Pravachansar-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Introduction; PravachansAr ; Avrutti; Sadgurudev shri kAnjiswAmi; Arpan; Shri sadgurudev stuti; PrakAshakiy nivedan; Prakashakiy nivedan (seventh edition); Jinjini vANi; UpodghAt.

Next Page >


Combined PDF/HTML Page 1 of 28

 

Page -32 of 513
PDF/HTML Page 1 of 546
single page version

background image
sarvagnavītarāgāy namaḥ.
shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt
shrī
pravachanasār
mūl gāthā, sanskr̥it chhāyā, gujarātī padyānuvād,
shrī amr̥utachandrāchāryadevavirachit ‘tattvapradīpikā’ nāmak sanskr̥it ṭīkā aur
usake gujarātī anuvādake hindī rūpāntar sahit
: gujarātī anuvādak :
paṇḍitaratna shrī himmatalāl jeṭhālāl shāh(bī. esasī.)
sonagarḥ (saurāṣhṭra)
: hindī rūpāntarakār :
pt.. parameṣhṭhīdās nyāyatīrtha
lalitapur (u. pra.)
: prakāshak :
shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa,
sonagaḍh -364250 (saurāṣhṭra)

Page -31 of 513
PDF/HTML Page 2 of 546
single page version

background image
bhagavānashrīkundakunda -kahānajainashāstramālā, puṣhpa -87
sarvagnavītarāgāy namaḥ.
shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt
shrī
pravachanasār
mūl gāthā, sanskr̥it chhāyā, gujarātī padyānuvād,
shrī amr̥utachandrāchāryadevavirachit ‘tattvapradīpikā’ nāmak sanskr̥it ṭīkā aur
usake gujarātī anuvādake hindī rūpāntar sahit
: gujarātī anuvādak :
paṇḍitaratna shrī himmatalāl jeṭhālāl shāh(bī. esasī.)
sonagarḥ (saurāṣhṭra)
: hindī rūpāntarakār :
pt.. parameṣhṭhīdās nyāyatīrtha
lalitapur (u. pra.)
: prakāshak :
shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa,
sonagaḍh -364250 (saurāṣhṭra)

Page -30 of 513
PDF/HTML Page 3 of 546
single page version

prastut sātavān̐ sanskaraṇ : 1000
vi. ni. san. 2533 vi. san. 2066 ī. sa. 2010
paramāgam shrī pravachanasār (hindī)ke

sthāyī prakāshan puraskartā

is shāstrakā lāgat mūlya ru. 183=00 paṛā hai. mumukṣhuoṅkī ārthik sahayogase isakā vikriy mūlya ru. 100=00 hotā hai. unamen shrī ghāṭakopar digambar jain mumukṣhu maṇḍal, mumbaīkī orase 50% ārthik sahayog visheṣh prāpta honese is shāstrakā vikriy- mūlya mātra ru. 50=00 rakhā gayā hai.

mūlya : ru. 50=00
mudrakaḥ
smr̥uti aôph seṭ
sonagaḍh -364250
Phone : (02846) 244081


Page -28 of 513
PDF/HTML Page 5 of 546
single page version

background image
arpaṇ
3
jinhonne is pāmar par apār upakār kiyā hai, jinakī
preraṇāse pravachanasārakā yah anuvād taiyār huā hai,
jo jinapravachanake param bhakta evan marmagna hain, jo
jinapravachanake hārdakā anubhav kar nij kalyāṇ
sādh rahe hain aur bhāratavarṣhake bhavya jīvoṅko
kalyāṇapanthamen lagā rahe hain, jo jinapravachanake
sārarū pa bhedavignānake aur shuddhātmapravr̥uttike
is kālamen is kṣhetramen sarvotkr̥uṣhṭa prabhāvak
hain, un paramapūjya paramopakārī sadguru dev
(shrī kānajīsvāmī)ko yah
anuvād -puṣhpa atyanta bhakti-
bhāvase samarpit
karatā hūn̐ .
anuvādak
(himmatalāl jeṭhālāl shāh)
J

Page -27 of 513
PDF/HTML Page 6 of 546
single page version

background image
shrī sadgurudev -stuti
(harigīt)
sansārasāgar tāravā jinavāṇī chhe naukā bhalī,
gnānī sukānī maḷyā vinā e nāv paṇ tāre nahīn;
ā kāḷamān shuddhātmagnānī sukānī bahu bahu dohyalo,
muj puṇyarāshi phaḷyo aho ! guru k hān tun nāvik maḷyo.
(anuṣhṭup)
aho ! bhakta chidātmānā, sīmandhar -vīr -kun danā !
bāhyāntar vibhavo tārā, tāre nāv mumukṣhunān.
(shikhariṇī)
sadā draṣhṭi tārī vimaḷ nij chaitanya nīrakhe,
ane gnaptimānhī darav -guṇ -paryāy vilase;
nijālambībhāve pariṇati svarūpe jaī bhaḷe,
nimitto vahevāro chidaghan viṣhe kāī na maḷe.
(shārdūlavikrīḍit)
haiyun ‘sat sat, gnān gnān’ dhabake ne vajravāṇī chhūṭe,
je vajre sumumukṣhu sattva jhaḷake ; paradravya nāto tūṭe;
rāgadveṣh ruche na, jamp na vaḷe bhāvendrimānanshamān,
ṭaṅkotkīrṇa akan pa gnān mahimā hr̥udaye rahe sarvadā.
(vasantatilakā)
nitye sudhājharaṇ chandra ! tane namun hun,
ka ruṇā akāraṇ samudra ! tane namun hun;
he gnānapoṣhak sumegh ! tane namun hun,
ā dāsanā jīvanashilpī ! tane namun hun.
(sragdharā)
ūṇḍī ūṇḍī, ūṇḍethī sukhanidhi satanā vāyu nitye vahantī,
vāṇī chinmūrti ! tārī ur -anubhavanā sūkṣhma bhāve bharelī;
bhāvo ūṇḍā vichārī, abhinav mahimā chittamān lāvī lāvī,
khoyelun ratna pāmun,
manarath manano; pūrajo shakti shāḷī !
rachayitā : himmatalāl jeṭhālāl shāh

