Page -11 of 513
PDF/HTML Page 22 of 546
single page version
ku nda -prabhā -praṇayi -kīrti -vibhūṣhitāshaḥ
shchakre shrutasya bharate prayataḥ pratiṣhṭhām
is pr̥ithvī par kisase vandya nahīn hain ?
rbāhyepi samvyañjayitun yatīshaḥ
chachār manye chaturaṅgulan saḥ
Page -10 of 513
PDF/HTML Page 23 of 546
single page version
❈
ki — ve antaramen tathā bāhyamen rajase (apanī) atyanta aspr̥uṣhṭatā vyakta karate the
to munijan sachche mārgako kaise jānate ?
shaṅkā nahīn hai . vah bāt vaisī hī hain; kalpanā karanā nahīn, nā kahanā nahīn; māno to
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -9 of 513
PDF/HTML Page 24 of 546
single page version
vītarāgacharitra upādey aur sarāgachāritra hey hai ....6
chāritrakā svarūp .................................7
ātmā hī chāritra hai .............................8
jīvakā shubh, ashubh aur shuddhatva................9
pariṇām vastukā svabhāv hai....... ............. 10
shuddha aur shubh -ashubh pariṇāmakā phal ... 11 -12
sarvagatapanā.... ........................... 23 ātmāko gnānapramāṇ na mānanemen doṣh..... ..... 24 gnānakī bhān̐ti ātmākā bhī sarvagatattva...... ... 26 ātmā aur gnānake ekatva – anyatva..... ....... 27 gnān aur gneyake paraspar gamanakā niṣhedh..... .. 28 ātmā padārthommen pravr̥utta nahīn hotā tathāpi
hotā hai vah shaktivaichitrya...... .......... 29
shuddhopayog adhikār shuddhopayogake phalakī prashansā .................... 13 shuddhopayogapariṇat ātmākā svarūp .............. 14 shuddhopayogase honevālī shuddhātmasvabhāvaprāpti ...... 15 shuddhātmasvabhāvaprāpti kārakāntarase nirapekṣha...... .. 16 ‘svayambhū’ke shuddhātmasvabhāvaprāptikā atyanta
usake dr̥uṣhṭānta...... ...................... 30 padārtha gnānamen vartate hain — yah vyakta karate hain .... 31 ātmākī padārthoṅke sāth ek dūsaremen pravr̥utti
binā tathā pararūp pariṇamit hue binā
sabako dekhatā – jānatā honese use
utpād – vyay
atīndriyatāke kāraṇ shuddhātmāko
kṣhay karate hain............................. 33
Page -8 of 513
PDF/HTML Page 25 of 546
single page version
dravyoṅkī bhūt – bhāvi paryāyen bhī tātkālik
vichār ................................... 53
vartatī hain ................................. 37
avidyamān paryāyoṅkī kathañchit vidyamānatā ...... 38 avidyamān paryāyoṅkī gnānapratyakṣhatā
prashansā...... ............................. 54
indriyagnānake liye naṣhṭa aur anutpannakā jānanā
atīndriy gnānake liye jo jo kahā jātā hai vah
pratyakṣhagnānako pāramārthik sukharūp batalāte hain ... 59
kevalagnānako bhī pariṇāmake dvārā khedakā
gneyārthapariṇamanakriyā gnānamense utpanna nahīn hotī
gneyārthapariṇamanasvarūp kriyā aur tatphal kahān̐se
hai — isakā khaṇḍan.... ................... 60
tīrthaṅkaroṅke puṇyakā vipāk akiñchitkar hī hai
kevaliyoṅko hī pāramārthik sukh hotā hai
sabako na jānanevālā ekako bhī nahīn jānatā
parokṣhagnānavāloṅke apāramārthik indriyasukhakā
indriyān̐ hai vahān̐ tak svabhāvase hī duḥkh hai...... 64 muktātmāke sukhakī prasiddhike liye, sharīr
yugapat pravr̥uttike dvārā hī gnānakā sarvagatatva ..... 51 kevalīke gnaptikriyākā sadbhāv hone par bhī
honese viṣhayoṅkī akiñchitkaratā...... .... 67 ātmāke sukhasvabhāvatvako dr̥uṣhṭānta dvārā dr̥uḍh
upasanhār karate hain...... .................. 52
Page -7 of 513
PDF/HTML Page 26 of 546
single page version
mohakṣhayake upāyabhūt jinopadeshakī prāpti hone
sva – parake vivekakī siddhise hī mohakā kṣhay
puṇyotpādak shubhopayogakī pāpotpādak
