Page -32 of 513
PDF/HTML Page 1 of 546
single page version
Page -31 of 513
PDF/HTML Page 2 of 546
single page version
Page -30 of 513
PDF/HTML Page 3 of 546
single page version
is shAstrakA lAgat mUlya ru. 183=00 pa.DA hai. mumukShuo.nkI Arthik sahayogase isakA vikriy mUlya ru. 100=00 hotA hai. uname.n shrI ghATakopar diga.nbar jain mumukShu ma.nDal, mu.nbaIkI orase 50% Arthik sahayog visheSh prApta honese is shAstrakA vikriy- mUlya mAtra ru. 50=00 rakhA gayA hai.
Page -28 of 513
PDF/HTML Page 5 of 546
single page version
Page -27 of 513
PDF/HTML Page 6 of 546
single page version
j~nAnI sukAnI maLyA vinA e nAv paN tAre nahI.n;
A kALamA.n shuddhAtmaj~nAnI sukAnI bahu bahu dohyalo,
muj puNyarAshi phaLyo aho ! guru k hAn tu.n nAvik maLyo.
bAhyA.ntar vibhavo tArA, tAre nAv mumukShunA.n.
nijAla.nbIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe,
nimitto vahevAro chidaghan viShe kA.nI na maLe.
je vajre sumumukShu sattva jhaLake ; paradravya nAto tUTe;
ka ruNA akAraN samudra ! tane namu.n hu.n;
he j~nAnapoShak sumegh ! tane namu.n hu.n,
A dAsanA jIvanashilpI ! tane namu.n hu.n.
vANI chinmUrti ! tArI ur -anubhavanA sUkShma bhAve bharelI;
bhAvo U.nDA vichArI, abhinav mahimA chittamA.n lAvI lAvI,
khoyelu.n ratna pAmu.n,
Page -26 of 513
PDF/HTML Page 7 of 546
single page version
pravartamAnatIrthapraNetA vItarAg sarvaj~na bhagavAn shrI mahAvIrasvAmIkI OMkAr divyadhvanise pravAhit aur gaNadharadev shrI gautamasvAmI Adi guruparamparA dvArA prApta hue shuddhAtmAnubhUtipradhAn adhyAtmapravAhako jhelakar, tathA videhakShetrastha jIvantasvAmI shrI sImandharajinavarakI pratyakSha vandanA eva.n deshanAshravaNase puShTa kar, shrImad bhagavatkundakundAchAryadevane use samayasArAdi paramAgamarUp bhAjano.nme.n sa.ngR^ihIt karake adhyAtmatattvapipAsu jagat par sAtishay mahAn upakAr kiyA hai
svAnubhavapradhAn – adhyAtmashrutalabdhidhar bhagavatkundakundAchAryadev dvArA praNIt prAbhR^itarUp prabhUt shrutarachanAo.nme.n shrI samayasAr, shrI pravachanasAr, shrI pa.nchAstikAyasa.ngrah, shrI niyamasAr aur shrI aShTaprAbhR^it — yah pA.Nch paramAgam mukhya hai.n . ye pA.Ncho.n paramAgam shrI kundakundaadhyAtma- bhAratIke ananya paramopAsak, adhyAtmayugapravartak, paramopakArI pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIke satprabhAvanodayase shrI di0 jain svAdhyAyama.ndir TrasTa (sonaga.Dh.h.h) eva.n anya TrasTa dvArA gujarAtI eva.n hindI bhAShAme.n anek bAr prakAshit ho chuke hai.n . unake hI satpratApase ye pA.Ncho.n hI paramAgam, adhyAtma – atishayakShetra shrI suvarNapurI (sonaga.Dh.h.h)me.n bhagavAn mahAvIrake pachIsave.n shatAbdI – samArohake avasar par (vi. sa.n. 2030me.n), vishvame.n advitIy eva.n darshanIy aise ‘shrI mahAvIr – kundakunda – digambar – jain – paramAgamama.ndir’kI bhavya divAro.n par lage sa.ngemarmarake dhaval shilApaT par (Adya chAr paramAgam TIkA sahit aur aShTaprAbhR^itakI mUl gAthA) utkIrNa karAkar chira.njIvI kiye gaye hai.n . adhunA, paramAgam shrI pravachanasAr eva.n shrImad amR^itachandrAchAryadevakI ‘tattvapradIpikA’ TIkAke gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntarakA yah ChaThavA.N sa.nskaraN adhyAtmatattvapremiyo.nke hAthame.n prastut karate hue shrutaprabhAvanAkA visheSh Ananda anubhUt hotA hai .
jinake punIt prabhAvanodayase shrI kundakunda – adhyAtmabhAratIkA is yugame.n punarabhyuday huA hai aise hamAre paramopakArI pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIkI upakAramahimA kyA kahI jAye ? unahIne bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI dvArA prarUpit eva.n tadAmnAyAnuvartI bhagavatkundakundAchAryadev dvArA samayasAr, pravachanasAr Adi paramAgamo.nme.n susa.nchit svAnubhav
Page -25 of 513
PDF/HTML Page 8 of 546
single page version
mudrit va shuddhAtmadravyapradhAn adhyAtmatattvAmR^itakA svaya.n pAn karake, is kalikAlame.n adhyAtmasAdhanAke pAvan pathakA punaH samudyot kiyA hai, tathA rUDhiprasta sAmpradAyikatAme.n pha.Nse hue jainajagat par, dravyadR^iShTipradhAn svAnubhUtimUlak vItarAg jainadharmako prakAshame.n lAkar, anupam, adbhut eva.n ananta – ananta upakAr kiye hai.n
adhyAtmavidyAke dAtA, pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIne is pravachanasAr paramAgam par anek bAr pravachano.n dvArA usake gahan tAttvik rahasyo.nkA udghATan kiyA hai . is shatAbdIme.n adhyAtmaruchikA eva.n adhyAtmatattvaj~nAnakA jo navayug pravarta rahA hai usakA shrey pUjya gurudevashrIko hI hai .