Page -26 of 513
PDF/HTML Page 7 of 546
single page version

om
namaḥ shrīpravachanasāraparamāgamāya.
prakāshakīy nivedan
[chhaṭhavān̐ sanskaraṇ]

pravartamānatīrthapraṇetā vītarāg sarvagna bhagavān shrī mahāvīrasvāmīkī omkār divyadhvanise pravāhit aur gaṇadharadev shrī gautamasvāmī ādi guruparamparā dvārā prāpta hue shuddhātmānubhūtipradhān adhyātmapravāhako jhelakar, tathā videhakṣhetrastha jīvantasvāmī shrī sīmandharajinavarakī pratyakṣha vandanā evan deshanāshravaṇase puṣhṭa kar, shrīmad bhagavatkundakundāchāryadevane use samayasārādi paramāgamarūp bhājanommen saṅgr̥uhīt karake adhyātmatattvapipāsu jagat par sātishay mahān upakār kiyā hai

.

svānubhavapradhānadhyātmashrutalabdhidhar bhagavatkundakundāchāryadev dvārā praṇīt prābhr̥utarūp prabhūt shrutarachanāommen shrī samayasār, shrī pravachanasār, shrī pañchāstikāyasaṅgrah, shrī niyamasār aur shrī aṣhṭaprābhr̥utyah pān̐ch paramāgam mukhya hain . ye pān̐chon paramāgam shrī kundakundaadhyātma- bhāratīke ananya paramopāsak, adhyātmayugapravartak, paramopakārī pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīke satprabhāvanodayase shrī di0 jain svādhyāyamandir ṭrasṭa (sonagarḥ) evan anya ṭrasṭa dvārā gujarātī evan hindī bhāṣhāmen anek bār prakāshit ho chuke hain . unake hī satpratāpase ye pān̐chon hī paramāgam, adhyātmaatishayakṣhetra shrī suvarṇapurī (sonagarḥ)men bhagavān mahāvīrake pachīsaven shatābdīsamārohake avasar par (vi. san. 2030men), vishvamen advitīy evan darshanīy aise ‘shrī mahāvīrkundakundadigambarjainparamāgamamandir’kī bhavya divāron par lage saṅgemarmarake dhaval shilāpaṭ par (ādya chār paramāgam ṭīkā sahit aur aṣhṭaprābhr̥utakī mūl gāthā) utkīrṇa karākar chirañjīvī kiye gaye hain . adhunā, paramāgam shrī pravachanasār evan shrīmad amr̥utachandrāchāryadevakī ‘tattvapradīpikā’ ṭīkāke gujarātī anuvādake hindī rūpāntarakā yah chhaṭhavān̐ sanskaraṇ adhyātmatattvapremiyoṅke hāthamen prastut karate hue shrutaprabhāvanākā visheṣh ānanda anubhūt hotā hai .

jinake punīt prabhāvanodayase shrī kundakundaadhyātmabhāratīkā is yugamen punarabhyuday huā hai aise hamāre paramopakārī pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīkī upakāramahimā kyā kahī jāye ? unahīne bhagavān shrī mahāvīrasvāmī dvārā prarūpit evan tadāmnāyānuvartī bhagavatkundakundāchāryadev dvārā samayasār, pravachanasār ādi paramāgamommen susañchit svānubhav


Page -25 of 513
PDF/HTML Page 8 of 546
single page version

mudrit va shuddhātmadravyapradhān adhyātmatattvāmr̥utakā svayam pān karake, is kalikālamen adhyātmasādhanāke pāvan pathakā punaḥ samudyot kiyā hai, tathā rūḍhiprasta sāmpradāyikatāmen phan̐se hue jainajagat par, dravyadr̥uṣhṭipradhān svānubhūtimūlak vītarāg jainadharmako prakāshamen lākar, anupam, adbhut evan anantaananta upakār kiye hain

. aise paramopakārī, svānubhavarasabhīnī

adhyātmavidyāke dātā, pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīne is pravachanasār paramāgam par anek bār pravachanon dvārā usake gahan tāttvik rahasyoṅkā udghāṭan kiyā hai . is shatābdīmen adhyātmaruchikā evan adhyātmatattvagnānakā jo navayug pravarta rahā hai usakā shrey pūjya gurudevashrīko hī hai .

pūjya gurudevashrīke punīt pratāpase hī mumukṣhujagatako jain adhyātmashrutake anek paramāgamaratna apanī mātr̥ubhāṣhāmen prāpta hue hain . shrī pravachanasārakā gujarātī anuvād (jisakā yah hindī rūpāntar hai) bhī, shrī samayasārake gujarātī gadyapadyānuvādakī bhān̐ti, prashamamūrti bhagavatī pūjya bahinashrī champābahinake baṛe bhāī adhyātmatattvarasik, vidvadratna, ādaraṇīy pt. shrī himmatalāl jeṭhālāl shāhane, pūjya gurudev dvārā diye gaye shuddhātmadarshī upadeshāmr̥utabodh dvārā shāstroṅke gahan bhāvoṅko kholanekī sūjh prāpta kar, adhyātmajinavāṇīkī agādh bhaktise saral bhāṣhāmenābālavr̥uddhagrāhya, rochak evan sundar ḍhaṅgasekar diyā hai . sammānanīy anuvādak mahānubhāv adhyātmarasik vidvān honeke atirikta tattvavichārak, gambhīr ādarsha ātmārthī, vairāgyashālī, shānta, gambhīr, niḥspr̥uh, nirabhimānī evan vivekashīl sajjan hain; tathā unamen adhyātmarasabharā madhur kavitva bhī hai ki jisake darshan unake padyānusār evan anya stutikāvyonse spaṣhṭatayā hote hai . ve bahut varṣhon tak pūjya gurudevake samāgamamen rahe hain, aur pūjya gurudevake adhyātmapravachanoṅke shravaṇ evan svayaṅke gahan manan dvārā unhonne apanī ātmārthitākī bahut puṣhṭi kī hai . tattvārthake mūl rahasyon par unakā manan ati gahan hai . shāstrakār evan ṭīkākār ubhay āchāryabhagavantoṅke hr̥udayake gahan bhāvoṅkī gambhīratāko yathāvat surakṣhit rakhakar unhonne yah shabdashaḥ gujarātī anuvād kiyā hai; taduparānta mūl gāthāsūtroṅkā bhāvapūrṇa madhur gujarātī padyānuvād bhī (harigīt chhandamen) unhonne kiyā hai, jo is anuvādakī atīv adhikatā lātā hai aur svādhyāyapremiyoṅko bahut hī upayogī hotā hai . taduparānta jahān̐ āvashyakatā lagī vahān̐ bhāvārtha dvārā yā padaṭippaṇ dvārā bhī unhonne ati sundar spaṣhṭatā kī hai .

