Pravachansar-Hindi (iso15919 transliteration). Gatha: 256-272 ; Panchratna pragnyapan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 26 of 28

 

Page 468 of 513
PDF/HTML Page 501 of 546
single page version

ath kāraṇavaiparītyaphalavaiparītye darśayati
chadumatthavihidavatthusu vadaṇiyamajjhayaṇajhāṇadāṇarado .
ṇa lahadi apuṇabbhāvaṁ bhāvaṁ sādappagaṁ lahadi ..256..
chadmasthavihitavastuṣu vrataniyamādhyayanadhyānadānarataḥ .
na labhate apunarbhāvaṁ bhāvaṁ sātātmakaṁ labhate ..256..
śubhopayogasya sarvajñavyavasthāpitavastuṣu praṇihitasya puṇyopacayapūrvako‘punarbhāvopalambhaḥ
kil phalaṁ; tattu kāraṇavaiparītyādviparyay ev . tatra chadmasthavyavasthāpitavastūni kāraṇavaiparītyaṁ;
teṣu vrataniyamādhyayanadhyānadānaratatvapraṇihitasya śubhopayogasyāpunarbhāvaśūnyakevalapuṇyāpasad-
prāptiḥ phalavaiparītyaṁ; tatsudevamanujatvam
..256..
draṣṭāntamāhṇāṇābhūmigadāṇih bījāṇiv sassakālamhi nānābhūmigatānīh bījāni iv sasyakāle dhānya-
niṣpattikāl iti . ayamatrārthaḥyathā jaghanyamadhyamotkr̥ṣṭabhūmiviśeṣeṇ tānyev bījāni bhinnabhinna-
phalaṁ prayacchanti, tathā sa ev bījasthānīyaśubhopayogo bhūmisthānīyapātrabhūtavastuviśeṣeṇ bhinnabhinna-
phalaṁ dadāti
. ten kiṁ siddham . yadā pūrvasūtrakathitanyāyen samyaktvapūrvakaḥ śubhopayogo bhavati tadā
mukhyavr̥ttyā puṇyabandho bhavati, paraṁparayā nirvāṇaṁ ca . no cetpuṇyabandhamātramev ..255.. ath kāraṇ-
vaiparītyāphalamapi viparītaṁ bhavatīti tamevārthaṁ draḍhayatiṇa lahadi na labhate . sa kaḥ kartā . vad-
ab kāraṇakī viparītatā aur phalakī viparītatā batalāte haiṁ :
anvayārtha :[chadmasthavihitavastuṣu ] jo jīv chadmasthavihit vastuoṁmeṁ (chadmastha-
ajñānīke dvārā kathit devgurudharmādimeṁ) [vrataniyamādhyayanadhyānadānarataḥ ] vratniyam
adhyayandhyāndānameṁ rat hotā hai vah jīv [apunarbhāvaṁ ] mokṣako [na labhate ] prāpta nahīṁ hotā,
(kintu) [sātātmakaṁ bhāvaṁ ] sātātmak bhāvako [labhate ] prāpta hotā hai ..256..
ṭīkā :1sarvajñasthāpit vastuoṁmeṁ yukta śubhopayogakā phal puṇyasaṁcayapūrvak
mokṣakī prāpti hai . vah phal, kāraṇakī viparītatā honese viparīt hī hotā hai . vahān̐,
chadmasthasthāpit vastuyeṁ ve kāraṇaviparītatā hai; unameṁ vratniyamadhyayandhyāndānaratarūpase
yukta śubhopayogakā phal jo mokṣaśūnya keval 2puṇyāpasadakī prāpti hai vah phalakī viparītatā
hai; vah phal sudevmanuṣyatva hai ..256..
1. sarvajñasthāpit = sarvajña kathit . 2. puṇyāpasad = puṇya apasad; adhamapuṇya; hatapuṇya .
chadmasthaabhihit dhyānadāne vrataniyamapaṭhanādike
rat jīv mokṣa lahe nahīṁ, bas bhāv śātātmak lahe. 256.

Page 469 of 513
PDF/HTML Page 502 of 546
single page version

ath kāraṇavaiparītyaphalavaiparītye ev vyākhyāti
avididaparamatthesu ya visayakasāyādhigesu purisesu .
juṭṭhaṁ kadaṁ va dattaṁ phaladi kudevesu maṇuvesu ..257..
aviditaparamārtheṣu ca viṣayakaṣāyādhikeṣu puruṣeṣu .
juṣṭaṁ kr̥taṁ vā dattaṁ phalati kudeveṣu manujeṣu ..257..
yāni hi chadmasthavyavasthāpitavastūni kāraṇavaiparītyaṁ; te khalu śuddhātmaparijñānaśūnya-
tayānavāptaśuddhātmavr̥ttitayā cāviditaparamārthā viṣayakaṣāyādhikāḥ puruṣāḥ . teṣu śubhopayogā-
tmakānāṁ juṣṭopakr̥tadattānāṁ yā kevalapuṇyāpasadaprāptiḥ phalavaiparītyaṁ; tatkudevamanujatvam ..257..
ṇiyamajjhayaṇajhāṇadāṇarado vrataniyamādhyayanadhyānadānarataḥ . keṣu viṣaye yāni vratādīni . chadumatthavihidavatthusu
chadmasthavihitavastuṣu alpajñānipuruṣavyavasthāpitapātrabhūtavastuṣu . itthaṁbhūtaḥ puruṣaḥ kaṁ na labhate .
apuṇabbhāvaṁ apunarbhavaśabdavācyaṁ mokṣam . tarhi kiṁ labhate . bhāvaṁ sādappagaṁ lahadi bhāvaṁ sātātmakaṁ labhate .
bhāvaśabden sudevamanuṣyatvaparyāyo grāhyaḥ . sa ca kathaṁbhūtaḥ . sātātmakaḥ sadvedyodayarūp iti . tathāhi
ye kecan niścayavyavahāramokṣamārgaṁ na jānanti, puṇyamev muktikāraṇaṁ bhaṇanti, te chadmasthaśabden gr̥hyante,
na ca gaṇadharadevādayaḥ
. taiḥ chadmasthairajñānibhiḥ śuddhātmopadeśaśūnyairye dīkṣitāstāni chadmasthavihitavastūni
bhaṇyante . tatpātrasaṁsargeṇ yadvrataniyamādhyayanadānādikaṁ karoti tadapi śuddhātmabhāvanānukūlaṁ na bhavati,
tataḥ kāraṇānmokṣaṁ na labhate . sudevamanuṣyatvaṁ labhat ityarthaḥ ..256.. ath samyaktvavratarahitapātreṣu
bhaktānāṁ kudevamanujatvaṁ bhavatīti pratipādayatiphaladi phalati . keṣu . kudevesu maṇuvesu kutsitadeveṣu
ab (is gāthāmeṁ bhī) kāraṇaviparītatā aur phalaviparītatā hī batalāte haiṁ :
anvayārtha :[aviditaparamārtheṣu ] jinhoṁne paramārthako nahīṁ jānā hai, [ca ] aur
[viṣayakaṣāyādhikeṣu ] jo viṣaykaṣāyameṁ adhik haiṁ, [puruṣeṣu ] aise puruṣoṁke prati [juṣṭaṁ kr̥taṁ
vā dattaṁ ] sevā, upakār yā dān [kudeveṣu manujeṣu ] kudevarūpameṁ aur kumanuṣyarūpameṁ [phalati ]
phalatā hai
..257..
ṭīkā :jo chadmasthasthāpit vastuyeṁ haiṁ ve kāraṇaviparītatā haiṁ; ve (viparīt kāraṇ)
vāstavameṁ (1) śuddhātmajñānase śūnyatāke kāraṇ, ‘paramārthake ajān’ aur (2)
śuddhātmapariṇatiko prāpta na karanese ‘viṣayakaṣāyameṁ adhik’ aise puruṣ haiṁ
. unake prati
śubhopayogātmak jīvoṁkosevā, upakār yā dān karanevāle jīvoṁkojo keval
paramārthathī anabhijña, viṣayakaṣāyaadhik jano pare
upakār
sevādān sarva kudevamanujapaṇe phaḷe. 257.