pUjya gurudevashrIke punIt pratApase hI mumukShujagatako jain adhyAtmashrutake anek paramAgamaratna apanI mAtR^ibhAShAme.n prApta hue hai.n . shrI pravachanasArakA gujarAtI anuvAd (jisakA yah hindI rUpAntar hai) bhI, shrI samayasArake gujarAtI gadyapadyAnuvAdakI bhA.Nti, prashamamUrti bhagavatI pUjya bahinashrI champAbahinake ba.De bhAI adhyAtmatattvarasik, vidvadratna, AdaraNIy pa.n0 shrI himmatalAl jeThAlAl shAhane, pUjya gurudev dvArA diye gaye shuddhAtmadarshI upadeshAmR^itabodh dvArA shAstro.nke gahan bhAvo.nko kholanekI sUjh prApta kar, adhyAtmajinavANIkI agAdh bhaktise saral bhAShAme.n — AbAlavR^iddhagrAhya, rochak eva.n sundar Dha.ngase — kar diyA hai . sammAnanIy anuvAdak mahAnubhAv adhyAtmarasik vidvAn honeke atirikta tattvavichArak, gambhIr Adarsha AtmArthI, vairAgyashAlI, shAnta, gambhIr, niHspR^ih, nirabhimAnI eva.n vivekashIl sajjan hai.n; tathA uname.n adhyAtmarasabharA madhur kavitva bhI hai ki jisake darshan unake padyAnusAr eva.n anya stutikAvyo.nse spaShTatayA hote hai . ve bahut varSho.n tak pUjya gurudevake samAgamame.n rahe hai.n, aur pUjya gurudevake adhyAtmapravachano.nke shravaN eva.n svaya.nke gahan manan dvArA unho.nne apanI AtmArthitAkI bahut puShTi kI hai . tattvArthake mUl rahasyo.n par unakA manan ati gahan hai . shAstrakAr eva.n TIkAkAr ubhay AchAryabhagavanto.nke hR^idayake gahan bhAvo.nkI gambhIratAko yathAvat surakShit rakhakar unho.nne yah shabdashaH gujarAtI anuvAd kiyA hai; taduparAnta mUl gAthAsUtro.nkA bhAvapUrNa madhur gujarAtI padyAnuvAd bhI (harigIt Chandame.n) unho.nne kiyA hai, jo is anuvAdakI atIv adhikatA lAtA hai aur svAdhyAyapremiyo.nko bahut hI upayogI hotA hai . taduparAnta jahA.N AvashyakatA lagI vahA.N bhAvArtha dvArA yA padaTippaN dvArA bhI unho.nne ati sundar spaShTatA kI hai .
is prakAr bhagavatkundakundAchAryadevake samayasArAdi uttamottam paramAgamo.nke anuvAdakA param saubhAgya, pUjya gurudevashrI eva.n pUjya bahinashrIkI param kR^ipAse, AdaraNIy shrI
Page -24 of 513
PDF/HTML Page 9 of 546
single page version
himmatabhAIko samprApta huA etadartha ve sachamuch abhinandanIy hai.n . pUjya gurudevashrIkI kalyANI preraNA jhelakar atyanta parishramapUrvak aisA sundar bhAvavAhI anuvAd kar deneke badaleme.n sa.nsthA eva.n samagra adhyAtmajij~nAsu samAj unakA jitanA upakAr mAne vah kam hai . yah anuvAd amUlya hai, kyo.nki kundakundabhAratI eva.n gurudevake prati mAtra param bhaktise prerit hokar apanI adhyAtmarasikatA dvArA kiye gaye is anuvAdakA mUlya kais A.nkA jAye ? pravachanasArake is anuvAdarUp mahAn kAryake badaleme.n sa.nsthA dvArA, kuCh kImatI bheTakI svIkR^itike liye, unako AgrahapUrNa anurodh kiyA gayA thA tab unho.nne vairAgyapUrvak namrabhAvase aisA pratyuttar diyA thA ki ‘‘merA AtmA is sa.nsAraparibhramaNase ChUTe itanA hI paryApta hai, dUsarA mujhe kuCh badalA nahI.n chAhiye’’ . unakI yah nispR^ihatA bhI atyanta prasha.nsanIy hai . upodghAtame.n bhI apanI bhAvanA vyakta karate hue ve likhate hai.n ki — ‘‘yah anuvAd mai.nne shrI pravachanasAr prati bhaktise aur pUjya gurudevashrIkI preraNAse prerit hokar, nij kalyANake liye, bhavabhayase Darate Darate kiyA hai’’ .
shrI pravachanasAr shAstrake dUsare sa.nskaraNake avasar par pUjya gurudevashrIke antevAsI brahmachArI shrI chandUlAlabhAI khImachanda jhobAliyA dvArA, hastalikhit pratiyo.nke AdhArase sa.nshodhit shrI jayasenAchAryadevakR^it ‘tAtparyavR^itti’ sa.nskR^it TIkA bhI is hindI sa.nskaraName.n joD dI hai . hindI sa.nskaraNake liye gujarAtI anuvAdakA hindI rUpAntar pa.n0 parameShThIdAsajI jain nyAyatIrtha (lalitapur)ne kiyA hai, tadartha unake prati upakR^itabhAv tathA is sa.nskaraNake sundar mudraNake liye ‘kitAbaghar’ rAjakoTake prati kR^itaj~natA vyakta karate hai.n .