siddhike liye prayatna...... ............... 89 sab prakārake svaparake vivekakī siddhi
puṇya aur pāpakī avisheṣhatākā nishchay
jinodit arthoṅke shraddhān binā dharmalābh
karate hain..... ............................ 77
nishchal sthit hote hain...... .............. 92
asheṣhaduḥkhakṣhayakā dr̥uḍh nishchay karake
shuddhopayogamen nivās...... ................ 78
mohakī senā jītanekā upāy...... ............ 80
chintāmaṇi prāpta kiyā hone par bhī, pramād chor
padārthakā samyak dravyaguṇaparyāyasvarūp...... ...... 93 svasamay – parasamayakī vyavasthā nishchit
vidyamān hai ataḥ jāgr̥ut rahatā hai ........ 81 yahī ek, bhagavantonne svayam anubhav karake pragaṭ
svarūp – astitvakā kathan ....................... 96
shuddhātmalābhake paripanthī – mohakā svabhāv aur
tīn prakārake mohako aniṣhṭa kāryakā kāraṇ
moharāgadveṣhako in chihnoṅke dvārā pahichān kar utpanna
mohakṣhay karanekā upāyāntar..... ............... 86
Page -6 of 513
PDF/HTML Page 27 of 546
single page version
– utpād – vyay
pariṇāmātmak sansāramen kis kāraṇase pudgalakā
manuṣhyādi – paryāyātmak hotā hai
vah kaunasā svarūp hai jisarūp ātmā
un (tīnon)ko ātmārūpase nishchit
pr̥uthaktvakā aur atyatvakā lakṣhaṇ...... ...... 106 atadbhāvako udāharaṇ dvārā spaṣhṭatayā
sattā aur dravyakā guṇ – guṇīpanā siddha
dravyake ‘kriyā’ aur ‘bhāv’ rūp visheṣh ..... 129
guṇavisheṣhase dravyavisheṣh hotā hai...... ........ 130
mūrta aur amūrta guṇoṅke lakṣhaṇ
guṇ aur guṇīke anekatvakā khaṇḍan..... .... 110 dravyake sat – utpād aur asat
sat – utpādako ananyatvake dvārā aur asat
karate hain.... .................... 112 – 113
amūrta dravyoṅke guṇ..... ..................... 133
dravyoṅkā pradeshavattva aur apradeshavattvarūp
ek hī dravyako anyatva aur anyatva
honemen avirodh...... .................. 114 garva virodhako dūr karanevālī saptabhaṅgī......... 115 jīvako manuṣhyādi paryāyen kriyākā phal honese
visheṣh ................................ 135 pradeshī aur apradeshī dravya kahān̐ rahate hain...... 136 pradeshavattva aur apradeshavattva kis
unakā anyatva prakāshit karate hain..... 116 manuṣhyādiparyāyommen jīvako svabhāvakā parābhav kis
Page -5 of 513
PDF/HTML Page 28 of 546
single page version
ākāshake pradeshakā lakṣhaṇ..... --------------- 140
tiryakprachay tathā ūrdhvaprachay...... ------------- 141
kālapadārthakā ūrdhvaprachay niranvay hai – is
paradravyake sanyogakā jo kāraṇ usake
vināshakā abhyās..... .............. 159 sharīrādi paradravya prati madhyasthatā pragaṭakarate hain..160 sharīr, vāṇī aur manakā paradravyapanā..... .. 161 ātmāko paradravyatvakā aur usake kartr̥utvakā
bātakā khaṇḍan....---------------------- 142 sarva vr̥uttyanshommen kālapadārtha
kālapadārthakā pradeshamātrapanā siddha
ātmāko sharīrapanekā abhāv..... .......... 171
jīvakā asādhāraṇ svalakṣhaṇ................ 172
amūrta ātmāko snigdha – rukṣhatvakā abhāv
gnānagneyavibhāg adhikār ātmāko vibhakta karaneke liye vyavahārajīvatvake
hetukā vichār..... ................... 145 prāṇ kaun – kaunase hai, so batalāte hain..... . 146
hai ? – aisā pūrvapakṣha..... ............... 173
bhāvabandhakā svarūp.... ..................... 175
bhāvabandhakī yukti aur dravyabandhakā svarūp . 176
pudgalabandha, jīvabandha aur
paudgalik prāṇoṅkī santatikī pravr̥uttikā
antaraṅg hetu.......................... 150 paudgalik prāṇasantatikī nivr̥uttikā
dravyabandhakā hetu bhāvabandha.... ............... 178 bhāvabandha hī nishchayabandha hai.... ............. 179 pariṇāmakā dravyabandhake sādhakatam rāgase
