Page 8 of 513
PDF/HTML Page 41 of 546
single page version
namaskāran kr̥utvā
samyagdarshanagnānasampanno bhūtvā, jīvatkaṣhāyakaṇatayā puṇyabandhasamprāptihetubhūtan sarāgachāritran
bhaktibhāvase svaparakā bhedavilin ho jānekī apekṣhāse usamen advait pāyā jātā hai
Page 9 of 513
PDF/HTML Page 42 of 546
single page version
bhī)
pratignākā artha hai
karate hain :
vītarāgachāritrākhyan sāmyamupasampadye
ruchirūpan samyaktvamityuktalakṣhaṇagnānadarshanasvabhāvan, maṭhachaityālayādilakṣhaṇavyavahārāshramādvilakṣhaṇan, bhāvā-
shramarūpan pradhānāshraman prāpya, tatpūrvakan kramāyātamapi sarāgachāritran puṇyabandhakāraṇamiti gnātvā parihr̥utya
Page 10 of 513
PDF/HTML Page 43 of 546
single page version
nirvāṇ [sampadyate ] prāpta hotā hai
hotī hai
Page 11 of 513
PDF/HTML Page 44 of 546
single page version
dhr̥utvāthavāsya sūtrasyāgre sūtramidamuchitan bhavatyevan nishchitya sūtramidan pratipādayatīti pātanikālakṣhaṇan
yathāsambhavan sarvatra gnātavyam --
(bhāv) hai
nirvikār aisā jīvakā pariṇām hai
Page 12 of 513
PDF/HTML Page 45 of 546
single page version
dharmaḥ
paṇṇattan pariṇamati yen paryāyeṇ dravyan kartr̥u tatkāle tanmayan bhavatīti pragnaptan yataḥ kāraṇāt,
bhavati
devane) kahā hai; [tasmāt ] isaliye [dharmapariṇataḥ ātmā ] dharmapariṇat ātmāko [dharmaḥ
mantavyaḥ ] dharma samajhanā chāhiye
Page 13 of 513
PDF/HTML Page 46 of 546
single page version
dharmarūp pariṇamit hone se dharma hī hai
hai
ashubhaḥ ] tab shubh yā ashubh (svayam hī) hotā hai, [shuddhen ] aur jab shuddhabhāvarūp pariṇamit
hotā hai [tadā shuddhaḥ hi bhavati ] tab shuddha hotā hai
shuddhe praṇamatān shuddha, pariṇām svabhāvī hoīne
Page 14 of 513
PDF/HTML Page 47 of 546
single page version
shubhāshubhashuddhatvam
vyavahāreṇ gr̥uhasthāpekṣhayā yathāsambhavan sarāgasamyaktvapūrvakadānapūjādishubhānuṣhṭhānen, tapodhanāpekṣhayā tu
mūlottaraguṇādishubhānuṣhṭhānen pariṇataḥ shubho gnātavya iti
kathitāḥ
ṣhaṭake tāratamyen shuddhopayogaḥ, tadanantaran sayogyayogijinaguṇasthānadvaye shuddhopayogaphalamiti
pariṇāmasvabhāv honese shubh yā ashubh hotā hai (us samay ātmā svayam hī shubh yā ashubh
hai); aur jab vah shuddha arāgabhāvase pariṇamit hotā hai tab shuddha arāgapariṇat (raṅg rahit)
spha ṭikakī bhān̐ti, pariṇāmasvabhāv honese shuddha hotā hai
pariṇamit hotā hai tab lāl yā kālā svayam hī ho jātā hai
anuṣhṭhānarūp shubhopayogamen aur munidashāmen mūlaguṇ tathā uttaraguṇ ityādi shubh anuṣhṭhānarūp
shubhopayogamen pariṇamit hotā hai tab svayam hī shubh hotā hai, aur jab mithyātvādi pān̐ch pratyayarūp
ashubhopayogamen pariṇamit hotā hai tab svayam hī ashubh hotā hai aur jaise spha ṭikamaṇi apane
svābhāvik nirmal raṅgamen pariṇamit hotā hai tab svayam hī shuddha hotā hai, usī prakār ātmā bhī jab
nishchay ratnatrayātmak shuddhopayogamen pariṇamit hotā hai tab svayam hī shuddha hotā hai
Page 15 of 513
PDF/HTML Page 48 of 546
single page version
huā) shubhopayog, sātavense bārahaven guṇasthān tak tāratamya pūrvak shuddhopayog aur antim do
guṇasthānommen shuddhopayogakā phal kahā gayā hai,
[dravyaguṇaparyayasthaḥ ] dravya -guṇ -paryāyamen rahanevālā aur [astitvanirvr̥uttaḥ ] (utpād-
vyayadhrauvyamay) astitvase banā huā hai
guṇ -dravya -paryayasthit ne astitvasiddha padārtha chhe
Page 16 of 513
PDF/HTML Page 49 of 546
single page version
nirvr̥uttimachcha
vibhāvaparyāyeṣhu nayavibhāgen yathāsambhavan vigneyam, tathaiv pudgalādiṣhvapi
ityādi (dūdh, dahī vagairah) ke pariṇāmoṅke sāth
nahīn karatā, kyoṅki svāshrayabhūt vastuke abhāvamen (apane āshrayarūp jo vastu hai vah na ho
to ) nirāshray pariṇāmako shūnyatākā prasaṅg ātā hai
rahī huī aur utpād -vyay -dhrauvyamay astitvase banī huī hai; isaliye vastu pariṇām-
svabhāvavālī hī hai
vasturūp āshrayake binā pariṇām kisake āshrayase raheṅge ? gorasarūp āshrayake binā dūdh, dahī
ityādi pariṇām kisake ādhārase hoṅge ?