is shAstrame.n AchAryabhagavanto.nne kahe hue adhyAtmamantrako gaharAIse samajhakar, bhavya jIv shuddhopayogadharmako prApta karo — yahI hArdik kAmanA . bhAdo.n kR^iShNA 2, vi. sa.n. 2049, ‘79vI.n bahinashrI – chambAben – janmajayantI’sAhityaprakAshanasamiti
Page -23 of 513
PDF/HTML Page 10 of 546
single page version
is gra.nth pravachanasArakA agalA sa.nskaraN samApta ho jAnese mumukShuo.nkI mA.ngako dhyAname.n rakhakar yah navIn sAtavA.n sa.nskaraN prakAshit kiyA jA rahA hai. is sa.nskaraName.n agale sa.nskaraNakI kShatiyo.nko sudhAranekA yathAyogya prayatna kiyA gayA hai.
pravachanasArame.n batAye hue bhAvo.nko pUjya gurudevashrIne jis prakAr kholA hai us prakAr yathArtha samajhakar, antarame.n usakA pariNaman karake atIndriy j~nAnakI prApti dvArA atIndriy Anandako sab jIv AsvAdan kare yah a.ntarIk bhAvanA sah.....
mahAvIr nirvANotsav dIpAvalI tA. 26 -10 -2011
Page -22 of 513
PDF/HTML Page 11 of 546
single page version
enI ku.n daku.n da gU.nthe mAL re,
jemA.n sAr -samay shiratAj re,
gU.nthyu.n pravachanasAr re,
gU.nthyo samayano sAr re,
jinajIno OMkAranAd re,
va.ndu.n e OMkAranAd re,
mArA dhyAne hajo jinavAN re,
vAjo mane dinarAt re,
Page -21 of 513
PDF/HTML Page 12 of 546
single page version
bhagavAn shrI kundakundAchAryadevapraNIt yah ‘pravachanasAr’ nAmakA shAstra ‘dvitIy shrutaska.ndh’ke sarvotkR^iShTa Agamo.nme.nse ek hai.
‘dvitIy shrutaska.ndh’kI utpatti kese huI, usakA ham paTTAvalio.nke AdhArase sa.nkShepame.n avalokan kare.n : –
Aj se 2474 varSha pUrva is bharatakShetrakI puNyabhUmime.n jagatpUjya param bhaTTArak bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI mokShamArgakA prakAsh karaneke liye samasta padArtho.nkA svarUp apanI sAtishay divyadhvanike dvArA pragaT kar rahe the. unake nirvANake pashchAt pA.Nch shrutakevalI hue, jiname.nse antim shrutakevalI shrI bhadrabAhusvAmI the. vahA.N tak to dvAdashA.ngashAstrake prarUpaNAse nishchay -vyavahArAtmak mokShamArga yathArtharUpame.n pravartatA rahA. tatpashchAt kAladoShase kramashaH a.ngo.nke j~nAnakI vyuchChitti hotI gaI aur isaprakAr apAr j~nAnasi.ndhukA bahubhAg vichChinna honeke bAd dUsare bhadrabAhusvAmI AchAryakI paripATI (paramparA)me.n do mahA samartha muni hue. uname.nse — ekakA nAm shrI dharasen AchArya tathA dUsaro.nkA nAm shrI guNadhar AchArya thA. unase prApta j~nAnake dvArA unakI paramparAme.n honevAle AchAryo.nne shAstro.nkI rachanA kI aur shrI vIr bhagavAnake upadeshakA pravAh chAlU rakhA.
shrI dharasenAchAryako AgrAyaNIpUrvake pa.ncham vastuadhikArake ‘mahAkarmaprakR^iti’ nAmak chauthe prAbhR^itakA j~nAn thA. us j~nAnAmR^itame.nse kramashaH unake bAdake AchAryo.n dvArA ShTakha.nDAgam, dhaval, mahAdhaval, gommTasAr, labdhisAr, kShapaNAsAr Adi shAstro.nkI rachanA huI. isaprakAr pratham shrutaska.ndhakI utpatti huI. usame.n jIv aur karmake sa.nyogase honevAlI AtmAkI sa.nsAraparyAyakA — guNasthAn, mArgaNAsthAn AdikA — varNan hai, paryAyArthikanayako pradhAn karake kathan hai. is nayako ashuddhadravyArthik bhI kahate hai.n aur adhyAtmabhAShAse ashuddha -nishchayanay athavA vyavahAr kahate hai.n.
Page -20 of 513
PDF/HTML Page 13 of 546
single page version
shrI guNadhar AchAryako j~nAnapravAdapUrvakI dasham vastuadhikArake tR^itIy prAbhR^itakA j~nAn thA. us j~nAname.nse bAdake AchAryo.nne kramashaH siddhAnta -rachanA kI. isaprakAr sarvaj~na bhagavAn mahAvIrase chalA AnevAlA j~nAn AchAryaparamparAse bhagavAn shrI kundakundAchAryadevako prApta huA. unho.nne pa.nchAstikAyasa.ngrah, pravachanasAr, samayasAr, niyamasAr, aShTapAhu.D.h.h Adi shAstro.nkI rachanA kI. is prakAr dvitIy shrutaska.ndhakI utpatti huI. usame.n j~nAnako pradhAn karake shuddhadravyArthik nayase kathan hai, AtmAke shuddhasvarUpakA varNan hai.
bhagavAn shrI kundakundAchAryadev vikram sa.nvatke prArambhame.n ho gaye hai.n. digambar jain paramparAme.n bhagavAn kundakundAchAryadevakA sthAn sarvotkR^iShTa hai.