Page 470 of 513
PDF/HTML Page 503 of 546
single page version

ath kāraṇavaiparītyāt phalamaviparītaṁ na sidhyatīti śraddhāpayati
jadi te visayakasāyā pāv tti parūvidā va satthesu .
kih te tappaḍibaddhā purisā ṇitthāragā hoṁti ..258..
yadi te viṣayakaṣāyāḥ pāpamiti prarūpitā vā śāstreṣu .
kathaṁ te tatpratibaddhāḥ puruṣā nistārakā bhavanti ..258..
viṣayakaṣāyāstāvatpāpamev; tadvantaḥ puruṣā api pāpamev; tadanuraktā api
pāpānuraktatvāt pāpamev bhavanti . tato viṣayakaṣāyavantaḥ svānuraktānāṁ puṇyāyāpi na
kalpyante, kathaṁ punaḥ saṁsāranistāraṇāy . tato na tebhyaḥ phalamaviparītaṁ sidhyet ..258..
manujeṣu . kiṁ kartr̥ . juṭṭhaṁ juṣṭaṁ sevā kr̥tā, kadaṁ va kr̥taṁ vā kimapi vaiyāvr̥ttyādikam, dattaṁ dattaṁ
kimapyāhārādikam . keṣu . purisesu puruṣeṣu pātreṣu . kiṁviśiṣṭeṣu . avididaparamatthesu ya aviditaparamārtheṣu
ca, paramātmatattvaśraddhānajñānaśūnyeṣu . punarapi kiṁrūpeṣu . visayakasāyādhigesu viṣayakaṣāyādhikeṣu, viṣay-
kaṣāyādhīnatven nirviṣayaśuddhātmasvarūpabhāvanārahiteṣu ityarthaḥ ..257.. ath tamevārthaṁ prakārāntareṇ
draḍhayatijadi te visayakasāyā pāv tti parūvidā va satthesu yadi cet te viṣayakaṣāyāḥ pāpamiti prarūpitāḥ
puṇyāpasadakī prāpti vah phalaviparītatā hai; vah (phal) kudevamanuṣyatva hai ..257..
ab, aisī śraddhā karavāte haiṁ ki kāraṇakī viparītatāse aviparīt phal siddha nahīṁ hotā :
anvayārtha :[yadi vā ] jabaki ‘[te viṣayakaṣāyāḥ ] ve viṣayakaṣāy [pāpam ]
pāp haiṁ’ [iti ] isaprakār [śāstreṣu ] śāstroṁmeṁ [prarūpitāḥ ] prarūpit kiyā gayā hai, to
[tatpratibaddhāḥ ] unameṁ pratibaddha (viṣay
kaṣāyoṁmeṁ līn) [te puruṣāḥ ] ve puruṣ [nistārakāḥ ]
nistārak (pār lagānevāle) [kathaṁ bhavanti ] kaise ho sakate haiṁ ?..258..
ṭīkā :pratham to viṣayakaṣāy pāp hī haiṁ; viṣayakaṣāyavān puruṣ bhī pāp hī haiṁ;
viṣayakaṣāyavān puruṣoṁke prati anurakta jīv bhī pāpameṁ anurakta honese pāp hī haiṁ . isaliye
viṣayakaṣāyavān puruṣ svānurakta (apane prati anurāgavāle) puruṣoṁko puṇyakā kāraṇ bhī nahīṁ
hote, tab phi ra ve saṁsārase nistārake kāraṇ to kaise ho sakate haiṁ ? (nahīṁ ho sakate); isaliye
unase aviparīt phal siddha nahīṁ hotā (arthāt viṣayakaṣāyavān puruṣarūp viparīt kāraṇakā
phal aviparīt nahīṁ hotā)
..258..
‘viṣayo kaṣāyo pāp che’ jo em nirūpaṇ śāstramāṁ,
to kem tatpratibaddha puruṣo hoy re nistārakā ? 258
.

Page 471 of 513
PDF/HTML Page 504 of 546
single page version

athāviparītaphalakāraṇaṁ kāraṇamaviparītaṁ darśayati
uvaradapāvo puriso samabhāvo dhammigesu savvesu .
guṇasamididovasevī havadi sa bhāgī sumaggassa ..259..
uparatapāpaḥ puruṣaḥ samabhāvo dhārmikeṣu sarveṣu .
guṇasamititopasevī bhavati sa bhāgī sumārgasya ..259..
uparatapāpatven, sarvadharmimadhyasthatven, guṇagrāmopasevitven ca samyagdarśanajñānacāritra-
yaugapadyapariṇatinirvr̥ttaikāgrayātmakasumārgabhāgī, sa śramaṇaḥ svayaṁ parasya mokṣapuṇyāyatanatvād-
viparītaphalakāraṇaṁ kāraṇamaviparītaṁ pratyeyam ..259..
śāstreṣu, kih te tappaḍibaddhā purisā ṇitthāragā hoṁti kathaṁ te tatpratibaddhā viṣayakaṣāyapratibaddhāḥ puruṣā
nistārakāḥ saṁsārottārakā dātr̥̄ṇām, na kathamapīti . etaduktaṁ bhavativiṣayakaṣāyāstāvatpāp-
svarūpāstadvantaḥ puruṣā api pāpā ev, te ca svakīyabhaktānāṁ dātr̥̄ṇāṁ puṇyavināśakā eveti ..258..
ath pātrabhūtatapodhanalakṣaṇaṁ kathayatiuparatapāpatven, sarvadhārmikasamadarśitven, guṇagrāmasevakatven ca
svasya mokṣakāraṇatvātpareṣāṁ puṇyakāraṇatvāccetthaṁbhūtaguṇayuktaḥ puruṣaḥ samyagdarśanajñānacāritraikāgrayalakṣaṇ-
niścayamokṣamārgasya bhājanaṁ bhavatīti ..259.. ath teṣāmev pātrabhūtatapodhanānāṁ prakārāntareṇ
lakṣaṇamupalakṣayatiśuddhopayogaśubhopayogapariṇatapuruṣāḥ pātraṁ bhavantīti . tadyathānirvikalpa-
samādhibalen śubhāśubhopayogadvayarahitakāle kadācidvītarāgacāritralakṣaṇaśuddhopayogayuktāḥ, kadācitpun-
rmohadveṣāśubharāgarahitakāle sarāgacāritralakṣaṇaśubhopayogayuktāḥ santo bhavyalokaṁ nistārayanti, teṣu ca
ab aviparīt phalakā kāraṇ, aisā jo ‘aviparīt kāraṇ’ yah batalāte haiṁ :
anvayārtha :[uparatapāpaḥ] jisake pāp ruk gayā hai, [sarveṣu dhārmikeṣu samabhāvaḥ ]
jo sabhī dhārmikoṁke prati samabhāvavān hai aur [guṇasamititopasevī ] jo guṇasamudāyakā sevan
karanevālā hai, [saḥ puruṣaḥ ] vah puruṣ [sumārgasya ] sumārgakā [bhāgī bhavati ] bhāgī hotā hai
.
(arthāt sumārgavān hai) ..259..
ṭīkā :pāpake ruk jānese sarvadharmiyoṁke prati svayaṁ madhyastha honese aur
guṇasamūhakā sevan karanese jo śramaṇ samyagdarśanjñāncāritrake yugapatpanerūp pariṇatise racit
ekāgratāsvarūp sumārgakā bhāgī (sumārgaśālīsumārgakā bhājan) hai vah nijako aur parako
mokṣakā aur puṇyakā āyatan (sthān) hai isaliye vah (śramaṇ) aviparīt phalakā kāraṇ
aisā ‘aviparīt kāraṇ’ hai, aisī pratīti karanī cāhiye
..259..
te puruṣ jāṇ sumārgaśāḷī, pāpuparam jehane,
samabhāv jyāṁ sau dhārmike, guṇasamūh sevan jehane. 259.

Page 472 of 513
PDF/HTML Page 505 of 546
single page version

athāviparītaphalakāraṇaṁ kāraṇamaviparītaṁ vyākhyāti
asubhovaogarahidā suddhuvajuttā suhovajuttā vā .
ṇitthārayaṁti logaṁ tesu pasatthaṁ lahadi bhatto ..260..
aśubhopayogarahitāḥ śuddhopayuktāḥ śubhopayuktā vā .
nistārayanti lokaṁ teṣu praśastaṁ labhate bhaktaḥ ..260..
yathoktalakṣaṇā ev śramaṇā mohadveṣāpraśastarāgocchedādaśubhopayogaviyuktāḥ santaḥ,
sakalakaṣāyodayavicchedāt kadācit śuddhopayuktāḥ praśastarāgavipākātkadācicchubhopayuktāḥ,
svayaṁ mokṣāyatanatven lokaṁ nistārayanti; tadbhaktibhāvapravr̥ttapraśastabhāvā bhavanti pare ca
puṇyabhājaḥ
..260..
bhakto bhavyavarapuṇḍarīkaḥ praśastaphalabhūtaṁ svargaṁ labhate, paraṁparayā mokṣaṁ ceti bhāvārthaḥ ..260.. evaṁ
pātrāpātraparīkṣākathanamukhyatayā gāthāṣaṭaken tr̥tīyasthalaṁ gatam . it ūrdhvaṁ ācārakathitakrameṇ pūrvaṁ
kathitamapi punarapi dr̥ḍhīkaraṇārthaṁ viśeṣeṇ tapodhanasamācāraṁ kathayati . athābhyāgatatapodhanasya
dinatrayaparyantaṁ sāmānyapratipattiṁ, tadanantaraṁ viśeṣapratipattiṁ darśayativaṭṭadu vartatām . sa kaḥ . atratya
ab, aviparīt phalakā kāraṇ, aisā jo ‘aviparīt kāraṇ’ hai use viśeṣ samajhāte
haiṁ :
anvayārtha :[aśubhopayogarahitāḥ ] jo aśubhopayogarahit vartate hue
[śuddhopayuktāḥ ] śuddhopayukta [vā ] athavā [śubhopayuktāḥ ] śubhopayukta hote haiṁ, ve (śramaṇ)
[lokaṁ nistārayanti ] logoṁko tār dete haiṁ; (aur) [teṣu bhaktaḥ ] unake prati bhaktivān jīv
[praśastaṁ ] praśasta (-puṇya) ko [labhate ] prāpta karatā hai
..260..
ṭīkā :yathokta lakṣaṇavāle śramaṇ hījo ki moh, dveṣ aur apraśasta rāgake
ucchedase aśubhopayogarahit vartate hue, samasta kaṣāyodayake vicchedase kadācit śuddhopayukta
(śuddhopayogameṁ yukta) aur praśasta rāgake vipākake kadācit śubhopayukta hote haiṁ ve
svayaṁ
mokṣāyatan (mokṣake sthān) honese lokako tār dete haiṁ; aur unake prati bhaktibhāvase jinake
praśasta bhāv pravartatā hai aise par jīv puṇyake bhāgī (puṇyaśālī) hote haiṁ
..260..
aśubhopayog rahit śramaṇośuddha vā śubhayukta je,
te lokane tāre; ane tadbhakta pāme puṇyane. 260.

