Page 28 of 513
PDF/HTML Page 61 of 546
single page version
kevalagnānotpādaḥ
hai, athavā kevalagnānase svayam abhinna honese ātmā svayam hī karma hai; apane ananta shaktivāle
pariṇaman svabhāvarūp utkr̥uṣhṭa sādhanase kevalagnānako pragaṭ karatā hai, isaliye ātmā svayam hī
karaṇ hai; apaneko hī kevalagnān detā hai, isaliye ātmā svayam hī sampradān hai; apanemense mati
shrutādi apūrṇa gnān dūr karake kevalagnān pragaṭ karatā hai, isaliye aur svayam sahaj gnān
svabhāvake dvārā dhruv rahatā hai isaliye svayam hī apādān hai, apanemen hī arthāt apane hī ādhārase
kevalagnān pragaṭ karatā hai, isaliye svayam hī adhikaraṇ hai
svayamev āvirbhūt huā arthāt kisīkī sahāyatāke binā apane āp hī svayam pragaṭ huā
isaliye ‘svayambhū’ kahalātā hai
tene ja vaḷī utpādadhrauvyavināshano samavāy chhe
Page 29 of 513
PDF/HTML Page 62 of 546
single page version
samavāy milāp, ekatrapanā vidyamān hai
abhāv honese vināsh rahit hai; aur (us ātmāke shuddhopayogake prasādase huā) jo
ashuddhātmasvabhāvase vināsh hai vah punaḥ utpattikā abhāv honese, utpād rahit hai
utpād rahit vināshake sāth aur un donoṅke ādhārabhūt dravyake sāth samavet (tanmayatāse yukta
-ekamek) hai
ek bār sarvathā nāshako prāpta honeke bād phi ra kabhī utpanna nahīn hote, isaliye unake utpād
rahit vināsh hai
utpād hai, ashuddha paryāyakī apekṣhāse vyay hai aur un donoṅke ādhārabhūt ātmatvakī apekṣhāse
dhrauvya hai
Page 30 of 513
PDF/HTML Page 63 of 546
single page version
dhrauvyamiti
vaḷī koī paryayathī darek padārtha chhe sadbhūt khare
tu ] aur kisī paryāyase [arthaḥ ] padārtha [sadbhūtaḥ khalu bhavati ] vāstavamen dhruv hai
Page 31 of 513
PDF/HTML Page 64 of 546
single page version
gnānādivyaktirūpasya kāryasamayasāraparyāyasyotpādashcha bhavati, tathāpyubhayaparyāyapariṇatātmadravyatven
dhrauvyatvan padārthatvāditi
“
“
“
“
detā hai
padārthake hotā hai
Page 32 of 513
PDF/HTML Page 65 of 546
single page version
dadāti
hotā hai us -us prakārase gnānamen utpādādik hotā rahatā hai, isaliye mukta ātmāke samay
samay par utpād -vyay -dhrauvya hotā hai
utpād -vyay -dhrauvyamay vartatā hai
indriy -atīt thayel ātmā gnānasaukhye pariṇame
Page 33 of 513
PDF/HTML Page 66 of 546
single page version
pralayādadhik ke valagnānadarshanābhidhānatejāḥ, samastamohanīyābhāvādatyantanirvikārashuddhachaitanya-
svabhāvamātmānamāsādayan svayamev svaparaprakāshakatvalakṣhaṇan gnānamanāku latvalakṣhaṇan saukhyan cha
bhūtvā pariṇamate
pashchādindriyādhāreṇ kimapyalpagnānan sukhan cha pariṇamati
[adhikatejāḥ ]
samasta antarāyakā kṣhay honese ananta jisakā uttam vīrya hai, samasta gnānāvaraṇ aur
darshanāvaraṇakā pralay ho jānese adhik jisakā kevalagnān aur kevaladarshan nāmak tej hai
svabhāvavāle ātmākā (atyanta nirvikār shuddha chaitanya jisakā svabhāv hai aise ātmākā )
anubhav karatā huā svayamev svaparaprakāshakatā lakṣhaṇ gnān aur anākulatā lakṣhaṇ sukh hokar
pariṇamit hotā hai
Page 34 of 513
PDF/HTML Page 67 of 546
single page version
jisakā lakṣhaṇ anākulatā hai aisā sukh ātmākā svabhāv hī hai
jethī atīndriyatā thaī te kāraṇe e jāṇaje
Page 35 of 513
PDF/HTML Page 68 of 546