— yah shlok pratyek digambar jain, shAstrasvAdhyAyake prArambhame.n ma.ngalAcharaNake rUpame.n bolate hai.n. isase siddha hotA hai ki sarvaj~na bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI aur gaNadhar bhagavAn shrI gautamasvAmIke pashchAt turat hI bhagavAn kundakundAchAryakA sthAn AtA hai. digambar jain sAdhu apaneko kundakundAchAryakI paramparAkA kahalAneme.n gaurav mAnate hai.n. bhagavAn kundakundAchAryadevake shAstra sAkShAt gaNadharadevake vachan jitane hI pramANabhUt mAne jAte hai.n. unake bAd honevAle granthakAr AchArya apane kisI kathanako siddha karaneke liye kundakundAchAryadevake shAstro.nkA pramAN dete hai.n jisase yah kathan nirvivAd siddha ho jAtA hai. unake bAd likhe gaye grantho.nme.n unake shAstro.nme.nse anekAnek bahutase avataraN liye gae hai.n. vAstavame.n bhagavAn kundakundAchAryadevane apane paramAgamo.nme.n tIrtha.nkaradevo.nke dvArA prarUpit uttamottam siddhA.nto.nko surakShit kar rakhA hai, aur mokShamArgako sthir rakhA hai. vikram sa.nvat 660me.n honevAle shrI devasenAchAryavar apane darshanasAr nAmake granthame.n kahate hai.n ki —
‘‘videhakShetrake vartamAn tIrtha.nkar shrI sIma.ndharasvAmIke samavasaraName.n jAkar shrI padmana.ndinAthane (shrI kundakundAchAryadevane) svaya.n prApta kiye gae j~nAnake dvArA bodh na diyA hotA to munijan sachche mArgako kaise jAnate ?’’ ek dUsarA ullekh dekhiye, jisame.n kundakundAchAryadevako ‘kalikAlasarvaj~na’ kahA gayA hai. ShaTprAbhR^itakI shrI shrutasAgarasUrikR^it
Page -19 of 513
PDF/HTML Page 14 of 546
single page version
TIkAke a.ntame.n likhA hai ki — ‘‘padmana.ndI, kundakundAchArya, vakragrIvAchArya, ailAchArya, gR^idhrapichChAchArya, — in pA.Nch nAmo.nse yukta tathA jinhe.n chAr a.ngul U par AkAshame.n chalanekI R^iddhi prApta thI, aur jinho.nne pUrvavidehame.n jAkar sIma.ndharabhagavAnakI va.ndanA kI thI tathA unake pAsase prApta shrutaj~nAnake dvArA jinho.nne bhAratavarShake bhavya jIvo.nko pratibodhit kiyA hai, un shrI jinachandrasUribhaTTArakake paTTake AbharaNarUp kalikAlasarvaj~na (bhagavAn kundakundAchAryadev)ke dvArA rachit is ShaTprAbhR^it granthame.n........sUrIshvar shrI shrutasAgar dvArA rachit mokShaprAbhR^itakI TIkA samApta huI.’’ bhagavAn kundakundAchAryadevakI mahattA batAnevAle aise anekAnek ullekh jain sAhityame.n milate hai.n; kaI ❃shilAlekho.nme.n bhI ullekh pAyA jAtA hai. is prakAr ham dekhate hai.n ki sanAtan jain (digambar) sa.npradAyame.n kalikAlasarvaj~na bhagavAn ku.ndaku.ndAchAryakA advitIy sthAn hai.
bhagavAn kundakundAchAryadev dvArA rachit anek shAstra hai.n jiname.nse thoDese vartamAname.n vidyamAn hai. trilokInAth sarvaj~nadevake mukhase pravAhit shrutAmR^itakI saritAme.nse bhar lie gae vah amR^itabhAjan vartamAname.n bhI anek AtmArthiyo.nko AtmajIvan pradAn karate hai.n. unake samayasAr, pa.nchAstikAy aur pravachanasAr nAmak tIn uttamottam shAstra ‘prAbhR^itatray’ kahalAte hai.n. in tIn paramAgamo.nme.n hajAro.n shAstro.nkA sAr A jAtA hai. bhagavAn ku.ndaku.ndAchAryake bAd likhe gae anek gra.ntho.nke bIj in tIn paramAgamo.nme.n vidyamAn hai.n, — aisA sUkShmadR^iShTise abhyAs karane par spaShTa j~nAt hotA hai. shrI samayasAr is bharatakShetrakA sarvotkR^iShTa paramAgam hai. usame.n nav tattvo.nkA shuddhanayakI dR^iShTise nirUpaN karake jIvakA shuddha svarUp sarva prakArase – Agam, yukti, anubhav aur paramparAse — ati vistArapUrvak samajhAyA hai. pa.nchAstikAyame.n Chah dravyo.n aur nav tattvo.nkA svarUp sa.nkShepame.n kahA gayA hai. pravachanasArame.n usake nAmAnusAr jinapravachanakA sAr sa.ngR^ihIt kiyA gayA hai. jaise samayasArame.n mukhyatayA darshanapradhAn nirUpaN hai usIprakAr pravachanasArame.n mukhyatayA j~nAnapradhAn kathan hai.