Page 473 of 513
PDF/HTML Page 506 of 546
single page version

athāviparītaphalakāraṇāviparītakāraṇasamupāsanapravr̥ttiṁ sāmānyaviśeṣato vidheyatayā
sūtradvaitenopadarśayati
diṭṭhā pagadaṁ vatthuṁ abbhuṭṭhāṇappadhāṇakiriyāhiṁ .
vaṭṭadu tado guṇādo visesidavvo tti uvadeso ..261..
dr̥ṣṭavā prakr̥taṁ vastvabhyutthānapradhānakriyābhiḥ .
vartatāṁ tato guṇādviśeṣitavya iti upadeśaḥ ..261..
śramaṇānāmātmaviśuddhihetau prakr̥te vastuni tadanukūlakriyāpravr̥ttyā guṇātiśayādhānam-
pratiṣiddham ..261..
ācāryaḥ . kiṁ kr̥tvā . diṭṭhā dr̥ṣṭavā . kim . vatthuṁ tapodhanabhūtaṁ pātraṁ vastu . kiṁviśiṣṭam . pagadaṁ prakr̥taṁ
abhyantaraniruparāgaśuddhātmabhāvanājñāpakabahiraṅganirgranthanirvikārarūpam . kābhiḥ kr̥tvā vartatām .
abbhuṭṭhāṇappadhāṇakiriyāhiṁ abhyāgatayogyācāravihitābhirabhyutthānādikriyābhiḥ . tado guṇādo tato din-
pra. 60
ab, aviparīt phalakā kāraṇ aisā jo ‘aviparīt kāraṇ’ usakī upāsanārūp pravr̥tti
sāmānya aur viśeṣarūpase karane yogya hai aisā do sūtroṁ dvārā batalāte haiṁ
anvayārtha :[prakr̥taṁ vastu ] 1prakr̥t vastuko [dr̥ṣṭvā ] dekhakar (pratham to)
[abhyutthānapradhānakriyābhiḥ ] 2abhyutthān ādi kriyāoṁse [vartatām ] (śramaṇ) varto; [tataḥ ]
phi ra [guṇāt ] guṇānusār [viśeṣitavyaḥ ] bhed karanā,[iti upadeśaḥ ] aisā upadeś
hai ..260..
ṭīkā :śramaṇoṁke ātmaviśuddhikī hetubhūt prakr̥t vastu (-śramaṇ) ke prati usake
yogya (śramaṇ yogya) kriyārūp pravr̥ttise guṇātiśayatākā āropaṇ karanekā niṣedh nahīṁ hai .
bhāvārtha :yadi koī śramaṇ anya śramaṇako dekhe to pratham hī, māno ve anya śramaṇ
guṇātiśayavān hoṁ isaprakār unake prati (abhyutthānādi) vyavahār karanā cāhiye . phi ra unakā
paricay honeke bād unake guṇānusār bartāv karanā cāhiye ..261..
1. prakr̥t vastu = avikr̥t vastu; aviparīt pātra (abhyaṁtarniruparāgśuddha ātmākī bhāvanāko batānevālā
jo bahiraṁgnirgraṁthnirvikārarūp hai us rūpavāle śramaṇako yahān̐ ‘prakr̥tvastu’ kahā hai .)
2. abhyutthān = sammānārtha khaṛe ho jānā aur sammukh jānā .
prakr̥t vastu dekhī abhyutthān ādi kriyā thakī
varto śramaṇ, pachī vartanīy guṇānusār viśeṣathī. 261
.

Page 474 of 513
PDF/HTML Page 507 of 546
single page version

abbhuṭṭhāṇaṁ gahaṇaṁ uvāsaṇaṁ posaṇaṁ ca sakkāraṁ .
aṁjalikaraṇaṁ paṇamaṁ bhaṇidamih guṇādhigāṇaṁ hi ..262..
abhyutthānaṁ grahaṇamupāsanaṁ poṣaṇaṁ ca satkāraḥ .
añjalikaraṇaṁ praṇāmo bhaṇitamih guṇādhikānāṁ hi ..262..
śramaṇānāṁ svato‘dhikaguṇānāmabhyutthānagrahaṇopāsanapoṣaṇasatkārāṁjalikaraṇapraṇām-
pravr̥ttayo na pratiṣiddhāḥ ..262..
trayānantaraṁ guṇādguṇaviśeṣāt visesidavvo ten ācāryeṇ sa tapodhano ratnatrayabhāvanāvr̥ddhikāraṇ-
kriyābhirviśeṣitavyaḥ tti uvadeso ityupadeśaḥ sarvajñagaṇadharadevādīnāmiti ..261.. ath tamev viśeṣaṁ
kathayati . bhaṇidaṁ bhaṇitaṁ kathitaṁ ih asmingranthe . keṣāṁ saṁbandhī . guṇādhigāṇaṁ hi guṇādhikatapodhanānāṁ
hi sphu ṭam . kiṁ bhaṇitam . abbhuṭṭhāṇaṁ gahaṇaṁ uvāsaṇaṁ posaṇaṁ ca sakkāraṁ aṁjalikaraṇaṁ paṇamaṁ abhyutthān-
grahaṇopāsanapoṣaṇasatkārāñjalikaraṇapraṇāmādikam . abhimukhagamanamabhyutthānam, grahaṇaṁ svīkāraḥ,
upāsanaṁ śuddhātmabhāvanāsahakārikāraṇanimittaṁ sevā, tadarthamevāśanaśayanādicintā poṣaṇam, bhedābhed-
ratnatrayaguṇaprakāśanaṁ satkāraḥ, baddhāñjalinamaskāro‘ñjalikaraṇam, namo‘stvitivacanavyāpāraḥ praṇām

iti
..262.. athābhyāgatānāṁ tadevābhyutthānādikaṁ prakārāntareṇ nirdiśatiabbhuṭṭheyā yadyapi
cāritraguṇenādhikā na bhavanti, tapasā vā, tathāpi samyagjñānaguṇen jyeṣṭhatvācchrutavinayārthamabhyuttheyāḥ
abhyutthānayogyā bhavanti
. ke te . samaṇā śramaṇā nirgranthācāryāḥ . kiṁviśiṣṭāḥ . suttatthavisāradā
viśuddhajñānadarśanasvabhāvaparamātmatattvaprabhr̥tyanekāntātmakapadārtheṣu vītarāgasarvajñapraṇītamārgeṇ pramāṇanay-
nikṣepairvicāracaturacetasaḥ sūtrārthaviśāradāḥ
. na kevalamabhyuttheyāḥ, uvāseyā paramacijjotiḥparamātma-
(isaprakār pahalā sūtra kahakar ab isī viṣayakā dūsarā sūtra kahate haiṁ :)
anvayārtha :[guṇādhikānāṁ hi ] guṇoṁmeṁ adhik (śramaṇoṁ) ke prati [abhyutthānaṁ ]
abhyutthān, [grahaṇaṁ ] grahaṇ (ādarase svīkār), [upāsanaṁ ] upāsan (sevā), [poṣaṇaṁ ] poṣaṇ
(unake aśan, śayanādikī cintā), [satkāraḥ ] satkār (guṇoṁkī praśaṁsā), [añjalikaraṇaṁ ]
añjali karanā (vinayapūrvak hāth joṛanā) [ca ] aur [praṇāmaḥ ] praṇām karanā [ih ] yahān̐
[bhaṇitam ] kahā hai
..262..
ṭīkā :śramaṇoṁko apanese adhik guṇavān (śramaṇ) ke prati abhyutthān, grahaṇ,
upāsan, poṣaṇ, satkār, aṁjalikaraṇ aur praṇāmarūp pravr̥ttiyān̐ niṣiddha nahīṁ haiṁ ..262..
guṇathī adhik śramaṇo prati satkār, abhyutthān ne
aṁjalikaraṇ, poṣaṇ, grahaṇ, sevan ahīṁ upadiṣṭa che.262
.