single page version
niravasheṣhamohābhāvāt kṣhudhābādhā nāsti
tataḥ kāraṇāt kevalināmāhāro‘stīti
rāyakarmaniravasheṣhakṣhayāt pratikṣhaṇan pudgalā āsravantīti navakevalalabdhivyākhyānakāle bhaṇitan tiṣhṭhati
dhyānasiddhayarthan, na cha dehamamatvārtham
atīndriyatā utpanna huī hai [tasmāt tu tat gneyam ] isaliye aisā jānanā chāhiye
Page 36 of 513
PDF/HTML Page 69 of 546
single page version
syāt
ghanake ghor āghātoṅkī paramparā nahīn hai (loheke goleke sansargakā abhāv hone par ghanake
lagātār āghāton kī bhayaṅkar mār agnipar nahīn paṛatī) isīprakār shuddha ātmāke sharīr
sambandhī sukh duḥkh nahīn hain
Page 37 of 513
PDF/HTML Page 70 of 546
single page version
pravik satkevalagnānopayogībhūy vipariṇamate, tato‘syākramasamākrāntasamastadravyakṣhetrakāl-
bhāvatayā samakṣhasamvedanālambanabhūtāḥ sarvadravyaparyāyāḥ pratyakṣhā ev bhavanti
athātmagnānayornishchayenāsaṅkhyātapradeshatve‘pi vyavahāreṇ sarvagatatvan bhavatītyādikathanamukhyatven ‘ādā
ṇāṇapamāṇan’ ityādigāthāpañchakam, tataḥ paran gnānagneyayoḥ parasparagamananirākaraṇamukhyatayā ‘ṇāṇī
ṇāṇasahāvo’ ityādigāthāpañchakam, ath nishchayavyavahārakevalipratipādanādimukhyatven ‘jo hi sudeṇ’
ityādisūtrachatuṣhṭayam, ath vartamānagnāne kālatrayaparyāyaparichchhittikathanādirūpeṇ ‘takkāligev savve’
ityādisūtrapañchakam, ath kevalagnānan bandhakāraṇan na bhavati rāgādivikalparahitan chhadmasthagnānamapi, kintu
rāgādayo bandhakāraṇamityādinirūpaṇamukhyatayā ‘pariṇamadi ṇeyan’ ityādisūtrapañchakam, ath kevalagnānan
sarvagnānan sarvagnatven pratipādayatītyādivyākhyānamukhyatven ‘jan takkāliyamidaran’ ityādigāthāpañchakam,
ath gnānaprapañchopasanhāramukhyatven prathamagāthā, namaskārakathanen dvitīyā cheti ‘ṇavi pariṇamadi’ ityādi
gāthādvayam
[pratyakṣhāḥ ] pratyakṣha hain; [saḥ ] ve [tān ] unhen [avagrahapūrvābhiḥ kriyābhiḥ ] avagrahādi
kriyāonse [naiv vijānāti ] nahīn jānate
asādhāraṇ gnānasvabhāvako hī kāraṇarūp grahaṇ karanese tatkāl hī pragaṭ honevāle
kevalagnānopayogarūp hokar pariṇamit hote hain; isaliye unake samasta dravya, kṣhetra, kāl aur
bhāvakā akramik grahaṇ honese samakṣha samvedanakī (
utpattike bījabhūt shukladhyān nāmak svasamvedanagnānarūpase jab ātmā pariṇamit hotā hai tab
Page 38 of 513
PDF/HTML Page 71 of 546
single page version
jālarahitasvasamvedanagnānen yadāyamātmā pariṇamati, tadā svasamvedanagnānaphalabhūtakevalagnān-
parichchhittyākārapariṇatasya tasminnev kṣhaṇe kramapravr̥uttakṣhāyopashamikagnānābhāvādakramasamākrāntasamasta-
dravyakṣhetrakālabhāvatayā sarvadravyaguṇaparyāyā asyātmanaḥ pratyakṣhā bhavantītyabhiprāyaḥ
svayamev kevalagnānarūp pariṇamit hone lagatā hai
dravya, kṣhetra, kāl, bhāvako yugapat jānate hain
bhī [parokṣhan nāsti ] parokṣha nahīn hai
indriy -atīt sadaiv ne svayamev gnān thayelane
Page 39 of 513
PDF/HTML Page 72 of 546
single page version
samarasatayā samantataḥ sarvaīrevendriyaguṇaiḥ samr̥uddhasya, svayamev sāmastyen svaparaprakāshanakṣhamamanashvaran
lokottaragnānan jātasya, akramasamākrāntasamastadravyakṣhetrakālabhāvatayā na kiñchanāpi parokṣhamev
syāt
dr̥uḍhayati
pariṇatasyāsya bhagavataḥ parokṣhan kimapi nāstīti bhāvārthaḥ
