
atīt paryāyase pratibhāsit hotā hai (arthāt ātmā dravyanayase bhāvī aur bhūt paryāyarūpase
khyālameṁ ātā hai, jaise ki bālak seṭhapane svarūp bhāvī paryāyarūpase khyālameṁ ātā hai aur
muni rājāsvarūp bhūrtaparyāyarūpase ātā hai
.) 14.
ātmadravya bhāvanayase, puruṣake samān pravartamān strīkī bhān̐ti, tatkāl (vartamān) kī
paryāyarūpase ullasitprakāśitpratibhāsit hotā hai (arthāt ātmā bhāvanayase vartamān
paryāyarūpase prakāśit hotā hai, jaise ki puruṣake samān pravartamān strī puruṣatvarūpaparyāyarūpase
pratibhāsit hotī hai
.) 15.

Page 497 of 513
PDF/HTML Page 530 of 546
single page version

sāmānyanayen hārasragdāmasūtravadvayāpi 16 . viśeṣanayen tadekamuktāphalavadavyāpi 17 .
nityanayen naṭavadavasthāyi 18 . anityanayen rāmarāvaṇavadanavasthāyi 19 . sarvagatanayen
visphāritākṣacakṣurvatsarvavarti 20 . asarvagatanayen mīlitākṣacakṣurvadātmavarti 21 . śūnyanayen
śūnyāgāravatkevalodbhāsi 22 . aśūnyanayen lokākrāntanauvanmilitodbhāsi 23 . jñānajñeyā-
dvaitanayen mahadindhanabhārapariṇatadhūmaketuvadek m 24 . jñānajñeyadvaitanayen parapratibimbasampr̥kta-
svabhāvaṁ bhavati . tadev jīvadravyaṁ pramāṇen pramīyamāṇaṁ mecakasvabhāvānāmanekadharmāṇāṁ yugapadvayāpakatvā-
ccitrapaṭavadanekasvabhāvaṁ bhavati . evaṁ nayapramāṇābhyāṁ tattvavicārakāle yo‘sau paramātmadravyaṁ jānāti sa
pra. 63
ātmadravya sāmānyanayase, hārmālākaṁṭhīke ḍorekī bhān̐ti, vyāpak hai, (arthāt
ātmā sāmānyanayase sarva paryāyoṁmeṁ vyāpta rahatā hai, jaise motīkī mālākā ḍorā sāre motiyoṁmeṁ
vyāpta hotā hai
.) 16.
ātmadravya viśeṣanayase, usake ek motīkī bhān̐ti, avyāpak hai (arthāt ātmā
viśeṣanayase avyāpak hai, jaise pūrvokta mālākā ek motī sārī mālāmeṁ avyāpak hai .) 17.
ātmadravya nityanayase, naṭakī bhān̐ti, avasthāyī hai (arthāt ātmā nityanayase nitya
sthāyī hai, jaise rāmrāvaṇarūp anek anitya svāṁg dhāraṇ karatā huā bhī naṭ to vahakā vahī
nitya hai .) 18.
ātmadravya anityanayase, rāmrāvaṇakī bhān̐ti, anavasthāyī hai (arthāt ātmā
anityanayase anitya hai, jaise naṭake dvārā dhāraṇ kiye gaye rāmrāvaṇarūp svāṁg anitya hai .) 19.
ātmadravya sarvagatanayase, khulī huī ān̐khakī bhān̐ti, sarvavartī (sabameṁ vyāpta honevālā)
hai . 20.
ātmadravya asarvagatanayase, mīṁcī huī (banda) ān̐khakī bhān̐ti, ātmavartī (apanemeṁ
rahanevālā) hai . 21.
ātmadravya śūnyanayase, śūnya (khālī) gharakī bhān̐ti, ekākī (amilit) bhāsit hotā
hai . 22.
ātmadravya aśūnyanayase, logoṁse bhare hue jahājakī bhān̐ti, milit bhāsit hotā hai . 23.
ātmadravya jñānajñeyadvaitanayase (jñān aur jñeyake advaitarūp nayase), mahān
īṁdhanasamūharūp pariṇat agnikī bhān̐ti, ek hai . 24.
ātmadravya jñānajñeyadvaitanayase, parake pratibiṁboṁse saṁpr̥kta darpaṇakī bhān̐ti, anek hai (arthāt
ātmā jñān aur jñeyake dvaitarūpanayase anek hai, jaise parpratibimboṁke saṁgavālā darpaṇ
anekarūp hai .) 25.