Page 475 of 513
PDF/HTML Page 508 of 546
single page version

ath śramaṇābhāseṣu sarvāḥ pravr̥ttīḥ pratiṣedhayati
abbhuṭṭheyā samaṇā suttatthavisāradā uvāseyā .
saṁjamatavaṇāṇaḍḍhā paṇivadaṇīyā hi samaṇehiṁ ..263..
abhyuttheyāḥ śramaṇāḥ sūtrārthaviśāradā upāseyāḥ .
saṁyamatapojñānāḍhayāḥ praṇipatanīyā hi śramaṇaiḥ ..263..
sūtrārthavaiśāradyapravartitasaṁyamatapaḥsvatattvajñānānāmev śramaṇānāmabhyutthānādikāḥ pravr̥ttayo-
‘pratiṣiddhā, itareṣāṁ tu śramaṇābhāsānāṁ tāḥ pratiṣiddhā ev ..263..
padārthaparijñānārthamupāseyāḥ paramabhaktyā sevanīyāḥ . saṁjamatavaṇāṇaḍḍhā paṇivadaṇīyā hi saṁyamatapojñānāḍhayāḥ
praṇipatanīyāḥ hi sphu ṭaṁ . bahiraṅgendriyasaṁyamaprāṇasaṁyamabalenābhyantare svaśuddhātmani yatnaparatvaṁ saṁyamaḥ .
bahiraṅgānaśanāditapobalenābhyantare paradravyecchānirodhen ca svasvarūpe pratapanaṁ vijayanaṁ tapaḥ . bahiraṅga-
paramāgamābhyāsenābhyantare svasaṁvedanajñānaṁ samyagjñānam . evamuktalakṣaṇaiḥ saṁyamatapojñānairāḍhayāḥ paripūrṇā
yathāsaṁbhavaṁ prativandanīyāḥ . kaiḥ . samaṇehiṁ śramaṇairiti . atredaṁ tātparyamye bahuśrutā api
cāritrādhikā na bhavanti, te‘pi paramāgamābhyāsanimittaṁ yathāyogyaṁ vandanīyāḥ . dvitīyaṁ ca kāraṇam
te samyaktve jñāne ca pūrvamev dr̥ḍhatarāḥ, asya tu navataratapodhanasya samyaktve jñāne cāpi dāḍharyaṁ nāsti .
tarhi stokacāritrāṇāṁ kimarthamāgame vandanādiniṣedhaḥ kr̥t iti cet . atiprasaṁganiṣedhārthamiti ..263..
ab śramaṇabhāsoṁke prati samasta pravr̥ttiyoṁkā niṣedh karate haiṁ :
anvayārtha :[śramaṇaiḥ hi ] śramaṇoṁke dvārā [sūtrārthaviśāradāḥ ] sūtrārthaviśārad
(sūtroṁke aur sūtrakathit padārthoṁke jñānameṁ nipuṇ) tathā [saṁyamatapojñānāḍhayāḥ ]
saṁyamatapajñānāḍhay, (saṁyam, tap aur ātmajñānameṁ samr̥ddha) [śramaṇaḥ ] śramaṇ [abhyuttheyāḥ
upāseyāḥ praṇipatanīyāḥ ]
abhyutthān, upāsanā aur praṇām karane yogya haiṁ
..263..
ṭīkā :jinake sūtroṁmeṁ aur padārthoṁmeṁ viśāradapaneke dvārā saṁyam, tap aur svatatvakā
jñān pravartatā hai un śramaṇoṁke prati hī abhyutthānādik pravr̥ttiyān̐ aniṣiddha haiṁ, parantu usake
atirikta anya śramaṇābhāsoṁke prati ve pravr̥ttiyān̐ niṣiddha hī haiṁ
..263..
munisūtraartha pravīṇ saṁyamajñānatapasamr̥ddhane
praṇipāt, abhyutthān, sevā sādhue kartavya che. 263.

Page 476 of 513
PDF/HTML Page 509 of 546
single page version

ath kīdr̥śaḥ śramaṇābhāso bhavatītyākhyāti
ṇa havadi samaṇo tti mado saṁjamatavasuttasaṁpajutto vi .
jadi saddahadi ṇa atthe ādapadhāṇe jiṇakkhāde ..264..
na bhavati śramaṇ iti mataḥ saṁyamatapaḥsūtrasamprayukto‘pi .
yadi śraddhatte nārthānātmapradhānān jinākhyātān ..264..
āgamajño‘pi, saṁyato‘pi, tapaḥstho‘pi, jinoditamanantārthanirbharaṁ viśvaṁ svenātmanā
jñeyatven niṣpītatvādātmapradhānamaśraddadhānaḥ śramaṇābhāso bhavati ..264..
ath śramaṇābhāsaḥ kīdr̥śo bhavatīti pr̥ṣṭe pratyuttaraṁ dadātiṇa havadi samaṇo sa śramaṇo na bhavati tti
mado iti mataḥ sammataḥ . kva . āgame . kathaṁbhūto‘pi . saṁjamatavasuttasaṁpajutto vi saṁyamatapaḥśrutaiḥ
saṁprayukto‘pi sahito‘pi . yadi kim . jadi saddahadi ṇa yadi cenmūḍhatrayādipañcaviṁśatisamyaktvamalasahitaḥ
san na śraddhatte, na rocate, na manyate . kān . atthe padārthān . kathaṁbhūtān . ādapadhāṇe
nirdoṣiparamātmaprabhr̥tīn . punarapi kathaṁbhūtān . jiṇakkhāde vītarāgasarvajñajineśvareṇākhyātān, divya-
dhvaninā praṇītān, gaṇadharadevairgranthaviracitānityarthaḥ ..264.. ath mārgasthaśramaṇadūṣaṇe doṣaṁ darśayati
avavadadi apavadati dūṣayatyapavādaṁ karoti . sa kaḥ . jo hi yaḥ kartā hi sphu ṭam . ka m . samaṇaṁ śramaṇaṁ
ab, kaisā jīv śramaṇābhās hai so kahate haiṁ :
anvayārtha :[saṁyamatapaḥsūtrasaṁprayuktaḥ api ] sūtra, saṁyam aur tapase saṁyukta hone
par bhī [yadi ] yadi (vah jīv) [jinākhyātān ] jinokta [ātmapradhānān ] ātmapradhān
[arthān ] padārthoṁkā [na śraddhatte ] śraddhān nahīṁ karatā to vah [śramaṇaḥ na bhavati ] śramaṇ nahīṁ
hai,
[iti mataḥ ] aisā (āgamameṁ) kahā hai ..264..
ṭīkā :āgamakā jñātā hone par bhī, saṁyat hone par bhī, tapameṁ sthit hone par bhī,
jinokta ananta padārthoṁse bhare hue viśvakojo ki (viśva) apane ātmāse jñeyarūpase piyā
jātā honeke kāraṇ 1ātmapradhān hai usakājo jīv śraddhān nahīṁ karatā vah śramaṇābhās
hai ..264..
1. ātmapradhān = jisameṁ ātmā pradhān hai aisā; [ātmā samasta viśvako jānatā hai isaliye vah viśvameṁ
viśvake samasta padārthoṁmeṁpradhān hai . ]
śāstre kahyuṁtapasūtrasaṁyamayukta paṇ sādhu nahīṁ,
jin - ukta ātmapradhān sarva padārtha jo śraddhe nahīṁ. 264.

Page 477 of 513
PDF/HTML Page 510 of 546
single page version

ath śrāmaṇyen samamananumanyamānasya vināśaṁ darśayati
avavadadi sāsaṇatthaṁ samaṇaṁ diṭṭhā padosado jo hi .
kiriyāsu ṇāṇumaṇṇadi havadi hi so ṇaṭṭhacāritto ..265..
apavadati śāsanasthaṁ śramaṇaṁ dr̥ṣṭavā pradveṣato yo hi .
kriyāsu nānumanyate bhavati hi sa naṣṭacāritraḥ ..265..
śramaṇaṁ śāsanasthamapi pradveṣādapavadataḥ kriyāsvananumanyamānasya ca pradveṣakaṣāyitatvāt
cāritraṁ naśyati ..265..
tapodhanam . ka thaṁbhūtam . sāsaṇatthaṁ śāsanasthaṁ niścayavyavahāramokṣamārgastham . kasmāt . padosado
nirdoṣiparamātmabhāvanāvilakṣaṇāt pradveṣātkaṣāyāt . kiṁ kr̥tvā pūrvam . diṭṭhā dr̥ṣṭavā . na kevalaṁ apavadati,
ṇāṇumaṇṇadi nānumanyate . kāsu viṣaye . kiriyāsu yathāyogyaṁ vandanādikriyāsu . havadi hi so bhavati hi
sphu ṭaṁ saḥ . kiṁviśiṣṭaḥ . ṇaṭṭhacāritto kathaṁcidatiprasaṁgānnaṣṭacāritro bhavatīti . tathāhimārgasthatapodhanaṁ
dr̥ṣṭavā yadi kathaṁcinmātsaryavaśāddoṣagrahaṇaṁ karoti tadā cāritrabhraṣṭo bhavati sphu ṭaṁ; paścādātmanindāṁ kr̥tvā
nivartate tadā doṣo nāsti, kālāntare vā nivartate tathāpi doṣo nāsti
. yadi punastatraivānubandhaṁ kr̥tvā
tīvrakaṣāyavaśādatiprasaṁgaṁ karoti tadā cāritrabhraṣṭo bhavatīti . ayamatra bhāvārthaḥbahuśrutairalpa-
śrutatapodhanānāṁ doṣo na grāhyastairapi tapodhanaiḥ kimapi pāṭhamātraṁ gr̥hītvā teṣāṁ doṣo na grāhyaḥ, kiṁtu
kimapi sārapadaṁ gr̥hītvā svayaṁ bhāvanaiv kartavyā
. kasmāditi cet . rāgadveṣotpattau satyāṁ bahuśrutānāṁ
ab, jo śrāmaṇyase samān haiṁ unakā anumodan (-ādar) na karanevālekā vināś
batalāte haiṁ :
anvayārtha :[yaḥ hi ] jo [śāsanasthaṁ śramaṇaṁ ] śāsanastha (jinadevake śāsanameṁ
sthit) śramaṇako [dr̥ṣṭvā ] dekhakar [pradveṣataḥ ] dveṣase [apavadati ] usakā apavād karatā hai
aur [kriyāsu na anumanyate ] (satkārādi) kriyāoṁse karanemeṁ anumat (prasanna) nahīṁ hai [saḥ
naṣṭacāritraḥ hi bhavati ]
usakā cāritra naṣṭa hotā hai
..265..
ṭīkā :jo śramaṇ dveṣake kāraṇ śāsanastha śramaṇakā bhī apavād bolatā hai aur
(usake prati satkārādi) kriyāyeṁ karanemeṁ anumat nahīṁ hai, vah śramaṇ dveṣase 1kaṣāyit honese
usakā cāritra naṣṭa ho jātā hai ..265..
1. kaṣāyit = krodhamānādik kaṣāyavāle; raṁgit; vikārī .
muni śāsane sthit dekhīne je dveṣathī niṁdā kare,
anumat nahīṁ kiriyā viṣe, te nāś caraṇ taṇo kare. 265
.