paryāyake bhed ............................... 153 arthanishchāyak astitvako sva – parake
upachār karake kāryarūpase batalāte hain....181
Page -4 of 513
PDF/HTML Page 29 of 546
single page version
vibhāg............................... 182 svadravyamen pravr̥uttikā aur paradravyamen pravr̥uttikā
shrāmaṇya – ichchhuk pahale kyā
yathājātarūpadharatvak bahiraṅg – antaraṅg do
jātā hai ?..... ...................... 186
liṅg..... ............................. 205 shrāmaṇyakī ‘bhavati’ kriyāmen, itanese
akelā hī ātmā bandha hai..... ............ 188
nishchay aur vyavahārakā avirodh ............ 189
ashuddhanayase ashuddha ātmākī hī prāpti..... 190
shuddhanayase shuddhātmākī hī prāpti.... ......... 191
dhruvatvake kāraṇ shuddhātmā hī upalabdha
shrāmaṇyakī prāpti.... .................. 207 sāmāyikamen ārūrḥ shramaṇ kadāchit
chhedopasthāpanāke yogya.... ............. 208 āchāryake bhed..... .......................... 210 chhinna sanyamake pratisandhānakī vidhi..... ....... 211 shrāmaṇyake chhedake āyatan honese paradravya
mohagranthi ṭūṭanese kyā hotā hai.... .......... 195
ekāgrasañchetanalakṣhaṇadhyān ashuddhatā
shrāmaṇyakī paripūrṇatākā āyatan honese
svadravyamen hī pratibandha kartavya hai...... . 214 munijanako nikaṭakā sūkṣhmaparadravyapratibandha
uparokta prashnakā uttar...... ............... 198
shuddhātmopalabdhilakṣhaṇ mokṣhamārgako nishchit
chhed kyā hai — isakā upadesh..... ........... 216
chhedake antaraṅg – bahiraṅg
sarvathā antaraṅg chhed niṣhedhya hai..... .......... 218 upadhi antaraṅg chhedakī bhān̐ti tyājya hai.... ... 219 upadhikā niṣhedh vah antaraṅg chhedakā hī
karate hain..... ........................ 199 pratignākā nirvahaṇ karate hue (āchāryadev)
karate hain..... ........................ 200
Page -3 of 513
PDF/HTML Page 30 of 546
single page version
upadesh..... ........................... 222
akiñchitkar.... ....................... 239
‘utsarga hī vastudharma hai, apavād nahīn’ ....... 224
apavādake visheṣh...... ...................... 225
aniṣhiddha sharīramātra – upadhike pālanakī
ukta tīnoṅkī yugapattāke sāth ātmagnānakī
yugapattāko sādhate hain...... ............ 240 ukta tīnoṅkī yugapattā tathā ātmagnānakī
lakṣhaṇ..... ........................... 241
yuktāhāravihārī sākṣhāt anāhāravihārī
shramaṇako yuktāhārīpanekī siddhi..... ........ 228 yuktāhārakā vistr̥ut svarūp..... ............. 229 utsarga – apavādakī maitrī dvārā ācharaṇakā
hotā.................................. 243 ekāgratā vah mokṣhamārga hai aisā nishchay karate
utsarga – apavādake virodhase ācharaṇakā
batalāte hain...... ...................... 245 shubhopayogī shramaṇakā lakṣhaṇ.... ............. 246 shubhopayogī shramaṇoṅkī pravr̥utti..... ........... 247 shubhopayogiyoṅke hī aisī pravr̥uttiyān̐
vyāpār...... .......................... 232 āgamahīnako mokṣhākhya karmakṣhay nahīn hotā.... 233 mokṣhamārgiyoṅko āgam hī ek chakṣhu..... .... 234 āgamachakṣhuse sab kuchh dikhāī detā hī hai.....235 āgamagnān, tatpūrvak tattvārthashraddhān aur
hotī hain............................... 248 sabhī pravr̥uttiyān̐ shubhopayogiyoṅke hī
hotī hain............................... 249 pravr̥utti sanyamakī virodhī honekā niṣhedh....... 250 pravr̥uttike viṣhayake do vibhāg................. 251 pravr̥uttike kālakā vibhāg...... .............. 252 lokasambhāṣhaṇapravr̥utti usake nimittake vibhāg