shrI pravachanasArake prArambhame.n hI shAstrakartAne vItarAgachAritrake lie apanI tIvra AkA.nkShA vyakta kI hai . bAr – bAr bhItar hI bhItar (a.ntarame.n) DubakI lagAte hue AchAryadev nirantar bhItar hI samAe rahanA chAhate hai.n . kintu jab tak us dashAko nahI.n pahu.NchA jAtA tab tak a.ntar anubhavase ChUTakar bAr – bAr bAhar bhI AnA ho jAtA hai . is dashAme.n jin amUlya vachan mauktiko.nkI mAlA gU.Nth gaI vah yah pravachanasAr paramAgam hai . sampUrNa paramAgamame.n vItarAgachAritrakI tIvrAkA.nkShAkI mukhya dhvani gU.nj rahI hai . ❃ shilAlekhake lie dekhe pR^iShTha 19
Page -18 of 513
PDF/HTML Page 15 of 546
single page version
aise is param pavitra shAstrame.n tIn shrutaskandha hai.n . pratham shrutaskandhakA nAm ‘j~nAnatattvapraj~nApan’ hai . anAdikAlase paronmukh jIvo.nko kabhI aisI shraddhA nahI.n huI ki ‘mai.n j~nAnasvabhAv hU.N aur merA sukh mujhame.n hI hai’ . isIlie usakI paramukhApekShI – paronmukhavR^itti kabhI nahI.n TalatI . aise dIn dukhI jIvo.n par AchAryadevane karuNA karake is adhikArame.n jIvakA j~nAnAnandasvabhAv vistArapUrvak samajhAyA hai; usIprakAr kevalIke j~nAn aur sukh prApta karanekI prachur utkR^iShTa bhAvanA bahAI hai . ‘‘kShAyik j~nAn hI upAdey hai, kShAyopashamikaj~nAnavAle to karmabhArako hI bhogate hai.n; pratyakShaj~nAn hI ekAntik sukh hai, parokShaj~nAn to atya.nt Akul hai; kevalIkA atIndriy sukh hI sukh hai, indriyajanit sukh to duHkh hI hai; siddha bhagavAn svayamev j~nAn, sukh aur dev hai.n, ghAtikarma rahit bhagavAnakA sukh sunakar bhI jinhe.n unake prati shraddhA nahI.n hotI ve abhavya (dUrabhavya) hai.n’’ yo.n anekAnek prakArase AchAryadevane kevalaj~nAn aur atI.ndriy, paripUrNa sukhake liye pukAr kI hai . kevalIke j~nAn aur Anandake lie AchAryadevane aisI bhAv bharI dhun machAI hai ki jise sunakar – pa.Dhkar sahaj hI aisA lagane lagatA hai ki videhavAsI sIma.ndhar bhagavAnake aur kevalI bhagavanto.nke jhuNDame.nse bharatakShetrame.n Akar tatkAl hI kadAchit AchAryadevane yah adhikAr rachakar apanI hR^idayormiyA.N vyakta kI ho.n. is prakAr j~nAn aur sukhakA anupam nirUpaN karake is adhikArame.n AchAryadevane mumukShuo.nko atIndriy j~nAn aur sukhakI ruchi tathA shraddhA karAI hai, aur antim gAthAo.nme.n moh – rAg – dveShako nirmUl karanekA jinokta yathArtha upAy sa.nkShepame.n batAyA hai .
dvitIy shrutaskandhakA nAm ‘j~neyatattva – praj~nApan’ hai . anAdikAlase paribhramaN karatA huA jIv sab kuCh kar chukA hai, kintu usane sva – parakA bhedavij~nAn kabhI nahI.n kiyA . use kabhI aisI sAnubhav shraddhA nahI.n huI ki ‘ba.ndh mArgame.n tathA mokShamArgame.n jIv akelA hI kartA, karma, karaN aur karmaphal banatA hai, usakA parake sAth kabhI bhI kuCh bhI sambandha nahI.n hai’. isalie hajAro.n mithyA upAy karane par bhI vah duHkh mukta nahI.n hotA . is shrutaskandhame.n AchAryadevane duHkhakI ja.D.h.h ChedanekA sAdhan – bhedavij~nAn – samajhAyA hai . ‘jagatakA pratyek sat arthAt pratyek dravya utpAd – vyay – dhrauvyake atirikta yA guN – paryAy samUhake atirikta anya kuCh bhI nahI.n hai . sat kaho, dravya kaho, utpAd – vyay – dhrauvya kaho yA guNaparyAyapiNDa kaho, – yah sab ek hI hai’ yah trikAlaj~na jinendrabhagavAnake dvArA sAkShAt dR^iShTa vastusvarUpakA mUlabhUt siddhAnta hai . vItarAgavij~nAnakA yah mUlabhUt siddhAnta prArambhakI bahutasI gAthAo.nme.n atyadhik sundar rItise, kisI lokottar vaij~nAnik Dha.ngase
Page -17 of 513
PDF/HTML Page 16 of 546
single page version
samajhAyA gayA hai . usame.n dravyasAmAnyakA svarUp jis alaukik shailIse siddha kiyA hai usakA dhyAn pAThako.nko yah bhAg svaya.n hI samajhapUrvak pa.Dhe binA AnA ashakya hai .