Page 478 of 513
PDF/HTML Page 511 of 546
single page version

ath śrāmaṇyenādhikaṁ hīnamivācarato vināśaṁ darśayati
guṇadodhigassa viṇayaṁ paḍicchago jo vi homi samaṇo tti .
hojjaṁ guṇādharo jadi so hodi aṇaṁtasaṁsārī ..266..
guṇato‘dhikasya vinayaṁ pratyeṣako yo‘pi bhavāmi śramaṇ iti .
bhavan guṇādharo yadi sa bhavatyanantasaṁsārī ..266..
svayaṁ jaghanyaguṇaḥ san śramaṇo‘hamapītyavalepātpareṣāṁ guṇādhikānāṁ vinayaṁ pratīcchan
śrāmaṇyāvalepavaśāt kadācidanantasaṁsāryapi bhavati ..266..
śrutaphalaṁ nāsti, tapodhanānāṁ tapaḥphalaṁ ceti ..265.. atrāh śiṣyaḥapavādavyākhyānaprastāve
śubhopayogo vyākhyātaḥ, punarapi kimarthaṁ atra vyākhyānaṁ kr̥tamiti . parihāramāhyuktamidaṁ
bhavadīyavacanaṁ, kiṁtu tatra sarvatyāgalakṣaṇotsargavyākhyāne kr̥te sati tatrāsamarthatapodhanaiḥ kālāpekṣayā
kimapi jñānasaṁyamaśaucopakaraṇādikaṁ grāhyamityapavādavyākhyānamev mukhyam
. atra tu yathā bhedanayen
samyagdarśanajñānacāritratapaścaraṇarūpā caturvidhārādhanā bhavati, saivābhedanayen samyaktvacāritrarūpeṇ dvidhā
bhavati, tatrāpyabhedavivakṣayā punarekaiv vītarāgacāritrārādhanā, tathā bhedanayen samyagdarśanasamyagjñān-

samyakcāritrarūpastrividhamokṣamārgo bhavati, sa evābhedanayen śrāmaṇyāparamokṣamārganāmā punarek ev, sa

cābhedarūpo mukhyavr̥ttyā ‘eyaggagado samaṇo’ ityādicaturdaśagāthābhiḥ pūrvamev vyākhyātaḥ
. ayaṁ tu
ab, jo śrāmaṇyameṁ adhik ho usake prati jaise ki vah śrāmaṇyameṁ hīn (apanese
munipanemeṁ nīcā) ho aisā ācaraṇ karanevālekā vināś batalāte haiṁ :
anvayārtha :[yaḥ ] jo śramaṇ [yadi guṇādharaḥ bhavan ] guṇoṁmeṁ hīn hone par bhī
[api śramaṇaḥ bhavāmi ] ‘maiṁ bhī śramaṇ hūn̐’ [iti ] aisā mānakar arthāt garva karake [guṇataḥ
adhikasya ]
guṇoṁmeṁ adhik (aise śramaṇ) ke pāsase [vinayaṁ pratyeṣakaḥ ] vinay (karavānā)
cāhatā hai [saḥ ] vah [anantasaṁsārī bhavati ] anantasaṁsārī hotā hai
..266..
ṭīkā :jo śramaṇ svayaṁ jaghanya guṇoṁvālā hone par bhī ‘maiṁ bhī śramaṇ hūn̐’ aise garvake
kāraṇ dūsare adhik guṇavāloṁ (śramaṇoṁ) se vinayakī icchā karatā hai, vah śrāmaṇyake garvake
vaśase kadācit ananta saṁsārī bhī hotā hai
..266..
je hīnaguṇ hovā chatāṁ ‘huṁ paṇ śramaṇ chuṁ’ mad kare,
icche vinay guṇ
adhik pās, anaṁtasaṁsārī bane. 266.

Page 479 of 513
PDF/HTML Page 512 of 546
single page version

ath śrāmaṇyenādhikasya hīnaṁ samamivācarato vināśaṁ darśayati
adhigaguṇā sāmaṇṇe vaṭṭaṁti guṇādharehiṁ kiriyāsu .
jadi te micchuvajuttā havaṁti pabbhaṭṭhacārittā ..267..
adhikaguṇāḥ śrāmaṇye vartante guṇādharaiḥ kriyāsu .
yadi te mithyopayuktā bhavanti prabhraṣṭacāritrāḥ ..267..
bhedarūpo mukhyavr̥ttyā śubhopayogarūpeṇedānīṁ vyākhyāto, nāsti punaruktadoṣ iti . evaṁ
samācāraviśeṣavivaraṇarūpeṇ caturthasthale gāthāṣṭakaṁ gatam . ath svayaṁ guṇahīnaḥ san pareṣāṁ guṇādhikānāṁ
yo‘sau vinayaṁ vāñchati, tasya guṇavināśaṁ darśayatiso hodi aṇaṁtasaṁsārī sa kathaṁcidanantasaṁsārī
saṁbhavati . yaḥ kiṁ karoti . paḍicchago jo du pratyeṣako yastu, abhilāṣako‘pekṣak iti . kam . viṇayaṁ
vandanādivinayam . kasya saṁbandhinam . guṇadodhigassa bāhyābhyantararatnatrayaguṇābhyāmadhikasyānya-
tapodhanasya . ken kr̥tvā . homi samaṇo tti ahamapi śramaṇo bhavāmītyabhimānen garveṇ . yadi kim . hojjaṁ
guṇādharo jadi niścayavyavahāraratnatrayaguṇābhyāṁ hīnaḥ svayaṁ yadi cedbhavatīti . ayamatrārthaḥyadi
cedguṇādhikebhyaḥ sakāśādgarveṇ pūrvaṁ vinayavāñchāṁ karoti, paścādvivekabalenātmanindāṁ karoti,
tadānantasaṁsārī na bhavati, yadi punastatraiv mithyābhimānen khyātipūjālābhārthaṁ durāgrahaṁ karoti tadā

bhavati
. athavā yadi kālāntare‘pyātmanindāṁ karoti tathāpi na bhavatīti ..266.. ath
svayamadhikaguṇāḥ santo yadi guṇādharaiḥ sah vandanādikriyāsu vartante tadā guṇavināśaṁ darśayativaṭṭaṁti
vartante pravartante jadi yadi cet . kva vartante . kiriyāsu vandanādikriyāsu . kaiḥ sah . guṇādharehiṁ
guṇādharairguṇarahitaiḥ . svayaṁ kathaṁbhūtāḥ santaḥ . adhigaguṇā adhikaguṇāḥ . kva . sāmaṇṇe śrāmaṇye cāritre .
te micchattapauttā havaṁti te kathaṁcidatiprasaṁgānmithyātvaprayuktā bhavanti . na kevalaṁ mithyātvaprayuktāḥ,
pabbhaṭṭhacārittā prabhraṣṭacāritrāśca bhavanti . tathāhiyadi bahuśrutānāṁ pārśve jñānādiguṇavr̥ddhayarthaṁ svayaṁ
cāritraguṇādhikā api vandanādikriyāsu vartante tadā doṣo nāsti . yadi punaḥ kevalaṁ khyātipūjālābhārthaṁ
ab, jo śramaṇ śrāmaṇyase adhik ho vah, jo apanese hīn śramaṇake prati samān jaisā
(-apane barābarīvāle jaisā) ācaraṇ kare to usakā vināś batalāte haiṁ :
anvayārtha :[yadi śrāmaṇye adhikaguṇāḥ ] jo śrāmaṇyameṁ adhik guṇavāle haiṁ,
tathāpi [guṇādharaiḥ ] hīnaguṇavāloṁke prati [kriyāsu ] (vaṁdanādi) kriyāoṁmeṁ [vartante ] vartate
haiṁ, [te ] ve [mithyopayuktāḥ ] mithyā upayukta hote hue [prabhraṣṭacāritrāḥ bhavanti ] cāritrase bhraṣṭa
hote haiṁ
..267..
muni adhikaguṇ hīnaguṇ prati varte yadi vinayādimāṁ,
to bhraṣṭa thāy caritrathī upayukta mithyā bhāvamāṁ. 267
.