Page 498 of 513
PDF/HTML Page 531 of 546
single page version

darpaṇavadanekam 25 . niyatinayen niyatiniyamitauṣṇyavahnivanniyatasvabhāvabhāsi 26 .
aniyatinayen niyatyaniyamitauṣṇyapānīyavadaniyatasvabhāvabhāsi 27 . svabhāvanayenāniśit-
tīkṣṇakaṇṭakavatsaṁskārānarthakyakāri 28 . asvabhāvanayenāyaskāraniśitatīkṣṇaviśikhavatsaṁskār-
sārthakya -kāri 29 . kālanayen nidāghadivasānusāripacyamānasahakāraphalavatsamayāyattasiddhiḥ
30 . akālanayen kr̥trimoṣmapācyamānasahakāraphalavatsamayānāyattasiddhiḥ 31 . puruṣakāranayen
nirvikalpasamādhiprastāve nirvikārasvasaṁvedanajñānenāpi jānātīti .. punarapyāh śiṣyaḥjñātamevātma-
dravyaṁ he bhagavannidānīṁ tasya prā ptyupāyaḥ kathyatām . bhagavānāhsakalavimalakevalajñān-
ātmadravya niyatinayase niyatasvabhāvarūp bhāsit hotā hai, jisakī uṣṇatā niyamit
(-niyat) hotī hai aisī agnikī bhān̐ti . [ātmā niyatinayase niyatasvabhāvavālā bhāsit
hotā hai jaise agnike uṣṇatākā niyam honese agni niyatasvabhāvavālī bhāsit hotī hai . ] 26.
ātmadravya aniyatanayase aniyatasvabhāvarūp bhāsit hotā hai, jisake uṣṇatā niyati
(-niyam) se niyamit nahīṁ hai aise pānīke bhān̐ti . [ātmā aniyatinayase aniyatasvabhāvavālā
bhāsit hotā hai, jaise pānīke (agnike nimittase honevālī) uṣṇatā aniyathonese pānī
aniyatasvabhāvavālā bhāsit hotā hai .] 27.
ātmadravya svabhāvanayase saṁskārako nirarthak karanevālā hai (arthāt ātmāko
svabhāvanayase saṁskār nirupayogī hai), jisakī kisīke nok nahīṁ nikālī jātī (kintu jo
svabhāvase hī nukīlā hai) aise paine kān̐ṭekī bhān̐ti
. 28.
ātmadravya asvabhāvanayase saṁskārako sārthak karanevālā (arthāt ātmāko
asvabhāvanayase saṁskār upayogī hai), jisakī (svabhāvase nok nahīṁ hotī, kintu saṁskār karake
luhārake dvārā nok nikālī gaī ho aise paine bāṇakī bhān̐ti
.) 29.
ātmadravya kālanayase jisakī siddhi samayapar ādhār rakhatī hai aisā hai, garmīke dinoṁke
anusār pakanevāle āmraphalakī bhān̐ti . [kālanayase ātmadravyakī siddhi samay par ādhār
rakhatī hai, garmīke dinoṁke anusār pakanevāle āmakī bhān̐ti . ] 30.
ātmadravya akālanayase jisakī siddhi samayapar ādhār nahīṁ rakhatī aisā hai, kr̥trim
garmīse pakāye gaye āmraphalakī bhān̐ti . 31.
ātmadravya puruṣakāranayase jisakī siddhi yatnasādhya hai aisā hai, jise puruṣakārase 1nībūkā
vr̥kṣa prāpta hotā hai (ugatā hai) aise puruṣakāravādīkī bhān̐ti . [puruṣārthanayase ātmākī siddhi
1. saṁskr̥t ṭīkāmeṁ ‘madhukukkaṭī’ śabda hai, jisakā artha yahān̐ ‘nībūkā vr̥kṣa’ kiyā hai; kintu hindī ṭīkāmeṁ
śrī pāṁḍe hemarājajīne ‘madhuchattā’ artha kiyā hai .