tadubhayapūrvak sanyatatvakī yugapattāko mokṣhamārgapanā honekā niyam..... ...... 236 ukta tīnoṅkī ayugapattāko mokṣhamārgatva
Page -2 of 513
PDF/HTML Page 31 of 546
single page version
‘laukik’ (jan)kā lakṣhaṇ .................. 269
satsaṅg karane yogya hai..... .................. 270
phalakī viparītatā.... ................. 255 aviparīt phalakā kāraṇ aisā jo
‘aviparīt kāraṇ’kī upāsanārūp pravr̥utti
mokṣhatattva .................................... 272
mokṣhatattvakā sādhanatattva ...................... 273
mokṣhatattvake sādhanatattvakā abhinandan.... .... 274
shāstrakī samāpti ............................ 275
shramaṇābhāsoṅke prati samasta pravr̥uttiyoṅkā
niṣhedh..... ........................... 263 kaisā jīv shramaṇābhās hai so kahate hain ...... 264 jo shrāmaṇyase samān hai unakā anumodan na
jo shrāmaṇyamen adhik ho usake prati jaise ki
karanevālekā vināsh................... 266
ātmadravyakī prāptikā prakār ................. 532
svayam shrāmaṇyamen adhik hon tathāpi apanese hīn
usakā vināsh..... ................... 267
Page -1 of 513
PDF/HTML Page 32 of 546
single page version
nāth hai
svānubhūti prāpta hotī hai
Page 0 of 513
PDF/HTML Page 33 of 546
single page version
puṇyaprakāshakan, pāpapraṇāshakamidan shāstran shrīpravachanasāranāmadheyan, asya mūlagranthakartāraḥ
shrīsarvagnadevāstaduttaragranthakartāraḥ shrīgaṇadharadevāḥ pratigaṇadharadevāsteṣhān vachanānusāramāsādya
āchāryashrīkundakundāchāryadevavirachitan, shrotāraḥ sāvadhānatayā shr̥uṇavantu
Page 1 of 513
PDF/HTML Page 34 of 546
single page version
[sarva pratham granthake prārambhamen shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevavirachit prākr̥itagāthābaddha shrī ‘pravachanasār’ nāmak shāstrakī ‘tattvapradīpikā’ nāmak sanskr̥it ṭīkāke rachayitā shrī amr̥utachandrāchāryadev uparokta shlokoṅke dvārā maṅgalācharaṇ karate hue gnānānandasvarūp paramātmāko namaskār karate hain : – ]
artha : — sarvavyāpī (arthāt sabakā gnātā -draṣhṭā) ek chaitanyarūp (mātra chaitanya hī) jisakā svarūp hai aur jo svānubhavaprasiddha hai (arthāt shuddha ātmānubhavase prakr̥uṣhṭatayā siddha hai ) us gnānānandātmak (gnān aur ānandasvarūp) utkr̥uṣhṭa ātmāko namaskār ho .
Page 2 of 513
PDF/HTML Page 35 of 546
single page version
ath pravachanasāravyākhyāyān madhyamaruchishiṣhyapratibodhanārthāyān mukhyagauṇarūpeṇāntastattvabahi- stattvaprarūpaṇasamarthāyān cha prathamat ekottarashatagāthābhirgnānādhikāraḥ, tadanantaran trayodashādhik shatagāthābhi- rdarshanādhikāraḥ, tatashcha saptanavatigāthābhishchāritrādhikārashcheti samudāyenaikādashādhikatrishatapramitasūtraiḥ samyaggnānadarshanachāritrarūpeṇ mahādhikāratrayan bhavati . athavā ṭīkābhiprāyeṇ tu samyaggnānagneyachāritrā- dhikārachūlikārūpeṇādhikāratrayam . tatrādhikāratraye prathamatastāvajgnānābhidhānamahādhikāramadhye dvāsapta- tigāthāparyantan shuddhopayogādhikāraḥ kathyate . tāsu dvāsaptatigāthāsu madhye ‘es surāsur --’ imān gāthāmādin kr̥utvā pāṭhakrameṇ chaturdashagāthāparyantan pīṭhikā, tadanantaran saptagāthāparyantan sāmānyen sarvagna- siddhiḥ, tadanantaran trayastrinshadgāthāparyantan gnānaprapañchaḥ, tatashchāṣhṭādashagāthāparyantan sukhaprapañchashchetyantarādhi- kārachatuṣhṭayen shuddhopayogādhikāro bhavati . ath pañchavinshatigāthāparyantan gnānakaṇḍikāchatuṣhṭayaprati- pādakanāmā dvitīyo‘dhikārashchetyadhikāradvayen, tadanantaran svatantragāthāchatuṣhṭayen chaikottarashatagāthābhiḥ prathamamahādhikāre samudāyapātanikā gnātavyā .