indriyonse atīt hue hain, jo sparsha, ras, gandh, varṇa aur shabdake gnānarūp sarva indriy
sarva ātmapradeshonse samānarūpase jānate hain) aur jo svayamev samastarūpase svaparakā prakāshan
karanemen samartha avināshī lokottar gnānarūp hue hain, aise in (kevalī) bhagavānako samasta dravya-
kṣhetra -kāl -bhāvakā akramik grahaṇ honese kuchh bhī parokṣha nahīn hai
(
bhī parokṣha nahīn hai
Page 40 of 513
PDF/HTML Page 73 of 546
single page version
lokālokavibhāgavibhaktānantaparyāyamālikālīḍhasvarūpasūchitā vichchhedotpādadhrauvyā ṣhaḍdravyī
nishchayataḥ sarvadaivāvyābādhākṣhayasukhādyanantaguṇādhārabhūto yo‘sau kevalagnānaguṇastatpramāṇo‘yamātmā
ne gney lokālok, tethī sarvagat e gnān chhe
gnānapramāṇ hai, aur gnān
Page 41 of 513
PDF/HTML Page 74 of 546
single page version
dravyārthikanayen nityam
bhaṇyate
lok aur alokake vibhāgase vibhakta samasta vastuoṅke ākāroṅke pārako prāpta karake
isīprakār achyutarūp rahane se gnān sarvagat hai
hī hai usī prakār gneyakā avalamban karanevālā gnān gneyake barābar hī hai
ne adhik gnānathī hoy to vaṇ gnān kyam jāṇe are
Page 42 of 513
PDF/HTML Page 75 of 546
single page version
[dhruvam ev ] avashya [gnānāt hīnaḥ vā ] gnānase hīn [adhikaḥ vā bhavati ] athavā adhik
honā chāhiye
(ātmā) gnānase adhik ho to (vah ātmā) [gnānen vinā ] gnānake binā [kathan jānāti ]
kaise jānegā ?
jaisā honese nahīn jānegā; aur yadi aisā pakṣha svīkār kiyā jāye ki yah ātmā gnānase adhik
hai to avashya (ātmā) gnānase āge barḥ jānese (
Page 43 of 513
PDF/HTML Page 76 of 546
single page version
na kathamapīti
vah jānanekā kām nahīn kar sakegā, jaise ki varṇa, gandh, ras, sparsha ityādi achetan guṇ
jānanekā kām nahīn kar sakate
sakegā, jaise gnānashūnya ghaṭ, paṭ ityādi padārtha jānanekā kām nahīn kar sakate
[jinaḥ gnānamayatvāt ] kyoṅki jin gnānamay hain [cha ] aur [te ] ve sab padārtha
[viṣhayatvāt ] gnānake viṣhay honese [tasya ] jinake viṣhay [bhaṇitāḥ ] kahe gaye hain
jin gnānamay ne sarva artho viṣhay jinanā hoine
Page 44 of 513
PDF/HTML Page 77 of 546
single page version
vyapadishyate
hī (
Page 45 of 513
PDF/HTML Page 78 of 546
single page version
paramārthataḥ unakā ek dūsaremen gaman nahīn hotā, kyoṅki sarva dravya svarūpaniṣhṭha (arthāt apane-
apane svarūpamen nishchal avasthit) hain
chāhie)
vā ] (gnān guṇ dvārā) gnān hai [anyat vā ] athavā (sukhādi anya guṇ dvārā) anya hai
Page 46 of 513
PDF/HTML Page 79 of 546
single page version
ati nikaṭatayā (abhinna pradesharūpase) avalamban karake pravartamān honese gnān ātmāke binā
apanā astitva nahīn rakh sakatā; isaliye gnān ātmā hī hai
abhāv ho jāyegā, (aur gnānaguṇakā abhāv honese) ātmāke achetanatā ā jāyegī athavā
visheṣhaguṇakā abhāv honese ātmākā abhāv ho jāyegā
rahanese) nirāshrayatāke kāraṇ gnānakā abhāv ho jāyegā athavā (ātmadravyake ek gnānaguṇarūp
ho jānese) ātmākī sheṣh paryāyoṅkā (
Page 47 of 513
PDF/HTML Page 80 of 546
single page version
dūsaremen pravr̥utti pāī jātī hai
svabhāv hai, aise gnānagneyabhāvarūp sambandhake kāraṇ hī mātra unakā ek dūsaremen honā netra
jyam rūp chhe netro taṇān, nahi vartatā anyonyamān