vAstavame.n pravachanasArame.n varNit yah dravyasAmAnya nirUpaN atyanta abAdhya aur param pratItikar hai . is prakAr dravyasAmAnyakI j~nAnarUpI sudR^i.Dh.h.h bhUmikA rachakar, dravya visheShakA asAdhAraN varNan, prANAdise jIvakI bhinnatA, jIv dehAdikA – kartA, kArayitA, anumodak nahI.n hai – yah vAstavikatA, jIvako pudgalapiNDakA akartR^itva, nishchayaba.ndhakA svarUp, shuddhAtmAkI upalabdhikA phal, ekAgra sa.nchetanalakShaN dhyAn ityAdi anek viShay ati spaShTatayA samajhAe gae hai.n . in sabame.n sva – parakA bhedavij~nAn hI spaShTa tairatA dikhAI de rahA hai . sampUrNa adhikAr me.n vItarAg praNIt dravyAnuyogakA sattva khUb ThU.ns ThU.ns kar bharA hai, jinashAsanake maulik siddhAnto.nko abAdhyayuktise siddha kiyA hai . yah adhikAr jinashAsanake stambha samAn hai . isakA gaharAIse abhyAs karanevAle madhyastha supAtra jIvako aisI pratIti huye binA nahI.n rahatI ki ‘jain darshan hI vastudarshan hai’ . viShayakA pratipAdan itanA prau.Dh.h.h, agAdh gaharAIyukta, marmasparshI aur chamatkR^itimay hai ki vah mumukShuke upayogako tIkShNa banAkar shrutaratnAkarakI gambhIr gaharAIme.n le jAtA hai . kisI uchchakoTike mumukShuko nijasvabhAvaratnakI prApti karAtA hai, aur yadi koI sAmAnya mumukShu vahA.N tak na pahu.Nch sake to usake hR^idayame.n bhI itanI mahimA to avashya hI ghar kar letI hai ki ‘shrutaratnAkar adbhut aur apAr hai’ . granthakAr shrI kundakundAchAryadev aur TIkAkAr shrI amR^itachandrAchAryadevake hR^idayase pravAhit shrutaga.ngAne tIrtha.nkarake aur shrutakevaliyo.nke virahako bhulA diyA hai .
tIsare shrutaskandhakA nAm ‘charaNAnuyogasUchak chUlikA’ hai . shubhopayogI muniko a.ntara.ng dashAke anurUp kis prakArakA shubhopayog vartatA hai aur sAth hI sAth sahajatayA bAharakI kaisI kriyAme.n svaya.n vartanA hotI hai.n, vah isame.n jinendra kathanAnusAr samajhAyA gayA hai . dIkShA grahaN karanekI jinokta vidhi, a.ntara.ng sahaj dashAke anurUp bahira.ngayathAjAt -rUpatva, aTThAIs mUlaguN, a.ntara.ng – bahira.ng Ched, upadhiniShedh, utsarga – apavAd, yuktAhAr vihAr, ekAgratArUp mokShamArga, munikA anya muniyo.nke pratikA vyavahAr Adi anek viShay isame.n yukti sahit samajhAye gaye hai.n . gra.nthakAr aur TIkAkAr AchAryayugalane charaNAnuyog jaise viShayako bhI Atmadravyako mukhya karake shuddhadravyAvalambI a.ntara.ng dashAke sAth un – un kriyAo.nkA yA shubhabhAvo.nkA sa.nba.ndh darshAte hue nishchay – vyavahArakI sa.ndhipUrvak aisA chamatkArapUrNa varNan kiyA hai ki AcharaNapraj~nApan jaise adhikArame.n bhI jaise koI shA.ntajharanese jharatA huA adhyAtmagIt gAyA jA rahA ho, — aisA hI lagatA rahatA hai . Atmadravyako mukhya karake, aisA sayuktik aisA
Page -16 of 513
PDF/HTML Page 17 of 546
single page version
pramANabhUt, sAdyanta, shAntarasanirjharatA charaNAnuyogakA pratipAdan anya kisI shAstrame.n nahI.n hai . hR^idayame.n bhare hue anubhavAmR^itame.n otaprot hokar nikalatI huI dono.n AchAryadevo.nkI vANIme.n koI aisA chamatkAr hai ki vah jis jis viShayako sparsha karatI hai us us viShayako param rasamay, shItal – shItal aur sudhAsya.ndI banA detI hai .
is prakAr tIn shrutaskandho.nme.n vibhAjit yah param pavitra paramAgam mumukShuo.nko yathArtha vastusvarUpake samajhaneme.n mahAnimittabhUt hai . is shAstrame.n jinashAsanake anek mukhya mukhya siddhAnto.nke bIj vidyamAn hai.n . is shAstrame.n pratyek padArthakI svatantratAkI ghoShaNA kI gaI hai tathA divyadhvanike dvArA vinirgat anek prayojanabhUt siddhAnto.nkA dohan hai . paramapUjya gurudev shrI kAnajIsvAmI anek bAr kahate hai ki — ‘shrI samayasAr, pravachanasAr, niyamasAr Adi shAstro.nkI gAthA – gAthAme.n divyadhvanikA sa.ndesh hai . in gAthAo.nme.n itanI apAr gaharAI hai ki usakA mAp karaneme.n apanI hI shaktikA mAp hojAtA hai . yah sAgaragambhIr shAstro.nke rachayitA paramakR^ipAlu AchAryabhagavAnakA koI param alaukik sAmarthya hai . param adbhut sAtishay antarbAhya yogo.nke binA in shAstro.nkA rachA jAnA shakya nahI.n hai . in shAstro.nkI vANI tairate hue puruShakI vANI hai yah spaShTa pratIt hotA hai . inakI pratyek gAthA ChaThave.n – sAtave.n guNasthAname.n jhUlanevAle mahAmunike AtmAnubhavase nikalI huI hai . in shAstro.nke kartA bhagavAn kundakundAchAryadev mahAvidehakShetrame.n sarvaj~na vItarAg bhI sIma.ndhar bhagavAnake samavasaraName.n gaye the, aur vahA.N ve ATh din rahe the yah bAt yathAtathya hai, akSharashaH satya hai, pramANasiddha hai . un paramopakArI AchAryadevake dvArA rachit samayasAr, pravachanasAr Adi shAstro.nme.n tIrtha.nkaradevakI OMkAradhvanime.nse hI nikalA huA upadesh hai .’