Page 499 of 513
PDF/HTML Page 532 of 546
single page version

puruṣakāropalabdhamadhukukkuṭīkapuruṣakāravādivadyatnasādhyasiddhiḥ 32 . daivanayen puruṣakār-
vādidattamadhukukkuṭīgarbhalabdhamāṇikyadaivavādivadayatnasādhyasiddhiḥ 33 . īśvaranayen dhātrīhaṭṭā-
valehyamānapānthabālakavatpāratantryabhoktr̥ 34 . anīśvaranayen svacchandadāritakuraṁgakaṇṭhīravavatsvā-
tantryabhoktr̥ 35 . guṇinayenopādhyāyavinīyamānakumārakavadguṇagrāhi 36 . aguṇinayenopādhyāy-
vinīyamānakumārakādhyakṣavat kevalamev sākṣi 37 . kartr̥nayen raṁjakavadrāgādipariṇām-
kartr̥ 38 . akartr̥nayen svakarmapravr̥ttaraṁjakādhyakṣavatkevalamev sākṣi 39 . bhoktr̥nayen hitā-
hitānnabhoktr̥vyādhitavat sukhaduḥkhādibhoktr̥ 40 . abhoktr̥nayen hitāhitānnabhoktr̥-
darśanasvabhāvanijaparamātmatattvasamyakśraddhānajñānānuṣṭhānarūpābhedaratnatrayātmakanirvikalpasamādhisaṁjātarāgādyupādhi-
rahitaparamānandaikalakṣaṇasukhāmr̥tarasāsvādānubhavamalabhamānaḥ san pūrṇamāsīdivase jalakallolakṣubhitasamudra
prayatnase hotī hai, jaise kisī puruṣārthavādī manuṣyako puruṣārthase nībūkā vr̥kṣa prāpta hotā hai . ] 32.
ātmadravya daivanayase jisakī siddhi ayatnasādhya hai (yatna binā hotā hai) aisā hai;
puruṣakāravādī dvārā pradatta nībūke vr̥kṣake bhītarase jise (binā yatnake, daivase) māṇik prāpta ho
jātā hai aise daivavādīkī bhān̐ti
. 33.
ātmadravya īśvaranayase parataṁtratā bhoganevālā hai, dhāyakī dukān par dūdh pilāye jānevāle
rāhagīrake bālakakī bhān̐ti . 34.
ātmadravya anīśvaranayase svataṁtratā bhoganevālā hai, hiranako svacchandatā (svatantratā,
svecchā) pūrvak phāṛakar khā jānevāle siṁhakī bhān̐ti . 35.
ātmadravya guṇīnayase guṇagrāhī hai, śikṣakake dvārā jise śikṣā dī jātī hai aise kumārakī
bhān̐ti . 36.
ātmadravya aguṇīnayase keval sākṣī hī hai (guṇagrāhī nahīṁ hai), jise śikṣakake dvārā
śikṣā dī jā rahī hai aise kumārako dekhanevāle puruṣ (prekṣak) kī bhān̐ti . 37.
ātmadravya kartr̥nayase, raṁgarejakī bhān̐ti, rāgādi pariṇāmakā kartā hai (arthāt ātmā
kartānayase rāgādipariṇāmoṁkā kartā hai, jaise raṁgarej raṁganeke kāryakā kartā hai .) 38.
ātmadravya akartr̥nayase keval sākṣī hī hai (kartā nahīṁ), apane kāryameṁ pravr̥tta
raṁgarejako dekhanevāle puruṣ (-prekṣak) kī bhān̐ti . 39.
ātmadravya bhoktr̥nayase sukhaduḥkhādikā bhoktā hai, hitakārīahitakārī annako
khānevāle rogīkī bhān̐ti . [ātmā bhoktānayase sukhaduḥkhādiko bhogatā hai, jaise hitakārak yā
ahitakārak annako khānevālā rogī sukh yā duḥkhako bhogatā hai . ] 40.
ātmadravya abhoktr̥nayase keval sākṣī hī hai, hitakārīahitakārī annako khānevāle

Page 500 of 513
PDF/HTML Page 533 of 546
single page version

vyādhitādhyakṣadhanvantaricaravat kevalamev sākṣi 41 . kriyānayen sthāṇubhinnamūrdhajātadr̥ṣṭi-
labdhanidhānāndhavadanuṣṭhānaprādhānyasādhyasiddhiḥ 42 . jñānanayen caṇakamuṣṭikrītacintāmaṇigr̥h-
koṇavāṇijavad vivekaprādhānyasādhyasiddhiḥ 43 . vyavahāranayen bandhakamocakaparamāṇvantarasaṁyujya-
mānaviyujyamānaparamāṇuvad bandhamokṣayordvaitānuvarti 44 . niścayanayen kevalabadhyamānamucyamān-
bandhamokṣocitasrigdharūkṣatvaguṇapariṇataparamāṇuvadbandhamokṣayoradvaitānuvarti 45 . aśuddhanayen
iv rāgadveṣamohakallolairyāvadasvastharūpeṇ kṣobhaṁ gacchatyayaṁ jīvastāvatkālaṁ nijaśuddhātmānaṁ na prāpnoti
iti
. sa ev vītarāgasarvajñapraṇītopadeśāt ekendriyavikalendriyapañcendriyasaṁjñiparyāptamanuṣyadeśakul-
rogīko dekhanevāle vaidyakī bhān̐ti . [ātmā abhoktānayase keval sākṣī hī haibhoktā nahīṁ;
jaise sukhduḥkhako bhoganevāle rogīko dekhanevālā vaidya vah to keval sākṣī hī hai . ] 41.
ātmadravya kriyānayase anuṣṭhānakī pradhānatāse siddhi sadhe aisā hai, khambhese sir phū ṭa jāne
par dr̥ṣṭi utpanna hokar jise nidhān prāpta ho jāy aise aṁdhakī bhān̐ti . [kriyānayase ātmā anuṣṭhānakī
pradhānatāse siddhi ho aisā hai; jaise kisī aṁdhapuruṣako pattharake khambheke sāth sir phoṛanese sirake
raktakā vikār dūr honese ān̐khe khul jāyeṁ aur nidhān prāpta ho, us prakār
. ] 42.
ātmadravya jñānanayase vivekakī pradhānatāse siddhi sadhe aisā hai; muṭṭhībhar cane dekar
ciṁtāmaṇiratna kharīdanevāle gharake konemeṁ baiṭhe hue vyāpārīkī bhān̐ti . [jñānanayase ātmāko
vivekakī pradhānatāse siddhi hotī hai, jaise gharake konemeṁ baiṭhā huā vyāpārī muṭṭhībhar canā dekar
ciṁtāmaṇi
ratna kharīd letā hai, us prakār . ] 43.
ātmadravya vyavahāranayase baṁdh aur mokṣameṁ 1dvaitakā anusaraṇ karanevālā baṁdhak hai, (baṁdh
karanevāle) aur mocak (mukta karanevāle) aise anya paramāṇuke sāth saṁyukta honevāle aur
usase viyukta honevāle paramāṇukī bhān̐ti
. [vyavahāranayase ātmā baṁdh aur mokṣameṁ (pudgalake
sāth) dvaitako prāpta hotā hai, jaise paramāṇuke baṁdhameṁ vah paramāṇu anya paramāṇuke sāth saṁyogako
pānerūp dvaitako prāpta hotā hai aur paramāṇuke mokṣameṁ vah paramāṇu anya paramāṇuse pr̥thak honerūp
dvaitako pātā hai, us prakār
. ] 44.
ātmadravya niścayanayase baṁdh aur mokṣameṁ advaitakā anusaraṇ karanevālā hai, akele badhyamān
aur mucyamān aise baṁdhamokṣocitta snigdhatvarūkṣatvaguṇarūp pariṇat paramāṇukī bhān̐ti . [niścayanayase
ātmā akelā hī baddha aur mukta hotā hai, jaise baṁdh aur mokṣake yogya snigdha yā rūkṣatvaguṇarūp
pariṇamit hotā huā paramāṇu akelā hī baddha aur mukta hotā hai, us prakār
. ] 45.
ātmadravya aśuddhanayase, ghaṭ aur rāmapātrase viśiṣṭa miṭṭī mātrakī bhān̐ti,
1. dvait = dvitva, dvaitapan, [vyavahāranayase ātmāke bandhameṁ karmake sāthake saṁyogakī apekṣā ātī hai isaliye
dvait hai aur ātmākī muktimeṁ karmake viyogakī apekṣā ātī hai isaliye vahān̐ bhī dvait hai . ]