Page 480 of 513
PDF/HTML Page 513 of 546
single page version

svayamadhikaguṇā guṇādharaiḥ paraiḥ sah kriyāsu vartamānā mohādasamyagupayuktatvāt
cāritrād bhraśyanti ..267..
athāsatsaṁgaṁ pratiṣedhyatven darśayati
ṇicchidasuttatthapado samidakasāo tavodhigo cāvi .
logigajaṇasaṁsaggaṁ ṇa cayadi jadi saṁjado ṇa havadi ..268..
niścitasūtrārthapadaḥ śamitakaṣāyastapo‘dhikaścāpi .
laukikajanasaṁsargaṁ na tyajati yadi saṁyato na bhavati ..268..
vartante tadātiprasaṁgāddoṣo bhavati . idamatra tātparyamvandanādikriyāsu vā tattvavicārādau vā yatra
rāgadveṣotpattirbhavati tatra sarvatra doṣ ev . nanu bhavadīyakalpaneyamāgame tathā nāsti . naivam, āgamaḥ
sarvo‘pi rāgadveṣaparihārārtha ev, paraṁ kiṁtu ye kecanotsargāpavādarūpeṇāgamanayavibhāgaṁ na jānanti ta ev
rāgadveṣau kurvanti, na cānya iti
..267.. iti pūrvoktakrameṇ ‘eyaggagado’ ityādicaturdaśagāthābhiḥ
sthalacatuṣṭayen śrāmaṇyāparanāmā mokṣamārgābhidhānastr̥tīyo‘ntarādhikāraḥ samāptaḥ . athānantaraṁ
dvātriṁśadgāthāparyantaṁ pañcabhiḥ sthalaiḥ śubhopayogādhikāraḥ kathyate . tatrādau laukikasaṁsarganiṣedhamukhyatven
‘ṇicchidasuttatthapado’ ityādipāṭhakrameṇ gāthāpañcakam . tadanantaraṁ sarāgasaṁyamāparanāmaśubhopayog
svarūpakathanapradhānatven ‘samaṇā suddhuvajuttā’ ityādi sūtrāṣṭakam . tataśca pātrāpātraparīkṣāpratipādanarūpeṇ
‘rāgo pasatthabhūdo’ ityādi gāthāṣaṣṭakam . tataḥ paramācārādivihitakrameṇ punarapi saṁkṣeparūpeṇ samācār-
vyākhyānapradhānatven ‘diṭṭhā pagadaṁ vatthu’ ityādi sūtrāṣṭakam . tataḥ paraṁ pañcaratnamukhyatven ‘je
ṭīkā :jo svayaṁ adhik guṇavāle hone par bhī anya hīnaguṇavāloṁ (śramaṇoṁ) ke
prati (vaṁdanādi) kriyāoṁmeṁ vartate haiṁ ve mohake kāraṇ asamyak upayukta hote hue
(-mithyābhāvoṁmeṁ yukta hote hue) cāritrase bhraṣṭa hote haiṁ
..267..
ab, asatsaṁg niṣedhya hai aisā batalāte haiṁ :
anvayārtha :[niścitasūtrārthapadaḥ ] jisane sūtroṁ aur arthoṁke padakoadhiṣṭhānako
(arthāt jñātr̥tattvako) niścit kiyā hai, [samitakaṣāyaḥ ] jisane kaṣāyoṁkā śaman kiyā hai,
[ca ] aur [tapo‘dhikaḥ api ] jo adhik tapavān hai
aisā jīv bhī [yadi ] yadi
[laukikajanasaṁsarga ] laukikajanoṁke saṁsargako [na tyajati ] nahīṁ choṛatā, [saṁyataḥ na bhavati ]
to vah saṁyat nahīṁ hai (arthāt asaṁyat ho jātā hai)
..268..
sutrārthapadaniścay, kaṣāyapraśāṁti, tapadhikatva che,
te paṇ asaṁyat thāy, jo choḍe na laukiksaṁgane. 268.

Page 481 of 513
PDF/HTML Page 514 of 546
single page version

yataḥ sakalasyāpi viśvavācakasya sallakṣmaṇaḥ śabdabrahmaṇastadvācyasya sakalasyāpi
sallakṣmaṇo viśvasya ca yugapadanusyūtatadubhayajñeyākāratayādhiṣṭhānabhūtasya sallakṣmaṇo jñātr̥tattvasya
niścayanānniścitasūtrārthapadatven, niruparāgopayogatvāt
samitakaṣāyatven, bahuśo‘bhyasta-
niṣkampopayogatvāttapo‘dhikatven ca suṣṭhu saṁyato‘pi saptārciḥsaṁgataṁ toyamivāvaśyambhāvi-
vikāratvāt
laukikasaṁgādasaṁyat ev syāt, tatastatsaṁgaḥ sarvathā pratiṣedhya ev ..268..
ajadhāgahidatthā’ ityādi gāthāpañcakam . evaṁ dvātriṁśadgāthābhiḥ sthalapañcaken caturthāntarādhikāre
samudāyapātanikā . tadyathāath laukikasaṁsargaṁ pratiṣedhayatiṇicchidasuttatthapado niścitāni jñātāni
nirṇītānyanekāntasvabhāvanijaśuddhātmādipadārthapratipādakāni sūtrārthapadāni yen sa bhavati niścit-
sūtrārthapadaḥ,
samidakasāo paraviṣaye krodhādiparihāreṇ tathābhyantare paramopaśamabhāvapariṇatanijaśuddhātma-
bhāvanābalen ca śamitakaṣāyaḥ, tavodhigo cāvi anaśanādibahiraṅgatapobalen tathaivābhyantare śuddhātmatattva-
bhāvanāviṣaye pratapanādvijayanācca tapo‘dhikaścāpi san svayaṁ saṁyataḥ kartā logigajaṇasaṁsaggaṁ ṇa cayadi jadi
laukikāḥ svecchācāriṇasteṣāṁ saṁsargo laukikasaṁsargastaṁ na tyajati yadi cet
saṁjado ṇa havadi tarhi saṁyato
na bhavatīti . ayamatrārthaḥsvayaṁ bhāvitātmāpi yadyasaṁvr̥tajanasaṁsargaṁ na tyajati tadātiparicayādagnisaṅgataṁ
jalamiv vikr̥tibhāvaṁ gacchatīti ..268..
pra. 61
ṭīkā :(1) viśvake vācak, ‘sat’ lakṣaṇavān aisā jo śabdabrahma aur us
śabdabrahmake vācya ‘sat’ lakṣaṇavālā aisā jo sampūrṇa viśva un donoṁke jñeyākār apanemeṁ yugapat
guṁth jānese (
jñātr̥tattvameṁ ek hī sāth jñāt honese) un donoṁkā 1adhiṣṭhānabhūtaisā ‘sat’
lakṣaṇavāle jñātr̥tvakā niścay kiyā honese ‘jisane sūtroṁ aur arthoṁke padako (adhiṣṭhānako)
niścit kiyā hai aisā’ ho, (2) niruparāg upayogake kāraṇ ‘jisane kaṣāyoṁko śamit kiyā
hai aisā’ ho, aur (3) niṣkaṁp upayogakā
2bahuśaḥ abhyās karanese ‘adhik tapavālā’ ho,
isaprakār (in tīn kāraṇoṁse) jo jīv bhalībhān̐ti saṁyat ho, vah bhī laukik (janoṁke)
saṁgase asaṁyat hī hotā hai, kyoṁki agnikī saṁgatimeṁ rahe hue pānīkī bhān̐ti use vikār
avaśyaṁbhāvī hai
. isaliye laukik saṁg sarvathā niṣedhya hī hai .
bhāvārtha :jo jīv saṁyat ho, arthāt (1) jisane śabdabrahmako aur usake
vācyarūp samasta padārthoṁko jānanevāle jñātr̥tattvakā nirṇay kiyā ho, (2) jisane kaṣāyoṁko
śamit kiyā ho (3) aur jo adhik tapavān ho, vah jīv bhī laukikajanake saṁgase asaṁyat
hī hotā hai; kyoṁki jaise agnike saṁgase pānīmeṁ uṣṇatārūp vikār avaśya hotā hai, usīprakār
laukikajanake saṁsargako na choṛanevāle saṁyatake asaṁyatatārūp vikār avaśya hotā hai
. isaliye
laukik janoṁkā saṁg sarvaprakārase tyājya hī hai ..268..
1. jñātr̥tattvakā svabhāv śabdabrahmako aur usake vācyarūp viśvako yugapad jānanekā hai isaliye us apekṣā
jñātr̥tattvako śabdabrahmakā tathā viśvakā adhiṣṭhānādhār kahā gayā hai . saṁyat jīvako aise jñātr̥tattvakā
niścay hotā hai .2. bahuśaḥ = (1) bahut; khūb (2) bāraṁbār .

Page 482 of 513
PDF/HTML Page 515 of 546
single page version

ath laukikalakṣaṇamupalakṣayati
ṇiggaṁthaṁ pavvaido vaṭṭadi jadi ehigehiṁ kammehiṁ .
so logigo tti bhaṇido saṁjamatavasaṁpajutto vi ..269..
nairgranthyaṁ pravrajito vartate yadyaihikaiḥ karmabhiḥ .
sa laukik iti bhaṇitaḥ saṁyamatapaḥsamprayukto‘pi ..269..
pratijñātaparamanairgranthyapravrajyatvādudūḍhasaṁyamatapobhāro‘pi mohabahulatayā ślathīkr̥t-
śuddhacetanavyavahāro muhurmanuṣyavyavahāreṇ vyāghūrṇamānatvādaihikak rmānivr̥ttau laukik
ityucyate
..269..
athānukampālakṣaṇaṁ kathyate
tisidaṁ bubhukkhidaṁ vā duhidaṁ daṭṭhūṇ jo hi duhidamaṇo .
paḍivajjadi taṁ kivayā tassesā hodi aṇukaṁ pā ..“36..
tisidaṁ bubhukkhidaṁ vā duhidaṁ daṭṭhūṇ jo hi duhidamaṇo paḍivajjadi tr̥ṣitaṁ vā bubhukṣitaṁ vā duḥkhitaṁ
vā dr̥ṣṭavā kamapi prāṇinaṁ yo hi sphu ṭaṁ duḥkhitamanāḥ san pratipadyate svīkaroti . kaṁ karmatāpannam . taṁ
taṁ prāṇinam . kayā . kivayā kr̥payā dayāpariṇāmen . tassesā hodi aṇukaṁ pā tasya puruṣasyaiṣā pratyakṣībhūtā
śubhopayogarūpānukampā dayā bhavatīti . imāṁ cānukampāṁ jñānī svasthabhāvanāmavināśayan
ab, ‘laukik’ (jan) kā lakṣaṇ kahate haiṁ :
anvayārtha :[nairgranthyaṁ pravrajitaḥ ] jo (jīv) nirgraṁtharūpase dīkṣit honeke kāraṇ
[saṁyamatapaḥ saṁprayuktaḥ api ] saṁyamatapasaṁyukta ho use bhī, [yadi saḥ ] yadi vah [aihikaiḥ
karmabhiḥ vartate ]
aihik kāryoṁ sahit vartatā ho to, [laukikaḥ iti bhaṇitaḥ ] ‘laukik’ kahā
gayā hai
..269..
ṭīkā :paramanirgraṁthatārūp pravrajyākī pratijñā lī honese jo jīv saṁyamatapake bhārako
vahan karatā ho use bhī, yadi us mohakī bahulatāke kāraṇ śuddhacetan vyavahārako choṛakar
niraṁtar manuṣyavyavahārake dvārā cakkar khānese
1aihik karmoṁse anivr̥tta ho to, ‘laukik’ kahā
jātā hai ..269..
1. aihik = laukik .
nirgraṁtharūp dīkṣā vaḍe saṁyamatape saṁyukta je,
laukik kahyo tene ya, jo choḍe na aihik karmane. 269
.