bhagavAn kundakundAchAryadevakR^it is shAstrakI prAkR^it gAthAo.nkI ‘tattvadIpikA’ nAmak sa.nskR^it TIkA shrI amR^itachandrAchArya (jo ki lagabhag vikram sa.nvatkI 10vI.n shatAbdIme.n ho gaye hai.n)ne rachI hai . jaise is shAstrake mUl kartA alaukik puruSh hai.n vaise hI isake TIkAkAr bhI mahAsamartha AchArya hai.n . unho.nne samayasAr tathA pa.nchAstikAyakI TIkA bhI likhI hai aur tattvArthasAr, puruShArthasiddhyupAy Adi svatantra grantho.nkI bhI rachanA kI hai . un jaisI TIkAye.n abhI tak anya jainashAstrakI nahI.n huI hai . unakI TIkAo.nke pAThako.nko unakI adhyAtmarasikatA, AtmAnubhav, prakhar vidvattA, vastusvarUpako nyAyapUrvak siddha karanekI asAdhAraN shakti, jinashAsanakA atyanta gambhIr j~nAn, nishchay – vyavahArakA sa.ndhibaddha nirUpaN karanekI viral shakti aur uttam kAvyashaktikA pUrA patA lag jAtA hai . gambhIr rahasyo.nko atyanta sa.nkShepame.n bhar denekI unakI shakti vidvAno.nko Ashcharyachakit kar detI hai . unakI daivI
Page -15 of 513
PDF/HTML Page 18 of 546
single page version
TIkAye.n shrutakevalIke vachano.n jaisI hai.n . jaise mUl shAstrakArake shAstra anubhav – yukti Adi samasta samR^iddhiyo.nse samR^iddha hai.n vaise hI TIkAkArakI TIkAye.n bhI un un sarva samR^iddhiyo.nse vibhUShit hai.n . shAsanamAnya bhagavAn kundakundAchAryadevane mAno ki ve ku.ndaku.ndabhagavAnke hR^idayame.n paiTh gaye ho.n isaprakArase unake ga.nbhIr Ashayo.nko yathArthatayA vyakta karake unake gaNadhar jaisA kArya kiyA hai . shrI amR^itacha.ndrAchAryadev dvArA rachit kAvya bhI adhyAtmaras aur AtmAnubhavakI mastIse bharapUr hai.n . shrI samayasArakI TIkAme.n AnevAle kAvyo.n (kalasho.n)ne shrI padmaprabhadev jaise samartha munivaro.n par gaharI ChAp jamAI hai, aur Aj bhI tattvaj~nAn tathA adhyAtmarasase bhare hue ve madhur kalash adhyAtmarasiko.nke hadayake tArako jhanajhanA DAlate hai.n . adhyAtmakavike rUpame.n shrI amR^itachandrAchAryadevakA sthAn advitIy hai .
pravachanasArame.n bhagavAn kundakundAchAryadevane 275 gAthAo.nkI rachanA prAkR^itame.n kI hai . usapar shrI amR^itachandrAchAryane tattvadIpikA nAmak tathA shrI jayasenAchAryane tAtparyavR^itti nAmak sa.nskR^it TIkAkI rachanA kI hai . shrI pA.nDe hemarAjajIne tattvadIpikAkA bhAvArtha hindIme.n likhA hai, jisakA nAm ‘bAlAvabodhabhAShATIkA’ rakhA hai . vikram sa.nvat 1969me.n shrI paramashrutaprabhAvak maNDal dvArA prakAshit hindI pravachanasArame.n mUl gAthAye.n, dono.n sa.nskR^it TIkAye.n, aur shrI hemarAjajIkR^it hindI bAlAvabodhabhAShATIkA mudrit huI hai . ab is prakAshit gujarAtI pravachanasArame.n mUl gAthAye.n, unakA gujarAtI padyAnuvAd, sa.nskR^it tattvadIpikA TIkA aur un gAthA va TIkAkA akSharashaH gujarAtI anuvAd pragaT kiyA gayA hai . jahA.N kuCh visheSh spaShTIkaraN karanekI AvashyakatA pratIt huI hai vahA.N koShThakame.n athavA ‘bhAvArtha’me.n yA phU TanoTame.n spaShTatA kI gaI hai . us spaShTatA karaneme.n bahut sI jagah shrI jayasenAchAryakI ‘tAtparyavR^itti’ atyanta upayogI huI hai aur kahI kahI.n shrI hemarAjajIkR^it bAlAvabodhabhAShATIkAkA bhI AdhAr liyA hai . shrI paramashrutaprabhAvak maNDal dvArA prakAshit pravachanasArame.n mudrit sa.nskR^it TIkAko hastalikhit pratiyo.nse milAn karane par usame.n kahI.n kahI.n jo alpa ashuddhiyA.N mAlUm huI ve isame.n ThIk kar lI gaI hai.n .