Page 501 of 513
PDF/HTML Page 534 of 546
single page version

ghaṭaśarāv -viśiṣṭamr̥ṇmātravatsopādhisvabhāvam 46 . śuddhanayen kevalamr̥ṇmātravannirupādhisvabhāvam
47 . taduktam‘‘jāvadiyā vayaṇavahā tāvadiyā cev hoṁti ṇayavādā . jāvadiyā ṇayavādā
tāvadiyā cev hoṁti parasamayā ..’’ ‘‘parasamayāṇaṁ vayaṇaṁ micchaṁ khalu hodi savvahā vayaṇā .
jaiṇāṇaṁ puṇ vayaṇaṁ sammaṁ khu kahaṁci vayaṇādo ..’’ evamanayā diśā pratyekamananta-
dharmavyāpakānantanayairnirūpyamāṇamudanvadantarālamiladdhavalanīlagāṁgayāmunodakabhāravadanantadharmāṇāṁ
parasparamatadbhāvamātreṇāśakyavivecanatvādamecakasvabhāvaikadharmavyāpakaikadharmitvādyathoditaikāntātmā-
rūpendriyapaṭutvanirvyādhyāyuṣyavarabuddhisaddharmaśravaṇagrahaṇadhāraṇaśraddhānasaṁyamaviṣayasukhanivartanakrodhādikaṣāyavyā-
vartanādiparaṁparādurlabhānyapi kathaṁcitkākatālīyanyāyenāvāpya sakalavimalakevalajñānadarśanasvabhāvanij-
sopādhisvabhāvavālā hai . 46.
ātmadravya śuddhanayase, keval miṭṭī mātrakī bhān̐ti, nirupādhisvabhāvavālā hai . 47.
isaliye kahā hai :
jāvadiyā vayaṇavahā tāvadiyā cev hoṁti ṇayavādā .
jāvadiyā ṇayavādā tāvadiyā cev hoṁti parasamayā ..
parasamayāṇaṁ vayaṇaṁ micchaṁ khalu hodi savvahā vayaṇā .
jaiṇāṇaṁ puṇ vayaṇaṁ sammaṁ khu kahaṁci vayaṇādo ..
[artha :jitane 1vacanapaṁth haiṁ utane vāstavameṁ nayavād haiṁ; aur jitane nayavād haiṁ utane
hī parasamay (par mat) haiṁ .
parasamayoṁ (mithyāmatiyoṁ) kā vacan sarvathā (arthāt apekṣā binā) kahā jāneke kāraṇ
vāstavameṁ mithyā hai; aur jainoṁkā vacan kathaṁcit (arthāt apekṣā sahit) kahā jātā hai isaliye
vāstavameṁ samyak hai
. ]
isaprakār is (uparokta) sūcanānusār (arthāt 47 nayoṁmeṁ samajhāyā hai us vidhise)
ekek dharmameṁ ekek nay (vyāpe), isaprakār ananta dharmoṁmeṁ vyāpak ananta nayoṁse
nirūpaṇ kiyā jāy to, samudrake bhītar milanevāle 2śvetnīl gaṁgāyamunāke jalasamūhakī
bhān̐ti, anantadharmoṁko paraspar atadbhāvamātrase pr̥thak karanemeṁ aśakya honese, ātmadravya
3amecak svabhāvavālā, ek dharmameṁ vyāpta honevālā, ek dharmī honese yathokta ekāntātmak
(ekadharmasvarūp) hai . parantu yugapat anantadharmoṁmeṁ vyāpak aise ananta nayoṁmeṁ vyāpta honevālā
1. vacanapaṁth = vacanake prakār [jitane vacanake prakār haiṁ utane nay haiṁ . apekṣā sahit nay ve samyak nay
hai aur apekṣā rahit nay ve mithyānay haiṁ; isaliye jitane samyak nay haiṁ utane hī mithyānay haiṁ . ]
2. gaṁgākā pānī śvet hotā hai aur yamunākā pānī nīl hotā hai .
3. amecak = abhed; vividhatā rahit; ek .