idānīn prathamapātanikābhiprāyeṇ prathamataḥ pīṭhikāvyākhyānan kriyate, tatra pañchasthalāni bhavanti; teṣhvādau namaskāramukhyatven gāthāpañchakan, tadanantaran chāritrasūchanamukhyatven ‘sampajjai ṇivvāṇan’ iti prabhr̥uti gāthātrayamath shubhāshubhashuddhopayogatrayasūchanamukhyatven ‘jīvo pariṇamadi’ ityādigāthāsūtradvayamath tatphalakathanamukhyatayā ‘dhammeṇ pariṇadappā’ iti prabhr̥uti sūtradvayam . ath shuddhopayogadhyātuḥ puruṣhasya protsāhanārthan shuddhopayogaphaladarshanārthan cha prathamagāthā, shuddhopayogipuruṣhalakṣhaṇakathanen dvitīyā cheti ‘aisayamādasamutthan’ ityādi gāthādvayam . evan pīṭhikābhidhānaprathamāntarādhikāre sthalapañchaken chaturdashagāthābhissamudāyapātanikā . tadyathā —
[ab anekāntamay gnānakī maṅgalake liye shlok dvārā stuti karate hain :] artha : — jo mahāmoharūpī andhakārasamūhako līlāmātramen naṣhṭa karatā hai aur jagatake svarūpako prakāshit karatā hai aisā anekāntamay tej sadā jayavant hai .
[ ab shrī amr̥utachandrāchāryadev shlok dvārā anekāntamay jinapravachanake sārabhūt is ‘pravachanasār’ shāstrakī ṭīkā karanekī pratignā karate hain :]
artha : — paramānandarūpī sudhārasake pipāsu bhavya jīvoṅke hitārtha, tattvako (vastusvarūpako) pragaṭ karanevālī pravachanasārakī yah ṭīkā rachī jā rahī hai .
Page 3 of 513
PDF/HTML Page 36 of 546
single page version
ath khalu kashchidāsannasansārapārāvārapāraḥ samunmīlitasātishayavivekajyotirastamit- samastaikāntavādāvidyābhiniveshaḥ pārameshvarīmanekāntavādavidyāmupagamya muktasamastapakṣhaparigrah- tayātyantamadhyastho bhūtvā sakalapuruṣhārthasāratayā nitāntamātmano hitatamān bhagavatpañchaparameṣhṭhi- prasādopajanyān paramārthasatyān mokṣhalakṣhmīmakṣhayāmupādeyatven nishchinvan pravartamānatīrthanāyak- puraḥsarān bhagavataḥ pañchaparameṣhṭhinaḥ praṇamanavandanopajanitanamaskaraṇen sambhāvya sarvārambheṇ mokṣhamārgan sampratipadyamānaḥ pratijānīte —
ath kashchidāsannabhavyaḥ shivakumāranāmā svasamvittisamutpannaparamānandaikalakṣhaṇasukhāmr̥utaviparīt- chaturgatisansāraduḥkhabhayabhītaḥ, samutpannaparamabhedavignānaprakāshātishayaḥ, samastadurnayaikāntanirākr̥utadurāgrahaḥ, parityaktasamastashatrumitrādipakṣhapātenātyantamadhyastho bhūtvā dharmārthakāmebhyaḥ sārabhūtāmatyantātmahitām- vinashvarān pañchaparameṣhṭhiprasādotpannān muktishriyamupādeyatven svīkurvāṇaḥ, shrīvardhamānasvāmitīrthakaraparamadev- pramukhān bhagavataḥ pañchaparameṣhṭhino dravyabhāvanamaskārābhyān praṇamya paramachāritramāshrayāmīti pratignān karoti –
[isaprakār maṅgalācharaṇ aur ṭīkā rachanekī pratignā karake, bhagavān kundakundāchāryadev- virachit pravachanasārakī pahalī pān̐ch gāthāoṅke prārambhamen shrī amr̥utachandrāchāryadev un gāthāoṅkī utthānikā karate hain .]