is prakār bhagavatkundakundāchāryadevake samayasārādi uttamottam paramāgamoṅke anuvādakā param saubhāgya, pūjya gurudevashrī evan pūjya bahinashrīkī param kr̥upāse, ādaraṇīy shrī


Page -24 of 513
PDF/HTML Page 9 of 546
single page version

himmatabhāīko samprāpta huā etadartha ve sachamuch abhinandanīy hain . pūjya gurudevashrīkī kalyāṇī preraṇā jhelakar atyanta parishramapūrvak aisā sundar bhāvavāhī anuvād kar deneke badalemen sansthā evan samagra adhyātmajignāsu samāj unakā jitanā upakār māne vah kam hai . yah anuvād amūlya hai, kyoṅki kundakundabhāratī evan gurudevake prati mātra param bhaktise prerit hokar apanī adhyātmarasikatā dvārā kiye gaye is anuvādakā mūlya kais āṅkā jāye ? pravachanasārake is anuvādarūp mahān kāryake badalemen sansthā dvārā, kuchh kīmatī bheṭakī svīkr̥utike liye, unako āgrahapūrṇa anurodh kiyā gayā thā tab unhonne vairāgyapūrvak namrabhāvase aisā pratyuttar diyā thā ki ‘‘merā ātmā is sansāraparibhramaṇase chhūṭe itanā hī paryāpta hai, dūsarā mujhe kuchh badalā nahīn chāhiye’’ . unakī yah nispr̥uhatā bhī atyanta prashansanīy hai . upodghātamen bhī apanī bhāvanā vyakta karate hue ve likhate hain ki‘‘yah anuvād mainne shrī pravachanasār prati bhaktise aur pūjya gurudevashrīkī preraṇāse prerit hokar, nij kalyāṇake liye, bhavabhayase ḍarate ḍarate kiyā hai’’ .

shrī pravachanasār shāstrake dūsare sanskaraṇake avasar par pūjya gurudevashrīke antevāsī brahmachārī shrī chandūlālabhāī khīmachanda jhobāliyā dvārā, hastalikhit pratiyoṅke ādhārase sanshodhit shrī jayasenāchāryadevakr̥ut ‘tātparyavr̥utti’ sanskr̥it ṭīkā bhī is hindī sanskaraṇamen joḍ dī hai . hindī sanskaraṇake liye gujarātī anuvādakā hindī rūpāntar pt. parameṣhṭhīdāsajī jain nyāyatīrtha (lalitapur)ne kiyā hai, tadartha unake prati upakr̥utabhāv tathā is sanskaraṇake sundar mudraṇake liye ‘kitābaghar’ rājakoṭake prati kr̥utagnatā vyakta karate hain .

is shāstramen āchāryabhagavantonne kahe hue adhyātmamantrako gaharāīse samajhakar, bhavya jīv shuddhopayogadharmako prāpta karoyahī hārdik kāmanā . bhādon kr̥iṣhṇā 2, vi. san. 2049, ‘79vīn bahinashrīchambābenjanmajayantī’sāhityaprakāshanasamiti

shrī di0 jain svādhyāyamandir ṭrasṭa
sonagaḍh -364250(saurāṣhṭra)

Page -23 of 513
PDF/HTML Page 10 of 546
single page version


prakāshakīy nivedan
[sātavān̐ sanskaraṇ]

is granth pravachanasārakā agalā sanskaraṇ samāpta ho jānese mumukṣhuoṅkī māṅgako dhyānamen rakhakar yah navīn sātavān sanskaraṇ prakāshit kiyā jā rahā hai. is sanskaraṇamen agale sanskaraṇakī kṣhatiyoṅko sudhāranekā yathāyogya prayatna kiyā gayā hai.

pravachanasāramen batāye hue bhāvoṅko pūjya gurudevashrīne jis prakār kholā hai us prakār yathārtha samajhakar, antaramen usakā pariṇaman karake atīndriy gnānakī prāpti dvārā atīndriy ānandako sab jīv āsvādan kare yah antarīk bhāvanā sah.....

sāhityaprakāshanavibhāg

mahāvīr nirvāṇotsav dīpāvalī tā. 26 -10 -2011

shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa,
sonagarḥ364250 (saurāṣhṭra)

Page -22 of 513
PDF/HTML Page 11 of 546
single page version

jinajīnī vāṇī
(rāgāshābharyā ame āvīyā)
sīmandhar mukhathī phū laḍān khare,
enī kun dakun da gūnthe māḷ re,
jinajīnī vāṇī bhalī re.
vāṇī bhalī, man lāge raḷī,
jemān sār -samay shiratāj re,
jinajīnī vāṇī bhalī re......sīmandhara0
gūnthyān pāhuḍ ne gūnthyun pañchāsti,
gūnthyun pravachanasār re,
jinajīnī vāṇī bhalī re.
gūnthyun niyamasār, gūnthyun rayaṇasār,
gūnthyo samayano sār re,
jinajīnī vāṇī bhalī re.......sīmandhara0
syādvād ke rī suvāse bharelo,
jinajīno omkāranād re,
jinajīnī vāṇī bhalī re.
vandun jineshvar, vandun hun kun dakun da,
vandun e omkāranād re,
jinajīnī vāṇī bhalī re.......sīmandhara0
haiḍe hajo, mārā bhāve hajo,
mārā dhyāne hajo jinavāṇ re,
jinajīnī vāṇī bhalī re.
jineshvaradevanī vāṇīnā vāyarā
vājo mane dinarāt re,
jinajīnī vāṇī bhalī re.......sīmandhara0

himmatalāl jeṭhālāl shāh

Page -21 of 513
PDF/HTML Page 12 of 546
single page version

om
namaḥ shrī sadgurave .
upodghāt
[ gujarātīkā hindī anuvād ]

bhagavān shrī kundakundāchāryadevapraṇīt yah ‘pravachanasār’ nāmakā shāstra ‘dvitīy shrutaskandh’ke sarvotkr̥uṣhṭa āgamommense ek hai.