Page 502 of 513
PDF/HTML Page 535 of 546
single page version

tmadravyam . yugapadanantadharmavyāpakānantanayavyāpyekaśrutajñānalakṣaṇapramāṇen nirūpyamāṇaṁ tu
samastataraṁgiṇīpayaḥpūrasamavāyātmakaikamakarākaravadanantadharmāṇāṁ vastutvenāśakyavivecanatvā-
nmecakasvabhāvānantadharmavyāpyekadharmitvād
yathoditānekāntātmātmadravyam .
syātkāraśrīvāsavaśyairnayaughaiḥ
paśyantītthaṁ cet pramāṇen cāpi .
paśyantyev prasphu ṭānantadharma-
svātmadravyaṁ śuddhacinmātramantaḥ
..19..
ityabhihitamātmadravyam idānīmetadavāptiprakāro‘bhidhīyateasya tāvadātmano nitya-
mevānādipaudgalikakarmanimittamohabhāvanānubhāvaghūrṇitātmavr̥ttitayā toyākarasyevātmanyev kṣubhyataḥ
paramātmatattvasamyakśraddhānajñānānucaraṇarūpābhedaratnatrayātmakanirvikalpasamādhisaṁjātarāgādyupādhirahitparamānandaik-
ek śrutajñānasvarūp pramāṇase nirūpaṇ kiyā jāy to, samastanadiyoṁke jalasamūhake
samavāyātmak (samudāyasvarūp) ek samudrakī bhān̐ti, ananta dharmoṁko vasturūpase pr̥thak karanā
aśakya honese ātmadravya
1mecakasvabhāvavālā, ananta dharmoṁmeṁ vyāpta honevālā, ek dharmī honese
yathokta anekāntātmak (anek dharmasvarūp) hai . [jaiseek samay nadīke jalako jānanevāle
jñānāṁśase dekhā jāy to samudra ek nadīke jalasvarūpajñāt hotā hai, usīprakār ek samay ek
dharmako jānanevāle ek nayase dekhā jāy to ātmā ek dharma svarūp jñāt hotā hai; parantu jaise
ek hī sāth sarva nadiyoṁke jalako jānanevāle jñānase dekhā jāy to samudra sarva nadiyoṁke
jalasvarūp jñāt hotā hai, usīprakār ek hī sāth sarvadharmoṁko jānanevāle pramāṇase dekhā jāy
to ātmā anek dharmasvarūp jñāt hotā hai
. isaprakār ek nayase dekhane par ātmā ekāntātmak
hai aur pramāṇase dekhane par anekāntātmak hai . ]
ab isī āśayako kāvya dvārā kahakar ‘‘ātmā kaisā hai’’ is viṣay kā kathan
samāpta kiyā jātā hai : ]
[artha : ] isaprakār syātkāraśrī (syātkārarūpī lakṣmī) ke nivāsake vaśībhūt
vartate nayasamūhoṁse (jīv) dekheṁ to bhī aur pramāṇase dekheṁ to bhī spaṣṭa ananta dharmoṁvāle nij
ātmadravyako bhītarameṁ śuddha caitanyamātra dekhate hī haiṁ
.
isaprakār ātmadravya kahā gayā . ab usakī prāptikā prakār kahā jātā hai :
pratham to, anādi paudgalik karma jisakā nimitta hai aisī mohabhāvanāke (mohake
anubhavake) prabhāvase ātmapariṇati sadā cakkar khātī hai, isaliye yah ātmā samudrakī bhān̐ti
śālinī chaṁd 1. mecak = pr̥thak pr̥thak; vividh; anek .