Page 483 of 513
PDF/HTML Page 516 of 546
single page version

ath satsaṁg vidheyatven darśayati
tamhā samaṁ guṇādo samaṇo samaṇaṁ guṇehiṁ vā ahiyaṁ .
adhivasadu tamhi ṇiccaṁ icchadi jadi dukkhaparimokkhaṁ ..270..
tasmātsamaṁ guṇāt śramaṇaḥ śramaṇaṁ guṇairvādhikam .
adhivasatu tatra nityaṁ icchati yadi duḥkhaparimokṣam ..270..
yataḥ pariṇāmasvabhāvatvenātmanaḥ saptārciḥsaṁgataṁ toyamivāvaśyambhāvivikāratvā-
llaukikasaṁgātsaṁyato‘pyasaṁyat ev syāt; tato duḥkhamokṣārthinā guṇaiḥ samo‘dhiko vā śramaṇaḥ
saṁkleśaparihāreṇ karoti . ajñānī punaḥ saṁkleśenāpi karotītyarthaḥ ..“36.. ath laukikalakṣaṇaṁ
kathayatiṇiggaṁtho pavvaido vastrādiparigraharahitatven nirgrantho‘pi dīkṣāgrahaṇen pravrajito‘pi vaṭṭadi
jadi vartate yadi cet . kaiḥ . ehigehi kammehiṁ aihikaiḥ karmabhiḥ bhedābhedaratnatrayabhāvanāśakaiḥ
khyātipūjālābhanimitairjyotiṣamantravādavaidakādibhiraihikajīvanopāyakarmabhiḥ . so logigo tti bhaṇido sa
laukiko vyāvahārik iti bhaṇitaḥ . kiṁviśiṣṭo‘pi . saṁjamatavasaṁjudo cāvi dravyarūpasaṁyamatapobhyāṁ
saṁyuktaścāpītyarthaḥ ..269.. athottamasaṁsargaḥ kartavya ityupadiśatitamhā yasmāddhīnasaṁsargādguṇahāni-
rbhavati tasmātkāraṇāt adhivasadu adhivasatu tiṣṭhatu . sa kaḥ kartā . samaṇo śramaṇaḥ . kva . tamhi
tasminnadhikaraṇabhūte. ṇiccaṁ nityaṁ sarvakālam . tasminkutra . samaṇaṁ śramaṇe . lakṣaṇavaśādadhikaraṇe karma
ab, satsaṁg vidhey (karane yogya) hai, aisā batalāte haiṁ :
anvayārtha :[tasmāt ] (laukikajanake saṁgase saṁyat bhī asaṁyat hotā
hai) isaliye [yadi ] yadi [śramaṇaḥ ] śramaṇ [duḥkhaparimokṣam icchati ] duḥkhase parimukta
honā cāhatā ho to vah [guṇātsamaṁ ] samān guṇoṁvāle śramaṇake [vā ] athavā [guṇaiḥ
adhikaṁ śramaṇaṁ tatra ]
adhik guṇoṁvāle śramaṇake saṁgameṁ [nityam ] sadā [adhivasatu ]
nivās karo
..270..
ṭīkā :ātmā pariṇāmasvabhāvavālā hai isaliye agnike saṁgameṁ rahe hue
pānīkī bhān̐ti (saṁyatake bhī) laukikasaṁgase vikār avaśyaṁbhāvī honese saṁyat bhī asaṁyat
hī ho jātā hai
. isaliye duḥkhamokṣārthī (-duḥkhoṁse mukti cāhanevāle) śramaṇako
tethī śramaṇane hoy jo duḥkhamukti kerī bhāvanā,
to nitya vasavuṁ samān agar viśeṣ guṇīnāṁ saṁgamāṁ. 270
.

Page 484 of 513
PDF/HTML Page 517 of 546
single page version

śramaṇen nityamevādhivasanīyaḥ . tathāsya śītāpavarakakoṇanihitaśītatoyavatsamaguṇasaṁgāt
guṇarakṣā, śītataratuhinaśarkarāsampr̥ktaśītatoyavat guṇādhikasaṁgāt guṇavr̥ddhiḥ ..270..
ityadhyāsya śubhopayogajanitāṁ kāṁcitpravr̥ttiṁ yatiḥ
samyak saṁyamasauṣṭhaven paramāṁ krāmannivr̥ttiṁ kramāt .
helākrāntasamastavastuvisaraprastāraramyodayāṁ
jñānānandamayīṁ daśāmanubhavatvekāntataḥ śāśvatīm
..17..
iti śubhopayogaprajñāpanam .
paṭhayate . kathaṁbhūte śramaṇe . samaṁ same samāne . kasmāt . guṇādo bāhyābhyantararatnatrayalakṣaṇaguṇāt .
punarapi kathaṁbhūte . ahiyaṁ vā svasmādadhike vā . kaiḥ . guṇehiṁ mūlottaraguṇaiḥ . yadi kim . icchadi jadi
icchati vāñchati yadi cet . kam . dukkhaparimokkhaṁ svātmotthasukhavilakṣaṇānāṁ nārakādiduḥkhānāṁ mokṣaṁ
duḥkhaparimokṣamiti . ath vistaraḥyathāgnisaṁyogāt jalasya śītalaguṇavināśo bhavati tathā
vyāvahārikajanasaṁsargātsaṁyatasya saṁyamaguṇavināśo bhavatīti jñātvā tapodhanaḥ kartā samaguṇaṁ guṇādhikaṁ
vā tapodhanamāśrayati, tadāsya tapodhanasya yathā śītalabhājanasahitaśītalajalasya śītalaguṇarakṣā bhavati
(1) samān guṇavāle śramaṇake sāth athavā (2) adhik guṇavāle śramaṇake sāth sadā
hī nivās karanā cāhiye
. isaprakār us śramaṇake (1) śītal gharake konemeṁ rakhe hue
śītal pānīkī bhān̐ti samān guṇavālekī saṁgatise guṇarakṣā hotī hai aur (2) adhik
śītal him (baraph ) ke saṁparkameṁ rahanevāle śītal pānīkī bhān̐ti adhik guṇavāleke
saṁgase guṇavr̥ddhi hotī hai
..270..
[ab ślok dvārā yah kahate haiṁ ki śramaṇ kramaśaḥ param nivr̥ttiko prāpta karake śāśvat
jñānānandamayadaśākā anubhav karo : ]
[artha : ] isaprakār śubhopayogajanit kiṁcit pravr̥ttikā sevan karake yati
samyak prakārase saṁyamake sauṣṭhav (śreṣṭhatā, sundaratā) se kramaśaḥ param nivr̥ttiko prāpta hotā
huā; jisakā ramya uday samasta vastusamūhake vistārako līlāmātrase prāpta ho jātā hai
(-jān letā hai) aisī śāśvatī jñānānandamayī daśākā ekāntataḥ (keval, sarvathā, atyanta)
anubhav karo
.
“isaprakār śubhopayogprajñāpan pūrṇa huā .’’
śārdūlavikrīḍit chaṁd