‘dvitīy shrutaskandh’kī utpatti kese huī, usakā ham paṭṭāvalioṅke ādhārase saṅkṣhepamen avalokan karen :

āj se 2474 varṣha pūrva is bharatakṣhetrakī puṇyabhūmimen jagatpūjya param bhaṭṭārak bhagavān shrī mahāvīrasvāmī mokṣhamārgakā prakāsh karaneke liye samasta padārthoṅkā svarūp apanī sātishay divyadhvanike dvārā pragaṭ kar rahe the. unake nirvāṇake pashchāt pān̐ch shrutakevalī hue, jinamense antim shrutakevalī shrī bhadrabāhusvāmī the. vahān̐ tak to dvādashāṅgashāstrake prarūpaṇāse nishchay -vyavahārātmak mokṣhamārga yathārtharūpamen pravartatā rahā. tatpashchāt kāladoṣhase kramashaḥ aṅgoṅke gnānakī vyuchchhitti hotī gaī aur isaprakār apār gnānasindhukā bahubhāg vichchhinna honeke bād dūsare bhadrabāhusvāmī āchāryakī paripāṭī (paramparā)men do mahā samartha muni hue. unamenseekakā nām shrī dharasen āchārya tathā dūsaroṅkā nām shrī guṇadhar āchārya thā. unase prāpta gnānake dvārā unakī paramparāmen honevāle āchāryonne shāstroṅkī rachanā kī aur shrī vīr bhagavānake upadeshakā pravāh chālū rakhā.

shrī dharasenāchāryako āgrāyaṇīpūrvake pañcham vastuadhikārake ‘mahākarmaprakr̥iti’ nāmak chauthe prābhr̥utakā gnān thā. us gnānāmr̥utamense kramashaḥ unake bādake āchāryon dvārā ṣhṭakhaṇḍāgam, dhaval, mahādhaval, gommṭasār, labdhisār, kṣhapaṇāsār ādi shāstroṅkī rachanā huī. isaprakār pratham shrutaskandhakī utpatti huī. usamen jīv aur karmake sanyogase honevālī ātmākī sansāraparyāyakāguṇasthān, mārgaṇāsthān ādikāvarṇan hai, paryāyārthikanayako pradhān karake kathan hai. is nayako ashuddhadravyārthik bhī kahate hain aur adhyātmabhāṣhāse ashuddha -nishchayanay athavā vyavahār kahate hain.


Page -20 of 513
PDF/HTML Page 13 of 546
single page version

shrī guṇadhar āchāryako gnānapravādapūrvakī dasham vastuadhikārake tr̥utīy prābhr̥utakā gnān thā. us gnānamense bādake āchāryonne kramashaḥ siddhānta -rachanā kī. isaprakār sarvagna bhagavān mahāvīrase chalā ānevālā gnān āchāryaparamparāse bhagavān shrī kundakundāchāryadevako prāpta huā. unhonne pañchāstikāyasaṅgrah, pravachanasār, samayasār, niyamasār, aṣhṭapāhuṛ ādi shāstroṅkī rachanā kī. is prakār dvitīy shrutaskandhakī utpatti huī. usamen gnānako pradhān karake shuddhadravyārthik nayase kathan hai, ātmāke shuddhasvarūpakā varṇan hai.

bhagavān shrī kundakundāchāryadev vikram samvatke prārambhamen ho gaye hain. digambar jain paramparāmen bhagavān kundakundāchāryadevakā sthān sarvotkr̥uṣhṭa hai.

maṅgalan bhagavān vīro maṅgalan gautamo gaṇī.
maṅgalan kundakundāryo jainadharmo‘stu maṅgalam..

yah shlok pratyek digambar jain, shāstrasvādhyāyake prārambhamen maṅgalācharaṇake rūpamen bolate hain. isase siddha hotā hai ki sarvagna bhagavān shrī mahāvīrasvāmī aur gaṇadhar bhagavān shrī gautamasvāmīke pashchāt turat hī bhagavān kundakundāchāryakā sthān ātā hai. digambar jain sādhu apaneko kundakundāchāryakī paramparākā kahalānemen gaurav mānate hain. bhagavān kundakundāchāryadevake shāstra sākṣhāt gaṇadharadevake vachan jitane hī pramāṇabhūt māne jāte hain. unake bād honevāle granthakār āchārya apane kisī kathanako siddha karaneke liye kundakundāchāryadevake shāstroṅkā pramāṇ dete hain jisase yah kathan nirvivād siddha ho jātā hai. unake bād likhe gaye granthommen unake shāstrommense anekānek bahutase avataraṇ liye gae hain. vāstavamen bhagavān kundakundāchāryadevane apane paramāgamommen tīrthaṅkaradevoṅke dvārā prarūpit uttamottam siddhāntoṅko surakṣhit kar rakhā hai, aur mokṣhamārgako sthir rakhā hai. vikram samvat 660men honevāle shrī devasenāchāryavar apane darshanasār nāmake granthamen kahate hain ki

jai paumaṇandiṇāho sīmandharasāmidivvaṇāṇeṇ.
ṇa vibohai to samaṇā kahan sumaggan payāṇanti..

‘‘videhakṣhetrake vartamān tīrthaṅkar shrī sīmandharasvāmīke samavasaraṇamen jākar shrī padmanandināthane (shrī kundakundāchāryadevane) svayam prāpta kiye gae gnānake dvārā bodh na diyā hotā to munijan sachche mārgako kaise jānate ?’’ ek dūsarā ullekh dekhiye, jisamen kundakundāchāryadevako ‘kalikālasarvagna’ kahā gayā hai. ṣhaṭprābhr̥utakī shrī shrutasāgarasūrikr̥ut