ab, jinake sansār samudrakā kinārā nikaṭ hai, sātishay (uttam) vivekajyoti pragaṭ ho gaī hai (arthāt param bhedavignānakā prakāsh utpanna ho gayā hai) tathā samasta ekāntavādarūp avidyākā 1abhinivesh asta ho gayā hai aise koī (āsannabhavya mahātmāshrīmad- bhagavatkundakundāchārya), pārameshvarī (parameshvar jinendradevakī) anekāntavādavidyāko prāpta karake, samasta pakṣhakā parigrah (shatrumitrādikā samasta pakṣhapāt) tyāg denese atyanta madhyastha hokar, 2sarva puruṣhārthamen sārabhūt honese ātmāke liye atyanta 3hitatam bhagavanta pañchaparameṣhṭhīke 4prasādase utpanna hone yogya, paramārthasatya (pāramārthik rītise satya), akṣhay (avināshī) mokṣhalakṣhmīko 5upādeyarūpase nishchit karate hue pravartamān tīrthake nāyak (shrī mahāvīrasvāmī) pūrvak bhagavant pañchaparameṣhṭhīko 6praṇaman aur vandanase honevāle namaskārake dvārā sanmān karake sarvārambhase (udyamase) mokṣhamārgakā āshray karate hue pratignā karate hain . 1. abhinivesh=abhiprāy; nishchay; āgrah . 2. puruṣhārtha=dharma, artha, kām aur mokṣha in chār puruṣh -arthomen (puruṣh -prayojanon men) mokṣha hī sārabhūt shreṣhṭha
tātvik puruṣh -artha hai . 3. hitatam=utkr̥uṣhṭa hitasvarūp . 4. prasād=prasannatā, kr̥upā . 5. upādey=grahaṇ karane yogya, (mokṣhalakṣhmī hitatam, yathārtha aur avināshī honese upādey hai .) 6. praṇaman=dehase namaskār karanā . vandan=vachanase stuti karanā . namaskāramen praṇaman aur vandan donoṅkā
Page 4 of 513
PDF/HTML Page 37 of 546
single page version
paṇamāmītyādipadakhaṇḍanārūpeṇ vyākhyānan kriyate — paṇamāmi praṇamāmi . sa kaḥ . kartā es eṣho‘han granthakaraṇodyatamanāḥ svasamvedanapratyakṣhaḥ . kan . vaḍḍhamāṇan avasamantādr̥uddhan vr̥uddhan mānan pramāṇan gnānan yasya sa bhavati vardhamānaḥ, ‘avāpyoralopaḥ’ iti lakṣhaṇen bhavatyakāralopo‘vashabdasyātra, tan ratnatrayātmakapravartamānadharmatīrthopadeshakan shrīvardhamānatīrthakaraparamadevam . kva praṇamāmi . prathamat ev . kimvishiṣhṭan . surāsuramaṇusindavandidan tribhuvanārādhyānantagnānādiguṇādhārapadādhiṣhṭhitatvāttatpadābhilāṣhibhistri- bhuvanādhīshaiḥ samyagārādhyapādāravindatvāchcha surāsuramanuṣhyendravanditam . punarapi kimvishiṣhṭan . dhodaghāi-
vaḷī sheṣh tīrthaṅkar ane sau siddha shuddhāstitvane.
muni gnān-
te sarvane sāthe tathā pratyekane pratyekane, vandun vaḷī hun manuṣhyakṣhetre vartatā arhantane. 3. arhantane, shrī siddhaney namaskaraṇ karī e rīte, gaṇadhar ane adhyāpakone, sarvasādhusamūhane. 4.
Page 5 of 513
PDF/HTML Page 38 of 546
single page version
kammamalan paramasamādhisamutpannarāgādimalarahitapāramārthikasukhāmr̥utarūpanirmalanīraprakṣhālitaghātikarmamal- tvādanyeṣhān pāpamalaprakṣhālanahetutvāchcha dhautaghātikarmamalam . punashcha kinlakṣhaṇam . titthan dr̥uṣhṭashrutānubhūt- viṣhayasukhābhilāṣharūpanīrapravesharahiten paramasamādhipotenottīrṇasansārasamudratvāt anyeṣhān taraṇopāy- bhūtatvāchcha tīrtham . punashcha kinrūpam . dhammassa kattāran niruparāgātmatattvapariṇatirūpanishchayadharmasyopādān-
anvayārtha : — [eṣhaḥ ] yah main [surāsuramanuṣhyendravanditan ] jo 1surendron, 2asurendron aur 3narendronse vandit hain tathā jinhonne [dhautaghātikarmamalan ] ghāti karmamalako dho ḍālā hai aise [tīrthan ] tīrtharūp aur [dharmasya kartāran ] dharmake kartā [vardhamānan ] shrī vardhamānasvāmīko [praṇamāmi ] namaskār karatā hūn̐ ..1..
[punaḥ ] aur [vishuddhasadbhāvān ] vishuddha 4sattāvāle [sheṣhān tīrthakarān ] sheṣh tīrthaṅkaroṅko [sasarvasiddhān ] sarva siddhabhagavantoṅke sāth hī, [cha ] aur [gnānadarshanachāritratapovīryāchārān ] gnānāchār, darshanāchār, chāritrāchār, tapāchār tathā vīryāchār yukta [shramaṇān ] 5shramaṇoṅko namaskār karatā hūn̐ ..2..