Page 17 of 513
PDF/HTML Page 50 of 546
single page version
vastusvabhāvashcheti gr̥uhyate
(pariṇaman) hotī hī rahatī hai
pariṇāmake tyāgake liye) unakā phal vichārate hain :
[prāpnoti ] prāpta karatā hai [shubhopayuktaḥ cha ] aur yadi shubhopayogavālā ho to (svargasukham )
svargake sukhako (bandhako) prāpta karatā hai
te pāmato nirvāṇasukh, ne svargasukh shubhayukta jo
Page 18 of 513
PDF/HTML Page 51 of 546
single page version
kāryakārichāritraḥ shikhitaptaghr̥utopasiktapuruṣho dāhaduḥkhamiv svargasukhabandhamavāpnoti
nitye sahasra duḥkhe pīṛit, sansāramān ati ati bhame
jab vah dharmapariṇat svabhāvavālā hone par bhī shubhopayog pariṇatike sāth yukta hotā hai tab
jo
ḍāl diyā jāve to vah usakī jalanase duḥkhī hotā hai, usīprakār vah svarga sukhake bandhako
prāpta hotā hai, isaliye shuddhopayog upādey hai aur shubhopayog hey hai
Page 19 of 513
PDF/HTML Page 52 of 546
single page version
viparītābhiniveshajanaken
duḥkhitaḥ san svasvabhāvabhāvanāchyuto bhūtvā sansāre‘tyantan bhramatīti tātparyārthaḥ
payogaphalan prakāshayati
abhidrutaḥ ] sadā pīṛit hotā huā [atyantan bhramati ] (sansāramen) atyanta bhramaṇ karatā hai
paribhramaṇ karatā huā (tadrūp) hajāron duḥkhoṅke bandhanakā anubhav karatā hai; isaliye chāritrake
leshamātrakā bhī abhāv honese yah ashubhopayog atyanta hey hī hai
Page 20 of 513
PDF/HTML Page 53 of 546
single page version
vichchhedahīn chhe sukh aho ! shuddhopayogaprasiddhane
manasi dhr̥utvā sūtramidan pratipādayati ---
adhikār prārambha karate hain
[viṣhayātītan ] viṣhayātīt (atīndriy) [anaupamyan ] anupam [anantan ] ananta (avināshī)
[avyuchchhinnan cha ] aur avichchhinna (aṭūṭ) hai
pravartamān honese ‘ātmotpanna’, (3) parāshrayase nirapekṣha honese (
Page 21 of 513
PDF/HTML Page 54 of 546
single page version
pratapanādvijayanāttapaḥsanyuktaḥ
āgāmī kālamen kabhī bhī nāshako prāpta na honese ‘ananta’ aur (6) binā hī antarake pravartamān
honese ‘avichchhinna’ sukh shuddhopayogase niṣhpanna hue ātmāoṅke hotā hai, isaliye vah (sukh)
sarvathā prārthanīy (vāñchhanīy) hai
[vigatarāgaḥ ] jo vītarāg arthāt rāg rahit hain [samasukhaduḥkhaḥ ] aur jinhen sukh -duḥkh
samān hain, [shramaṇaḥ ] aise shramaṇako (munivarako) [shuddhopayogaḥ iti bhaṇitaḥ ] ‘shuddhopayogī’
kahā gayā hai
sukh duḥkhamān sam shramaṇane shuddhopayog jino kahe
Page 22 of 513
PDF/HTML Page 55 of 546
single page version
sukhaduḥkhaḥ
sanyamanāt
shraddhān aur ācharaṇ honese) jo shramaṇ padārthoṅko aur (unake pratipādak) sūtroṅko jinhonne
bhalībhān̐ti jān liyā hai aise hain, samasta chhah jīvanikāyake hananake vikalpase aur pañchendriy
sambandhī abhilāṣhāke vikalpase ātmāko
bhinnatvakī utkr̥uṣhṭa bhāvanāse) nirvikār ātmasvarūpako pragaṭ kiyā honese jo vītarāg hai,
aur paramakalāke avalokanake kāraṇ sātā vedanīy tathā asātā vedanīyake vipākase utpanna
honevāle jo sukh -duḥkh un sukh -duḥkh janit pariṇāmoṅkī viṣhamatākā anubhav nahīn honese
(param sukharasamen līn nirvikār svasamvedanarūp paramakalāke anubhavake kāraṇ iṣhṭāniṣhṭa
Page 23 of 513
PDF/HTML Page 56 of 546
single page version
payog ityabhidhīyate
cheti ‘pakkhīṇaghāikammo’ iti prabhr̥uti gāthādvayam