Page 485 of 513
PDF/HTML Page 518 of 546
single page version

ath paṁcaratnam .
tantrasyāsya śikhaṇḍamaṇḍanamiv pradyotayatsarvato-
‘dvaitīyīkamathārhato bhagavataḥ saṁkṣepataḥ śāsanam .
vyākurvañjagato vilakṣaṇapathāṁ saṁsāramokṣasthitiṁ
jīyātsamprati paṁcaratnamanaghaṁ sūtrairimaiḥ paṁcabhiḥ
..18..
ath saṁsāratattvamudghāṭayati
je ajadhāgahidatthā ede tacca tti ṇicchidā samaye .
accaṁtaphalasamiddhaṁ bhamaṁti te to paraṁ kālaṁ ..271..
tathā samaguṇasaṁsargādguṇarakṣā bhavati . yathā ca tasyaiv jalasya karpūraśarkarādiśītaladravyanikṣepe kr̥te sati
śītalaguṇavr̥ddhirbhavati tathā niścayavyavahāraratnatrayaguṇādhikasaṁsargādguṇavr̥ddhirbhavatīti sūtrārthaḥ ..270..
itaḥparaṁ pañcamasthale saṁkṣepeṇ saṁsārasvarūpasya mokṣasvarūpasya ca pratītyarthaṁ pañcaratnabhūtagāthāpañcaken
vyākhyānaṁ karoti
. tadyathāath saṁsārasvarūpaṁ prakaṭayatije ajadhāgahidatthā vītarāgasarvajña-
praṇītaniścayavyavahāraratnatrayārthaparijñānābhāvāt ye‘yathāgr̥hītārthāḥ viparītagr̥hītārthāḥ . punarapi
kathaṁbhūtāḥ . ede tacca tti ṇicchidā ete tattvamiti niścitāḥ, ete ye mayā kalpitāḥ padārthāsta ev
tattvamiti niścitāḥ, niścayaṁ kr̥tavantaḥ . kva sthitvā . samaye nirgrantharūpadravyasamaye . accaṁtaphalasamiddhaṁ
ab paṁcaratna haiṁ (arthāt pān̐c ratnoṁ jaisī pān̐c gāthāyeṁ kahate haiṁ ) .
[vahān̐ pahale, ślok dvārā un pān̐c gāthāoṁkī mahimā kahate haiṁ :]
artha :ab is śāstrake kalagīke alaṅkār jaise (cūḍāmaṇimukuṭamaṇi samān)
yah pān̐c sūtrarūp nirmal paṁcaratnajoki saṁkṣepase arhantabhagavānake samagra advitīy śāsanako
sarvataḥ prakāśit karate haiṁ ve1vilakṣaṇ paṁthavālī saṁsārmokṣakī sthitiko jagatake samakṣa
prakaṭ karate hue jayavanta varto .
ab saṁsāratattvako prakaṭ karate haiṁ :
śārdūlavikrīḍit chaṁd
1. vilakṣaṇ = bhinnabhinna [saṁsār aur mokṣakī sthiti bhinnabhinna paṁthavālī hai, arthāt saṁsār aur mokṣakā
mārga alagalag hai . ]
samayastha ho paṇ sevī bhram ayathā grahe je arthane,
atyaṁtaphalasamr̥ddha bhāvī kāḷamāṁ jīv te bhame. 271
.

Page 486 of 513
PDF/HTML Page 519 of 546
single page version

ye ayathāgr̥hītārthā ete tattvamiti niścitāḥ samaye .
atyantaphalasamr̥ddhaṁ bhramanti te ataḥ paraṁ kālam ..271..
ye svayamavivekato‘nyathaiv pratipadyārthānitthamev tattvamiti niścayamāracayantaḥ satataṁ
samupacīyamānamahāmohamalamalīmasamānasatayā nityamajñānino bhavanti, te khalu samaye sthitā
apyanāsāditaparamārthaśrāmaṇyatayā śramaṇābhāsāḥ santo‘nantakarmaphalopabhogaprāgbhārabhayaṁkar-
manantakālamanantabhāvāntaraparāvartairanavasthitavr̥ttayaḥ saṁsāratattvamevāvabudhyatām
..271..
bhamaṁti te to paraṁ kālaṁ atyantaphalasamr̥ddhaṁ bhramanti te ataḥ paraṁ kālam . dravyakṣetrakālabhavabhāvapañcaprakār-
saṁsāraparibhramaṇarahitaśuddhātmasvarūpabhāvanācyutāḥ santaḥ paribhramanti . kam . paraṁ kālaṁ anantakālam .
nārakādiduḥkharūpātyantaphalasamr̥ddham . punarapi kathaṁbhūtam . ato vartamānakālātparaṁ bhāvinamiti .
kathaṁbhūtam . ayamatrārthaḥitthaṁbhūtasaṁsāraparibhramaṇapariṇatapuruṣā evābheden saṁsārasvarūpaṁ jñātavya-
miti ..271.. ath mokṣasvarūpaṁ prakāśayatiajadhācāravijutto niścayavyavahārapañcācārabhāvanā-
anvayārtha :[ye ] jo [samaye ] bhale hī samayameṁ hoṁ (-bhale hī ve dravyaliṁgīke
rūpameṁ jinamatameṁ hoṁ) tathāpi ve [ete tattvam ] ‘yah tattva hai (vastusvarūp aisā hī hai)’ [iti
niścitāḥ ]
isaprakār niścayavān vartate hue [ayathāgr̥hītārthāḥ ] padārthoṁko ayathārtharūpase grahaṇ
karate haiṁ (-jaise nahīṁ haiṁ vaisā samajhate haiṁ ), [te ] ve [atyantaphalasamr̥ddham ] atyantaphalasamr̥ddha
(ananta karmaphaloṁse bhare hue) aise [ataḥ paraṁ kālaṁ ] abase āgāmī kālameṁ [bhramanti ]
paribhramaṇ kareṁge
..271..
ṭīkā :jo svayaṁ avivekase padārthoṁko anyathā hī aṁgīkr̥t karake (-anya
prakārase hī samajhakar) ‘aisā hī tattva (vastusvarūp) hai’ aisā niścay karate hue, satat
ekatrit kiye jānevāle mahā mohamalase malin manavāle honese nitya ajñānī haiṁ, ve bhale
hī samayameṁ (-dravyaliṁgī rūpase jinamārgameṁ) sthit hoṁ tathāpi paramārtha śrāmaṇyako prāpta na
honese vāstavameṁ śramaṇābhās vartate hue ananta karmaphalakī upabhogarāśise bhayaṁkar aise
anantakāl tak ananta bhāvāntararūp parāvarttanoṁse
1anavasthit vr̥ttivāle rahanese, unako
saṁsāratattva hī jānanā ..271..
1. anavasthit = asthir [mithyādr̥ṣṭiyoṁne bhale hī dravyaliṁg dhāraṇ kiyā ho tathāpi unake anantakāl tak
ananta bhinnabhinna bhāvarūpasebhāvāntararūpase parāvartan hote rahanese ve asthir pariṇativāle raheṁge, aur
isaliye ve saṁsāratattva hī haiṁ .]

Page 487 of 513
PDF/HTML Page 520 of 546
single page version

ath mokṣatattvamudghāṭayati
ajadhācāravijutto jadhatthapadaṇicchido pasaṁtappā .
aphale ciraṁ ṇa jīvadi ih so saṁpuṇṇasāmaṇṇo ..272..
ayathācāraviyukto yathārthapadaniścitaḥ praśāntātmā .
aphale ciraṁ na jīvati ih sa sampūrṇaśrāmaṇyaḥ ..272..
yastrilokacūlikāyamānanirmalavivekadīpikālokaśālitayā yathāvasthitapadārthaniścay-
nivartitautsukyasvarūpamantharasatatopaśāntātmā san svarūpamekamevābhimukhyen carannayathācār-
pariṇatatvādayathācāraviyuktaḥ, viparītācārarahit ityarthaḥ, jadhatthapadaṇicchido sahajānandaikasvabhāvanij-
paramātmādipadārthaparijñānasahitatvādyathārthapadaniścitaḥ, pasaṁtappā viśiṣṭaparamopaśamabhāvapariṇatanijātma-
dravyabhāvanāsahitatvātpraśāntātmā, jo yaḥ kartā so saṁpuṇṇasāmaṇṇo sa saṁpūrṇaśrāmaṇyaḥ san ciraṁ ṇa jīvadi
ciraṁ bahutarakālaṁ na jīvati, na tiṣṭhati . kva . aphale śuddhātmasaṁvittisamutpannasukhāmr̥tarasāsvād-
rahitatvenāphale phalarahite saṁsāre . kintu śīghraṁ mokṣaṁ gacchatīti . ayamatra bhāvārthaḥitthaṁbhūt-
ab mokṣa tatvako pragaṭ karate haiṁ :
anvayārtha :[yathārthapadaniścitaḥ ] jo jīv yathārthatayā padoṁkā tathā arthoṁ (padārthoṁ)
kā niścayavālā honese [praśāntātmā ] 1praśāntātmā hai aur [ayathācāraviyuktaḥ ] ayathācār (
anyathāācaraṇ, ayathārthaācaraṇ) rahit hai, [saḥ saṁpūrṇaśrāmaṇyaḥ ] vah saṁpūrṇa śrāmaṇyavālā jīv
[aphale ] aphal (
karmaphal rahit hue) [ih ] is saṁsārameṁ [ciraṁ na jīvati ] cirakāl tak
nahīṁ rahatā (alpakālameṁ hī mukta hotā hai .) ..272..
ṭīkā :jo (śramaṇ) trilokakī cūlikā (kalagī) ke samān nirmal vivekarūpī
dīpikāke prakāśavālā honese yathāsthit padārthaniścayase utsukatākā nivartan karake
2svarūpamaṁthar rahanese satat ‘upaśāṁtātmā’ vartatā huā, svarūpameṁ ekameṁ hī abhimukharūpase
1. praśāṁtātmā = praśāṁtasvarūp; praśāṁtamūrti; upaśāṁt; sthir huā .
2. svarūpamaṁthar = svarūpameṁ jamā huā [mantharakā artha hai susta, ālasī . yah śramaṇ svarūpameṁ tr̥pta tr̥pta honese
māno vah svarūpase bāhar nikalaneko susta yā ālasī ho, isaprakār svarūpapraśāṁtimeṁ magna hokar rahā
hai
.]
ayathācaraṇahīn, sūtraarthasuniścayī upaśāṁt je,
te pūrṇa sādhu aph ḷa ā saṁsāramāṁ cir nahi rahe. 272.