Page 503 of 513
PDF/HTML Page 536 of 546
single page version

kramapravr̥ttābhiranantābhirjñaptivyaktibhiḥ parivartamānasya jñaptivyaktinimittatayā jñeyabhūtāsu
bahirarthavyaktiṣu pravr̥ttamaitrīkasya śithilitātmavivekatayātyantabahirmukhasya punaḥ paudgalikakarma-
nirmāpakarāgadveṣadvaitamanuvartamānasya dūrat evātmāvāptiḥ
. ath yadā tvayamev pracaṇḍakarma-
kāṇḍoccaṇḍīkr̥tākhaṇḍajñānakāṇḍatvenānādipaudgalikak rmanirmitasya mohasya vadhyaghātakavibhāg-
jñānapūrvakavibhāgakaraṇāt
kevalātmabhāvānubhāvaniścalīkr̥tavr̥ttitayā toyākar ivātmanyevāti-
niṣprakampastiṣṭhan yugapadev vyāpyānantā jñaptivyaktīravakāśābhāvānna jātu vivartate, tadāsya
jñaptivyaktinimittatayā jñeyabhūtāsu bahirarthavyaktiṣu na nām maitrī pravartate; tataḥ
supratiṣṭhitātmavivekatayātyantamantarmukhībhūtaḥ paudgalikakarmanirmāpakarāgadveṣadvaitānuvr̥ttidūrībhūto
dūrat evānanubhūtapūrvamapūrvajñānānandasvabhāvaṁ bhagavantamātmānamavāpnoti
. avāpnotvev
jñānānandātmānaṁ jagadapi paramātmānamiti .
lakṣaṇasukhāmr̥tarasāsvādānubhavalābhe satyamāvāsyā divase jalakallolakṣobharahitasamudra iv rāgadveṣ-
mohakallolakṣobharahitaprastāve yadā nijaśuddhātmasvarūpe sthiro bhavati tadā tadaiv nijaśuddhātmasvarūpaṁ

prāpnoti
..
apanemeṁ hī kṣubdha hotā huā kramaśaḥ pravartamān ananta 1jñaptivyaktiyoṁse parivartanako prāpta hotā
hai, isaliye jñaptivyaktiyoṁke nimittarūp honese jo jñeyabhūt haiṁ aisī bāhyapadārthavyaktiyoṁke prati
usakī maitrī pravartatī hai, isaliye ātmavivek śithil huā honese atyanta bahirmukh aisā vah
punaḥ paudgalik karmake racayitā rāgadveṣadvaitarūp pariṇamit hotā hai aur isaliye usake
ātmaprāpti dūr hī hai
. parantu ab jab yahī ātmā pracaṇḍa karmakāṇḍa dvārā akhaṇḍa jñānakāṁḍako
pracaṁḍ karanese anādipaudgalikkarmaracit mohako 2vadhyaghātakake vibhāgajñānapūrvak
vibhakta karanese (svayaṁ) keval ātmabhāvanāke [ātmānubhavake ] prabhāvase pariṇati niścalakī
honese samudrakī bhān̐ti apanemeṁ hī ati niṣkaṁp rahatā huā ek sāth hī ananta jñaptivyaktiyoṁmeṁ
vyāpta hokar avakāśake abhāvake kāraṇ sarvathā vivartan [parivartan ] ko prāpta nahīṁ hotā, tab
jñaptivyaktiyoṁke nimittarūp honese jo jñeyabhūt haiṁ aisī bāhyapadārthavyaktiyoṁke prati use vāstavameṁ
maitrī nahīṁ pravartatī aur isaliye ātmavivek supratiṣṭhit [susthit ] huā honeke kāraṇ atyanta
antarmukh huā aisā yah ātmā paudgalik karmoṁke racayitā rāgadveṣadvaitarūp pariṇatise dūr hotā
huā pūrvameṁ anubhav nahīṁ kiye gaye apūrva jñānānandasvabhāvī bhagavān ātmāko ātyaṁtik rūpase
hī prāpta karatā hai
. jagat bhī jñānānandātmak paramātmāko avaśya prāpta karo .
1. vyaktiyoṁ = pragaṭatāoṁ; paryāyoṁ; viśeṣoṁ . [bāhyapadārthaviśeṣ jñaptiviśeṣoṁke nimitta honese jñeyabhūt haiṁ . ]
2. ātmā vadhya (hanan yogya) hai aur moh ghātak (hananevālā) hai .