svayamev rahit thayo thako gneyāntane pāme sahī
moharūp rajase rahit [svayamev bhūtaḥ ] svayamev hotā huā [gneyabhūtānān ] gneyabhūt padārthoṅke [pāran
yāti ] pārako prāpta hotā hai
Page 24 of 513
PDF/HTML Page 57 of 546
single page version
nirastasamastagnānadarshanāvaraṇāntarāyatayā niḥpratighavijr̥umbhitātmashaktishcha svayamev bhūto
gneyatvamāpannānāmantamavāpnoti
sañjātasarvagnasya gnānasukhādikan vichārya pashchādātmakāryan karotīti vyākhyāti ---
upayogen shuddhopayogen pariṇāmen vishuddho bhūtvā vartate yaḥ
vigatāvaraṇāntarāyamoharajobhūtaḥ san
lakṣhaṇenaikatvavitarkāvīchārasañgnadvitīyashukladhyānen kṣhīṇakaṣhāyaguṇasthāne‘ntarmuhūrtakālan sthitvā tasyai-
vāntyasamaye gnānadarshanāvaraṇavīryāntarāyābhidhānaghātikarmatrayan yugapadvināshayati, sa jagattrayakālatray-
vartisamastavastugatānantadharmāṇān yugapatprakāshakan kevalagnānan prāpnoti
jānese atyanta nirvikār chaitanyavālā aur samasta gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇ tathā antarāyake
naṣhṭa ho jānese nirvighna vikasit ātmashaktivān svayamev hotā huā gneyatāko prāpta
(padārthon) ke antako pā letā hai
shuddhopayogake hī prasādase prāpta karatā hai
Page 25 of 513
PDF/HTML Page 58 of 546
single page version
svayamev jīv thayo thako tene svayambhū jin kahe
gnānāvaraṇ; darshanāvaraṇ aur antarāyakā yugapad kṣhay karake samasta gneyoṅko jānanevāle
kevalagnānako prāpta karatā hai
[iti nirdiṣhṭaḥ ] aisā jinendradevane kahā hai
Page 26 of 513
PDF/HTML Page 59 of 546
single page version
shuddhānantashaktignānavipariṇamanasvabhāvasyādhārabhūtatvādadhikaraṇatvamātmasātkurvāṇaḥ, svayamev
ṣhaṭkārakīrūpeṇopajāyamānaḥ, utpattivyapekṣhayā dravyabhāvabhedabhinnaghātikarmāṇyapāsya svayamevā-
virbhūtatvādvā svayambhūriti nirdishyate
kiyā hai aisā, (2) shuddha anantashaktiyukta gnānarūpase pariṇamit honeke svabhāvake kāraṇ svayam
hī prāpya honese (
honese karaṇatāko dhāraṇ karatā huā, (4) shuddha anantashaktiyukta gnānarūpase pariṇamit honeke
svabhāvake kāraṇ svayam hī karma dvārā samāshrit honese (arthāt karma svayaṅko hī denemen ātā
honese) sampradānatāko dhāraṇ karatā huā, (5) shuddha anantashaktimay gnānarūpase pariṇamit
honeke samay pūrvamen pravartamān
anantashaktiyukta gnānarūpase pariṇamit honeke svabhāvakā svayam hī ādhār hone se adhikaraṇatā
ko ātmasāt karatā huā
Page 27 of 513
PDF/HTML Page 60 of 546
single page version
liye kiyā jātā hai vah sampradān hai; jisamense karma kiyā jātā hai, vah dhruvavastu apādān
hai, aur jisamen arthāt jisake ādhārase karma kiyā jātā hai vah adhikaraṇ hai
hai vahān̐ nishchayakārak hain
sampradān hai; ṭokarīmense miṭṭī lekar ghaṛā banātā hai, isaliye ṭokarī apādān hai, aur pr̥ithvīke
ādhār par ghaṛā banātā hai, isaliye pr̥ithvī adhikaraṇ hai
adhikaraṇ hai
hai; miṭṭīne ghaṛārūp karma apaneko hī diyā isalie miṭṭī svayam sampradān hai; miṭṭīne apanemense
piṇḍarūp avasthā naṣhṭa karake ghaṭarūp karma kiyā aur svayam dhruv banī rahī isalie vah svayam
hī apādān hai; miṭṭīne apane hī ādhārase ghaṛā banāyā isaliye svayam hī adhikaraṇ hai
hai isaliye nishchay chhah kārak hī param satya hain