[tān tān sarvān ] un un sabako [cha ] tathā [mānuṣhe kṣhetre vartamānān ] manuṣhya kṣhetramen vidyamān [arhataḥ ] arahantoṅko [samakan samakan ] sāth hī sāth — samudāyarūpase aur [pratyekan ev pratyekan ] pratyek pratyekako — vyaktigat [vande ] vandanā karatā hūn̐ ..3.. 1 . surendra = ūrdhvalokavāsī devoṅke indra . 2. asurendra = adholokavāsī devoṅke indra . 3. narendra = (madhyalokavāsī) manuṣhyoṅke adhipati, rājā . 4. sattā=astitva . 5. shramaṇ = āchārya, upādhyāy aur sādhu .
tasu shuddhadarshanagnān mukhya pavitra āshram pāmīne, prāpti karūn hun sāmyanī, jenāthī shivaprāpti bane. 5.
Page 6 of 513
PDF/HTML Page 39 of 546
single page version
eṣh svasamvedanapratyakṣhadarshanagnānasāmānyātmāhan surāsuramanuṣhyendravanditatvāttrilokaikagurun, dhautaghātikarmamalatvājjagadanugrahasamarthānantashaktipāramaishvaryan, yoginān tīrthatvāttāraṇasamarthan, dharmakartr̥u- tvāchchhuddhasvarūpavr̥uttividhātāran, pravartamānatīrthanāyakatven prathamat ev paramabhaṭṭārakamahādevādhidev- parameshvaraparamapūjyasugr̥uhītanāmashrīvardhamānadevan praṇamāmi ..1.. tadanu vishuddhasadbhāvatvādupātta- kāraṇatvāt anyeṣhāmuttamakṣhamādibahuvidhadharmopadeshakatvāchcha dharmasya kartāram . iti kriyākārakasambandhaḥ . evamantimatīrthakaranamaskāramukhyatven gāthā gatā ..1.. tadanantaran praṇamāmi . kān . sese puṇ titthayare sasavvasiddhe sheṣhatīrthakarān, punaḥ sasarvasiddhān vr̥uṣhabhādipārshvaparyantān shuddhātmopalabdhilakṣhaṇasarvasiddha- sahitānetān sarvānapi . kathambhūtān . visuddhasabbhāve nirmalātmopalabdhibalen vishleṣhitākhilāvaraṇ- tvātkevalagnānadarshanasvabhāvatvāchcha vishuddhasadbhāvān . samaṇe ya shramaṇashabdavāchyānāchāryopādhyāyasādhūnshcha . kinlakṣhaṇān . ṇāṇadansaṇacharittatavavīriyāyāre sarvavishuddhadravyaguṇaparyāyātmake chidvastuni yāsau rāgādi-
[arhadbhayaḥ ] isaprakār arahantoṅko [siddhebhyaḥ ] siddhoṅko [tathā gaṇadharebhyaḥ ] āchāryoṅko [adhyāpakavargebhyaḥ ] upādhyāyavargako [cha evan ] aur [sarvebhyaḥ sādhubhyaḥ ] sarva sādhuoṅko [namaḥ kr̥utvā ] namaskār karake [teṣhān ] unake [vishuddhadarshanagnānapradhānāshraman ] 1vishuddhadarshanagnānapradhān āshramako [samāsādya ] prāpta karake [sāmyan upasampadye ] main 2sāmyako prāpta karatā hūn̐ [yataḥ ] jisase [nirvāṇ samprāptiḥ ] nirvāṇakī prāpti hotī hai ..4 -5..
ṭīkā : — yah 3svasamvedanapratyakṣha 4darshanagnānasāmānyasvarūp main, jo surendron, asurendron aur narendroṅke dvārā vandit honese tīn lokake ek (ananya sarvotkr̥uṣhṭa) guru hain, jinamen ghātikarmamalake dho ḍālanese jagat par anugrah karanemen samartha anantashaktirūp parameshvaratā hai, jo tīrthatāke kāraṇ yogiyoṅko tāranemen samartha hain, dharmake kartā honese jo shuddha svarūpapariṇatike kartā hain, un param bhaṭṭārak, mahādevādhidev, parameshvar, paramapūjya, jinakā nāmagrahaṇ bhī achchhā hai aise shrī vardhamānadevako pravartamān tīrthakī nāyakatāke kāraṇ pratham hī, praṇām karatā hūn̐ ..1.. 1. vishuddhadarshanagnānapradhān = vishuddha darshan aur gnān jisamen pradhān (mukhya) hain, aise . 2. sāmya = samatā, samabhāv . 3. svasamvedanapratyakṣha = svānubhavase pratyakṣha (darshanagnānasāmānya svānubhavase pratyakṣha hai) . 4. darshanagnānasāmānyasvarūp = darshanagnānasāmānya arthāt chetanā jisakā svarūp hai aisā .