Page -19 of 513
PDF/HTML Page 14 of 546
single page version

ṭīkāke antamen likhā hai ki‘‘padmanandī, kundakundāchārya, vakragrīvāchārya, ailāchārya, gr̥idhrapichchhāchārya,in pān̐ch nāmonse yukta tathā jinhen chār aṅgul ū par ākāshamen chalanekī r̥uddhi prāpta thī, aur jinhonne pūrvavidehamen jākar sīmandharabhagavānakī vandanā kī thī tathā unake pāsase prāpta shrutagnānake dvārā jinhonne bhāratavarṣhake bhavya jīvoṅko pratibodhit kiyā hai, un shrī jinachandrasūribhaṭṭārakake paṭṭake ābharaṇarūp kalikālasarvagna (bhagavān kundakundāchāryadev)ke dvārā rachit is ṣhaṭprābhr̥ut granthamen........sūrīshvar shrī shrutasāgar dvārā rachit mokṣhaprābhr̥utakī ṭīkā samāpta huī.’’ bhagavān kundakundāchāryadevakī mahattā batānevāle aise anekānek ullekh jain sāhityamen milate hain; kaī shilālekhommen bhī ullekh pāyā jātā hai. is prakār ham dekhate hain ki sanātan jain (digambar) sampradāyamen kalikālasarvagna bhagavān kundakundāchāryakā advitīy sthān hai.

bhagavān kundakundāchāryadev dvārā rachit anek shāstra hain jinamense thoḍese vartamānamen vidyamān hai. trilokīnāth sarvagnadevake mukhase pravāhit shrutāmr̥utakī saritāmense bhar lie gae vah amr̥utabhājan vartamānamen bhī anek ātmārthiyoṅko ātmajīvan pradān karate hain. unake samayasār, pañchāstikāy aur pravachanasār nāmak tīn uttamottam shāstra ‘prābhr̥utatray’ kahalāte hain. in tīn paramāgamommen hajāron shāstroṅkā sār ā jātā hai. bhagavān kundakundāchāryake bād likhe gae anek granthoṅke bīj in tīn paramāgamommen vidyamān hain,aisā sūkṣhmadr̥uṣhṭise abhyās karane par spaṣhṭa gnāt hotā hai. shrī samayasār is bharatakṣhetrakā sarvotkr̥uṣhṭa paramāgam hai. usamen nav tattvoṅkā shuddhanayakī dr̥uṣhṭise nirūpaṇ karake jīvakā shuddha svarūp sarva prakāraseāgam, yukti, anubhav aur paramparāseati vistārapūrvak samajhāyā hai. pañchāstikāyamen chhah dravyon aur nav tattvoṅkā svarūp saṅkṣhepamen kahā gayā hai. pravachanasāramen usake nāmānusār jinapravachanakā sār saṅgr̥uhīt kiyā gayā hai. jaise samayasāramen mukhyatayā darshanapradhān nirūpaṇ hai usīprakār pravachanasāramen mukhyatayā gnānapradhān kathan hai.

shrī pravachanasārake prārambhamen hī shāstrakartāne vītarāgachāritrake lie apanī tīvra ākāṅkṣhā vyakta kī hai . bārbār bhītar hī bhītar (antaramen) ḍubakī lagāte hue āchāryadev nirantar bhītar hī samāe rahanā chāhate hain . kintu jab tak us dashāko nahīn pahun̐chā jātā tab tak antar anubhavase chhūṭakar bārbār bāhar bhī ānā ho jātā hai . is dashāmen jin amūlya vachan mauktikoṅkī mālā gūn̐th gaī vah yah pravachanasār paramāgam hai . sampūrṇa paramāgamamen vītarāgachāritrakī tīvrākāṅkṣhākī mukhya dhvani gūñj rahī hai . shilālekhake lie dekhe pr̥uṣhṭha 19


Page -18 of 513
PDF/HTML Page 15 of 546
single page version

aise is param pavitra shāstramen tīn shrutaskandha hain . pratham shrutaskandhakā nām ‘gnānatattvapragnāpan’ hai . anādikālase paronmukh jīvoṅko kabhī aisī shraddhā nahīn huī ki ‘main gnānasvabhāv hūn̐ aur merā sukh mujhamen hī hai’ . isīlie usakī paramukhāpekṣhīparonmukhavr̥utti kabhī nahīn ṭalatī . aise dīn dukhī jīvon par āchāryadevane karuṇā karake is adhikāramen jīvakā gnānānandasvabhāv vistārapūrvak samajhāyā hai; usīprakār kevalīke gnān aur sukh prāpta karanekī prachur utkr̥uṣhṭa bhāvanā bahāī hai . ‘‘kṣhāyik gnān hī upādey hai, kṣhāyopashamikagnānavāle to karmabhārako hī bhogate hain; pratyakṣhagnān hī ekāntik sukh hai, parokṣhagnān to atyant ākul hai; kevalīkā atīndriy sukh hī sukh hai, indriyajanit sukh to duḥkh hī hai; siddha bhagavān svayamev gnān, sukh aur dev hain, ghātikarma rahit bhagavānakā sukh sunakar bhī jinhen unake prati shraddhā nahīn hotī ve abhavya (dūrabhavya) hain’’ yon anekānek prakārase āchāryadevane kevalagnān aur atīndriy, paripūrṇa sukhake liye pukār kī hai . kevalīke gnān aur ānandake lie āchāryadevane aisī bhāv bharī dhun machāī hai ki jise sunakarparḥakar sahaj hī aisā lagane lagatā hai ki videhavāsī sīmandhar bhagavānake aur kevalī bhagavantoṅke jhuṇḍamense bharatakṣhetramen ākar tatkāl hī kadāchit āchāryadevane yah adhikār rachakar apanī hr̥udayormiyān̐ vyakta kī hon. is prakār gnān aur sukhakā anupam nirūpaṇ karake is adhikāramen āchāryadevane mumukṣhuoṅko atīndriy gnān aur sukhakī ruchi tathā shraddhā karāī hai, aur antim gāthāommen mohrāgdveṣhako nirmūl karanekā jinokta yathārtha upāy saṅkṣhepamen batāyā hai .