yah anuvAd karanekA mahAbhAgya mujhe prApta huA, jo ki mere liye atyanta harShakA kAraN hai . paramapUjya adhyAtmamUrti sadgurudev shrI kAnajIsvAmIke Ashrayame.n is gahan shAstrakA anuvAd huA hai . anuvAd karanekI sampUrNa shakti mujhe pUjyapAd sadgurudevase hI prApta huI hai . paramopakArI sadgurudevake pavitra jIvanake pratyakSha parichayake binA aur unake AdhyAtmik upadeshake binA is pAmarako jinavANIke prati leshamAtra bhI bhakti yA shraddhA kahA.Nse pragaT hotI, bhagavAn kundakundAchAryadev aur unake shAstro.nkI ra.nchamAtra mahimA kahA.Nse
Page -14 of 513
PDF/HTML Page 19 of 546
single page version
AtI, tathA un shAstro.nkA artha DhU.nDh nikAlanekI leshamAtra shakti kahA.Nse AtI ? — isaprakAr anuvAdakI samasta shaktikA mUl shrI sadgurudev hI honese vAstavame.n to sadgurudevakI amR^itavANIkA pravAh hI — unase prApta amUlya upadesh hI — yathAsamay is anuvAdake rUpame.n pariNat huA hai . jinake dvArA si.nchit shaktise aur jinakA pIThapar bal honese is gahan shAstrake anuvAd karanekA mai.nne sAhas kiyA aur jinakI kR^ipAse vah nirvighna samApta huA un paramapUjya paramopakArI sadgurudev (shrI kAnajIsvAmI)ke charaNAravindame.n ati bhaktibhAvase mai.n vandanA karatA hU.N .
paramapUjya bahenashrI champAbenake prati bhI, is anuvAdakI pUrNAhuti karate huye, upakAravashatAkI ugra bhAvanAkA anubhav ho rahA hai . jinake pavitra jIvan aur bodh is pAmarako shrI pravachanasArake prati, pravachanasArake mahAn kartAke prati aur pravachanasArame.n upadiShTa vItarAgavij~nAnake prati bahumAnavR^iddhikA vishiShTa nimitta hue hai.n — aisI un paramapUjya bahinashrIke charaNakamalame.n yah hR^iday naman karatA hai .
is anuvAdame.n anek bhAiyo.nse hArdik sahAyatA milI hai . mAnanIy shrI vakIl rAmajIbhAI mANekachanda doshIne apane bharapUr dhArmik vyavasAyo.nme.nse samay nikAlakar sArA anuvAd bArIkIse jA.Nch liyA hai, yathochit salAh dI hai aur anuvAdame.n AnevAlI ChoTI – ba.DI kaThinAiyo.nkA apane vishAl shAstraj~nAnase hal kiyA hai . bhAIshrI khImachanda jeThAlAl sheThane bhI pUrA anuvAd sAvadhAnIpUrvak jA.nchA hai aur apane sa.nskR^it bhAShAke tathA shAstrIy j~nAnake AdhArake upayogI sUchanAye.n dI hai.n . brahmachArI bhAIshrI chandUlAl khImachanda jhobAliyAne hastalikhit pratiyo.nke AdhArase sa.nskR^it TIkAme.n sudhAr kiyA hai, anuvAdakA kitanA hI bhAg jA.nchA hai, shuddhipatra, anukramaNikA aur gAthAsUchI taiyAr kI hai, tathA prUph sa.nshodhanakA kArya kiyA hai — is prakAr vidhavidh sahAyatA kI hai . in sab bhAiyo.nkA mai.n antaHkaraNapUrvak AbhAr mAnatA hU.N . unakI sahR^iday sahAyatAke binA anuvAdame.n anek trUTiyA.N rah jAtI.n . inake atirikta anya jin – jin bhAiyo.nkI isame.n sahAyatA milI hai mai.n un sabakA R^iNI hU.N .
mai.nne yah anuvAd pravachanasArake prati bhaktise aur gurudevakI preraNAse prerit hokar nij kalyANake hetu, bhavabhayase Darate – Darate kiyA hai . anuvAd karate huye shAstrake mUl Ashayame.n koI antar na pa.Dne pAye, is or mai.nne pUrI – pUrI sAvadhAnI rakhI hai; tathApi alpaj~natAke kAraN usame.n kahI.n koI Ashay badal gayA ho yA koI bhUl rah gaI ho to usake liye mai.n shAstrakAr shrI kundakundAchAryabhagavAn, TIkAkAr shrI amR^itachandrAchAryadev aur mumukShu pAThako.nse a.ntaHkaraNapUrvak kShamAyAchanA karatA hU.N .
Page -13 of 513
PDF/HTML Page 20 of 546
single page version
merI A.ntarik bhAvanA hai ki yah anuvAd bhavya jIvo.nko jinakathit vastuvij~nAnakA nirNay karAkar, atIndriy j~nAn aur sukhakI shraddhA karAkar, pratyek dravyakA sa.npUrNa svAta.ntrya samajhAkar, dravyasAmAnyame.n lIn honerUp shAshvat sukhakA pa.nth dikhAye . ‘paramAnandarUpI sudhArasake pipAsu bhavya jIvo.nke hitArtha’ shrI amR^itachandrAchAryadevane is mahAshAstrakI vyAkhyA kI hai . jo jIv isame.n kathit paramakalyANakArI bhAvo.nko hR^idayagat kare.nge ve avashya paramAnandarUpI sudhArasake bhAjan ho.nge . jab tak ye bhAv hR^idayagat na ho.n tab tak nish – din yahI bhAvanA, yahI vichAr, yahI ma.nthan aur yahI puruShArtha kartavya hai . yahI paramAnandaprAptikA upAy hai . shrI amR^itachandrAchAryadev dvArA tattvadIpikAkI pUrNAhuti karate huye bhAvit bhAvanAko bhAkar yah upodghAt pUrNa karatA hU.N — ‘‘AnandAmR^itake pUrase paripUrNa pravAhit kaivalyasaritAme.n jo nimagna hai, jagatko dekhaneke liye samartha mahAj~nAnalakShmI jisame.n mukhya hai, jo uttam ratnake kiraNo.nke samAn spaShTa hai aur jo iShTa hai — aise prakAshamAn svatattvako jIv syAtkAralakShaNase lakShit jinendrashAsanake vash prApta ho.n .’’ shrutapa.nchamI, vi0 sa.n0 2004