Page 504 of 513
PDF/HTML Page 537 of 546
single page version

bhavati cātra ślokaḥ
ānandāmr̥tapūranirbharavahatkaivalyakallolinī-
nirmagnaṁ jagadīkṣaṇakṣamamahāsaṁvedanaśrīmukham .
syātkārāṁk jineśaśāsanavaśādāsādayantūllasat
svaṁ tattvaṁ vr̥tajātyaratnakiraṇapraspaṣṭamiṣṭaṁ janāḥ ..20..
vyākhyeyaṁ kil viśvamātmasahitaṁ vyākhyā tu gumpho girāṁ
vyākhyātāmr̥tacandrasūririti mā mohājjano valgatu .
valgatvadya viśuddhabodhakalayā syādvādavidyābalād
labdhvaikaṁ sakalātmaśāśvatamidaṁ svaṁ tattvamavyākulaḥ ..21..
iti śrījayasenācāryakr̥tāyāṁ tātparyavr̥ttau evaṁ pūrvoktakrameṇ ‘es surāsur’ ityādyekottaraśat-
gāthāparyantaṁ samyagjñānādhikāraḥ, tadanantaraṁ ‘tamhā tassa ṇamāiṁ’ ityādi trayodaśottaraśatagāthāparyantaṁ
yahān̐ ślok bhī hai :
[artha : ] ānandāmr̥take pūrase bharapūr bahatī huī kaivalyasaritāmeṁ (muktirūpīnadīmeṁ)
jo ḍūbā huā hai, jagatako dekhanemeṁ samartha aisī mahāsaṁvedanarūpī śrī (mahājñānarūpī lakṣmī)
jisameṁ mukhya hai, jo uttam ratna
kiraṇakī bhān̐ti spaṣṭa hai aur jo iṣṭa hai aise ullasit
(prakāśamān, ānandamay) svatattvako jan syātkāralakṣaṇ jineś śāsanake vaśase prāpta hoṁ .
(‘syātkār’ jisakā cihna hai aise jinendrabhagavānake śāsanakā āśray lekarake prāpta karo .)
[ab, ‘amr̥tacandrasūri is ṭīkāke racayitā haiṁ ’ aisā mānanā yogya nahīṁ hai aise arthavāle
kāvya dvārā yathārtha vastusvarūpako pragaṭ karake svatattvaprāptikī preraṇā kī jātī hai : ]
[artha : ] (vāstavameṁ pudgal hī svayaṁ śabdarūp pariṇamit hote haiṁ, ātmā unheṁ
pariṇamit nahīṁ kar sakatā, tathā vāstavameṁ sarva padārtha hī svayaṁ jñeyarūpprameyarūp pariṇamit
hote haiṁ, śabda unheṁ jñey banāsamajhā nahīṁ sakate isaliye) ‘ātmā sahit viśva vah vyākhyey
(samajhāne yogya) hai, vāṇīkā guṁthan vah vyākhyā hai aur amr̥tacandrasūri ve vyākhyātā haiṁ,
isaprakār jan mohase mat nāco (
mat phū lo) (kintu) syādvādavidyābalase viśuddha jñānakī
kalā dvārā is ek samasta śāśvat svatattvako prāpta karake āj [jan ] avyākularūpase nāco
(
paramānandapariṇāmarūp pariṇat hoo . ]
[ab kāvya dvārā caitanyakī mahimā gākar, vahī ek anubhav karane yogya hai aisī preraṇā
karake, is param pavitra paramāgamakī pūrṇāhuti kī jātī hai : ]
śārdūlavikrīḍit chaṁd

Page 505 of 513
PDF/HTML Page 538 of 546
single page version

mālinī chaṁd.
iti gaditamanīcaistattvamuccāvacaṁ yat
citi tadapi kilābhūtkalpamagnau hutasya .
anubhavatu taduccaiściccidevādya yasmād
aparamih na kiṁcittattvamekaṁ paraṁ cit
..22..
samāpteyaṁ tattvadīpikā vr̥ttiḥ .
✾ ✾ ✾
jñeyādhikārāparanāmā samyaktvādhikāraḥ, tadanantaraṁ ‘evaṁ paṇamiy siddhe’ ityādi saptanavatigāthāparyantaṁ
cāritrādhikāraśceti mahādhikāratrayeṇaikādaśādhikatriśatagāthābhiḥ
pravacanasāraprābhr̥taṁ samāptam ..
samāpteyaṁ tātparyavr̥ttiḥ pravacanasārasya .
pra. 64
[artha : ] isaprakār [is paramāgamameṁ ] amandarūpase [balapūrvak, joraśorase ] jo
thoṛābahut tattva kahā gayā hai, vah sab caitanyameṁ vāstavameṁ agnimeṁ homī gaī vastuke samān
[svāhā ] ho gayā hai . [agnimeṁ home gaye ghīko agni khā jātī hai, māno kuch homā hī na
gayā ho ! isīprakār ananta māhātmyavanta caitanyakā cāhe jitanā varṇan kiyā jāy tathāpi māno
us samasta varṇanako ananta mahimāvān caitanya khā jātā hai; caitanyakī ananta mahimāke nikaṭ
sārā varṇan māno varṇan hī na huā ho is prakār tucchatāko prāpta hotā hai
. ] us caitanyako
hī caitanya āj prabalatāugratāse anubhav karo (arthāt us citsvarūp ātmāko hī ātmā
āj atyanta anubhavo ] kyoṁki is lokameṁ dūsarā kuch bhī [uttam ] nahīṁ hai, caitanya hī param
[uttam ] tattva hai
.
is prakār (śrīmadbhagavatkundakundācāryadevapraṇīt śrī pravacanasār śāstrakī śrīmad -
amr̥tacandrācāryadevaviracit) tattvadīpikā nāmak saṁskr̥t ṭīkāke śrī himmatalāl jeṭhālāl
śāh kr̥t gujarātī anuvādakā hindī rūpāntar samāpta huā
.
samāpta