dvitīy shrutaskandhakā nām ‘gneyatattvapragnāpan’ hai . anādikālase paribhramaṇ karatā huā jīv sab kuchh kar chukā hai, kintu usane svaparakā bhedavignān kabhī nahīn kiyā . use kabhī aisī sānubhav shraddhā nahīn huī ki ‘bandh mārgamen tathā mokṣhamārgamen jīv akelā hī kartā, karma, karaṇ aur karmaphal banatā hai, usakā parake sāth kabhī bhī kuchh bhī sambandha nahīn hai’. isalie hajāron mithyā upāy karane par bhī vah duḥkh mukta nahīn hotā . is shrutaskandhamen āchāryadevane duḥkhakī jaṛ chhedanekā sādhanbhedavignānsamajhāyā hai . ‘jagatakā pratyek sat arthāt pratyek dravya utpādvyaydhrauvyake atirikta yā guṇparyāy samūhake atirikta anya kuchh bhī nahīn hai . sat kaho, dravya kaho, utpādvyaydhrauvya kaho yā guṇaparyāyapiṇḍa kaho,yah sab ek hī hai’ yah trikālagna jinendrabhagavānake dvārā sākṣhāt dr̥uṣhṭa vastusvarūpakā mūlabhūt siddhānta hai . vītarāgavignānakā yah mūlabhūt siddhānta prārambhakī bahutasī gāthāommen atyadhik sundar rītise, kisī lokottar vaignānik ḍhaṅgase


Page -17 of 513
PDF/HTML Page 16 of 546
single page version

samajhāyā gayā hai . usamen dravyasāmānyakā svarūp jis alaukik shailīse siddha kiyā hai usakā dhyān pāṭhakoṅko yah bhāg svayam hī samajhapūrvak parḥe binā ānā ashakya hai .

vāstavamen pravachanasāramen varṇit yah dravyasāmānya nirūpaṇ atyanta abādhya aur param pratītikar hai . is prakār dravyasāmānyakī gnānarūpī sudr̥urḥ bhūmikā rachakar, dravya visheṣhakā asādhāraṇ varṇan, prāṇādise jīvakī bhinnatā, jīv dehādikākartā, kārayitā, anumodak nahīn haiyah vāstavikatā, jīvako pudgalapiṇḍakā akartr̥utva, nishchayabandhakā svarūp, shuddhātmākī upalabdhikā phal, ekāgra sañchetanalakṣhaṇ dhyān ityādi anek viṣhay ati spaṣhṭatayā samajhāe gae hain . in sabamen svaparakā bhedavignān hī spaṣhṭa tairatā dikhāī de rahā hai . sampūrṇa adhikār men vītarāg praṇīt dravyānuyogakā sattva khūb ṭhūns ṭhūns kar bharā hai, jinashāsanake maulik siddhāntoṅko abādhyayuktise siddha kiyā hai . yah adhikār jinashāsanake stambha samān hai . isakā gaharāīse abhyās karanevāle madhyastha supātra jīvako aisī pratīti huye binā nahīn rahatī ki ‘jain darshan hī vastudarshan hai’ . viṣhayakā pratipādan itanā praurḥ, agādh gaharāīyukta, marmasparshī aur chamatkr̥utimay hai ki vah mumukṣhuke upayogako tīkṣhṇa banākar shrutaratnākarakī gambhīr gaharāīmen le jātā hai . kisī uchchakoṭike mumukṣhuko nijasvabhāvaratnakī prāpti karātā hai, aur yadi koī sāmānya mumukṣhu vahān̐ tak na pahun̐ch sake to usake hr̥udayamen bhī itanī mahimā to avashya hī ghar kar letī hai ki ‘shrutaratnākar adbhut aur apār hai’ . granthakār shrī kundakundāchāryadev aur ṭīkākār shrī amr̥utachandrāchāryadevake hr̥udayase pravāhit shrutagaṅgāne tīrthaṅkarake aur shrutakevaliyoṅke virahako bhulā diyā hai .

tīsare shrutaskandhakā nām ‘charaṇānuyogasūchak chūlikā’ hai . shubhopayogī muniko antaraṅg dashāke anurūp kis prakārakā shubhopayog vartatā hai aur sāth hī sāth sahajatayā bāharakī kaisī kriyāmen svayam vartanā hotī hain, vah isamen jinendra kathanānusār samajhāyā gayā hai . dīkṣhā grahaṇ karanekī jinokta vidhi, antaraṅg sahaj dashāke anurūp bahiraṅgayathājāt -rūpatva, aṭṭhāīs mūlaguṇ, antaraṅgbahiraṅg chhed, upadhiniṣhedh, utsargaapavād, yuktāhār vihār, ekāgratārūp mokṣhamārga, munikā anya muniyoṅke pratikā vyavahār ādi anek viṣhay isamen yukti sahit samajhāye gaye hain . granthakār aur ṭīkākār āchāryayugalane charaṇānuyog jaise viṣhayako bhī ātmadravyako mukhya karake shuddhadravyāvalambī antaraṅg dashāke sāth unun kriyāoṅkā yā shubhabhāvoṅkā sambandh darshāte hue nishchayvyavahārakī sandhipūrvak aisā chamatkārapūrṇa varṇan kiyā hai ki ācharaṇapragnāpan jaise adhikāramen bhī jaise koī shāntajharanese jharatā huā adhyātmagīt gāyā jā rahā ho,aisā hī lagatā rahatā hai . ātmadravyako mukhya karake, aisā sayuktik aisā


Page -16 of 513
PDF/HTML Page 17 of 546
single page version

pramāṇabhūt, sādyanta, shāntarasanirjharatā charaṇānuyogakā pratipādan anya kisī shāstramen nahīn hai . hr̥udayamen bhare hue anubhavāmr̥utamen otaprot hokar nikalatī huī donon āchāryadevoṅkī vāṇīmen koī aisā chamatkār hai ki vah jis jis viṣhayako sparsha karatī hai us us viṣhayako param rasamay, shītalshītal aur sudhāsyandī banā detī hai .