Page 7 of 513
PDF/HTML Page 40 of 546
single page version
pākottīrṇajātyakārtasvarasthānīyashuddhadarshanagnānasvabhāvān sheṣhānatītatīrthanāyakān, sarvān siddhānshcha, gnānadarshanachāritratapovīryāchārayuktatvātsambhāvitaparamashuddhopayogabhūmikānāchāryopādhyāy- sādhutvavishiṣhṭān shramaṇānshcha praṇamāmi ..2.. tadanvetānev pañchaparameṣhṭhinastattadvayaktivyāpinaḥ sarvānev sāmpratametatkṣhetrasambhavatīrthakarāsambhavānmahāvidehabhūmisambhavatve sati manuṣhyakṣhetrapravartibhi- stīrthanāyakaiḥ sah vartamānakālan gocharīkr̥utya yugapadyugapatpratyekan pratyekan cha mokṣhalakṣhmīsvayan- varāyamāṇaparamanairgranthyadīkṣhākṣhaṇochitamaṅgalāchārabhūtakr̥utikarmashāstropadiṣhṭavandanābhidhānen sambhāv- vikalparahitanishchalachittavr̥uttistadantarbhūten vyavahārapañchāchārasahakārikāraṇotpannen nishchayapañchāchāreṇ pariṇatatvāt samyaggnānadarshanachāritratapovīryāchāropetāniti . evan sheṣhatrayovinshatitīrthakaranamaskār- mukhyatven gāthā gatā ..2.. ath te te savve tānstānpūrvoktānev pañchaparameṣhṭhinaḥ sarvān vandāmi ya vande, ahan kartā . kathan . samagan samagan samudāyavandanāpekṣhayā yugapadyugapat . punarapi kathan . pattegamev pattegan pratyekavandanāpekṣhayā pratyekan pratyekam . na kevalametān vande . arahante arhataḥ . kimvishiṣhṭān . vaṭṭante māṇuse khette vartamānān . kva . mānuṣhe kṣhetre . tathā hi ---sāmpratamatra bharatakṣhetre tīrthakarābhāvāt pañcha-
tatpashchāt jo vishuddha sattāvān honese tāpase uttīrṇa hue (antim tāv diye hue agnimense bāhar nikale hue) uttam suvarṇake samān shuddhadarshanagnānasvabhāvako prāpta hue hain, aise sheṣh 1atīt tīrthaṅkaroṅko aur sarvasiddhoṅko tathā gnānāchār, darshanāchār, chāritrāchār, tapāchār aur vīryāchārayukta honese jinhonne param shuddha upayogabhūmikāko prāpta kiyā hai, aise shramaṇoṅko — jo ki āchāryatva, upādhyāyatva aur sādhutvarūp visheṣhonse vishiṣhṭa ( – bhedayukta) hain unhen — namaskār karatā hūn̐ ..2..
tatpashchāt inhīn pañchaparameṣhṭhiyoṅko, us -us vyaktimen (paryāyamen) vyāpta honevāle sabhīko, vartamānamen is kṣhetramen utpanna tīrthaṅkaroṅkā abhāv honese aur mahāvidehakṣhetramen unakā sadbhāv honese manuṣhyakṣhetramen pravartamān tīrthanāyakayukta vartamānakālagochar karake, ( – mahāvidehakṣhetramen vartamān shrī sīmandharādi tīrthaṅkaroṅkī bhān̐ti mānon sabhī pañch parameṣhṭhī bhagavān vartamānakālamen hī vidyamān hon, isaprakār atyanta bhaktike kāraṇ bhāvanā bhākar – chintavan karake unhen) yugapad yugapad arthāt samudāyarūpase aur pratyek pratyekako arthāt vyaktigatarūpase 2sambhāvanā karatā hūn̐ . kis prakārase sambhāvanā karatā hūn̐ ? mokṣhalakṣhmīke svayamvar samān jo param nirgranthatākī dīkṣhākā utsav (-ānandamay prasaṅg) hai usake uchit maṅgalācharaṇabhūt jo 3kr̥utikarmashāstropadiṣhṭa vandanochchār (kr̥utikarmashāstramen upadeshe hue stutivachan)ke dvārā sambhāvanā karatā hūn̐ ..3.. 1. atīt = gat, hogaye, bhūtakālīn . 2. sambhāvanā = sambhāvanā karanā, sanmān karanā, ārādhan karanā . 3. kr̥utikarma = aṅgabāhya 14 prakīrṇakommen chhaṭṭhā prakīrṇak kr̥utikarma hai jisamen nityanaimittik kriyākā varṇan hai .