Page 506 of 513
PDF/HTML Page 539 of 546
single page version

sādhak jīvakī dr̥ṣṭi
adhyātmameṁ sadā niścayanay hī pradhān hai, usīke āśrayase dharma hotā hai . śāstroṁmeṁ jahān̐
vikārī paryāyoṁkā vyavahāranayase kathan kiyā jāve vahān̐ bhī niścayanay ko hī mukhya aur
vyavahāranayako gauṇ karanekā āśay hai aisā samajhanā cāhiye
. kyoṁki puruṣārthake dvārā apanemeṁ
śuddha paryāyako pragaṭ karane arthāt vikārī paryāyako ṭālaneke liye sadā niścayanay hī ādaraṇīy
hai
. us samay donoṁ nayoṁkā jñān hotā hai, kintu dharmako pragaṭ karaneke liye dr̥ṣṭimeṁ donoṁ nay
kadāpi ādaraṇīy nahīṁ haiṁ . vyavahāranayake āśrayase ka bhī āṁśik dharma bhī nahīṁ hotā, pratyut
usake āśrayase rāgadveṣake vikalpa hī uṭhā karate haiṁ .
chahoṁ dravya, unake guṇ aur unakī paryāyoṁke svarūpakā jñān karāneke liye kabhī
niścayanayakī mukhyatā aur vyavahāranayakī gauṇatā rakhakar kathan kiyā jātā hai, aur kabhī
vyavahāranayako mukhya karake aur niścayanayako gauṇ rakhakar kathan kiyā jātā hai
. svayaṁ vicār
kare usameṁ bhī kabhī niścayanayakī aur kabhī vyavahāranayakī mukhyatā kī jātī hai .
adhyātmaśāstrameṁ bhī jīvakī vikārī paryāy jīv svayaṁ karatā hai to hotī hai, aur vah jīvakā
ananya pariṇām hai
isaprakār vyavahāranayase kahā yā samajhāyā jāy, kintu us pratyek samayameṁ
dr̥ṣṭimeṁ to niścayanay ek hī mukhya aur ādaraṇīy haiaisā jñāniyoṁkā kathan hai . śuddhatā
prakaṭ karaneke liye kabhī niścayanay ādaraṇīy hotā hai aur kabhī vyavahāranayaisā mānanā
bhūl hai . tīnoṁ kālameṁ ekamātra niścayanayake āśrayase hī dharma pragaṭ hotā haiaisā samajhanā
cāhiye .
sādhak jīv prāraṁbhase aṁt tak niścayakī hī mukhyatā rakhakar vyavahārako gauṇ hī
karatā jātā hai, jisase sādhak daśāmeṁ niścayakī mukhyatāke balase sādhakake śuddhatākī vr̥ddhi
hī hotī jātī hai aur aśuddhatā ṭalatī hī jātī hai
. isaprakār niścayakī mukhyatāke balase
pūrṇa kevalajñān hone par vahān̐ mukhyatva gauṇatva nahīṁ hotā aur nay bhī nahīṁ hote .

Page 507 of 513
PDF/HTML Page 540 of 546
single page version

“ pravacanasārakī varṇānukram gāthāsūcī “
gāthā
pr̥ṣṭha
a
aisayamādasamutthaṁ
13
20
ajadhācāravijutto
272
487
aṭṭhe ajadhāgahaṇaṁ
85
145
aṭṭhesu jo ṇa mujjhadi
244
453
atthaṁ akkhaṇivadidaṁ
40
68
atthi amuttaṁ muttaṁ
53
90
atthittaṇicchidassa
152
297
atthi tti ya ṇatthi tti
115
225
attho khalu davvamao
93
162
adhigaguṇā sāmaṇṇe
267
479
adhivāse va vivāse
213
392
apadesaṁ sapadesaṁ
41
69
apadeso paramāṇū
163
312
apayattā vā cariyā
216
396
apariccattasahāveṇuppād
95
170
appaḍiku ṭṭhaṁ uvadhiṁ
223
408
appaḍikuṭṭhaṁ piṁḍaṁ
“34
424
appā uvaogappā
155
302
appā pariṇāmappā
125
245
abbhuṭṭhāṇaṁ gahaṇaṁ
262
474
abbhuṭṭheyā samaṇā
263
475
ayadācāro samaṇo
218
400
arasamarūvamagaṁdhaṁ
172
324
arahaṁtādisu bhattī
246
456
avavadadi sāsaṇatthaṁ
265
477
avididaparamatthesu
257
469
asubhovaogarahidā
260
472
asuhodaeṇ ādā
12
18
asuhovaogarahido
159
307
gāthā
pr̥ṣṭha
āgamacakkhū sāhū
234
435
āgamapuvvā diṭṭhī
236
438
āgamahīṇo samaṇo
233
433
āgāsamaṇuṇiviṭṭhaṁ
140
277
āgāsassavagāho
133
263
ādā kammamalimaso dharedi
150
294
ādā kammamalimaso
121
238
ādā ṇāṇapamāṇaṁ
23
40
ādāy taṁ pi liṁgaṁ
207
384
āpiccha baṁdhuvaggaṁ
202
375
āhāre va vihāre
231
426
i
iṁdiyapāṇo ya tadhā
146
290
ihalogaṇirāvekkho
226
416
ih vivihalakkhaṇāṇaṁ
97
179
u
uccāliyamhi pāe
“15
399
udayagadā kammaṁsā
43
72
upajjadi jadi ṇāṇaṁ
50
85
uppādaṭṭhidibhaṁgā
129
255
uppādaṭṭhidibhaṁgā vijjaṁte
101
193
uppādo paddhaṁso
142
281
uppādo ya viṇāso
18
30
uvaogamao jīvo
175
332
uvaogavisuddho jo
15
23
uvaogo jadi hi
156
303
uvakuṇadi jo vi
249
459
uvayaraṇaṁ jiṇamagge
225
411
uvaradapāvo puriso
259
471