is prakār tīn shrutaskandhommen vibhājit yah param pavitra paramāgam mumukṣhuoṅko yathārtha vastusvarūpake samajhanemen mahānimittabhūt hai . is shāstramen jinashāsanake anek mukhya mukhya siddhāntoṅke bīj vidyamān hain . is shāstramen pratyek padārthakī svatantratākī ghoṣhaṇā kī gaī hai tathā divyadhvanike dvārā vinirgat anek prayojanabhūt siddhāntoṅkā dohan hai . paramapūjya gurudev shrī kānajīsvāmī anek bār kahate hai ki‘shrī samayasār, pravachanasār, niyamasār ādi shāstroṅkī gāthāgāthāmen divyadhvanikā sandesh hai . in gāthāommen itanī apār gaharāī hai ki usakā māp karanemen apanī hī shaktikā māp hojātā hai . yah sāgaragambhīr shāstroṅke rachayitā paramakr̥upālu āchāryabhagavānakā koī param alaukik sāmarthya hai . param adbhut sātishay antarbāhya yogoṅke binā in shāstroṅkā rachā jānā shakya nahīn hai . in shāstroṅkī vāṇī tairate hue puruṣhakī vāṇī hai yah spaṣhṭa pratīt hotā hai . inakī pratyek gāthā chhaṭhavensātaven guṇasthānamen jhūlanevāle mahāmunike ātmānubhavase nikalī huī hai . in shāstroṅke kartā bhagavān kundakundāchāryadev mahāvidehakṣhetramen sarvagna vītarāg bhī sīmandhar bhagavānake samavasaraṇamen gaye the, aur vahān̐ ve āṭh din rahe the yah bāt yathātathya hai, akṣharashaḥ satya hai, pramāṇasiddha hai . un paramopakārī āchāryadevake dvārā rachit samayasār, pravachanasār ādi shāstrommen tīrthaṅkaradevakī omkāradhvanimense hī nikalā huā upadesh hai .

bhagavān kundakundāchāryadevakr̥ut is shāstrakī prākr̥it gāthāoṅkī ‘tattvadīpikā’ nāmak sanskr̥it ṭīkā shrī amr̥utachandrāchārya (jo ki lagabhag vikram samvatkī 10vīn shatābdīmen ho gaye hain)ne rachī hai . jaise is shāstrake mūl kartā alaukik puruṣh hain vaise hī isake ṭīkākār bhī mahāsamartha āchārya hain . unhonne samayasār tathā pañchāstikāyakī ṭīkā bhī likhī hai aur tattvārthasār, puruṣhārthasiddhyupāy ādi svatantra granthoṅkī bhī rachanā kī hai . un jaisī ṭīkāyen abhī tak anya jainashāstrakī nahīn huī hai . unakī ṭīkāoṅke pāṭhakoṅko unakī adhyātmarasikatā, ātmānubhav, prakhar vidvattā, vastusvarūpako nyāyapūrvak siddha karanekī asādhāraṇ shakti, jinashāsanakā atyanta gambhīr gnān, nishchayvyavahārakā sandhibaddha nirūpaṇ karanekī viral shakti aur uttam kāvyashaktikā pūrā patā lag jātā hai . gambhīr rahasyoṅko atyanta saṅkṣhepamen bhar denekī unakī shakti vidvānoṅko āshcharyachakit kar detī hai . unakī daivī


Page -15 of 513
PDF/HTML Page 18 of 546
single page version

ṭīkāyen shrutakevalīke vachanon jaisī hain . jaise mūl shāstrakārake shāstra anubhavyukti ādi samasta samr̥uddhiyonse samr̥uddha hain vaise hī ṭīkākārakī ṭīkāyen bhī un un sarva samr̥uddhiyonse vibhūṣhit hain . shāsanamānya bhagavān kundakundāchāryadevane māno ki ve kundakundabhagavānke hr̥udayamen paiṭh gaye hon isaprakārase unake gambhīr āshayoṅko yathārthatayā vyakta karake unake gaṇadhar jaisā kārya kiyā hai . shrī amr̥utachandrāchāryadev dvārā rachit kāvya bhī adhyātmaras aur ātmānubhavakī mastīse bharapūr hain . shrī samayasārakī ṭīkāmen ānevāle kāvyon (kalashon)ne shrī padmaprabhadev jaise samartha munivaron par gaharī chhāp jamāī hai, aur āj bhī tattvagnān tathā adhyātmarasase bhare hue ve madhur kalash adhyātmarasikoṅke hadayake tārako jhanajhanā ḍālate hain . adhyātmakavike rūpamen shrī amr̥utachandrāchāryadevakā sthān advitīy hai .

pravachanasāramen bhagavān kundakundāchāryadevane 275 gāthāoṅkī rachanā prākr̥itamen kī hai . usapar shrī amr̥utachandrāchāryane tattvadīpikā nāmak tathā shrī jayasenāchāryane tātparyavr̥utti nāmak sanskr̥it ṭīkākī rachanā kī hai . shrī pāṇḍe hemarājajīne tattvadīpikākā bhāvārtha hindīmen likhā hai, jisakā nām ‘bālāvabodhabhāṣhāṭīkā’ rakhā hai . vikram samvat 1969men shrī paramashrutaprabhāvak maṇḍal dvārā prakāshit hindī pravachanasāramen mūl gāthāyen, donon sanskr̥it ṭīkāyen, aur shrī hemarājajīkr̥ut hindī bālāvabodhabhāṣhāṭīkā mudrit huī hai . ab is prakāshit gujarātī pravachanasāramen mūl gāthāyen, unakā gujarātī padyānuvād, sanskr̥it tattvadīpikā ṭīkā aur un gāthā va ṭīkākā akṣharashaḥ gujarātī anuvād pragaṭ kiyā gayā hai . jahān̐ kuchh visheṣh spaṣhṭīkaraṇ karanekī āvashyakatā pratīt huī hai vahān̐ koṣhṭhakamen athavā ‘bhāvārtha’men yā phū ṭanoṭamen spaṣhṭatā kī gaī hai . us spaṣhṭatā karanemen bahut sī jagah shrī jayasenāchāryakī ‘tātparyavr̥utti’ atyanta upayogī huī hai aur kahī kahīn shrī hemarājajīkr̥ut bālāvabodhabhāṣhāṭīkākā bhī ādhār liyā hai . shrī paramashrutaprabhāvak maṇḍal dvārā prakāshit pravachanasāramen mudrit sanskr̥it ṭīkāko hastalikhit pratiyonse milān karane par usamen kahīn kahīn jo alpa ashuddhiyān̐ mālūm huī ve isamen ṭhīk kar lī gaī hain .

yah anuvād karanekā mahābhāgya mujhe prāpta huā, jo ki mere liye atyanta harṣhakā kāraṇ hai . paramapūjya adhyātmamūrti sadgurudev shrī kānajīsvāmīke āshrayamen is gahan shāstrakā anuvād huā hai . anuvād karanekī sampūrṇa shakti mujhe pūjyapād sadgurudevase hī prāpta huī hai . paramopakārī sadgurudevake pavitra jīvanake pratyakṣha parichayake binā aur unake ādhyātmik upadeshake binā is pāmarako jinavāṇīke prati leshamātra bhī bhakti yā shraddhā kahān̐se pragaṭ hotī, bhagavān kundakundāchāryadev aur unake shāstroṅkī rañchamātra mahimā kahān̐se


Page -14 of 513
PDF/HTML Page 19 of 546
single page version

ātī, tathā un shāstroṅkā artha ḍhūṇḍh nikālanekī leshamātra shakti kahān̐se ātī ?isaprakār anuvādakī samasta shaktikā mūl shrī sadgurudev hī honese vāstavamen to sadgurudevakī amr̥utavāṇīkā pravāh hīunase prāpta amūlya upadesh hīyathāsamay is anuvādake rūpamen pariṇat huā hai . jinake dvārā siñchit shaktise aur jinakā pīṭhapar bal honese is gahan shāstrake anuvād karanekā mainne sāhas kiyā aur jinakī kr̥upāse vah nirvighna samāpta huā un paramapūjya paramopakārī sadgurudev (shrī kānajīsvāmī)ke charaṇāravindamen ati bhaktibhāvase main vandanā karatā hūn̐ .

paramapūjya bahenashrī champābenake prati bhī, is anuvādakī pūrṇāhuti karate huye, upakāravashatākī ugra bhāvanākā anubhav ho rahā hai . jinake pavitra jīvan aur bodh is pāmarako shrī pravachanasārake prati, pravachanasārake mahān kartāke prati aur pravachanasāramen upadiṣhṭa vītarāgavignānake prati bahumānavr̥uddhikā vishiṣhṭa nimitta hue hainaisī un paramapūjya bahinashrīke charaṇakamalamen yah hr̥uday naman karatā hai .

is anuvādamen anek bhāiyonse hārdik sahāyatā milī hai . mānanīy shrī vakīl rāmajībhāī māṇekachanda doshīne apane bharapūr dhārmik vyavasāyommense samay nikālakar sārā anuvād bārīkīse jān̐ch liyā hai, yathochit salāh dī hai aur anuvādamen ānevālī chhoṭī baṛī kaṭhināiyoṅkā apane vishāl shāstragnānase hal kiyā hai . bhāīshrī khīmachanda jeṭhālāl sheṭhane bhī pūrā anuvād sāvadhānīpūrvak jāñchā hai aur apane sanskr̥it bhāṣhāke tathā shāstrīy gnānake ādhārake upayogī sūchanāyen dī hain . brahmachārī bhāīshrī chandūlāl khīmachanda jhobāliyāne hastalikhit pratiyoṅke ādhārase sanskr̥it ṭīkāmen sudhār kiyā hai, anuvādakā kitanā hī bhāg jāñchā hai, shuddhipatra, anukramaṇikā aur gāthāsūchī taiyār kī hai, tathā prūph sanshodhanakā kārya kiyā haiis prakār vidhavidh sahāyatā kī hai . in sab bhāiyoṅkā main antaḥkaraṇapūrvak ābhār mānatā hūn̐ . unakī sahr̥uday sahāyatāke binā anuvādamen anek trūṭiyān̐ rah jātīn . inake atirikta anya jinjin bhāiyoṅkī isamen sahāyatā milī hai main un sabakā r̥uṇī hūn̐ .

mainne yah anuvād pravachanasārake prati bhaktise aur gurudevakī preraṇāse prerit hokar nij kalyāṇake hetu, bhavabhayase ḍarateḍarate kiyā hai . anuvād karate huye shāstrake mūl āshayamen koī antar na paṛane pāye, is or mainne pūrīpūrī sāvadhānī rakhī hai; tathāpi alpagnatāke kāraṇ usamen kahīn koī āshay badal gayā ho yā koī bhūl rah gaī ho to usake liye main shāstrakār shrī kundakundāchāryabhagavān, ṭīkākār shrī amr̥utachandrāchāryadev aur mumukṣhu pāṭhakonse antaḥkaraṇapūrvak kṣhamāyāchanā karatā hūn̐ .


Page -13 of 513
PDF/HTML Page 20 of 546
single page version

merī āntarik bhāvanā hai ki yah anuvād bhavya jīvoṅko jinakathit vastuvignānakā nirṇay karākar, atīndriy gnān aur sukhakī shraddhā karākar, pratyek dravyakā sampūrṇa svātantrya samajhākar, dravyasāmānyamen līn honerūp shāshvat sukhakā panth dikhāye . ‘paramānandarūpī sudhārasake pipāsu bhavya jīvoṅke hitārtha’ shrī amr̥utachandrāchāryadevane is mahāshāstrakī vyākhyā kī hai . jo jīv isamen kathit paramakalyāṇakārī bhāvoṅko hr̥udayagat kareṅge ve avashya paramānandarūpī sudhārasake bhājan hoṅge . jab tak ye bhāv hr̥udayagat na hon tab tak nish din yahī bhāvanā, yahī vichār, yahī manthan aur yahī puruṣhārtha kartavya hai . yahī paramānandaprāptikā upāy hai . shrī amr̥utachandrāchāryadev dvārā tattvadīpikākī pūrṇāhuti karate huye bhāvit bhāvanāko bhākar yah upodghāt pūrṇa karatā hūn̐‘‘ānandāmr̥utake pūrase paripūrṇa pravāhit kaivalyasaritāmen jo nimagna hai, jagatko dekhaneke liye samartha mahāgnānalakṣhmī jisamen mukhya hai, jo uttam ratnake kiraṇoṅke samān spaṣhṭa hai aur jo iṣhṭa haiaise prakāshamān svatattvako jīv syātkāralakṣhaṇase lakṣhit jinendrashāsanake vash prāpta hon .’’ shrutapañchamī, vi0 san0 2004

himmatalāl jeṭhālāl shāh
jo jāṇandi arahantan davvattaguṇattapajjayattehin .
so jāṇadi appāṇan moho khalu jāli tassa layan ..
jīvo vavagadamoho uvaladdho tachchamappaṇo samman .
jahadi jadi rāgadose so appāṇan lahadi suddhan ..
savve vi ya arahantā teṇ vidhāṇeṇ khavidakammansā .
kichchā tadhovadesan ṇivvādā te ṇamo tesin ..
shrīmad bhagavatkundakundāchāryadev